Ethnic and National Minorities In Poland

Etnolekt wilamowski (Wymysiöeryś) to zjawisko wyjątkowe na językowej mapie Polski. Według najbardziej optymistycznych szacunków biernie zna go kilkaset, czynnie kilkadziesiąt osób, a większość badaczy już w latach 90. XX w. nie widziała nadziei na jego przetrwanie. Ostatnie 20 lat przyniosło jednak znaczącą zmianę stosunku Wilamowian do swojego dziedzictwa. Dzięki zainteresowaniu badaczy z całego świata, a przede wszystkim zaangażowaniu lokalnych animatorów, język wilamowski jest coraz lepiej zdokumentowany, obecny w druku i przestrzeni publicznej miasta, a nawet nauczany na zajęciach akademickich. Artykuł przedstawia krótko najważniejsze spośród inicjatyw rewitalizacyjnych podejmowanych przez wilamowskich aktywistów i ich wpływ na lokalną społeczność, wciąż pamiętającą powojenne represje wynikające z odrębności językowej. Przykład Wilamowic stanowi punkt wyjścia do ogólniejszych rozważań o szansach powodzenia i sensie rewitalizacji języków mniejszościowych.

Recenze českého vydání knihy Timothyho Snydera Obnova národů: Polsko, Ukrajina, Litva, Bělorusko 1569–1999. Review of the Czech edition of the Timothy Snyders's book: The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999.

This article describes the history and the present situation of a Germanic language island in the southern-Polish town of Bielsko-Biała and its neighbouring settlements. While most of the inhabitants were expelled as German nationals after 1945, the town of Wilamowice, isolated from the rest of the enclave, survived and today became a “laboratory” of language revitalisation efforts. The signs of the former multilingualism in other nearby settlements, however, are almost nonexistent, as shown in the example of Hałcnów.

Chociaż uznaje się dzisiaj powszechnie, że między Słowińcami i Kaszubami występuje – jak ja to nazywam – nieciągłość prawdziwości, chciałbym pokazać, że jednych od drugich nie odróżnia wiele, jeśli chodzi o społeczny wymiar ich istnienia i jeszcze mniej, kiedy rzecz dotyczy ich społecznej genezy, czyli mechanizmów ich powstawania (tworzenia). Pytanie o prawdziwość Słowińców, które jeszcze dzisiaj nurtuje niektórych uczonych, jest po prostu niewłaściwe. Jeśli Słowińcy są fikcją, to taką samą fikcją są Kaszubi, tylko że o kilka wieków starszą. Słowińcy i Kaszubi są bowiem „fikcjami w tym sensie, że są ‘czymś skonstruowanym’, ‘czymś ukształtowanym’ – takie jest bowiem pierwotne znaczenie słowa fictiô – nie chodzi tutaj o to, że są to rzeczy fałszywe, nie oparte na faktach, czy będące jedynie wydumanymi eksperymentami myślowymi”, przywołując słowa Clifforda Geertza. Słowińcy i Kaszubi – patrząc z perspektywy historiografii nieklasycznej – jako konstrukty społeczne posiadają analogiczny status ontologiczny. Chociaż nie ma między nimi ciągłości „genealogicznej”, jaka miałaby miejsce w przypadku naturalnego rozwoju, to istnieje między nimi ciągłość „epistemologiczna” jako kolejnymi – następującymi po sobie i bazującymi na poprzednich – etapami nieustającego procesu (społecznego) tworzenia Innego. O nieprawdziwości Słowińców można mówić zatem jedynie w sensie „(nie)skuteczności” tego pojęcia.
(fragment Wprowadzenia)

Książka dr. Mariusza Filipa, nowatorska w swych zamierzeniach, choć mówiąca bezpośrednio o tożsamości Słowińców, czy  lepiej – o sporze jej i ich dotyczącym, skupia się nade wszystko na zagadnieniu identyfikacji odrębności kulturowej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów jej powstawania czy tworzenia, trwania i zmiany. Przedmiotem zainteresowania autora są zatem bardziej procesy społeczne, w toku których formują się i transformują szczególnego rodzaju grupy [tu – Kaszubi, Słowińcy], stanowiące tradycyjny przedmiot badawczy antropologii, aniżeli sam opis tak rozumianej etniczności. Prezentując spór, jaki rozgorzał pomiędzy zwolennikami kanonicznej historiografii wraz z etnografią, przedstawiającymi Słowińców jako równorzędny Kaszubom lud (grupa etniczna), a rewizjonistyczną historią głoszącą, że Słowińcy to zaledwie odłam ludu Kaszubów (grupa etnograficzna), autor prezentuje stanowisko neutralne, trzecie, wykraczające w istocie poza ów spór.  W swej analizie nie ogranicza się jedynie do badań „Słowińców”, lecz także Kaszubów, Wendów i Germanów, będących niejako Słowińcami in spe czy Słowińcami „z przeszłości”, oraz Niemców i w stopniu dużo mniejszym Polaków, którzy są Słowińcami „z przyszłości”, czyli aktualnej teraźniejszości. W dalszej części rozprawy autor zajmuje się powojennymi losami Słowińców, a także dokonuje analizy słabo znanej sytuacji społeczno-kulturowej [eks-]Słowińców w Niemczech. Nie jest to zatem tylko praca z gatunku historii idei (Słowińcy jako nazwa), lecz także – choć w mniejszym stopniu – historia demograficzna czy społeczna (Słowińcy jako populacja, Słowińcy jako wspólnota). Krótko mówiąc, jest to antropologia historii, której przedmiotem zainteresowania są jednocześnie pojęcia i ludzie.
(nota wydawnicza)

