Safranbolu'da Koruma

Safranbolu doğal koruma alanları imara açılmıştır.
Bu yazı UNESCO World Heritage Center'ı göreve davet etmek için yazılan dilekçenin ekidir.

Bu yazıda önce tarih içinde şehrin sosyoekonomik gelişimini, 20. yüzyılın başında ekonomik işlevselliğini kaybederek bir yatakhane şehre dönüşmesini, bu süreçte tesadüfi korunmanın söz konusu olduğunu kısa notlar halinde özetleyeceğim. 1970'lerde Avrupa Miras Yılı nedeniyle tarihi şehrin keşfedilmesini ve dönemin yerel yöneticileri tarafından bütün sevap ve günahlarıyla nasıl korunmaya çalışıldığını anlatacağım. Bu dönem bir bakıma bilinçli koruma olarak isimlendirilebilir. Nihayet 1990'larda hem UNESCO Dünya Mirası Listesine kaydıyla gelişen süreci-resmi korumahem de turizmle tanışma dönemi olarak isimlendiriyorum. Bu süreçte 1930'lardan başlayarak imar planları yapılmış 1980'ler ve 2010'larda ise koruma amaçlı imar planları uygulamaya konulmuştur. Aşağıda bu planların hızla gelişmekte olan yeni yerleşmelerin tarihi kenti nasıl yedeğine aldığını ve sorunlara açık hale getirdiğini tartışacağım. Çok yakınlarda ise Safranbolu tarihi kentini çevreleyen, yer yer içine giren doğal sit alanlarının imara açıldığı ve hiçbir zaman bir geçiş alanına sahip olmayan Safranbolu Tarihi Kentinin bu nedenle tüm değerlerini kaybedeceği

Osmanlı'nın son Cumhuriyet'in ilk yıllarında Safranbolulu bir grup debbağ bir fabrika kurmaya giriştiler. Sermaye koydular, fabrika kurdular ve önce bir diesel motorla işletmeye başladılar. Motor dağıldı. Bunun üzerine bu kez bir buhar makinası getirttiler. Kazlıçeşme kalitesinde deri ürettiler. Ancak fabrika çok kısa bir süre içinde kapandı. İzleyen yıllar içinde nedenleri unutuldu; geride fabrikanın motoru patlarken yandığı söylencesi kaldı. Yazar doğru bir tarih yazabilmek amacıyla araştırmalar gerçekleştirdi. Osmanlı ve Cumhuriyet Devlet Arşivlerine başvurdu.
Fabrikanın üretime son vermesi işletme sermayesine ulaşılamamış olması ve bu nedenle ham madde temin edilememiş olması nedeniyle kaçınılamaz şekilde ortaya çıkmıştı.
Daha sonra fabrika sökülecek, kiremitleri bile haraç mezat satılacaktı. Buhar makinası da satılacak ve mandalarla çekilerek götürülecekti.
Safranbolu'nun bu sanayileşme girişimi hüsranla sonuçlanacaktı.

Belgeden Safranbolu’da geçmişte bir Bedestenin varlığını biliyor, fakat akıbetini bilmiyorduk. Prof. Dr. Metin Sözen Safranbolu Araştırmaları Merkezi'nin (MeSSAM) tarihi kamusal yapıların restorasyon ve korunması için yürüttüğü çalışmaların sonucunda artık yapıyı Pamukçu Bedesteni olarak adlandırıyoruz.

In the last 20 years, more than 60 historical mansions in Safranbolu have been restored for tourism purposes; More than 1200 bed capacities have been created. In this context, the Gülevi Safranbolu project is an effort to create a lifestyle by adding not only accommodation but also both tangible and intangible cultural heritage elements that are in the interest of the cultural tourist, as well as creating a positive example for the restoration of Ottoman mansions for tourism purposes.

Geçen 20 yılda Safranbolu’da 60’ın üzerinde tarihi konak turizm amaçlı olarak restore edilmiş; yaklaşık 1200’ün üzerinde yatak kapasitesi yaratılmış bulunmaktadır. Gülevi Safranbolu projesi bu bağlamda, Osmanlı konaklarının turizm amaçlı olarak restorasyonu konusunda olumlu örnek yaratma amacı yanında, yalnızca konaklama değil, kültür turistinin ilgi alanı içinde olan somut olmayan kültürel miras öğelerini de katarak bir yaşam tarzı yaratma çabasıdır.

Safranbolulu bir grup debbağ Kurtuluş Savaşı'nın sürmekte olduğu zor günlerde bir araya gelerek bir Debagat Fabrikası kurmak için yola çıkmışlardır. Safranbolu'da tabakhanelerin Celali İsyanları ve sonrasındaki Büyük Kaçgun nedeniyle şehre gelip yerleşen dinamik nüfus nedeniyle 17. Yüzyılda geliştiği görülmektedir. Gelişen tabakhaneler 19. Yüzyılda yemenicilik başta deriden eşya üreten esnaf ve zanaatkarların gelişmesini tetiklemiştir. Ancak 19. Yüzyılda refahı yakalamış Safranbolu debbağlarının artık işlerini geliştirmek için yatırım yapmadıkları görülmektedir. Her şeye karşın Kurtuluş Savaşı'nda ordunun ayakkabı ve yemeni ihtiyacını başarıyla karşılayan Safranbolu tabakhaneleri dönemin kaymakamının da teşvikiyle aşırı iyimser bir yaklaşımla bir debagat şirketi kurmuşlardır. Kurtuluş Savaşı'nın hemen ardından 1924 yılında kuruluşu gerçekleştirilen şirket Safranbolu Debagat Fabrikasını yapmış ve bütün zorluklara karşın yaklaşık 1 yıl sonra Yedikule kalitesinde deri üretmeyi başarmıştır. Ancak aradan henüz 6 ay geçmeden fabrika üretime son vermiş ve şirket dağılmıştır. Bunun