Academia.eduAcademia.edu

Historic environment and cultural heritage

Günay, Z. (2012) Tarihi çevre ve kültürel miras [Historic environment and cultural heritage]. In: M. Ersoy (Ed) Kentsel Planlama: Ansiklopedik Sözlük / Urban Planning: Encyclopaedic Dictionary, 418-419, İstanbul: Ninova.

KENTSEL PLANLAMA Ansiklopedik KENTSEL Sözlük IHGFEDCBA Derleyen: Prof. Dr. Melih ERSOY NiNOV baZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA N " Yayınları Birinci Bosım: Eylül 2012 ISBN 978-605-88444-2-1 PLANLAM A ANSiKLOPEDiK SÖZLÜK derleyen Prof.Dr. Melih ERSOY Grafik Tasarım: Sema Bıyıklıoğlu Sayfa dizimi: Sinem Metin Düzeltme: Belgin Gümrü Yayın Hakları: Basım v e Ci/t: Genel Dağıtım: © NiNOVA Yayıncılık Tic. Ltd. Şti. Bu eserin tüm hakla kı d Y . tüm" v .. .. r~sa i ır: ayınevınden yazılı izin alınmadan u eya bolumlerınden hıçbır şekilde kopya. alıntı çog-altma ve yayım yapılamaz. . BilNET Matbaacılık Biltur Basım Yayın ve Hizmet AŞ. Yukarı Dudullu Orı;ıanize Sanayi Bölgesi ı. Cadde No:16 Umraniye / iSTANBUL YEM Kitabevi: [email protected] Tel: 0212 2667070 dahili 327 NiNOVA<II>Yayıncıhk Tic ltd ABurak Büyükcivelek / AErdem Erbaş / Adnan Barlos / Ali Türel / Aliye Ahu Akgün / Arzu Taylan / Asım Mustafa Ay ten / Ayda Eraydın / Ayşe Buket Önem / Ayşe Nur Ökten / Ayşe Sema Kubat / Ayşegül Mengi / Ayşen Savaş / Azime Tezer / Bahar Gedikli / Baykan Günay / Belma Babacan Tekinbaş / Bilge Armatlı Köroğlu / Bilge Çakır / Bilge Serin / Burak Beyhan / Cônô Bilsel/ Ceren Gamze Yaşar / Cüneyt Elker / Çetin Göksu / Çiğdem Çiftçi / Çiğdem Göksel / Çiğdem Varol / Dilşen Onsekiz / Ebru Kamacı / Ela Ataç / Ela Babalık Sutcliffe / Elif Kısar Karamaz / Emine Yetişkul Şenbil / Emre Madran / Engin E. Eyuboğlu / Erkan Polat / Ezgi Orhan / Fadim Yavuz / Fatih Terzi / Ferhan Gezici Korten / Feridun Duyguluer / FilizBektaş Balçık / Güldem Özatağan / Güliz Bilgin Altınöz / Güliz Salihoğlu / Handan Türkoğlu / Hatice Ayataç / lclcl Dinçer / ipek Özbek Sönmez / ismet Kılınçaslan / Kevser Kantar Üstündağ / Koray Özcan / Mehmet C. Mann / Mehmet Doruk Özügül / Mehmet Ocakcı / Melih Ersoy/ Mesut Ayan / Metin Şenbil / Murat Balamir / Müge Akkar Ercan / N. Tunga Köroğlu / Nihai Şenlier / Nihan Özdemir Sönmez / Nil Uzun / Nilgün Ergun / Nilgün Görer Özer / Tamer / Olgu Çalışkan / Orhan Kuntay / Osman Balaban / Özgül Acarvutsrqponmlkjihgfedcb Reyhan Yıldız / Ruşen Keleş / Seda Kundak / Senay Oğuztimur / Serap Kayosü / Sezai Göksu / Songül Öztürk / Tansı Şenyapılı / Tanyel Özeıçi Eceral / Tayfun Salihoğlu / Töre Seçilmişler / Tuba inal Çekiç / Tuna Taşan-Kok / Tuncer Kocaman / Turgay Kerem Karamaz / TÜlay Kılınçaslan / Yelda Aydın Türk / Yiğit Evren / Zekiye Yenen / Zeynep Günay / Zeynep Merey Enlil Şti Cumhuriy t d '" Tel' e ca .81. Kat 8. Elmadağ. 34373 Şişli.istanbul. . 0212 223369! - 02 ı2 2258508 Fax: 02 ı2 2239775 WWW.nınovayayın.com/[email protected] (NINOVA] Y a y ın la n P r o f. D r . M e lih iç in d e k ile r vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA E rs o y yılında doğan yazar, ODTÜ Şehir ve Bölge 1948 xwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA Planlama Bölümü'nden 1971 yılında mezun oldu. A.B.D de Columbia Üniversitesi'nden Yüksek Lisans derecesini 1973 yılında aldı. Stockholm Üniversitesi ve Royal Academy of Art (Danimarka)'da Yüksek Lisans sonrası çalışmalar yaptı. 1975 yılından bu yana ODTÜ, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü'nde Öğretim Üyesi olarak çalışan ERSOY, 1982 yılında aynı bölümden Doktora derecesini aldı. 1987 yılında Doçent, 1993 yılında da Profesör ünvanını kazandı. 