Çerkes 'Denkliği' - Valeri ŞAROV

ÇE‘KES DENKLİĞİ *1 Valeri Şarov Çev. Murat Papşu ‘usça ko uşa üfus ede öz toprağı da ke di i ya a ı hissediyor? Kafkasya ı e Rus cumhuriyetlerinden Adıgey, Krasnodar Krayı ı içi de ulu uyor. A ak orada yaşa a lar, yerel iktidarı ‘usları ve Çerkesleri dostluğu ve arış hakkı daki sürekli res i açıkla aları a rağ e gittikçe daha çok Çeçe ista ı hatırlatıyor ve urada da her şeyi res i olarak deklare edile se aryoya göre geliş eye ile eği i akla getiriyor. Bir so ahar sa ahı erke de , ‘us köyü Giagi sk de kalka ve Çerkes köyü Koşeha l Adıgey Cu huriyeti i kuzeyi de tarafı a gide elektrikli tre e i di . “a ahı u saati de iki yüzde fazla i sa ı ay ı a da ay ı yö e gidiyor ol ası e i şaşırttı. Ya ı da otura yaşlı a kadı a sordum: - Bu kadar i sa ereye gidiyor, pazara ı? - Pazara, pazara , diye evap verdi kara sar ir gülü se eyle, ‘us köle pazarı a... - Koşeha l e çalış aya gidiyoruz , diye açıkla ada ulu du arkada otura ka a sakallı adam, - Hayatı ızı efe disi Çerkeslere... Şi di vara ağız, ta istasyo u karşısı da pazarı görürsü . U va Sahibi Ulusu İktidarı lı yılları aşı da ‘usya da ege e lik furyası aşladığı da Adıgey Özerk Bölgesi de u u dışı da kal adı. ‘usya toprakları üzeri de ulusu gele eği hakkı daki hararetli tartış alar, ütü Çerkesleri yaşadıkları yerde ağı sız olarak tek ir ulusal devlet yapısı da irleş esi düşü esi e kadar vardı. A ak, Hazira de Adıgey i Devlet Ege e liği Deklarasyo u u ka ul ederek Adıgey i Kras odar Krayı da çık asıyla yeti diler. ‘usya Federasyo u Yüksek “ovyeti, ‘usya Federasyo u ü yesi de ye i u huriyeti kurul asıyla ilgili yasayı ka ul etti. Ulusal otifler halklar arası ala a he e taşı adı. Başka Carı sade e ir halkı değil, Adıgey de yaşaya herkesi yaşa düzeyi içi deri kaygı taşıdıkları ı, çok uluslu üfusu tü ü ü addi refahı ı ve özgür a evi gelişi i i te eli sayıla eko o i i geliş e te posu u hızla dıra ak siyasi ve idari yapıları kur ak içi çalışa akları ı söylüyordu. Aslı da u çok uluslu üfusu – ölge i ‘usça ko uşa saki leri i - üyük kıs ı ütü u hoş sözler, eya lar ve vaatler karşısı da hayallere kapıl adı ve ölge yö eti i i ege e u huriyet kur a yolu daki adı ları ı kuşkuyla karşıladı. Bölge i e üyük rayo u ola Maykop rayo u u halkı u huriyet ila edil esi e şiddetle itiraz etti. Bu u üzeri e Halk Te sil ileri Ko seyi rayo u Adıgey de çıkarıl ası a ile karar verdi. Bu kararı daha so ra Bölge Ko seyi iptal etti. Giagi sk rayo u da ise rayon ko seyi topla arak, u huriyet ila edil esi duru u da gerekli gördüğü her türlü kararı al a hakkı ı ke di de saklı tuttu. Böyle ir adı ı ‘uslar açısı da adaletsizliği, Adıgey üfusu u çoğu luğu içi ka ul edile ez olduğu ve olası olu suz so uçları, o zamanlar Adıgey “lav Birliği i “oyuz “lavya Adıgei kura Kazaklar tarafı da defalar a dile getirildi. 1 “Adıgeyskiy paritet”, Nezavisimaya Gazeta, “ayı , 11 Ocak 2000. 