Türkçe Öykü

Öz
Çocuklara çocukların dünyası ile seslenerek onlara okuma sevgisi ve okuma alışkanlığı
kazandırmayı amaçlayan çocuk edebiyatı eserleri, biçim özellikleri ile onların görsel algılarını
geliştirirken içerik özellikleri ile onlara tabiat, yaşam ve insan gerçekliğine dair duyarlılık
kazandırır. Nasihat etmek yerine onları gerçek yaşam durumları ile baş başa bırakarak da
çocukların, eğitim ilke ve değerlerini kendilerinin keşfetmelerini sağlar. Biçim ve içerik
özellikleri, eğitim ilke ve değerleri ile kuşatılan bu eserler, böylece birer çocuk edebiyatı
eserine dönüşür. Bu çalışmanın amacı, Sevim Ak’ın Karşı Pencere adını taşıyan öykü kitabını
çocuk edebiyatı metinlerinde bulunması gereken içerik özellikleri açısından incelemektir.
Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan betimsel tarama yöntemi kullanılmıştır.
Üzerinde çalışılan öykü metinleri, metin merkezli bir yakın okuma ile ele alınmış; elde edilen
veriler, içerik analizi yapılarak çözümlenmiştir. Çalışmada çocuk edebiyatı metinlerinde
bulunması gereken içerik özellikleri konusunda Sedat Sever, Alemdar Yalçın ve Gıyasettin
Aytaş, Tacettin Şimşek ve Mustafa Ruhi Şirin’in çocuk edebiyatı üzerine yazdıkları kitaplarda
üzerinde durulan veriler, ölçüt kabul edilmiştir. Bu ölçütlerden bazıları, bu eserlerde
çocuklara öğüt veren bir yaklaşım yerine onları güldürürken düşündüren bir anlayışın
benimsenmesi, kurgulanan olaylarda şiddet ve kaba gücün asla bir sorun çözme yöntemi
olarak belirmemesi ve çocukların ölüm olgusu ile doğrudan doğruya karşı karşıya
getirilmemesi gerektiği, hayvan sevgisinin önemi ile anne- çocuk etkileşiminde dikkat
edilmesi gereken noktalardır.
Anahtar Kelimeler: Sevim Ak, Karşı Pencere, Çocuk Edebiyatı Metinlerinin İçerik
Özellikleri, Betimsel Tarama. INVESTIGATION ON THE CONTENT CHARACTERISTICS OF THE KARŞI PENCERE STORY BOOK OF SEVİM AK Abstract
Children's literary works aiming at giving children a reading love and reading habit by calling out to the world of the children give them sensitivity about nature, life and human reality with their characteristic features while developing their visual perceptions with their form features. Rather than admonishing them, they allow children to discover educational principles and values by leaving them with real life situations. These works, which are surrounded by form and content features, educational principles and values, thus become a work of children's literature.
The aim of this study is to examine the story book bearing the name of the Karşı Pencere of Sevim Ak in terms of the characteristics of the contents that should be found in the texts of children's literature. Descriptive screening, one of the qualitative research methods, has been used in the study. The story texts studied were handled by a close text- centered reading; the obtained data were analyzed by analyzing the content. The criterion that is mentioned in the books written about children's literature by Sedat Sever, Alemdar Yalçın and Gıyasettin Aytaş, Tacettin Şimşek and Mustafa Ruhi Şirin about the characteristics of the contents that should be found in the children's literature texts in the study is accepted as a criterion. Some of these criteria are the adoption of an understanding that suggests that children are laughing instead of an approach that gives advice to children in these works, the violence and brute force never become a method of problem solving in the fictitious events, and that children should not be brought directly face to face with death, and the points that should be considered in mother- child interaction.
Key Words: Sevim Ak, Karşı Pencere, content characteristics of children's literature texts, descriptive screening.