1993-1997 yılları arasında kuruculuğu yaptığı Kentsel Politika Planlaması ve Yerel Yönetimler Ana Bilim Dalı Başkanlığı ile 2000-2002 yılları arasında Mimarlık Fakültesi Dekan Yardımcılığı görevlerinde bulundu. 2006 yılından bu yana Şehir ve Bölge Planlama Bölüm Başkanlığını yürütmektedir.GFEDCBA U rb a n P o litie a l D e v e lo p m e n t and A n a ly s is , th e E c o n o m ic s E c o n o m ic s of of P la n n e d T u rk e y , U rb a n ve Doç.Dr. H.Ç.Keskinok ile birlikte S e m in a r in U rb a n P o litic a l Is s u e s derslerini yürüten ERSOY,kentsel ekonomi, kentsel politika ve yerel yönetimler üzerine çalışmalar yapmaktadır. P o lic y P la n n in g S tu d io I-II Yazarın derleme, çeviri ve telif olmak üzere 20 nin üzerinde kitabı ve çok sayıda Türkçe ve ingilizce makalesi bulunmaktadır. Yazarla ilgili olarak aşağıdaki siteden daha ayrıntılı bilgi edinilebilir. www.melihersoy.com ÖNSÖZ KONULARA GÖRE M ADDELER I-II ııı-V A N S iK L O P E D i M A D D E L E R i: Adım Adım (Aşamalı) Planlama Afetlere ilişkin Planlama Etkinlikleri ve Sakınım Planlaması ·1 ,.····2 ~~~i~ T~~i~tm:::::::::::: .:. ::::: •• ::::::::: ::::: •• :::::~ Alan Yönetimi. · ··········..,.·..··..,.7 Anadolu Öncesi Türk Kenti ya da Orta Asya Türk Kenti. · 1O Anadolu-Osmanlı Kenti. 11 Anadolu Selçuklu Kenti ,. 13 Ara-Toplu Taşım 14 Arazi Rantı · ·.········· 15 Arazi Spekülasyonu ,. · 16 Atina Bildirgesi ..,. ,. 17 Avrupa Birliğinde Bölgesel Gelişme Politikası ve Araçları. 19 ~::~~~en.t.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::~~ 28 Bilim Felsefesi Bakış Açısından Planlama Bisiklet Ulaşırru ·..30 Bölge Planlama 31 34 Bölgesel Eşitsizlikler Bölgesel Gelişme Paradigmaları 35 39 Bölgesel Kalkınma Kuramları Bölgesel Kalkınmanın Sosyal Boyutu ve Sosyal Sermaye Bölgesel Politika Bölgesel Sürdürülebilir Kalkınma Bölgesel Yenilik Sistemleri. Bölgeselleşme Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi ve Tarihsel Gelişimi Büyüme Kutupları CIAM - Uluslararası Modern Mimarlık Toplantıları Cinsiyet Eşitlikçi Planlama · · .42 .44 .46 .48 50 51 ····· 53 ·..·· 55 66 Çevre Etiği Çevre Mevzuatında Tanımlar Çevre ve II Çevre Düzeni Plaru Çevre-Merkezcilik Çevresel Algılama Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Stratejik Çevresel Değerlendirme Çevresel Planlamada Katılımcı Yaklaşımlar Çizim ve Ifade Teknikleri Çok Aktörlü Yönetişim · 68 71 74 76 · 79 80 82 84 85 Dışlanma 87 Dışsallık ve Çevresel Dışsallıklar 89 Dirençli (Esneyebilir) Bölgeler 91 DOğrusal Kent... · · · 92 Dünya Miras Listesi 95 Düzenleme Ortaklık Payı (DOP) 97 DüzenlemebaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA i Parselasyon işlemi 101 ~~~-~~~~~::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: Ekolojik Planlama 107 112 Ekonomik Mekan ve Ilişkisel Yaklaşım Ekümenopolis ·· · · 114 Emlağa Dayalı Kentsel Gelişme · 114 Emlağa Dayalı Kentsel Yenileme · 115 Entegre Havza Y ..one t'ımı. · · . 116 Erişebilirlik 118 Gecekondu ve Evrimi. GolfAlanl Görsel Analiz Teknikleri.. Güneş-Kent Güzel Kent Hareketi GZFT Analizi. ··· · Hava Limanları Islah Imar Planl ızgara Kent Tasarımı. : · 120 ·..·..···.. 127 ·..· · 128 129 131 133 ··· ·.. 134 · · 137 137 lçGöçler 147 Içme Suyu Koruma Havzası. 150 Ikinci Konu!... 152 Iklim Değişikliği, Küresellsınma ve Kentler 152 Ileri Sanayi Bölgeleri. 156 Iletişimsel Akılcıhk 159 ilksel Kenl. ··..·······..·······..········160 Imar Hakkı Aktarımı. 161 Imar Mevzuatında Tanımlar 162 imar Planı Değişikliği.···················..··..