1 Hatta ‘usya Devlet Başka lığı Hukuk İdaresi tarafı da sert eleştiri okları a hedef oldu. Bütü ölgedeki ‘usça ko uşa üfusu ezi i çoğu luğu u a karşıydı. Kesi likle iddia edile ilir ki, u soru refera du a götürülseydi Çerkesler ölgedeki üfusu dörtte iri de azı ı oluşturdukları içi so uç oyları dürüstçe sayıl asıyla olumsuz olurdu. Ancak olan oldu, Adıgey Rusya Federasyonu içinde egemen cumhuriyet kabul edildi. Aslı da ‘usya toprakları da ye i oluşa , iktidarı o u oluştura uluslara devrede ege e ulusal u huriyetleri liderleri i a la ak ü kü : Merkezi ‘usya ı e deresi de ke di ulusal iktidarları ı kurtarıyorlar. Fakat Adıgey de Çerkesleri özerk ölge i üfusu u topla % si i oluşturuyor ol aları duru u gergi leştiriyordu. Üstelik Halk Te sil ileri Ko seyi i ila ettiği deklarasyonun birinci maddesinde, egemen cumhuriyetin Çerkes halkı ı ke di kaderi i elirle e hakkı ı gerçekleştir esi te eli de kurulduğu u altı çiziliyordu. Eki de Halk Te sil ileri Ko seyi i gele ekteki yasa a orga ı da eşit te sil sağla ak a a ıyla azı seçi çevreleri de değişiklik yapıl ası hakkı daki kararı uygula aya ko du. Bu a göre, azı seçi çevreleri de ulusal-Çerkes üfusu sayısıyla ora tılı adaylık ve seçi ol uyordu. Parla e to seçi leri so u u da, u huriyette yaşaya ları dörtte üçü de fazlası ı oluştura ‘usça ko uşa üfus pratikte parla e to yasa a orga ı daki sandalyeleri a ak yarısı ı ala ildi. Aralık de yapıla ilk Adıgey aşka lık seçi i de adaylar sadece Çerkes halkı ı te sil ileriydi. Eski parti lideri Asla Carı ı aşka ol ası a laşılır ir şey. Cumhuriyette iktidar de fakto olarak unvan sahibi ulus tarafı da ele geçirildi. Bu u şi di de jure olarak sağla laştır ak gerekiyordu ve u da Mart te ka ul edile Adıgey A ayasası ile yapıldı. Te el ‘usya Yasası a uy adığı da , ütü iktidarı halka ait olduğu a dair kuşkulu deklarasyo lar u a ayasada reddedildi ve refera du kararı, ser est seçi ler, de klik parite te eli de yasa a orga ları ı kurul ası ko uları es geçildi. Cu huriyet üfusu u dörtte iri de azı ı oluştura ir ulusu var ol a ve geliş e ko usu daki kaygısı a laşıla ilir. Fakat u eden demokrasinin kabaca ihlali ve Adıgey de yaşaya diğer ulusları , ilk sırada da ‘usça ko uşa üfusu hakları ı çiğ e esi adı a yapılıyor? Doğru sözlerle ve soylu iyetlerle eyi vaat edildiği değil, so uçta e olduğu ö e lidir. Ege e liği So uçları Başka Carı tarafı da Adıgey i tarı u huriyeti ila edil esi de so ra, az çok ö e i ola ı e düstri kuru ları ı küçültül esi e, özelleştiril esi e ve yağ ala ası a aşla dı. Ör eği , u huriyeti e üyük fa rikası Toçradio aş , ‘usya ı gü eyi de bu seviyede tek üreti iydi. “o tek olojiyle do atıl ış, yüksek kalitede uz a ları çalıştığı u fa rika kar aşık ko trol-ölçü ihazları, ikro-elektro ik ve su arıt a içi tek olojik do a ı , oto atik aletler ve he ülke izde kulla ıla he de aşarıyla dışarıya da satıla aşka ir çok şey üretiyordu. Cu huriyeti aşka ı ı ilgisi dahili de fa rikayla ü lü Çerkes işada ı Bagov ilgile iyordu. “o uçta, şi di fa rika içler a ısı halde: Ü iteler o oş, o değerli do a ı ları ki i satıl ış, ki i çalı ış. Cu huriyet aşke ti i diğer ü lü işlet eleri de daha iyi duru da görü üyorlar. AO Maşzavod , Adıgey i ege e liği i aşı da yılda de fazla a ipülatör üretiyordu, şi di ise de az. AO Pro svyaz da eskide i i üzeri de kişi çalışıyordu, şi di ise 30 kişi, o lar da ü retleri i ala ıyorlar. 