Modern Edebi Türler

Birçok Türk edebiyatı tarihi kitabında, Türk edebiyatı isimler sözlüğünde ve bilimsel makalede, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı adlı eser, İlhan Selçuk’un ilk ve tek romanı olarak gösterilmektedir. Ancak daha çok deneme, düşünce ve gazete yazılarıyla tanınan Selçuk’un, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’na yazdığı ön sözde ifade ettiği düşünceler, aslında söz konusu kitabın türü ve yazarının kim olduğu konusunda var olan ön kabullerin sorgulanması gerektiğini düşündürür. Çünkü Selçuk, bahsedilen ön sözde, Dr. Cengiz Yurtoğlu’nun, babası Yüzbaşı Selahattin’e ait anı defterlerini kendisine getirdiğini ve kendisinin birtakım eksiltmeler ve düzenlemelerle kitabı yayımladığını dile getirir. O hâlde bu noktada sorulması gereken soru, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı adıyla yayımlanan kitabın roman türüne mi; yoksa anı türüne mi dâhil edilmesi gerektiğidir. Bununla birlikte ilk soruyla doğrudan bağlantılı olarak kitabın gerçek yazarının kim olduğu da tartışılmalıdır. Bu makalede, temel olarak, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’nın, bilinenin aksine roman türüne değil, anı türüne dâhil edilmesi gerektiği savlanacaktır. Dolayısıyla Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’nın yazarının İlhan Selçuk olmadığı, onun kitabı yayına hazırladığı ileri sürülecektir. İfade edilen görüşün kanıtlanma sürecinde, üstyorum, okuma kontratı ve suje kavramlarına başvurulacaktır. Buna göre, İlhan Selçuk’un bazı sözleri ve bilhassa arka kapak üzerinden oluşan üstyorum zinciri, her ne kadar ele alınan metni roman türüyle ilişkilendirse de, kitabın ön sözünde İlhan Selçuk tarafından ortaya konan okuma kontratı ve Rus Biçimcileri’nin suje kavramı göz önünde bulundurulduğunda Yüzbaşı Selahattin’in Romanı’nın Selahattin Yurtoğlu tarafından kaleme alınan anı kitabı olduğu ortaya çıkacaktır.

Türkiye’nin deneyimleri söz konusu olduğunda “Batı” ve “modernite”nin birlikte anılması ve birbirinin
manasını yükleyen/paylaşan/karşılayan terimler olarak kullanılmasının temel nedeni Cumhuriyet Türkiye’sinin
laikleşme politikaları ve Batı’yı her anlamda örnek alan inkılâp hedefleridir. Politik amaçlar ve reform
kapsamındaki değişimlerin yalnız sosyolojik, ekonomik, kültürel ve siyasî yansımaları değil; edebî, sanatsal
izdüşümleri de olmuştur. Nitekim devrin siyasi erki, kendi meşruiyetini sağlamlaştıracak edebî eserlere ihtiyaç
duyar. Bu ihtiyaç, konusu İslâm olan edebiyatın eski edebiyat başlığı altında, Osmanlı’ya yani lağvedilene ait
olarak düşünülerek terk edilmesini; bu edebiyatın boşluğunu doldurmak için “yeni edebiyat” kapsamında
verilen eserlerin de bahsi geçen edebî geleneğin karşısında olarak yorumlanmasını kaçınılmaz hale getirmiştir.
Günümüzde ise geleneksel İslâmî edebî formların roman gibi modern formlarla birlikte konusu İslâm olan
edebiyatı şekillendirdiği düşünüldüğünde, yeni formların bütün bir kavramsal tartışmanın neresine oturtulacağı
sorunu gündeme gelir. Bu çalışmada, İslâm’ın yeni olanla da ilişki kurduğunun ve bu ilişkinin sağlıklı ve
incelemeye değer olduğunun altını çizmek ve İslâmî edebiyat araştırmacılarının dikkatini 20. yüzyıldan sonra
da devam eden İslâmî edebî geleneğe çekmek için ilgili dönemi içeren yeni bir isimlendirme önerilecektir. Bu
bağlamda çalışmanın bütününde “İslâmî Modern Türk Edebiyatı” olarak incelenecek olan dönem; bilhassa yeni
muhteva ve formlarla değişmeyen ama dönüşen İslâmî edebî geleneği anlatmak için kullanılacaktır.

Ortak özellikler gösteren metin sınıflarına tür denir. Başlangıçtan itibaren edebî türler değişim gösterir, kuralları esner ve birbirleriyle etkileşim içerisine girer. Böylece türlerin değişmez gözüyle bakılan her kuralının değişebileceği, geleneksel türlerden yola çıkarak yeni türlerin oluşabileceği veya türlerin birbirlerinden faydalanabileceği yaklaşımları türler arası ilişkileri bir inceleme ve araştırma alanı olarak doğurur. Özellikle şiirin diğer edebî türlerle kurduğu bağ onu bir etkileşim ağının içine sokar. Diğer türler şiirin sunduğu sezgi ve imge zenginliklerinden yararlanır. Hikâye ise edebî tür olmanın ötesinde bütün sanatsal faaliyetlerin arkasında var olan bir unsurdur. Şiir türü hikâyenin ögesi olan tahkiyeden yararlanabilir. Yazarların farklı edebî türlerde yazdığı eserleri benzer duyuş biçimi etrafında şekillenir. Eserler farklı edebî türlerde kaleme alınsa da eserlerdeki benzer izlek ve motiflerin varlığı aralarında bir bağlantı olduğunu gösterir. Hem şiir hem hikâye türünde eser vermiş olan Orhan Veli Kanık'ın eserlerinde türler arası bir ilişki söz konusudur. Şiir ve hikâyelerde ortak temaların yanında, yazarın hayatı algılayış biçiminden doğan benzerlikler de dikkati çeker. Orhan Veli'nin edebî birikiminin sonucu olan eserler türleri farklı olsa da bir bütünün parçalarıdır. Şiir ve hikâyelerin arasında etkileşim oluşturan ögelerden biri de yazarın yaşam öyküsüdür. Ortak olan bütün bu durumlar Orhan Veli'nin şiir ve hikâyelerini türler arası ilişkiler açısından incelenmesini mümkün kılar.