Son yıllarda anlatıbilimsel çalışmaların hız kazanmasıyla muhtelif anlatı yapıları daha derinlemesine analiz edilme imkânı kazandı. Edebî metinler hakkında genelleyici/bütünleyici hükümler verme eğiliminden ayrıntılı çözümleme ediminin ağır bastığı daha parçalı, müstakil tahlil denemelerine geçildi. Elbette edebiyat eleştirisindeki bu değişimler üretilen edebî metinlerin niteliği ile yakından ilgilidir. Çünkü her metin, kendi eleştiri metodunu beraberinde getirir. Buna göre modernist ve postmodernist metinlerdeki girift anlatı ağlarını çözümleyebilmek için de yeni yöntemler geliştirildi. Roland Barthes, Gérard Genette, Seymour Chatman, Dorrit Cohn, Peter Brooks, Manfred Jahn gibi edebiyat kuramcıları farklılaşan anlatı form ve yapılarını inceleyerek onlara uygun analiz teknikleri geliştirdiler. Bu bağlamda Seymour Chatman’ın Öykü ve Söylem: Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı adlı kitabı, sunduğu özgün çözümleme teknikleri açısından önemli kaynaklardan biridir. Öykü ve Söylem, sinema ve edebiyatı beraber okuyan, okurlara ve seyircilere aynı anda seslenen, disiplinlerarası bir metin olarak göze çarpar. Her iki alana dair muhtelif birçok kavramın birbirleriyle ilişkilendirilerek işlenmesi, yazınsal olanın şema, diyagram gibi unsurlar aracılığıyla görsel olanla desteklenmesi ve böylelikle izler-kitleye türlerarası, geniş bir perspektif sunulması, kitabı diğer anlatıbilimsel çalışmalardan farklı bir noktaya taşır. Bu makalede ise Haldun Taner’in -öykü, anı ve deneme türlerinden izler taşıması itibarıyla yine bir nevi “türlerarası anlatı” olarak nitelendirilebilecek- “Karşılıklı” adlı öyküsü, Chatman’ın anlatı diyagramı bağlamında analiz edilerek çözümlenmeye çalışılacaktır.

In the story book of Ferit Edgü titled Bir Gemide there exist many reality layers (i.e.  experience, reflex, corruption and perception etc.) and all of these are questioned. Some realities encounter in same context and display a combative identity. In every case the author approaches to the fact with suspicion and doesn’t let the fact to be absolute. Various realities transform to problematic in such a way that the
communication is cut and individuals suffer social apathy. Newspaper plays double role in projection and in transformation of the reality. Existentialism has a crucial
influence for this problematic transition and the replacement of reality with doubt.

Muhtelif iktidar ilişkilerinin kurulumu ve devamlılığı için türlü anlamların
üretildiği velut bir mekândır beden. Bu hegemonik ilişki zinciri içerisinde beden, kimi toplumsal ve kültürel müdahaleler neticesinde cinsiyetlen(diril)erek âdeta bir ideolojik aygıta dönüş(türül)müştür. Bu bağlamda R. W. Connell, Gramsci’den ödünç aldığı “hegemonya” kavramından hareketle oluşturduğu “hegemonik erkeklik” terimiyle toplumsal cinsiyet ve iktidar arasındaki ilişkiye başka bir boyut kazandırarak eleştirel erkeklik çalışmalarına ilham olmuştur. Sosyoloji alanındaki bu gelişmeler, en temel esin kaynağı insan ve insan ilişkileri
olan edebiyata da zamanla sirayet etmiştir. Dil, iktidar ve erkeklik arasındaki girift ilişkilerin sorunsallaştırıldığı en önemli edebî alanlardan biri de şüphesiz Murathan Mungan’ın öyküleridir. Mungan fiziksel güç, dayanıklılık ve özellikle beden üzerinden sergilenen ve şiddet ile pekiştirilen hegemonik erkeklik değerlerini öykülerinde gözler önüne sererek onlara muhtelif eleştiriler yöneltir. Bu çalışmada ise Mungan’ın bahsi geçen öykülerinden “Ökkeş ile Cengâver” ve “Ensar ile Civan” örneklem seçilerek hegemonik erkeklik ve beden arasındaki ilişkiye “kurmaca” bir pencereden bakılmaya çalışılmıştır.

Bugün zamanın ruhu, “Karınca İncitmez Artur Balyan’ın Tuhaf İntikam Planı” kadar tekinsiz, Alper Bilgili’nin melez ve gayrimeşru aforizmaları kadar değişken, Bilge Abd el-Musavvir'in sözleri kadar düşündürücü, günümüzün insan varlığı kadar “modern bir kral çıplak hikâyesi” aslında. Alper Bilgili ne güzel dile getirmiş umutları, yalanları, şefkatleri, çılgınları, mutluları, mutsuzları ve hezeyanları. Bir bilim insanına kurgu çok yakışmış doğrusu. Sosyolojiden öyküye, siyasetten dünyaya, insandan aşka, barıştan zulüme, deliden özgüre ayrıcalıklı bir kurgu okumak için zihninizi Artur Balyan’a hazırlayın.