2 Orman her zaman Adıgey i aşta gele ze gi likleri de iriydi. Ya açlarda ve dağlarda yetişe Kafkas eşesi, gürge , kayı , diş udak ve diğer değerli ağaç i sleri yurtdışı da her za a iyi üşteri uluyor. İşle e iş diş udak to ruğu a Türkiye de iki yüz A erika doları öde iyor. Bu topraklar erkezi ko trolü deyke elli ir düze vardı, şi di isteyen istediği ağa ı kesip satıyor. Adıgey i ir za a lar uhteşe ola or a ları da kala ları da küçük fir alar ve orga izasyo lar ko trolsüz e ve ar ar a kesiyorlar. Cu huriyet yö eti i şi di toprakları üzeri de ulu a , devlete ait ü lü Kafkasya Milli Biosfer Parkı a da göz koydu. Çeşitli gerekçelerle o u Adıgey e ağla ası ko usu Moskova ı ö ü e kondu. Kısa süre ö e doğal dü ya irası statüsü ala , özel koru a u doğal arazi i aşı a e gele eği i tasavvur et ek zor değil. Evet, Adıgey e aşta tarı u huriyeti. de ö e urada irçok tarı , gıda ve işle iş ürü üretiliyordu, fakat unları hepsi geç işte kaldı. Ek ek urada Kras odar da yarı ru le daha pahalı. Kolay elde edile ir kay ak da erkezde işlet elere yapıla addi yardı lar ve tra sferler. Bu lar ol ada u huriyeti pratikte var ol ası ü kü değil % ora ı da dotasyo yapılıyor ve urada u ları kulla ayı çok iyi öğre işler. li yıllarda Moskova da gele üyük paralarla üyük ir araj gölü Ku a de izi yapıldı. A ak kısa süre so ra yarattığı pro le leri çözdükleri de daha fazla olduğu a laşıldı. Masrafları içi sade e yılı da erkezde yaklaşık ilyar ru le çekildi, fakat u u yarısı Moskova da Adıgey i lüks te sil ilik i ası ı i şaatı a gitti, kala kıs ı ili eye ala larda dağıtıldı. yılı da Federal İstihda Fo u da u huriyette iş ala ı açıl ası içi üyükçe ir e lağ aktarıldı. Bu da yasaya aykırı şekilde özel yerel a ka “olid i kasası a girdi; sahibinin Çerkes olduğu u söyle eye gerek yok. Bir yıl so ra Federal Ba ka tarafı da irçok ö e li ihlali olduğu fark edilerek lisa sı iptal edildiği de, fo u kasası a akit olarak ütü para ı dörtte iri de azı dö dü. Kredi ala orga izasyo da si i aşı da Çerkesler olduğu ili iyor. Yavaş yavaş ulusal faktör, sade e politik değil fi a sal soru ları çözü ü de de irçok açıda elirleyi i ol aya aşladı. Ege e u huriyeti kurul asıyla pla lı olarak kadrolaş a politikası yaşa a geçiril eye aşla dı ve ulusal kadrolar gittikçe daha çok yö eti aka ları ı işgal et eye aşladılar. “o uçta, altı yıl ö e u huriyet a ayasasına koyula , alu de klik parite duru u ortaya çıktı. Bu da, iktidar yasa a orga ı ı ir ulus tarafı da gasp edil esi e dö üştü. Cu huriyeti e üst düzey görevi de devlet aşka lığı ve aka lıkta ko iteleri , yö eti leri federal yapılar da dahil! ve üst yargı orga ları ı aşka lığı a kadar sade e i i ‘uslar işgal ediyorlar. Yedi yüksek öğre i ve ili kuru u yö eti isi arası da ir tek “lav yok, ör eği Adıgey Ü iversitesi i deka ı da ve kürsü aşka ı da sade e si ‘us. Cu huriyetin genelinde de tablo daha iyi değil: Esas olarak ‘uslar çalışıyor, Çerkesler yö etiyor. “ırf ‘usları yaşadığı köylerde ile e zeri duru gözle iyor! Başka ir ayırt edi i özellik doğu ve ölü ora ları arası daki fark. yılı içi doğu ve ölü ora ı arası daki fark Çerkeslerde artı , “lavlarda ise eksi ! İşte de klik öyle oluyor. Öz e öz ‘us şehri Maykop ta, Adıgey Cu huriyeti i aşke ti de lu yılları ortaları a kadar ge el olarak Çerkes yoktu. te eri urada yaşaya Valeri Şevçe ko ile ta ış a fırsatı uldu . Şu ları a lattı: - Toçradio aş fa rikası kapa ada ö e orada ühe dis olarak çalışıyordu . “o ra ir arkadaşı la ke di işi i kur aya karar verdi ve yer al ak içi yardı istedi . Cevap olarak şu u aldı : Biz sade e izi kilere, Çerkeslere yardı ederiz... . 