··········166 Insan-Merkezcilik 169 iran Türk-Islam Kenti ya da Büyük Selçuklu Kenti. 171 Kamu Yararı ve Üstün Kamu Yararı Kamusal Hizmet Tesislerinin Yer Seçimi. Kamusal Mekan Kapalı (Korunmalı) Site Kapsamlı Akılcı Planlama Kuramı. Kavramsal Bir Sistem Olarak Planlama Kent Kent ve Sağlık Kent Bölge Kent Dokusu Kent Ekonomisi. Kent imgesi (imajl) Kent Kapısı. Kent Mekanında Toplumsal Ayrışma Kent Merkezi ve Çevresinde işlevsel Farklılaşma Kent Planlama ve CBS Kentsel Planlamada ifade Teknikleri. Kent Sosyolojisi Kent Sosyolojisi Kuramları. Kent ve Çevre Sorunları Kentbilim Kentler ve Toplumsal Cinsiyet... : Kentleşme Kentleşme Politikaları. Kentlileşme Kentsel Afetler ve Risk Paylaşımı Kentsel Bütünleşme Kentsel Derişiklik (Kentsel Kompaktlık) Kentsel Dirençlilik-Dayanıklılık Kentsel Dönüşüm Kentsel Kimlik Kentsel Koruma Kavramı ve Evrimi. Kentsel Koruma Kavramı ve Politikaları. Kentsel Koruma Kurumunun Ülkemizdeki Yapılanması Kentsel Lojistik Kentsel Omurga/ Kent Omurgası. Kentsel Peyzaj, Rekreasyon ve Açık Alanlar Kentsel Planlamada Peyzaj ve Peyzaj Mimarlığl Kentsel Politika ve Siyaset Ilişkisi. Kentsel Politikalar ve Analitik çerçeve 173 174 175 178 180 182 183 185 187 189 189 192 193 195 197 199 201 204 206 208 209 210 211 213 213 214 217 218 221 223 226 228 232 234 237 238 240 242 243 245 Kentsel Risk Analizi.······.·· 247 Kentsel Saçaklanma 250 Kentsel Sosyal Donatıların Yer Seçimi. 253 255 Kentsel Tasarrrn.... ············.. ·· Kentsel Toplumsal Hareketler 258 Kentsel Ulaşım 260 Kentsel Ulaşımda Park Et-Bin Uygulaması. ..262 Kentsel yaşam 262 Kentsel Yaşam Kalitesi Araştırmaları. 264 Kentsel Yaşam Kalitesi ve Göstergeleri. 266 Kentsel Yoksulluk 269 Kentsel-Kırsal Bütünleşme 271 Kıyı Ile ilgili Tanım ve Terimler 274 Kıyı Mevzuatında Tanımlar 276 Kıyı Mevzuatının Ülkemizdeki Gelişimi. 278 Komşuluk Birimi 281 Konut Alanları Planlanmasında Tasarım Ölçütleri 283 KonutAlanlarında Yer Seçim Etmenleri. 289 Konut Arzı .291 Konut Finansmanı. 292 Konut Gereksinimi ve Konut Talebi. 293 Konut Politikası 294 Köy Yerleşme Planları. 296 Kültür Mevzuatında Tanımlar 296 Kültürel Miras ve Koruma Anlayışının Tarihsel Gelişimi. 299 Kültürel Mirası Koruma Mevzuatının Ülkemizdeki Gelişimi. 303 Kültürel Mirasın Korunmasına ilişkin Uluslararası Belgeler ve Sözleşmeler. ....305 Kültürel Mirasın Korunmasına ilişkin Uluslararası Kurumlar 310 Kümelenme Ekonomileri 312 Küresel Kent / Dünya Kenti 313 Küreselleşme 317 Küreselleşme ve Mekan 320 Liman Liman Alanları Planlaması. Liman Art Bölgesi (Hinterlant) Lojistik Lojistik Etkinliklerin Yer Seçimi. Lojistik Merkez 322 324 326 328 330 331 Megalopolis Mekan Dizimi Merkezi iş Alanı (MiA) Merkezi Yer Kuramı (Central Place Theory) Metropoliten Alan, Metropoliten Kent... Meydan - Kent Meydanı. Modern Kent ve Toplumsal Yapı Mücavir Alan 334 335 337 340 342 342 345 346 Nazım imar Plaru Nüfus Projeksiyonları. 348 349 Organik Ulaşım ····.·························· 351 Ortak Merkezli Çemberler Kuramı. Otopark 352 353 Öğrenen Bölge ················· 354 Özel Alan Yönetimi ve Yönetim Planı. 355 Özel Çevre Koruma Alanı / Bölgesi. 357 Parsel Ayırma (Ifraz)-Birleştirme (Tevhit) işlemleri. : Planlama ve Su Tüketimi Ilişkisi Planlamada Kademeli Birliktelik ilkesi ve Plan Kademeleri Planlamada Kurumsallaşma ve Kurumsaıcı Planlama Planlamada Üçüncü Yol: Elzioni ve Karma Yaklaşım postmodern Kent ve Toplumsal Yapı. 357 358 360 ·· 363 Standartlar. .434 Ticari Etkinliklerin Yer Seçimi. .437 Toplu Taşıma .439 Toplu Tüketim Malları. .439 Trafik Sakinleştirme .441 Trafik Yönetimi. ·..···..