Academia.eduAcademia.edu

E-KÜTÜPHANE: 21. YÜZYILDA OKUMANIN SINIRSIZLIĞI

F İ K İ R S A NAT V E E D E B İ YAT TA TÖR E E-KÜTÜPHANE: 21. YÜZYILDA OKUMANIN SINIRSIZLIĞI • Mehmet ÖZDEMİR* Yazı, ilk örnekleri taşlara, metallere, ağaç kabuklarına, hayvan derilerine işlenen bir sistemin adıdır. Yazı, insana, hayata, kültüre ve başka her şeye… koruma ve yaşatma amacıyla yani geleceğe taşıma kaygısıyla çıkılan bir yoldur. Atamız Bilge Kağan’ın, Bengü taşa işlettiği: “sözlerimi baştan sona işitin, önce siz erkek kardeşlerim, oğullarım, birleşik boyum ve halkım” derken ki sözleri bizlere kadar uzanmıştır. Ve sonra ekliyordu: “Ey Türk beyleri ve halkı, bunu işitin; Türk halkının yaşayıp devlet sahibi olduğunu buraya hâkkettim. Söyleyecek her ne sözüm var ise edebi taşa hâkkettim...”. Yazı ve yazmak, bir milleti ve bir medeniyeti asırlar boyu ebedi kılan bir yoldur. İşte bugün sahip olduğumuz kütüphaneler böyle bir anlayışın eseridir; sözlerimizi kayda aldığımızda onların geleceğe taşınması için önemli bir adım atmış oluruz. Bu adım, devrin diline ve araçlarına göre değişir. Kullanılan malzeme kimi zaman taş, metal, ağaç kabuğu, deri, kâğıt...şeklinde çoğaltılabilir. Ulaşılabilirlik, kullanım kolaylığı ve üretim-dağıtım sistemi kayda geçirmede temel belirleyicidir. Özel tasarımları saymazsak, yazmak için kâğıt yerine, taş ya da metal kullanılmaz. Ama sadece para üzerinde değerlendirecek olursak, önce değiştokuş olarak bilinen takas sistemi, sonra metal para, sonra kağıt para, günümüzde çek, senet, kredi kartı, havale, EFT vb. gibi ödeme şekilleri vardır. Burada kısaca özetlemeye çalıştığımız durum bin yıllar öncesi yaşamış medeniyetlerin geleceğe kalma çabasıdır. Kütüphane konusunda yazdığımız üçüncü yazımızda bütünsel bir değerlendirme yapmayı amaçladık. Töre sayfalarında yer alan “Türkiye’de Kütüphane, Yayıncılık, Akademik Yayınlar ve Genel Olarak Yazarlık” ve “Millî Kütüphane”deyim” başlıklı yazılarımız bu amaca yönelik bir giriş ve gelişme niteliğinde oluştu. Yazmanın sonu *Hacettepe Üniversitesi, Türk Halkbilimi Doktora Öğrencisi, [email protected] olmaz, elbette ikirler her zaman kayda geçirilir. Ama bu yazıyı bu serinin sonu olarak kaleme aldık. Bir sonuç olarak çıktığımız bu yolda yazımızın amacı e-dönüşüm olarak nitelenebilir. Dünya genelinde nüfusun hızlı artışı, hareketin hızlanışı, mekâna bağımlılığın azalması, sınırsızlık, ihtiyaçların çoğalması gibi bir sürü nedene bağlı olarak e-dönüşümün gerekliliği açığa çıkmıştır. “Elektronik Kültürün Yükselişi: E-Kütüphane Hayal Değil” İnternetin hızlı yükselişi, elektronik sistemlerin gelişmesi ve her yerden ulaşım imkânlarının sağlanması gibi nedenlerle okuma kültürünün mekâna ve basılı esere bağımlılığı ortadan kalkmıştır. Bir yolculuk esnasında, telefon, tablet, elektronik kitap okuyucular ve çeşitli bilgisayarlar aracılığıyla internet vasıtasıyla gazete, bilimsel makale, her türden kitap gibi materyallere ulaşım kolaylaşmıştır. Burada gerçekleşen, “online” olarak adlandırdığımız “e-kütüphane” kurulmasının gerekliliğidir. Kısaca bahsetmeye çalıştığımız, millî bir anlayış ile kurulacak yazılım sistemleri aracılığıyla kültürümüzü, edebiyatımızı, bilimsel çalışmalarımızı elektronik ortamda sunulabilir bir hizmete dönüştürmemizin zorunluluğudur. 21. Yüzyılda mekâna bağlı kütüphane olgusu ve basılı materyalin yerini e-dönüşümün bir sonucu olarak elektronik kütüphane, internet kütüphanesi, e-kitap, çevrimiçi kitap, online makale ve dijital materyal gibi kavramlar almıştır. Daha ziyade üniversite çevrelerinde “akademik amaçlarla”; “JSTOR, EBSCO, Scopus, Taylor&Francis Online E-Books, Science Online, Thomson Reuters, ACM Digital Library, Cambridge Books Online, Harvard 20 F İ K İ R S A NAT V E E D E B İ YAT TA University Press E-Books, Ebook Central, RSC E-Books, Ebrary E-Books, Oxford Scholarship Online E-Books” vb. gibi, çeşitli veri tabanları ve araştırma indekslerinden, kendi proiline eklenen veya indirilen “kitap ya da makale” metinleri, üniversitelerin önceden belli