ÖZ
Mustafa Nihat Özön, Metinlerle Muasır
Türk Edebiyatı Tarihi adlı eseriyle Türk
edebiyatı tarihi çalısmalarına önemli katkılarda
bulunmustur. Bu eser, türleri esas alarak
tasnif yapması, sahsiyetlere iliskin
değerlendirmelerden sonra kaynakça bilgisi
vermesi vb. yönleriyle kendisinden önceki ve
sonraki Türk edebiyatı tarihi çalısmalarından
farklılık gösterir. Yazar, türleri sırasıyla
“nazım”, “tiyatro”, “roman”, “tarih”, “coğrafya
ve seyahat”, “edebiyat tarihi ve tenkit”,
“mektup ve hatırat”, “felsefe”, “hitabet ve
gazetecilik” olmak üzere dokuz bölümde
inceler. Her bölümün sonunda incelenen
türe/türlere ait metin seçkileri bulunmaktadır.
Mustafa Nihat Özön bu eserinde türlerdeki
değisimi özlü biçimde değerlendirmekte,
subjektif görüslerden kaçınmaktadır. Bu yazıda
Mustafa Nihat Özön’ün edebiyat tarihiyle ilgili
diğer çalısmalarından da yararlanılmakla
birlikte ağırlıklı olarak Metinlerle Muasır Türk
Edebiyatı Tarihi, adlı eserinin Türk edebiyatı
tarihi çalısmalarına katkıları ve bu çalısmada
yazarın nasıl bir yöntem izlediği üzerinde
durulmustur.
Anahtar Sözcükler: Edebiyat tarihi, edebî
türler, tenkit, tasnif, yöntem, metin seçkisi.

ABSTRACT
Mustafa Nihat Ozon, Texts,
Contemporary Turkish Literature Arts
(Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi)
devoted to the studies of the history of
Turkish literature has made important
contributions. These types of work to do on
the basis of classification, assessment of
personalities, etc. to give the bibliography
information. aspects of the work of his
predecessor, and later on Turkish literature
vary. Author types, respectively, "verse",
"theater", "novel", "date", "geography and
travel," "literary history and criticism," the
letters and memories "," philosophy ","
public speaking and journalism "to 9
chapter examines. At the end of each
chapter studied species, there are
screenings of the text. Mustafa Nihat Özön
concise way to assess the change in types of
work, avoids the subjective opinions. İn this
article on the Mustafa Nihat Özön’s history
of literature, along with his other works are
being utilized mainly in the Texts,
Contemporary Turkish Literature Arts
(Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi)
work contributed to the history of Turkish
literature and the author of this study
focused on how a method is followed.
Key Words: Literary history, literary genres,
criticism, classification,

Modern edebiyatta, birbirlerinin etki alanlarında gezinen edebî türler için değişmez olarak görülen katı kurallar ortadan kalkmaya başlar. Türlerin aralarında meydana gelen geçişkenlikle benzerlikler ve yakınlıklar oluşur. Türlerarası ilişkiler, edebî türün bir diğeri üzerinde yarattığı etki veya iki farklı türün gösterdiği yakınlık olarak tanımlanabilir. Şiir ve hikâye türleri de başat unsurları vasıtasıyla etkileşim içine girer. Şiirin imge yoğun dili, söz sanatlarıyla örülü söylemi, çok anlamlılığı ve eksiltili/sezgiye dayalı anlatımı hikâyede görülürken; hikâyenin de anlatma/öyküleme yöntemi ve olay, zaman, mekân ve kişiler gibi temel unsurları şiirde görülür. Hikâyede, daha yoğun, imgesel ve duruma odaklı bir anlatım benimsenmeye başlanır. Şiir ise ardında özetlenemeyecek derecede silik bir hikâye barındırabilir. Şiirlerde geçen olaylar, kişiler, zaman unsurları ve mekânlar arka planda akan hikâyeyi belirginleştirir. Türk edebiyatına birden çok türde verdiği eserleriyle katkıda bulunan Cahit Sıtkı Tarancı’nın da şiir ve hikâyelerinde türlerarası ilişkiler kurmak mümkündür. Cahit Sıtkı Tarancı’nın hayatı algılayış biçimini yansıttığı bir ayna konumundaki edebiyatının iki farklı yüzü olan şiir ve hikâyeler, birbirleri üzerinde yarattıkları etki ve unsurları vasıtasıyla yaptıkları alışverişle benzerlikler gösterir. İşte, Aynanın İki Yüzü ismini taşıyan bu kitapta, Tarancı’nın şiir ve hikâyelerindeki türlerarası ilişkiler irdelenmektedir.