··········· 442 Turizm Alanı, Turizm Bölgesi, Turizm Merkezi. .442 Turizm Mevzuatında Tanımlar. .442 Turizm Planlaması. 444 Türkiye'de Kentleşme .447 Türkiye'de Sit Alanlarına ilişkin Uygulamalar. .449 ·· 364 367 Radburn Yerleşimi (New Jersey) Planı. 368 Ramsar Sözleşmesi. 369 Rekreasyon Alanları ·········· 370 Risk ve Sigorta ·..············ 371 Ulaşım Ana Planı. 452 Ulaşım Politikalarında Çağdaş Yaklaşımlar. ..453 Ulaşımın Toplumsal Boyutu 455 Uluslararası Afetler Politikası ve Kent Planlaması. .457 Uygulama imar Plaru .460 UzaktanAlgılama .461 Üç Boyutlu Çizim ve ifade Teknikleri. .464 374 Sağlık Kurumları için Planlama Üretim ve Bilgi Ağları .467 Sağlık ve Termal Turizmi. ······ 375 Yaban Hayatı Koruma / Geliştirme Alanı. .469 Sanayi Alanlarında Planlama Standartları. ....375 ····.471 Sanayi Kenti. ·· ·················.381 Yaratıcı Kapasite Yaratıcı Kenl. ···················.472 Sanayi Odakları (Sanayi Kümelenmesi ve Yaşam Kalitesi ve Kentsel Yeşil Alanlar .474 Yığılma) 386 Yaşanabilirlik Ölçütleri. .475 Sanayide Tedarik Zincirleri-Firmalar Yavaş (Sakin) Şehir ··.477 Arası ilişkiler. ····· 389 Yaya ve Bisiklet Öncelikli Ulaşım .480 Savunmacı Planlama Kuramı. 392 Yaya Yolu .482 Seçkinleştirme 393 Yeni Kentler. .482 Sıcak Nokta 395 Yeni Şehireilik Akımı. .488 Sıra-Büyüklük Kuralı ve Zipf Yasası. 396 Yeni-Liberal Kentleşme Kavramı Sigorta Teknolojisi. ······ 399 ve Politikaları .492 Sosyal Tabakalaşma ·.402 Yer Seçimi Kuramı. .495 Stratejik Mekansal Planlama .403 Yerel Enerji Planlaması. .497 Sulak Alanların Planlanmasl/Korunması. .404 Yerleşim Katsayısı. .498 Sürdürülebilir Kent Modeli.. .406 Yeşil Alanlar ve Spor Alanları için Sürdürülebilir Kentsel Gelişme .408 Planlama Standartları ·····.499 Sürdürülebilir Kentsel Koruma .408 Yeşil Kuşak 503 Sürdürülebilir Kentsel Yenileme .409 Yeşil Yerleşim Değerlendirme Sistemleri. 507 Sürdürülebilir Topluluk .41vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA O Yoğun Kentsel Yoksulluk ·········· 511 Sürdürülebilir Turizm ve Planlaması. .413 Yolculuk Talep Yönetimi. ············ 513 413 Sürdürülebilir Ulaşım ve Politikası. Yörekent ve Yörekentleşme (Suburb /Suburbanization) ···514 Şikago Okuıu ·····..········.416 Tarihi Çevre ve Kültürel Miras .418 Tasarım Denetimi. .419 Tasarım Kodu · ···········.422 Teknoloji Bölgeleri. ·· 425 Teknoparklar / ileri Teknoloji Geliştirme Merkezleri .428 Teknoparkların Gelişim Süreci. .429 Terminal .431 Ters Kentleşme ················.433 Ticaret Alanları ve Merkezleri için Zorunlu Deprem Sigortası ve DASK YAZARLAR 518IHG 522-528 KENT vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA 232 KENTSEL KORUMA KAVRAMı VE POLİTİKALARıGFEDCBA 1980'lerde; Nairobi Sözleşmesi tio n C o n c e m in g r a r y R o le o fH is to r ic A r e a s ) , Zeynep G ünay si ( D e d a r a tio n (R e c o m m e n d a - th e S a fe g u a r d in g a n d C a n te m p o - Tlaxcala Sözleşme- o f T la x c a la : T h e R e v ita liz a tio n of Kentsel koruma kavramı, Kentbilim Terimleri S m a il S e ttle m e n ts ) ve Washington Sözleşmesi Sözlüğü'nde. kentlerin belli kesimlerinde yer ( C h a r te r fo r th e C o n s e r v a tio n o f H is to r ic T o w n s alan tarihsel ve mimari değerleri yüksek yaa n d U r b a n A r e a s : W a s h in g to n C h a r te r ) resmi pıtlarla anıtların ve doğal güzelliklerin- kentbelgeleri ile sürdürülmüştür. Bu belgeler, te bugün yaşayanlar gibi-gelecek kuşakların tarihi çevreyi koruma ilkeleri ve koruma anda yararlanması için her türlü yıkıcı, saldırlayışına getirdiği yenilikler ile tarihi çevregan ve dokuncalı