Prof.Dr. Uğur Batı

Yazar

Bu çalışmada yazar Ahmet Büke’nin ‘Kumrunun Gördüğü’ adlı eserinde, dönemin şartlarının ve yaşanan politik gelişmelerin karakterler üzerinden nasıl verildiği incelenmiştir. Çalışmada eser içerisinden seçilen altı öykü kullanılmıştır. Giriş bölümünde yazarın politik öyküler seçme sebeplerine, kullandığı dil ve karakter özelliklerine değinilmiş; ikinci bölümde eser içinden seçilen altı öykü kullanılarak ve öykülerdeki zaman kullanımından yola çıkılarak dönemin şartlarının ve yaşananların karakterler üzerindeki etkisi incelenmiştir. Eser içinden bu altı öykünün seçilmesinin sebebi dönemin şartlarının karakterlere etkisinin bu öykülerde daha belirgin olduğunun düşünülmesidir.

Beklemek bir an için bile olsa bırakılmaya gelmez Elbette ne beklediğimizi bilmiyoruz hayattan Fakat güzel şeyler bekliyoruz 1 Üç öykü kitabı... Üç yazar... Bahsedeceğim kitaplar başka bir denklemde biraraya gelebilir mi bilmiyorum. Yazarlarının Diyarbakır'da doğmuş olmaları dışında bu üç kitabı bir yazıda buluşturabilecek pek bir şey yok. Ama benim niyetim de yazarları Kürtlük çatısı altında buluşturmak, üç Kürt yazarın hikâyeleri, hikâyecilikleriyle ilgili bir yazı yazmak değil. Aksine hikâyenin biricikliğiyle ve neleri mümkün kılabileceğiyle ilgili derdim. Bireyler üstü ve bu nedenle deneyime, öznelliğe kapalı bir alan olan siyasetin kıyısında, hikâyenin kendinde saklı tuttuğu imkanları tartışmak istiyorum. Ve aylardır tek gündemimiz olan Kürt açılımına dair -ya da adı her ne ise-besleyebileceğimiz tek umudun, siyasetin hikâyeye, hikâyenin siyasete açıldığı bir ânı yakalamak olduğunu... Siyasetin yaşadığımız hayatların toplamından, ederinden başkaca birşey olmadığını söylemek kulağa -gülünç değilse eğer-fazlasıyla naif mi geliyor? Oysa siyasetin her gün yaşadığımız hayattan, bu hayatın yaşanabilirliğinden ya da artık dayanılamaz oluşundan başkaca birşey olması, hep rasyonel analizlerle anlamaya ve açıklamaya çalıştığımız iktidarın ve egemenliğin aynı zamanda büyülü yanlarının da olduğuna işaret etmiyor mu? Büyü kelimesi satıra düşer düşmez, düştüğü satıra yönelik bir şüphe yaratırken, siyasetin nasıl olup da toplumdan, toplumu yapan bireylerden başka, onların hikâyelerinden bağımsız ve onların üstünde bir şey olarak hiç şüphe yaratmadan kabul gördüğü biraz olsun aklımızı kurcalamıyor mu? Sahi neden bazılarımız ana akım siyasetin çokça büyük ve yüksek kavramlarıyla meşgul olurken, bazılarımızın yolları hikâyeye, anlatıya, deneyime çıkıyor? Steedman anlatıyı metaforlar üzerinden kurulan bir tür iktidara talip olma aracı olarak, metaforu da öznelliğin tarihte ifade edilebilir olmasının aracı olarak açıklıyor.2 Yani metaforlar bir deneyimi anlatmanın/anlamanın kültürel kodlarıdır ve bu kodların bir ekonomisi vardır. Bazı deneyimler kendilerini dış dünyaya tercüme edecek metaforlardan yoksun bırakılırlar ve bu 1 Gölcük, Mavi Neşe. Kar Beyrut Kar. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2005. s.29 2 Steedman, Carolyn. Landscape For A Good Woman. London: Virago Press, 1986.

Çağdaş yazınımızın önemli temsilcilerinden olan Ferit Edgü, varlığını yaratarak ifade eden yazarlarımız arasındadır. Romandan öyküye, şiirden denemeye ve çeviriden eleştiriye kadar birçok alanda eserler veren Edgü, küçürek öykülerinde çağın parantez içine aldığı insanı; yalnızlık, iletişimsizlik, yersizlik ve yurtsuzluk gibi izlekler etrafında ele alır. Anlatılarında çağın incitilmiş ruhuna sürekli eczalar bulmaya çalışan bu aydın bilinç, küçürek öykülerinde daha çok bireyin varoluşsal kaygılarını tespit ederek onları revize etmeye çalışır. Böylelikle Edgü’nün yazım serüveni çağın tutsak ruhunu gerçeğin kör edici tehdidinden kurtararak enginlere açmanın bir sonucudur, diyebiliriz.

