Η παραβολή (εβρ. mašal, στην κυριολεξία «ομοιότητα, παρομοίωση»), αν και έχει τις απώτατες ρίζες της στην πανάρχαια διδακτική γραμματεία της Μεσοποταμίας και αναγνωρίσιμες καταβολές στην πλατειά ελληνιστική μυθογραφία, εξελίχθηκε σε μια...
moreΗ παραβολή (εβρ. mašal, στην κυριολεξία «ομοιότητα, παρομοίωση»), αν και έχει τις απώτατες ρίζες της στην πανάρχαια διδακτική γραμματεία της Μεσοποταμίας και αναγνωρίσιμες καταβολές στην πλατειά ελληνιστική μυθογραφία, εξελίχθηκε σε μια από τις πιο εμβληματικές εκφράσεις του πνεύματος του Ισραήλ. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του Ιουδαϊσμού, από τη Βιβλική και τη ρωμαϊκή περίοδο και εν συνεχεία κατά τους μακρούς αιώνες της Διασποράς, οι πνευματικοί διδάσκαλοι του ισραηλιτικού λαού έδειξαν θερμή αγάπη για αυτό το είδος, που η ευσύνοπτη μορφή του παρείχε το ιδεώδες μέσο για να εκφραστεί το ιδιότυπο εβραϊκό χιούμορ και η ειρωνική αντίληψή του για τον κόσμο.
Ένα από τα κύρια θέματα των εβραϊκών παραβολών, διαχρονικά, είναι η εμπειρία του διωγμού στις ποικίλες εκφάνσεις της: η διαβίωση των εβραϊκών πληθυσμών σε εχθρικό περιβάλλον, οι διακρίσεις και οι διώξεις σε βάρος τους, η καταδυνάστευσή τους από μιαν αρνητικά διακείμενη κοσμική εξουσία. Η αποτύπωση αυτής της εμπειρίας, καθώς και ο στοχασμός γύρω από τη δοκιμασία της ιουδαϊκής ταυτότητας και την ενδεδειγμένη στάση του εβραϊκού λαού σε τέτοιες αντίξοες συνθήκες, διαπνέουν την αφηγηματική παραγωγή των Εβραίων διδασκάλων από το Ταλμούδ έως και τη νεωτερική εποχή. Στην παρούσα ανακοίνωση θα εξεταστούν μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα παραβολών, από διάφορες περιόδους στην ιστορία του εβραϊκού πνεύματος, όπου το θέμα του διωγμού και της δοκιμασίας κυριαρχεί, προσαρμοσμένο κάθε φορά σε διαφορετικές ιστορικές περιστάσεις, οι οποίες επιβάλλουν αντίστοιχους αφηγηματικούς τόνους και θεματικές μεταμορφώσεις. Από αυτήν τη συγκριτική μελέτη αναδεικνύεται η συνέχεια αλλά και η πρωτεϊκή πολυμορφία του θέματος στην εβραϊκή παράδοση.
Ο ραβίνος Ακίβα και άλλοι τανναείμ του Ταλμούδ χρησιμοποιούν τις παραβολές για να τονίσουν τη σημασία της προσήλωσης στην πνευματική και θρησκευτική κληρονομιά του Ισραήλ, σε πείσμα της καταπίεσης και των απαγορεύσεων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η σπουδή του Νόμου και των ιερών Γραφών αποτελεί τον πυρήνα της ταυτότητας του εβραϊκού λαού και πρέπει να διατηρηθεί πάση θυσία, παρ’ όλες τις βίαιες διώξεις του καθεστώτος. Στην εποχή του χασιδισμού, ίσως υπό την επίδραση της δυναμικής και ανανεωτικής φύσης του κινήματος κατά τα πρώτα του στάδια, το θέμα του διωγμού αντιμετωπίζεται με αέρα νέας αισιοδοξίας. Η βαναυσότητα και οι απειλές της κρατικής εξουσίας παραμερίζονται με μαγικό τρόπο από τον προικισμένο ραβίνο, ο οποίος εξασφαλίζει υπερφυσικά τη σωτηρία του λαού του. Ο ένθερμος μυστικισμός και οι λαϊκές βάσεις του χασιδικού κινήματος αντικατοπτρίζονται σε αυτές τις παραμυθένιες ιστορίες. Τέλος ο Κάφκα, ο έσχατος κληρονόμος της παράδοσης του mašal, βυθίζει την πατροπαράδοτη εβραϊκή θυμοσοφία σε μαύρο χιούμορ και προσδίδει στις παραβολές του την αίσθηση του παράδοξου και του εφιαλτικού. Οι ήρωες των διηγήσεών του καταδιώκονται πρωτίστως από υπαρξιακό άγχος και δεν βρίσκουν τη λύτρωση ούτε με τη μελέτη των Γραφών ούτε με τη θαυματουργική σωτηρία. Η ταυτότητα του διώκτη και του θύματος φαίνεται ενίοτε τόσο αόριστη και περιεκτική, ώστε οι παραβολές καταλήγουν να αποκτήσουν πανανθρώπινη αξία και συμπαντικούς συμβολισμούς. Η εμπειρία του διωκόμενου Ισραήλ γίνεται συλλήβδην μια παραβολή για τη μοίρα της χειμαζόμενης ανθρωπότητας μέσα σε έναν εχθρικό κόσμο. Από τον Κάφκα και μετά είμαστε όλοι Εβραίοι.