eylemler karşısında güvennin gelişme ve çağdaş yaşama uyarlanması ce altına alınması olarak tanımlanmaktadır. konusunda önemli katkılarda bulunmuşlarKentsel koruma: geçmişin anımsanması ve dır. Bu belgelerin önerdiği yöntemler, önce geçmişle bağ kurulması için tarihsel belgeleAvrupa'da. daha sonra UNESCO ve ıcorin güvence altına alınması; insanlığın yararMOS gibi uluslararası kuruluşlar kanalıyla, lanması için kültürel ve doğal kaynakların ve tüm dünyada hayata geçirilmiştir. bunların içinde bulunduğu çevrenin günün Kentsel koruma politikalarının özellikleri değişen sosyal ve ekonomik koşulları altında arasında, tarihi çevrenin tarihi belge niteliistenmeyen değişimlere karşı güvence altına ği ve estetik değeri yönünden sahip olduğu alınması; toplumsal belleğin bir parçası olan önemin ön plana çıkarılması; tarihi çevrenin değerlerin, geleneklerin, düşüncelerin ve sembolik değer ve kolektif kimlik yaratmada bu normların mekansal ifadesi olan kültürel rolünün vurgulanması sayılabilmektedir. Pivarlıkların sürdürülmesi, çağdaş yaşamla ve ero Cazzola'run da belirttiği gibi, kültürel mitoplumla bütünleştirilerek yaşamasının sağras artık yapıldığı amaca hizmet edemiyorsa, lanması, türlerinde olabilmektedir. korunması pratik bir gereklilik olmaktan çık1970'li yıllar kentsel koruma için bir dömakta, kültürel bir görev haline gelmektedir. nüm noktasıdır. 18. ve 19. yüzyılda mimaGeçmişte kültürel miras daha çok sahip olduri eserlere artan ilgi, 19. yüzyılın sonlarına ğu işlevsel değerler nedeni ile korunuyor olsa da, günümüzde işlevini kaybetmiş olanlar da doğru yapı ölçeğinde restorasyonun kaynağı olmuştur. Uzun yıllar müzecilik anlayışı ile korunmakta, bu da "neden koruyoruz?" sokoşut olarak gelişen kentsel koruma politirusunu gündeme taşımaktadır. Küreselleşme ve yeni liberal kentleşme yaklaşımının. ortakaları, geçmişte olduğu gibi yalnızca tarihsel ya çıkardığı yeniden canlandırma/ yenileme değeri ve estetik görünüş özelliği nedeni ile gereksinimine odaklanan temsil biçimleri, müze parçaları olarak saklanan anıtsal eski kültürel mirasın öncelikle hızla değişen soseserlerin onarımı ve olduğu gibi saklanması klasik anlamı ile değil, geçmişin devamlılıyo-ekonomik koşullara cevap verebilecek bir ğını sağlayan bir politika olarak değerlendiaraç olarak kullanılmasını gerektirmektedir. rilmektedir. 1970'lerde "burjuva fantezisi", İkinci olarak, korumanın da yeniden canlandırma potansiyeli ile tarihi çevrenin ekono"kaçınılmaz değişimi engelleyici" ve "sosyal mik kullanımının artmasına olanak tanıması adaletsizlik yaratıcı" olarak da eleştirilere beklenmektedir. Bu gereksinimin iki boyutu maruz kalan kentsel korumayı Doğan Kuban, bir eski eser tutkunluğu değil, insarun fiziksel vardır: Kültürel miras, ekonomik kalkınma için bir araç olarak değerlendirilirken, kalkınçevresini değerlendirmesinin çağdaş bir aşamanın da tarihi çevrenin sürdürülebilirliğini ması olarak betimlemektedir. ve sürekliliği sağlaması gerekmektedir. AnKentsel koruma, koruma tarihinde bir dönüm noktası olarak tanımlanan ve külcak, ekonomik kaygıların ve "verimliliğin" tür varlıklarının korunmasına ilişkin temel yönlendirdiği seçmeci bir yorumlama ile kültürel miras, daha çok politik ve ekonomik uluslararası belge olan 1964 tarihli Venedik ideallerin ifade modeli haline gelmiş; kentsel Tüzüğü'nden sonra, 1975 tarihli Amsterdam koruma sosyal bir konu olmanın ötesinde SözleşmesibaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA ( C o n g r e s s o n th e E u r o p e a n A r c h ite c hızla mekansal bir konu olmuştur. 