Sağlık Ekonomisi

ÖZET 20. yüzyılın son çeyreğinde hız kazanan neoliberal politikalar, hem iktisat politikalarında hem de sosyal politikada değişimi beraberinde getirdi. Bu değişimin etkili olduğu alanlarının başında sağlık hizmetinin sunumu gelmektedir. 1980 sonrası sağlık hizmetleri verimlilik, karlılık, maliyet ve performans ücretlendirmesi gibi iktisadi kavramlar çerçevesinde yeniden yapılandırılmaktadır. Bu süreçte kamu hizmeti olarak devletin sorumluluğunda ve görevi olarak görülen sağlık hizmetleri piyasalaştırılmakta, özelleştirme politikalarının etkisiyle kamu sağlık işletmeleri yerini özel sağlık işletmelerine bırakmaktadır. Bu değişim beraberinde sağlık harcamalarında da artışı getirmektedir. Bu çalışma, 1980 sonrası Türkiye'de sağlık politikalarında değişim sürecini sonuçları ile birlikte değerlendirmeyi hedeflemektedir. Çalışma kapsamında, Genel Sağlık Sigortası, aile hekimliği, şehir hastaneleri incelenerek, sağlık harcamalarındaki değişim, bireylerin sağlık harcamalarına katılım oranları, kamu ve özel sağlık kuruluşlarının harcamaları ve sosyal güvenlik harcamaları içinde sağlık harcamalarının değişimi incelenmektedir. ABSTACT Neoliberal policies which gained momentum in the last quarter of the 20th century brought along change in both economic and social policies. One major field where this change is effective is the presentation of health care. Health services after 1980 are being restructured within the framework of economic concepts such as efficiency, profitability, cost and performance charges. Within this period, the health services, which are regarded as the responsibility of the government as a crucial public service, are being marketed, whereas public health enterprises leave their place to private enterprises under the policies of privatization. The change in health policies inevitably leads to deepening of inequality and poverty. This study aims to evaluate post-1980 changes in health policy in Turkey, together with the results of those changes. Within the scope of the study, the changes in health expenditures will be examined regarding the General Health Insurance, family medicine, city hospitals, participation rates of individuals in health spending, expenditures of public and private health institutions and expenditures for social security.

Araştırmacıların ve akademisyenlerin son yıllarda ilgisini hayli çeken sağlık sosyolojisi alanı, sosyoloji biliminin oldukça yeni gelişen bir alt dalı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu konu ile ilgili çalışmaların 2000'li yıllardan önce neredeyse sayılabilecek kadar az olduğu, ancak 2010'lara doğru hem sağ-lık sosyolojisinin daha çok bilindiği, hem de çalışma konularının oldukça popülerleştiği söylenebilir. Elinizdeki bu eser, konularında uzman çeşitli branşlardaki akademisyenler tarafından kaleme alınmış farklı konulardan oluşmaktadır. Böyle bir çalış-ma, sağlık sosyolojisine ilgi duyan, konu ile ilgili hem akademik, hem de kültürel düzeyde bilgilenmek isteyen, özellikle sağlık ve diğer kurumların etkileşimini görmek isteyen öğrenci, akademisyen ve araştırmacılar için faydalı olacaktır.