Próba antropologicznego uchwycenia przeszłości i teraźniejszości Słowińców, podzielona na cztery części. W pierwszej, Perspektywy, autor analizuje procesy grupotwórcze i antropologię historii. W części drugiej Kaszubi, rozważa kaszubską grupę etniczną in statu nascendi, następnie w kolejnym rozdziale pisze o historii Germanów, Słowian, Wendów, Pomorzan oraz o Kaszubach w średniowieczu i nowożytności w opozycji do Niemców. W części trzeciej Słowińcy opisuje „tworzenie” Słowińców, przesunięcia językowe i trwanie kulturowe. W czwartej ostatniej (Eks-)Słowińcy, odnosi się do położenia tej grupy w Polsce i w Niemczech.
(nota wydawnicza: Rembalski T. 2013, Acta Cassubiana 15: 337-338)

Rozprawa jest pracą ciekawą, napisaną w duchu poszukiwań nowych rozwiązań i obalania istniejących w literaturze poglądów, jest niewątpliwie pracą erudycyjną
(z recenzji prof. dr. hab. Aleksandra Posern-Zielińskiego)

Na szczególną uwagę zasługuje w tej pracy część metodologiczna z opisem przebiegu badań własnych, która może posłużyć za wzór strategii badań nad etnicznością w sytuacji współczesnego zanikania niektórych grup etnicznych"
(z recenzji prof. dr hab. Ireny Bukowskiej-Floreńskiej)

W latach 1867-1939 można było zaobserwować ogromną rolę prawosławnej społeczności w życiu Łodzi. Szczególnie aktywnie przedstawiciele tej mniejszości działali na wszystkich polach przed wybuchem I wojny światowej, co było spowodowane  uprzywilejowaną pozycją wyznawców tej religii.

From 1927 until 1937, Aleksander Hafftka was head of the Jewish Division in the Nationalities Department of the Ministry of Internal Affairs of Poland. In this capacity, Hafftla was in charge for the surveillance of political developments in the Jewish community, legal projects that affected Jews and maintaining contacts with Jewish social and political eleites. Hafftka also often represented the Polish government vis-à-vis the Jewish community. At hte same time, he was a part of this very community himself and engaged in its social life. In this article, I briefly sketch Hafftka's career in interwar Poland and his attempts to reconcile the interests of the Polish state and its Jewish inhabitatants. I also focus on the political background of his dissmissal during the nationalist swing of the Polish government in 1937.

The statement was presented on August 9th 2021 during the press conference of the Coalition Parliamentary Club of the Left concerning the project of deputies' bill changing the Act on National and Ethnic Minorities and on the Regional Language (draft filed on July 7th 2021, no. EW-020-585/21) / Stanowisko przedstawione zostało 9 sierpnia 2021 r. na konferencji prasowej Koalicyjnego Klubu Parlamentarnego Lewicy dotyczącej poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym (projekt złożony 9.07.2021 r., nr EW-020-585/21). / Dy śtełnan wiöd gywejza ȧ 9-da śjerpjyń 2021 ufer preskonferencyj fum Koalicyjnikja Parlamentaryśa Klub fun Łynkiśa, wo zy traktjyt fum posełyśa projekt fum gyzec fun klina felkjyn ȧn etnyśa klinfelkjyn ȧn regjonalśpröh (der projekt ogan ȧ 9.07.2021, nr EW-020-585/21).