3 Çerkes ulusal politikası ı gerçek yüzü asıl köylerde ke di i gösteriyor. Defalar a ‘us köle pazarı a git iş ola ve adı ı gizli kal ası ı isteye ir kadı şu ları a lattı: Çerkeslere çalış aya sa ahleyi kişi i gittiği oluyor. “ade e izi Giagi sk te değil diğer köylerde de, Do dukovsk ta , Go çarovsk ta , Progressovsk ta , Vol oveselovsk ta ... Ki i düze li olarak, ki i za a za a . Koşeha le de garı karşısı daki eyda da izi patro lar ara alarla karşılıyorlar ve köyleri deki evleri e götürüyorlar. Üç yıl üst üste gitti . E so Ulyap köyü de ir aile i ya ı da çalıştı . “a ahı altısı da ge e i o u a kadar karı tokluğu a ırgatlık yaptı . Ot içti , i ek sağdı , atları koştu , evi te izledi . İyi ye ek ver iyorlardı, köpeklere verir gi i asada kala ları veriyorlardı. A a para kaza a lazı dı, iki ge e üst üste eto ze i de yat ak zoru da kaldı . Bu çalış a karşılığı da a laş aya, işi ha i e göre gü de elli ru le kadar ödüyorlar. A a aze de ka dırıyorlar. Bir keresi de izi, irkaç kişiyi Yegeruhay köyü e çuval şekeri oşalt ak üzere tuttular. Bütü iş içi kişi aşı a ru leye a laştık. İşi irkaç saatte itirdik, a a ada dedi ki: Bu paraya ütü gü çalış a ız lazı . Şi di osta a gidi ! . Biz de itiraz ettik, so uçta er ru leyi suratı ıza fırlattılar. Ve tre e yetiş ek içi Koşeha l e yürüyerek dö dük . A ak ‘usça ko uşa üfusa karşı zor alık sade e eko o ik ala la sı ırlı kal ıyor ve açıkça suça kadar varıyor. yılı da Çerkesler iki ‘us kızı ı köyleri de kaçırdılar ve iki gü ke di köyleri de te avüz ettiler. Olayı kapat ayı aşara adılar, ahke eye i tikal etti. “o uçta te avüz ülerde iri ahku oldu, diğeri hala firarda. Ulusal re k taşıya , gü lük yaşa la ve suçla ilgili olaylar so yıllarda çok fazla değil. A ak, sade e, yö eti i aşı ı u huriyeti aş aka ı ı öz kardeşi olduğu Koşeha l rayo u u irkaç yerleşi iri i de ahsettiği izi u ut ayalı Ulusal Çıkarlar ve Kla Çıkarları “ekiz yıl ö e kurula ulusal Adıgey Cu huriyeti de ‘usça ko uşa üfus ezile , hakları da ve geçi vasıtaları da ahru duru a düştü. lı yılları aşı da kurula Adıgey “lav Birliği, u huriyet kurulduğu a da iti are u u öyle ola ağı ı söyledi, ağırdı, Adıgey halkı ı, yö eti i i ve erkezi ‘usya iktidarı ı uyardı. Şi di de söyle eye devam ediyor. Ancak Rusya makamları öyle küçük şeylerle uğraş ıyorlar, u huriyet yö eti i de u ları dikkate al ıyor. E so halde artık olay çık ası da ü kü . Yerel yö eti aşka yardı ısı, milletvekili ve Adıgey “lav Birliği aşka ı Ni a Ko ovalova Kası de yayı la a Adıgey de ‘us İsya ı NG –regio ı, No aşlıklı akalesi de ‘usları u u huriyetteki duru u hakkı daki gerçekleri ir kıs ı ı a lattı. NTV de yayı la a ir progra da söylediği şu sözler Ko ovalova hakkı da ye i ir kovuştur a içi gerekçe oldu: Yavaş yavaş, sessiz ir şekilde Adıgey de gerçekte ayrı bir devlet şekille iyor . Milletvekili i halklar arası daki uyu u oz aya yö elik aksatlı faaliyet göster ekle suçladılar ve çalış ası ı sürekli olarak