bir bedel karşılığında satın aldığı bir hizmettir. Bu hizmet bazı site ve sistemler tarafından ücretli bazıları tarafından ise ücretsiz olarak sunulmaktadır. Türkiye’de internet ortamında kitap pazarlanması uygulaması -bildiğimiz kadarıyla sadece “İdeix” online kitap pazarlama– belli siteler tarafından yürütülmektedir. Ayrıca online akademik dergiler, makalelerini elektronik ortamdan satışını sürdürmektedir. Ancak ülkemizde telif haklarını koruyan, yazmaya teşvik eden, ekonomik ve sürdürülebilir bir elektronik kitap dönüşümünün olmadığı açıkça görülmektedir. TÖR E sonel giderlerini en aza indirmekte, eserlerin teliflerini ihlal eden fotokopi hizmetini tamamen ortadan kaldırmakta, ulaşımda bir kullanıcı sayısı sınırlaması gerektirmemekte, raf hizmetleri açısından bir depolama ve koruma açısından bir maddi külfet gerektirmemektedir. Ayrıca basılı materyalin bir kez pazarlanması söz konusuyken, e-kitapların aylık, yıllık kiralama ve tamamen satın alınma imkânları bulunmaktadır. Kiralanan veya satın alınan kitapların çoğaltılamayacağı ve indirmeye olanak vermeyen bir sistemin hazırlanması ve hizmete sunulması neticesinde millî bir atılım olacaktır. Sistemin en önemli amacı öğrenci ve araştırmacı merkezli bir yapıda kurulması olmalıdır. Öğrencilik hakkı olan her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı, yıllık olarak yapılan kontrollerle, bu sistemden devlet teşviki olarak ücretsiz yararlanmalıdır. Böyle bir hizmetin sağlanması, kitapların erişim problemini ortadan kaldıracak ve bilimsel eğitimin kalitesini arttıracaktır. Diğer vatandaşlar için aylık, yıllık belli bir ücret karşılığında kütüphane kullanma hizmeti pazarlanabilir; ayrıca kütüphane kullanımı yerine e-materyal kullanımı da pazarlanabilir. Ayrıca e-kitapların çok dilli formlarının hazırlanması, uluslararası pazarlama açısından son derece önemlidir. Yine mevcut kütüphanelerdeki basılı materyallerin telif hakları gözetilmek suretiyle elektronik ortama aktarılması yazarlar açısından önemli bir avantaj sağlayacaktır. E-kitabın basılı formunun talep edilmesi neticesinde, kitabın ilgili formunun yayınevi aracılığı ile yine bir ücret karşılığında pazarlanma imkânı sağlanmalıdır. Bu sistemin en önemli faydası mekâna olan bağımlılığı or-tadan kaldırması olacağından okuma kültürünün gelişmesine fayda sağlayacağı düşünülmektedir. Son cümlelerimizde bir dönüşüm olarak bu sistemin, yazar merkezli ve araştırmaya, yazmaya ve yayınlamaya teşvik eden bir yapıda kurulması gerekmektedir. Yazarların teşvik edilmesi sistemin dönüşümünü kendiliğinden sağlayacaktır. Burada birkaç paragrafta özetlemeye çalıştığımız durum, “kitaba ve insana yatırım geleceğe yatırımdır” bakış açısıyla oluşturulmuştur. Basılı bir materyalin belli bir değeri söz konusudur ve bunun elektronik dönüşümü değerini azaltmayacak üstelik katlayacaktır. Çünkü basılı materyalin belli bir gideri de söz konusudur; Ancak e dönüşüm bu giderleri azaltmaktadır. Elektronik kütüphane ürünlerinin pazarlanması basılı materyallere göre daha kolaydır. Dünyanın bir ucundan bir ucuna elektronik ortamda hazırlanan bir materyalin pazarlanması sadece birkaç dakikalık bir süredir. Gerekli ödemeyi yaptığınızda istediğiniz materyali kütüphanenize kaydedebilir veya indirebilirsiniz. Ayrıca elektronik kitabın baskısının tükenmesi gibi bir olay söz konusu değildir; sadece yazarın telif hakları gözetilerek ne kadar ürünün pazarlandığının tespiti ve pazarlanan ürün karşılığında yazarın teşvik edilmesi söz konusudur. Burada kısaca açıklamaya çalıştığımız durumun açık adı online kütüphanedir. Her yerden bağlantı sağlanabilen, sadece internet ortamında okunabilen ve indirilme olanağı bulunmayan materyaller içeren bir elektronik kütüphane hazırlanması zaruridir. Üstelik öğrenci merkezli bir eğitimde, “yapılandırmacılık” olarak bilinen yaklaşıma göre öğrencinin hedelerine doğru adımlarla ilerlemesi açısından ayrıca önem arz etmektedir. Pek çok avantajı yanında belki de en önemlileri mekândan tasarruf sağlarken, per- 21