In the years 1944–1946, as a result of the agreement reached on 9 September 1944 between the Polish National Liberation Committee and the Government of the Ukrainian Social Soviet Republic, the mass repatriations of Ukrainians from Poland to Soviet Ukraine were carried out. This process also encompassed the Lemkos, who had been classed as Ukrainians by the authorities on the basis of the reports from Lemkivshchina (Lemko’s homeland). In March 1945, the repatriation
campaign embraced also the Nowy Sącz Poviat, where the poviat office
and the Poviat National Council wanted to solve the issue of the Lemkos once and for all, as they considered it politically sensitive and believed it could be a source of ethnic conflicts in the future.
On 16 March 1945, the PNC determined that 24,755 people should be repatriated. In Nowy Sącz, offices of the Regional Representative Office of the Republic of Poland and the Representative of the USSR government for Evacuation were opened. Until mid-July, 13,100 persons (59 %) had been repatriated. The initial reaction to the opportunity to travel to Soviet Ukraine was enthusiastic, however,
as information about the conditions was received, the Lemkos withdrew the submitted declarations of intent to repatriate. As a result, the poviat authorities ignored the principle of voluntariness, and the Lemkos made desperate attempts to avoid repatriation: 800 persons converted from Greek to Roman Catholicism and justified it by referring to their awareness of Polish ethnicity. The poviat decided to conduct the campaign with the support of armed forces. The speeches
of, among others, Władysław Gomułka on leaving the ethnic group in the territory of the Republic of Poland, were to no avail. Due to the determined approach of poviat authorities and the opinion of the Skills Academy on the affiliation of the Lemkos to the Ukrainian nation, the forced repatriation was continued. On 17 May 1946 at 4:00 a.m., the armed forces entered Lemko villages. The commune
administrators, PPR members and commune councils stood up for the forcefully repatriated Lemkos, which brought the operation to a deadlock. The armed forces managed to repatriate only 60 out of the planned 2,200 persons. The repatriation campaign was brought to an end on 25 May 1946 to prevent any negative effects on the economic situation and security in the poviat. In total,17,740 persons (89 %) were repatriated.

This research paper on the Silesian Autonomy Movement was prepared within the project L'Europe Rebelle financed by the French Ministry of Education and Research and carried out in cooperation with Université Paris-Est Marne-La-Vallée. The goal of the research was to analyse multidimensional nature of today's political contestation in Europe. It assumed that one could not fully understand contemporary European societies without in-depth knowledge about the diverse movements of contestation functioning in their midst. Amongst such new movements an important role play inter alia alter-globalists, regionalists, ecologists and feminists. Drawing from the scholarship of sociology of new social movements and regional comparative studies Europe Rebelle strived to better comprehend contemporary social movements through in-depth analysis of the activists' biographies.

Książka poświęcona jest dziejom politycznym ludności łemkowskiej. Przedstawia historię społeczności łemkowskiej na Łemkowszczyźnie na tle procesu wyodrębniania jedności grupowej, jak również poszukiwania tożsamości w sytuacji ukraińsko-polskiej rywalizacji o włączenie miejscowej ludności do własnej wspólnoty narodowej lub obywatelskiej.

The process of democratisation and modernisation of the media over the course of the last 25 years (characterised by the creation of the Internet and abolition of censorship in the countries of the former Eastern Bloc) was initially viewed as posing an additional threat to minority cultures and languages, as it gave the dominant culture another means of influencing less significant languages and ethnic groups. By the same token, however, minority societies have gained access to new ways of promoting their languages and cultures and keeping in touch with the Diaspora. Indeed, the Internet, especially the so-called Web 2.0 websites, can provide an important tool for expanding the usage of minority languages. Access to the Internet allows minority languages and dialects, nowadays used primarily as a means of close interpersonal communication, to be employed within a broader social context – not only in spoken (radio and TV), but also written form, both passive (text archives, official websites, written media) and active (personal websites, forums, chat rooms and social media). This article includes a comparative description of possible uses of the Internet by four West Slavonic minority groups: Upper and Lower Sorbs, Kashubians and Silesians, whose speech is considered to be either a dialect of the Polish language, or an independent regional language. The author describes various aspects of language use on the Internet, focusing on specific examples from each of the aforementioned minorities, and defines ‘passive’ and ‘active’ models of language revitalisation on the Internet.

Celem eseju jest oswojenie czytelnika ze sposobem antropologicznej/etnologicznej lektury przeszłości. Nie będzie to czynione poprzez prezentowanie czy formułowanie jakiego teoretycznego programu, lecz przez spojrzenie, jak wygląda to w praktyce. Przykładem będzie intrygująca grypa Słowińców. Pretekstem dla mojego antropologicznego czytania historii, jest postawienie na pozór banalnego, lecz świadomego i przemyślanego pytania: „Dlaczego Słowińcy nie chcą rozmawiać”? To pytanie stało się najważniejszym podczas moich badań terenowych nad ich współczesną kondycją. Omówiona w artykule strategia badawcza oraz jej wyniki, czynią możliwym nakreślenie różnic pomiędzy metodą antropologiczną/etnologiczną a metodą historyczną w studiowaniu przeszłości.