21. yüzyıltu r a l H e r ita g e : T h e D e c la r a tio n o f A m s te r d a m ) da tarihi çevrenin korunması, ancak yaratılan ile birlikte "bütünleşik koruma" kapsamında ekonomik değerin büyüklüğüne bağlı olarak geniş bir anlam taşımaya başlamış; sosyal ve mümkün olabilmektedir. Bu anlamda kentsel ekonomik kalkınmayı destekleyen ve kentsel korumayı sermaye yaratıcı kalkınma sektöryeniden canlandırma eylemlerinde itici rol lerinde bir araç olarak kullanan "kentsel paüstlenen bir araç haline gelmiştir. Bu anlayış 233 IHGFEDCBA KENT zarlama" müdahaleleri ile kentsel koruma tikaların yönetimlere girişimci ve rekabetçi ortamı yaratmak için verdiği sorumluluk ekonomik değer yaratma yöntemi olarak da algılanabilmektedir. Bu yönteme göre, tarihi çerçevesinde tarihi çevrelerde kamuya ait kültürel miras satılmakta, devletin kentsel çevre hızla turist taleplerine göre şekillerıdirilmekte ve farklı etkinliklere gereksinim koruma konusunda denetleyici, uygulayıcı duyulmaktadır. Bu etkinlikler, tarihi bir yapıve yönlerıdinci rolü azalırken, özelleştirme nın veya bina grubunun kamusal veya ticari uygulamaları yayılmakta, özel girişimcilerin rolü artmaktadır. Özelleştirmenin, kültürel amaçlı yeniden kullanımı gibi daha parçacıl mirasın yeniden işlevlendirilmesi ve bakımı müdahaleler (Santral Istanbul, Tate Modern gibi); tarihi bir mekanın veya kentin bir akiçin gerekli finansal desteğin sağlanması gibi tivite ile temsili gibi geniş kapsamlı ve planlı olumlu etkileri olduğu kadar; ayru zamanda kentsel ve kültürel stratejiler (jane Austin'in "yap-işlet-devret" veya "restore et-işlet" gibi Bathı, Avrupa Kültür Başkenti etkinlikleri, özelleştirme yöntemleri ile koruma sürecinde festivaller gibi); tarihi çevrenin kentsel aktivikamu kontrolünün azaltılması gibi olumsuz telerin bir parçası olarak taklidi (Disneyland, etkileri de gözlenmektedir. Kentsel korumada sürdürülebilir yaklaMiniatürk, Abu Dhabi Heritage Village gibi) şımlar bu çerçevede önem kazanmaktadır. biçimlerini alabilmektedir. Kentsel koruma Kentsel korumanın özünde de "sürdürülepolitikaları içinde özellikle Avrupa'da 19. bilirlik" ilkesi yer almaktadır. Çünkü kentsel yüzyıldan beri kullamlan bir yöntem olan takoruma, sadece geçmişin kültürel değerlerini rihi çevrenin kopyalanarak yeniden yapımı/ günümüzde yaşatmak için değil, bu değerreplika uygulaması, Varşova örneğinde olleri gelecek kuşaklara aktarma sorumluluduğu gibi, olduğu yerde özgün haliyle veya ğuna sahiptir. John Ruskin. Mimarlığın Yedi başka yerde aynen kopya edilerek yeniden (m u inşa edilmenin dışında, "müzeleştirme baZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA Lambası ( T h e S e v e n L a m p s o f A r c h ite c tu r e ) , s e u m ific a tio n ) " ve "disneylandlaştırma ( d is William Morris ise Eski Yapıların Korunman e y la n d ific a tio n ) " olarak tanımlanan turizm sı İçin Toplumsal İlkeler ( T h e P r in c ip le s o f th e amaçlı endüstriyel bir uygulama olarak sahte S o c ie ty fo r th e P r o te c tia n o f A n c ie n t B u ild in g s ) adlı kitaplarında tarihi yapıların bizim değil; bir tarihi çevre yaratacak şekilde yeniden anbir parça bizim ve bir parça da bizi izleyelamlandırılmaktadır . cek kuşakların olması ve korumanın amacıKentsel koruma politikalarının başarısı, iyi nın gelecek nesillere öğretici ve saygı değer yönetişim kapasitesi ile doğrudan ilintilidir. biçimde bırakmak olduğu şeklinde 19. yüzKentsel koruma, taşıdığı "kamusal çıkar i deyılda tarum1adıkları gibi tarihi, fiziksel anğer" anlamı ile 19. yüzyıldan itibaren devletodaklı yönetim