İnsan sağlığına verilen önemin artması ve toplumun bilinçlenmesi ile birlikte, tıbbi cihaz sektörü Dünyada ve Türkiye’ de hızla gelişen ve çeşitli dinamikleri bünyesinde barındıran bir sektör haline gelmiştir. Özellikle hastanelerde teşhis ve tedavi hizmetlerinin başarısının ve genel verimliliğin arttırılmasında tıbbi cihazların önemi oldukça büyüktür. Hastanelerin giderek teknoloji yoğun işletmeler haline gelmesi de bu önemi artırmaktadır. Sağlık hizmetlerinin kaliteli ve sürekli sağlanması için sağlık teknolojilerinin planlı, etkin kullanımı ve doğru tedariki önemlidir. Diğer taraftan sağlık harcamalarının en büyük kalemlerinden birini tıbbi cihazlar oluşturmaktadır. Sektörde yaşanan hızlı değişim ve gelişim sonucu sağlık harcamalarının kamu bütçelerinde önemli büyüklüklere ulaştığı görülmektedir. Dünya da olduğu gibi Türkiye’de de sağlık harcamalarını düşürmeye yönelik çabalar artmıştır. Tıbbi cihazların özellikle kamu kurumlarınca kontrollü ve doğru bir yönetime tabi tutulmadığı takdirde Türkiye’de sağlık harcamalarının olumsuz bir şekilde artışına neden olacağı düşünülmektedir. Küresel ekonomideki gelişmelere bakıldığı zaman, tıbbi cihaz sektörü çok ciddi büyüme gösteren alanlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de yüksek standartlara sahip tıbbi cihazların ithal edilmesi, yerli üretimdeki kaliteyi artırmasına rağmen, kalitesiz ve düşük sınıf malların ülkeye girmesi ise devlet tarafından korunamayan yerli üreticilerin rekabet gücünü azaltan, üreticiyi zorlayan ve üretim hacmini daraltan bir tehdit olarak sektörün önünde engel olarak durmaktadır. Ülkelere teknolojik üstünlük sağlayan tıbbi cihazların üretimi, maalesef Türkiye’de halen istenen düzeyde değildir. Buna karşılık devlet ve özel sektör işbirliği ile olumlu bir şekilde artış gösteren Ar-Ge projeleri ve inovasyon çalışmaları, ancak kısıtlı üretim faaliyetlerinde bulunabilen bu sektörde umut vadeden bir görünümdedir. Bu görünümde Türkiye’de Avrupa Birliği’ne uyum çerçevesinde “Tıbbi Cihaz Direktifleri” ve buna ilişkin tıbbi cihaz yönetmelikleri uygulamaya konularak Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu aracılığı ile tıbbi cihazlara ilişkin düzenleyici, denetleyici, yönlendirici faaliyetler yapılmaya başlanmış ve tıbbi cihaz sektörü açısından önemli bir gelişme kaydedilmiştir.
Türkiye’ de tıbbi cihaz alanında yerli ürünlerimize olan güveni artırarak katma değeri yüksek tıbbi cihazların üretimini teşvik etmek, yaygınlaştırmak, kamu-üniversite-sanayi işbirliğini geliştirerek tüm kaynakların etkin kullanıldığı, vatan sathına yayılmış medikal kümelenmelerle rekabetçi bir tıbbi cihaz pazarına erişim en önemli hedef olmalıdır. Türkiye tıbbi cihaz sektörüne yönelik yapılan bu analiz çalışması altı bölümden oluşmaktadır.  İlk bölümde sektörün belirleyicilerinden olan Türkiye sağlık sistemin geçmişten günümüze gelişimi ve finansman yapısıyla birlikte sağlık harcamaları üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde; tıbbi cihaz sektörünün Dünya’ da ve Türkiye’ de tarihsel gelişimiyle gelişimi ve mevzuatı açıklanmıştır. Yine bu bölümde tıbbi cihaz kavramının pekişmesi amacıyla sektör ve ürünün tanımı ile çeşitli kategoriler baz alınarak sınıflandırması yapılmıştır ve tıbbi cihaz endüstrisinin gelişimi değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde; Türkiye’ de tıbbi cihaz tıbbi cihaz finansmanı ve harcamalarının gelişimi nominal ve reel olarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde;  tıbbi cihaz harcamaları bazı temel sağlık göstergeleriyle birlikte kategorik olarak ele alınmıştır. Yine bu bölümde tıbbi cihaz harcamaları temel ekonomik büyüklüklerle birlikte analiz edilmiştir. Beşinci bölümde; Türkiye’de tıbbi cihaz sektörünün mevcut durumu ve analizi (stok yönetimi, üretim, ithalat, ihracat, birim fiyat, tıbbi cihaz sayılarının uluslararası karşılaştırılması) yapılmıştır. Çalışmanın son bölümünde; Tıbbi cihaz sektörüne yönelik stratejik hedef ve planlarla birlikte SWOT analizi yapılarak, tıbbi cihaz sektörünün kuvvetli ve zayıf yönleri ortaya konularak, sektör açısından fırsat ve tehdit içeren unsurlar belirlenmiştir.
Yazarlar Mehmet ATASEVER Zafer KARACA