Słowa kluczowe: antropologia a historia, antropologia historyczna, antropologizacja humanistyki, metodologia antropologii, interpretacja antropologiczna, Słowińcy


The aim of this essay is to familiarize the reader with a very anthropological (ethnological) approach to the past. It will be done not by presenting or formulating any theoretical program, but by looking at how it is practiced, taking an intriguing group of Slovincians as a case study. A pretext for my anthropologically informed reading of history is given by a question: "why Slovincians do not want to talk?", which emerges to be the most important one during my fieldwork on their contemporary life. The elaborated research strategy and its outcomes makes it possible to outline the difference between the anthropological and the historical method of studying the past.


Key words: anthropology and history, historical anthropology, anthropologization of humanities, anthropological methodology and interpretation, Slovincians

Mniejszościowe szkolnictwo greckie w Polsce zaczęło się rozwijać w początkach lat pięćdziesiątych. W tych latach wykształtowały się dwie formy szkolnictwa narodowościowego: 1) szkoły typowo narodowościowe, w których wszystkie przedmioty wykładane były w języku danej grupy narodowościowej (szkoły I typu); 2) nauka języka macierzystego w szkołach polskich (szkoły II typu).

The Polish Old Believers are here considered as a ‘mute group’. There are numerous examples of fields which are passing over in silence in the Old Believers’ contacts with their surroundings. The reasons of most ‘mute fields’ are rooted in history of the community of our interest: they were living in isolation for ages, preserving their religion, culture and language from outer influence. While the Old Believers’ lingua-cultural identity differs in many points from their Polish surroundings, the contradictions are usually not discussed in intercultural contacts. Some ‘mute fields’ are common also for other minority groups but unlike e.g. Germans, Ukrainians or Czechs, the Old Believers have no material nor symbolic support from their motherland.

Doświadczanie szoku kulturowego przez cudzoziemców i cudzoziemki w przelotnych i rutynowych kontaktach z Polkami i Polakami przedstawiane w filmach na portalu YouTube. Wideoblogi jako użyteczne medium w międzykulturowym uczeniu się dorosłych Experiencing culture shock by immigrants in casual and routine contacts with Poles. Videoblogs as a useful medium in intercultural adult learning

Education of people of German origin in Greater Poland in the first years after the end of World War II. Selected examples Summary In the first months after the end of World War II, the education of children belonging to national minorities and the issue of teaching by teachers, who in the course of the war did not identify themselves as the Poles, and indicated their foreign origin, was the issue being passionately discussed in the Greater Poland community. The key issue that gave rise to the verification was the presence on the Deutsche Volksliste created by the occupant and the membership on the Leistungspolen Association of Efficient Poles. The trauma of the war and occupation had a decisive influence on the functioning of particular schools, especially those of the lowest level, where the children coming from the families identified as pro-German were most often identified faultlessly thanks to the neighborhood relations, which have often discriminated against or persecuted the Poles in the 1939–1945. A similar situation was related to the teaching environment – due to the elitist character of this profession, the exemplary attitudes during the war were desirable from the people teaching the future generations of the Poles – only individuals broke away from this rule.

Keywords: national minorities, Deutsche Volksliste, Leistungspolen, Greater Poland, education of national minorities

Belarus as a context for the reflection on Polishness. Introduction

The article introduces to the volume dedicated to the selected phenomena that can be treated
as describing the social background of the Polish-Belarusian neighbourhood. The authors start from outlining the reasons that might account for the fact that this dimension of the neighbourhood is rather poor. They argue that the issues that usually make people to think of a given society (historical conflicts, tourism, cultural attractiveness, etc.) cannot be applied here. Then the article focuses on nine questions generated by Belarus and its society or culture that can be treated as contexts for Poles thinking about themselves. In this sense, metaphorically speaking, this country seems to be a mirror in which they can see their face. The text closes with an attempt at making an operationalization of the Polish-Belarusian neighbourhood.

Tekst poświęcony jest Kazimierzowi Rolewiczowi - oficerowi Wojska Polskiego i do 1939 r. wysokiemu urzędnikowi administracji państwowej. Uwaga została skoncentrowana na jego działalności w latach 30., kiedy to kierował wydziałami bezpieczeństwa urzędów wojewódzkich w Nowogródku (1931-1932, 1937) i Brześciu (1932-1939). Jego aktywność koncentrowała się na kwestiach związanych z bezpieczeństwem wewnętrznym, stosunkami politycznymi, polityka narodowościową. Odegrał rolę w trakcie zajść antyżydowskich, do jakich doszło w Brześciu w maju 1937 r.

Polish press which develops outside Poland, particularly in the states where Poles have always lived (native communities), plays a particular role. It is an excellent tool for the integration within a group and it is perceived as a motivator to relate to the native country as well as the country of settlement. This function stems from the triad characteristics of diaspora media (native country, country of settlement and the environment of a national minority). The media integrate the recipients and support them in the face
of political and social threats; they facilitate many cultural and social activities, intergroup dialogue and are a part of wider civic objectives and processes resulting from basic media roles.