yasakla ası ı oyladılar. Milletvekilliği i düşür e i ka ı ol adığı da sade e ru leyle vurdular . Eskiden Çerkesler ve ‘uslar urada gerçekte de arış ve uyu içi de yaşarlardı; o uz o uza çalışırlar, okurlar, ir irleri e yardı ederlerdi. Evet, yaşlılar ‘us ve Çerkes ge çler arası da kavgalar olduğu u hatırlıyor, her ülkede ola ile ek kadar, a a açıkça düş a lık yoktu. Bu arada u huriyeti eğiti aka ı Nil iy Carı , u huriyette zoru lu Çerkesçe eğiti i i hayata geçir eye çalışıyor. Yasa urada gö üllülüğü gara ti altı a alıyor, fakat u yılı aşı da iti are aka u dersi ütü okulları üfredatı a ko ası ı kesi olarak istedi. Bu okullarda koordi eli ders saati siste i olduğu da ate atik, fizik, ‘usça dersleri 4 azala ak. “o uç olarak, u u gerçekleştir eyi aşardıkları azı okullarda ‘us a e babalar ço ukları ı alıyorlar ve eğiti siste i i he üz değiş ediği okullara veriyorlar. Peki her yerde öyle olursa e ola ak? Birkaç yıl ö e ka ul edile ve Çerkes dili i statüsü ü elirleye yasayı da urada hatırlatalı . Bu a göre yılı da u huriyette ütü res i yazış alar utlaka iki dilde yapıla ak. “o uçta ‘usça ko uşa üfus e ö e siz idari görevlerde ile çalışa aya ak. Cu huriyet üfusu u ezi i çoğu luğu u duru u da e u ol a ası da ve tekrar Krasnodar Krayı a dö ül esi e karşı ol a ası da şaşıla ak ir şey yok. Cu huriyet rayo ları ı utlak çoğu luğu, % kadarı u görüşü destekliyor. Ta ii ki esas olarak ‘usça ko uşa üfusta ahsediyoruz. Çerkesler arası da da u huriyetteki u duru da hoş ut ol aya çok kişi var, a a o lar duru u iraz aşka türlü değerle diriyorlar. -Be urada pro le i ulusal ilişkilerde gör üyoru , diyor Adıgey Toplumsal-Politik Merkez yö eti isi, tek ik ili ler adayı Askar iy A igirey. – Evet, ir aşka ı tarafı var, res i olarak u huriyette arışta , uyumdan ve refahtan bahseden. Bir de Adıgey Slav Birliği var, sürekli ‘usların ezildiği i söyleye . A a a a kalırsa işi özü ülkiyeti dağılı ı da , ali kay aklara ulaşı da kay akla a eko o ik pro le . Ege e lik sade e ulusal motiflere dayanmak zoru da değil. Bağı sızlığı ilk şartı ke di ke di i esleye il ektir. Yapa ıyorsa ko şuya gidip ri a edersi . Ver iyorsa çalarsı . He o u he diğeri i de yapa ilirsi . Bizde ola da işte u. Cu huriyette kri i al-kla yö eti siste i kuruldu. Başka ı etrafı a topladığı ir Çerkes kla ı çalıyor, a a suç hepi izi oluyor. Çeçe , ‘us veya Çerkes hiç fark et iyor, Carı ı yö eti kla ı a e sup ol aya herkesi a ı yanıyor. İ sa lar kurt gi i ir iri i üzeri e atlıyorlar. Adıgey “lav Birliği i ütü iddiaları ı sade e ulusal soru la ağla tıla dır ası doğru değil. Be iki tarafı da uyardı : Bir za a sonra urası da Çeçe ista gi i ola ak. Ortodoks Tapı akları ı Karşısı a Ca i Gittikçe daha fazla, daha fazla ege e lik ‘usya Kafkasyası da duru u gergi leştiriyor. Çeçe varya tı içi gereke koşullar urada yok, zira ‘usça ko uşa lar üfusu dörtte üçü de fazlası ı oluşturuyor; Adıgey sı ak oktalarda çok uzak ve ta a e ‘usya toprağı ı içi de ulu uyor. Yi e de Moskova ı dere e dere e, gözle görü e zayıfla ası ve Adıgey yö eti i i şu a da izlediği, u va sahi i ulusu diğerleri i üzeri de yükselt e politikası iddi iddi düşü eyi gerektiriyor. Fazlasıyla altı çizilerek federal yö eti urada arka