modellerinin bir parçası ollamda özgün durumu ile korunarak gelecek kuşaklara aktarma düşüncesi, günümüzün muştur. Özellikle Birinci Dünya Savaşı'ndan sürdürülebilirlik anlayışını yeterince yansıtsonra devletin öncülüğünde yapılan kentsel mamaktadır. Günümüzde sürdürülebilir kokoruma kampanyaları ile kentsel koruma, ruma, koruma ve değişim arasında en rasyoulusal ve uluslararası ölçekte yasal ve yönetsel mevzuata ve plan uygulamalarına konu nel/ akılcı dengeyi sağlayarak kültürel mirası korumaktır. Uzun yıllar sadece kalkınma ve olmuş, devletin kentsel koruma uygulama"yeşil" ile ilişkilendirilen sürdürülebilirliğin. larına müdahalesi kurumsallaştırılıruştır. Bu kentsel koruma yazınında tekrar gündeme dönemde kentsel korumanın yönetiminde en gelmesi 1990'lardan sorıra gerçekleşmiştir. önemli unsur devletin yönlendirici değil, uyBu gecikmenin nedenlerinden biri sürdürügulayıcı olmasıdır. lebilirlik kavramının "yenilenebilir kaynak" Devlet, kentsel koruma eylemlerinin yöneüzerinde odaklanması. kültürel mirasın ise timi, finansmanı ve uygulamasından sorumyenilenmeyen ve sınırlı bir kaynak olmasıdır. ludur. Kentsel koruma genel anlamda merkeAncak, sürdürülebilirlik düşüncesi kültürel zi ve yerelolmak üzere iki seviyede yönetilmirasın salt fiziksel bir kavram olmaktan mektedir. Genel bir uygulama olarak merkezi çıkarak, farklı değerleri içeren kolektif bir yönetimden çok şey beklenirken, yerel yönebütün olarak algılanmasında roloynamıştır. timlere daha az sorumluluk verilmektedir. Sürdürülebilir kentsel koruma, bu çerçevede, Kentsel koruma ile ilgili tüm bileşenlerden tarihi çevrenin yaşayabilirliğinin ve yaşanasorumlu devletin özellikle gelişmekte olan bilirliğinin sağlanması; kentsel koruma süreülkelerde teknik ve finansal altyapısının yecinde sosyal adalet anlayışının desteklenmesi terli olmaması, tarihi çevrenin korunmasınve toplumsal gelişmenin sağlanması ve tarihi da sorurılar yaratmaktadır. Neoliberal poli- KENT xwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA 234vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA çevrede dengeli ve üretken yerel ekonominin desteklenmesi yöntemidir. arkeolojik araştuma ve kazıları düzenleyerek kültür varlıklarının korunmasını, değerlendirilmesini ve tanıtılmasını sağlamak, tahribini Kaynak: Günay, Z. (2010)baZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA N e o lib e r a l K e n tle ş m e v e T a ve kaçınlmasını önleyici tedbirleri almak; r ih i Ç e v r e n in S ü r d ü r ü le b ilir liğ i: S ü r d ü r ü le b ilir K e n ts e l K o r u m a M o d e li, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İTÜ müzeler, rölöve, restorasyon ve konservasFen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Aralık 2010. yon hizmetlerini düzenlemek; ülke sınırları dışında kalan kültür varlıklarının karşılıklı kültürel anlaşmalarla korunmalarını sağlaKENTSEL KORUMA KURUMUNUN mak; kültür ve tabiat varlıklarının bakırru ve ÜLKEMİzDEKİ YAPıLANMASı restorasyonunu sağlamak; Kültür ve Tabiat lc la ! D in ç e r Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve koruma kurullarının görevlerini yapmaları için Türkiye' de kültür ve tabiat varlıklarının gerekli ortamı hazırlamak: koruma kültürüsaptanması, envanterinin hazırlanması ve nün geliştirilmesini sağlamak, kültür yatırımkorunmasından birinci derece sorumlu resları ve girişimleri için gereken işlemlerini dümi kururn olan Kültür ve Turizm Bakanlığı zenlemek olarak tanımlanmaktadır (URL3). 16.4.2003 tarih ve 4848 sayılı kanun ile kuKültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürrulmuştur. 