Türkiye sağlık sisteminde 2017 yılında şehir hastanelerinin hizmete açılması ile başlayan bu yeni dönemi " Şehir Hastaneleri Dönemi " diye isimlendirmek çok yanlış olmayacaktır. Şehir hastaneleri ile birlikte Türkiye'nin sağlık alanında en üst kategoride hizmet veren ülkeler seviyesine çıkabileceği bir potansiyel oluşmaktadır. Türkiye sağlık sisteminin bu yeni döneme göre; çalışan planlamasından finansmana, ek ödeme sisteminden sağlık hizmet fiyatlarına, yerli tıbbi cihaz üretiminden sağlık eğitimine kadar birçok alanda yeniden yapılandırılması gerekir. Türkiye sağlık sistemi için önemli dönüm noktalarından biri olan şehir hastaneleri ile yeni bir dönem başlamıştır. Düzeltilebilir nitelikteki eksiklikleri ile beraber şehir hastaneleri, Türkiye sağlık sistemi için birçok yönden yeni kapılar açan, yeni fırsatlar doğuran çok önemli projelerdir. www.sasam.org.tr • [email protected] ISBN: 978-605-87841-7-8

Nüfus konusu, ilk çağlardan beri toplumlar ve sosyal sistemler açısından önemini korumaktadır. Ülkelerin nüfusu ile ekonomik ve siyasal açıdan etkinlikleri arasındaki tarih boyunca bir ilişki olmuştur. Nüfusu çeşitli yönleriyle inceleyen bilim dalına demografi denilmektedir. Demografik açıdan dünya büyük bir değişim geçirmektedir. Sosyal, ekonomik, tıbbi ve teknolojik değişimlerin sonucu olarak dünyada yaşlı nüfusu artmış ve artmaya devam etmektedir. Bu yüzden 21. Yüzyılda ortaya çıkan en önemli demografik sorun, nüfusun yaşlanmasıdır. Yaşlanan nüfus, devlete olan bağımlılığı artırdığı için, nüfusun devlet üzerindeki baskısı da artmaktadır. Ancak yapılan inceleme ve tespitler göstermektedir ki, bu etki gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler açısından farklılaşmaktadır. Gelişmiş ülkeler, nüfusları henüz yaşlanmadan zenginleşmişken, gelişmekte olan ülkeler ise zengileşme sürecine giremeden yaşlanma sorunu ile karşı karşıya kalmış durumdalar. Demografik yapıda meydana gelen bu değişimin etkilerden birisi de kamu maliyesi alanında hissedilmektedir. Yaşlanan nüfusun ortaya çıkardığı sağlık ve emeklilik giderlerindeki artışlar, tüketim alışkanlıklarının zayıflamasına bağlı olarak harcamalar üzerinden alınan vergi gelirlerindeki düşüş, kişisel gelir vergilerindeki hasılat azalışları, ekonominin ihtiyaç duyduğu işgücü miktarındaki azalmanın toplam hasılada yol açtığı düşüşe bağlı olarak ekonomideki yavaşlama gibi durumlar bu sorunların başında gelmektedir. Bu çalışmada sözü edilen bu sorunlar kısmen dünya örnekleri kısmen de Türkiye örneğinden hareketle genel hatları ile ele alınıp değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Abstract
Population has been an important issue for societies and social systems since the early ages. Historically speaking, there has always been a relation between population of countries and their economic and political strengths. The science that analyzes population from many aspects is called demography. From a demographical point of view, the world has been going through a big change. As a result of social, economic, medical, and technological changes, elderly population in the world has been increasing. For this reason, the most important demographic problem of the 21st century is the aging population. As aging population increases dependency on state, the pressure of population on state also increases. However, studies reveal that this impact is different for developed and developing countries. Developed countries became wealthy before their population aged; whereas developing countries face aging population problem before they could become wealthy. An important impact of this change on demographic structure has been on public finance. Increase in health and retirement costs due to aging population, decrease of tax income from spendings due to weakening consumption habits, decrease in personal income taxes, slowing economy due to decrease in total revenue caused by decrease in manpower amount needed for the economy are all among the leading problems. This study focuses on these problems and evaluates them in general terms through examples from Turkey and the world. 
Key Words:Aging population, public finance, health expenditures, social security’s spending 
Jel Codes:H31, H75, J18