pla a atılıyor ve ağı sızlık gösterisi yapılıyor. ‘usça ko uşa üfus ke di i her gü daha fazla öz toprağı da ya a ı hisset eye aşlıyor; öz e öz ‘us, Ortodoks toprakları a Müslü a lık geliyor. Birkaç yıldır Adıgey yö eti i, e eski kutsal yerlerde iri ola Maykop yakı ları daki Aziz Mihaylovski tapı ağı ı Ortodoks Kilisesi i ülkiyeti e ver ek iste iyor. A a u öz ‘us şehri i Druj a Dostluk Meyda ı a, Moskova daki Kurtarı ı İsa tapı ağıyla kıyasla a ak ölçülerde ir a i dikiliyor. Bu u içi parayı ir Arap pre si veriyor uş. Bu da, a i i bü yesi de utlaka ir Müslü a di i eğiti erkezi – edrese ola ağı a la ı a geliyor. Mayıs da Adıgey Cu huriyeti hükü etiyle Dü ya İsla a Çağrı Der eği arası da, Maykop ta u örgütü te sil iliği i açıl ası içi ir a laş a i zala dı. Örgütü tüzüğü de şu kararlar var: Mev ut ütü araçlarla İsla ı dü ya ı her köşesi de yayıl ası ve u devletleri iç yasaları ı İsla i kurallara uya ak şekilde düze le esi . Başka ı ilgili yasalarıyla ve devlet yasalarıyla u huriyeti gizlide gizliye İsla laştırıl ası he üz gerçekleş edi. A a aşka ilgi ç ve e dişe uya dıra faaliyetler var. Aralık de Carı , Adıgey toprakları da ‘usya Federasyo u K‘U u ? faaliyetleri i 5 yasaklaya ir karar a e yayı ladı. Tepkiler artı a Yeltsi Mayıs da u kararı iptali e ilişki ir elge i zaladı, fakat u ugü de iptal edil iş değil! Kası da Maykop a Yeltsi tarafı da ata a , ‘F aşka ı ı Adıgey deki ye i te sil isi ‘usla Gusaruk geldi. A ak o u çalış a odası ı kapısı da ile içeri sok adılar – Başka Asla Carı u u şöyle açıkladı: Bu ko u e i tarafı da o ayla ada se urada çalışa azsı ! Ve ‘usya devlet aşka ı ı te sil isi tası ı tarağı ı toplayıp git ek zoru da kaldı. Adıgey Cu huriyeti kolları ı so u a kadar açıp repatria tları, Kosova da gele Çerkesleri ka ul ediyor. Maykop yakı ı da kurula yerleşi leri e , ilyo ru le har a dı. Aslı da u da kötü ir şey yok. A a ay ı za a da, Çeçe ista da gele sığı a ılar (Adıgey de akra ası ola lar da dahil burada ikamet ve konut almak içi e urları o kadar e gelle eleriyle ve alaylarıyla karşılaşıyorlar ki hep ir ağızda şu u söylüyorlar: Adıgey deki duru Çeçe ista da gördüğü üze çok e ziyor. Çerkesler burada bize Çeçe leri orada davra dıkları gi i davra ıyorlar... Dağısta daki olaylar sırası da Maykop ta ko uşla a i Motorize Tugay ı ulu duğu yerde şöyle ir ildiri i dolaştığı söyle iyor: “u aylar ve astsu aylar! Kafkasya da askeri faaliyetlere katılırke eşleri izi ve ço ukları ızı yal ız ırakıyorsu uz. “o uçları ı düşü ü ... İ za: Kafkasya Yurtseverleri . Çerkes köyleri i silah deposu olduğu ili iyor, sık sık da oralarda silah sesleri duyuluyor... Adıgey Cu huriyeti de her şey öyle deva ederse eler ola ile eği düşü esi i sa da doğal olarak korku duygusu uya dırıyor. ‘usça ko uşa üfus içi değil, daha çok Çerkesler içi . ‘us halkı sa ırlıdır ve iza ı gereği veya ‘usya da kala alık üfuslu ol ası ı so u u ulusal haysiyeti i çiğ e esi e göz yu uyor; urada gerçekte iddi iddi tahkir edilebileceği e sa ki i a a ıyor. A a u da tehlikeli ir duru . Herkesi ir sı ırı var ve sekiz yıl ö e yaratıla Adıgey Cu huriyeti de artık ‘usları sa rı tüke iş görü üyor. Boşu a de e işler: “essiz atı çiftesi pek olur!. Giaginsk-Maykop 6