Ferit Edgü, one of the most significant names of our contemporary literature, expresses himself with his writings. Edgü, writing in almost every genre in literature such as novel, short-story, poetry, translation and critiques, gives humanity, who is the main focus of the era, together with themes like loneliness, miscommunication, and homelessness. This intellectual conscious trying to find remedies for the wounded soul of the era is in quest of revising the existentialist concerns of the individual in his minimal stories. Thus we may conclude Edgü’s narrative venture is the ultimate salvation of the captive spirit of the era from the blinding light of reality.

Yasak Ağacın Altında yasaklı konuların üzerindeki perdeyi, dokunulmazlığı kaldırıyor; özgürlük, esaret, iman, zaman, tarih, sonsuzluk, benlik, suç, günah, masumiyet gibi konuları aynı derecede tartışılabilir, üzerine varılabilir kılıyor. Ağacın önündeki yasak sıfatını kaldırdığınızda tüm ağaçlar gölgesinde oturulabilir, meyvesi yenebilir hale geliyor, meyvenin zehirli mi, faydalı mı, faydasız mı olduğu ise yazarın, okurun deneyimine, tecrübesine açık. Bu tavır tastamam Jean-Paul Sartre’ın yazar tanımına denk düşüyor: “Yazar bir durumu örten perdeyi kaldıran kişidir, bunu durumu değiştirmek için kendisi ve başkaları için yapar, perdeyi kaldırır, ta özüne iner, deler geçer ve tutup gözünün önüne diker. O şey artık elindedir.” (Edebiyat Nedir?, 32)

Memduh Şevket Esendal, “büyük anlatı” arzusu içindeki yazarlardan değildir. Geniş zamanlar, ihtişamlı hayatlar, incelikli mekânlar, ağdalı sözcüklerden ziyade daha çok “küçük şeyler”e vakfeder ilgisini. Doğal, sıradan, sade anların koleksiyoncusu gibidir bir bakıma. Sadeliğin -yaygın algının tersine- basitlik anlamına gelmeyip derinlik yaratmanın en tabii yollarından biri olduğuna inanır. Hivren Demir-Atay’ın belirttiği üzere “Sıradanlık, yalınlık, küçük dünyalar, Esendal’ın öykü evrenini kuran temel unsurlardır.” (2002: 89) Bu bağlamda İsmail Çetişli de benzer görüştedir: “Gerçek bir ‘sohbet adamı’ olan Memduh Şevket, hayatı boyunca hep yerli ve içimizden biri olarak yaşamış, bize has dekorlar içinde ve kendi kıymet hükümlerimizle şekillenmiş, ‘küçük insan’lardan müteşekkil bir cemiyet ve tabiatla iç içe bir hayatın özlemini duymuştur.” (2002: 416) Yazarın bu özellikleri, zamanında Haldun Taner’in de dikkatini çeker. Nitekim Esendal’ın ölümü üzerine kaleme aldığı bir yazıda Taner, şu ifadeleri kullanır: “Memduh Şevket Esendal Türk hikâyeciliğinin temel direklerinden biri ve hele bugünkü modern hikâye anlayışının bizdeki ilk çığır açıcısı idi.” (1952: 648) Ardından yazarın klasik hikâye tarzını aşma cesaretini ve maharetini takdir ederek şöyle devam eder: “Esendal kurulu bir zemberekle harekete geçen ve bundan dolayı da ister istemez suni ve kuklavari olmaktan kurtulamayan şahıslar ve vakalar yerine, önümüze gerçek olaylar, nefes alıp veren insanlar çizen, bir kelime ile bize belirli bir vaka anlatmaktan çok, önümüze başsız sonsuz bir hayat parçası seren ilk Türk hikâyecisidir.” (1952: 649) Bu sözleriyle sentetik ve mekanik metinlerin karşısında olduğunu ima eden Taner, Esendal’ın metinlerini içinde barındırdığı ruh ve samimiyet açısından önemser. Ona göre, ölü doğmaya mahkûm çocuklara bir umut, bir can getirmiştir Esendal.

Çünkü Hayat Tanıdıktır Kahvesinden yudumladı. Sütü mü azdı, kreması mı fazla? Ağız tadına uymayan bir şeyler vardı, içtiği kahvede. Bu duruma sessiz mi kalmalıydı? Aniden bütün kahvecilere, kahve dükkanlarına, baristalara, kahve dükkanlarında çalışan garsonlara ve bu organizasyon şeması içinde yeri olan bütün tedarikçilere öfkelendi. Bilge miydi ki sessiz kalsın? Sandalyesini arkasına doğru itti, yerinden kalkmak için. Ceketinin kolundaki düğmelerden biri sandalyenin arasına sıkışmıştı. Çekiştirdi, çekiştirdi, koparttı. Öfkesinin düğmesinin kopmasına yol açması daha da