Giriş: Hastanelerde ilaçların akılcı kullanımı konusunda hemşireler önemli bir role sahiptir. Amaç: Bu çalışmanın amacı Kırıkkale ili merkezinde faaliyet gösteren bir kamu hastanesinde görevli hemşirelerin akılcı ilaç kullanımına ilişkin bilgi ve davranışlarını inceleyerek, akılcı ilaç kullanımı davranışlarını etkileyen faktörleri belirlemektir. Yöntem: Çalışmada örneklem seçilmeksizin araştırmaya katılmak isteyen tüm hemşirelere anket uygulanmış ve toplam 296 kullanılabilir anket elde edilmiştir. Böylece toplam evrenin (441) %67.1’ine ulaşılmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare analizi uygulanmıştır. Bulgular: Çalışmada elde edilen sonuçlara göre hemşirelerin uygulama yapacakları ilaçlar konusunda bilgi almak için en çok hekim-eczacıya (%78.7) ve ilaç kaynak kitaplara (%48) başvurdukları, en sık karşılaşılan ilaç uygulama hatalarının; ilacın yanlış zamanda verilmesi (%47.6) ve ilaç dozunun atlanması (%46.3) olduğu belirlenmiştir. Ki kare analizi sonuçlarına göre ise; çalışılan birim ve hizmet içi eğitim alma değişkenleri, hemşirelerin akılcı ilaç konusundaki bilgi ve davranışlarını etkileyen önemli faktörler olarak saptanmıştır (p < .05). Sonuç: Hastanelerde ilaçların akılcı tüketimi konusunda hemşirelerin, sorumluluklarının farkında olduğu ancak bir bütün olarak akılcı ilaç kullanımı ve özellikle advers etki bildirimi konusuyla ilgili eğitim ihtiyacının olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Akılcı İlaç Kullanımı, Hemşire, Hastane.

Bu çalışmanın amacı, aile hekimlerinin kanıta dayalı tıp uygulamalarını kullanma durumları ve bilgi arama davranışlarını değerlendirmektir. Çalışma, Aralık 2012-Ocak 2013 tarihleri arasında yürütülmüştür ve çalışmada kanıta dayalı tıp uygulamalarına yönelik hazırlanmış olan anket formu kullanılmıştır. Hazırlanan anket, Kırıkkale ilinde görev yapan 81 aile hekimine uygulanmıştır. Çalışmanın sonunda hekimlerin %84,0’ünün kanıta dayalı tıp uygulamaları hakkında bilgi sahibi olduğu, %67,9’unun bu konuda herhangi bir eğitim almadığı, %82,7’sinin kanıta dayalı tıpla ilgili eğitim almak istediği ve % 82,7’sinin de hastaları hakkında karar verirken kanıta dayalı uygulamalardan yararlandığı belirlenmiştir. Hekimlerin kanıta dayalı bilgiye erişim için en fazla kullandıkları bilgi kaynakları ise %56,8 ile arama motorları, %53,1 ile de Sağlık Bakanlığınca hazırlanan tanı ve tedavi rehberleridir. Ortalamalara göre, hekimlerin kanıta dayalı tıp uygulamalarına en fazla katıldığı ifadeler 3.73 ile “kanıta dayalı tıp gelecekte klinik uygulamalarda pozitif rol oynayacaktır”, “hasta ile ilgili kararlar güvenilir istatistiksel bilgilere dayandırılmalıdır” ve “doktorlar literatürü eleştirel bir gözle incelemelidir” ifadeleri olmuştur. En az katıldıkları ifadeler ise 2.49 ile “kanıta dayalı tıp uygulamaları, klinik tecrübelerin değerini düşürecektir” ve “kanıta dayalı tıp uygulamaları akademisyenler içindir” ifadeleridir. Aile hekimlerinin günlük uygulamalarında
kanıta dayalı tıbbî bilgilere ihtiyaç duydukları ve bilgiye ulaşmak için en sık tıbbî veri tabanlarından yararlandıkları belirlenmiştir. Sağlık Bakanlığı’nın kendilerine bağlı olarak çalışan aile hekimlerinin bilgiye erişimlerini kolaylaştırmak için ücretli olarak ulaşılan bazı tıbbî veri tabanlarına abonelik sağlayarak, kanıta dayalı tıbbın kullanımını desteklemesi gerekmektedir.