1846 yılında Aya İrini Kilisesinlüğü kentsel koruma konusunun da içinde olde başlatılan ilk müzecilik faaliyetlerinin duğu kültür ve tabiat varlıklarının korunmaBakanlık yapılanmasının nüvesini oluştursı ile ilgili uygulamaları 23.07.1983 tarihinde duğıı kabul edilmektedir (URU). Cumhuriyet döneminde Kültür Bakanlığının temeli yürürlüğe giren 2863 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında (1987, sayılabilecek ilk örgütlenme ise 1920 yılında 2004, 2007, 2008 ve 2009 yıllarında yapılan Maarif Vekaleti içerisinde Hars Dairesinin değişikliklerle) sürdürmektedir. 78 madde ve kurulmasıyla başlamıştır. 1926 yılında bu 8 ek maddeden oluşan bu kanun "Genel Hüdaire kaldırılarak, Kütüphaneler. Müzeler ve kümler", "Korunması Gerekli Taşınmaz KülGüzel Sanatlar olmak üzere üç ayrı müdürtür ve Tabiat Varlıkları", "Korunması Gerekli lüğe dönüştürülmüştür. 1963 yılında Turizm ve Tanıtına Bakarılığı kurulmuş fakat kültür Taşırur Kültür ve Tabiat Varlıkları", "Araştırma, Sondaj, Kazı ve Define Arama", "Kültür hizmetlerini yürüten birimler 1965 yılınve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kuruda Kültür Müsteşarlığı olarak örgütlenmiş, lu ile Koruma Bölge Kurullari", "İkrarniye Kültür Bakanlığı'nın kurulması 1971 yılını ve Cezalar", "Diğer Hükümler" olmak üzere bulmuştur. 1971- 1989 yılları arasında Kültür Bakarılığı ve Turizm Bakanlığı birçok kez yedi bölümden oluşmaktadır (URU). Bu kanuna bağlı olarak yürürlüğe girmiş olan 30 birleştirilmiş ve tekrar ayrılarak yeniden düzenlenmiştir. 1989 yılından 2003 yılına kadar adet yönetmelik ise koruma uygulamalarının iki ayrı bakanlık olarak sürdürülen hizmetsürdürülmesinde temel altyapıyı oluşturmaktadır. Bu yönetmelikler den 10'u kentsel lerden sonra 2003 yılında 4848 sayılı kanunla Kültür ve Turizm Bakanlığı kurulmuştur, ölçekteki koruma konusuyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilidir; Alan Yönetimi ile Anıt Bu Kanuna göre Bakanlık kültürel değerleEser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yöri yaşatmak. geliştirmek, yaymak, tanıtmak, netim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul değerlendirmek ve benimsetmek. tarihi ve kültürel varlıkların tahribini ve yok edilmeve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Koruma, sini önlemek, yurdun turizme elverişli bütün Uygulama ve Denetim Büroları, Proje Büimkanlarını ülke ekonomisine olumlu katkı roları İle Eğitim Birimlerinin Kuruluş, İzin, sağlayacak şekilde değerlendirmek, turizmin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik, geliştirilmesi, pazarlanması, teşvik ve destekKorunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlenmesi için gerekli önlemleri almak, kültür lıklarının Yapı Esasları ve Denetimine Dair ve turizm konularıyla ilgili kamu kurum ve Yönetmelik, Korunması Gerekli Taşınmaz kuruluşlanru yönlendirmek ve bu kuruluşKültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Teslarla işbirliğinde bulunmak, yerel yönetimcili Hakkında Yönetmelik, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör ile iletişimi geliştirmek ve işbirliği konularında ruma Bölge Kurulları Çalışmaları İle Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak İtirazlara Dair görevlidir (URL2). Bakarılığın kültür varlıklarının korunmaYönetmelik, Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla İlgili Olarak Yapılacak Araştırma, Sondaj sından sorumlu olan Kültür Varlıkları ve ve Kazılar Hakkında Yönetmelik, Koruma Müzeler Genel Müdürlüğü'nün görevleri T A R iH i 418 maddesinde kültür varlığı tanıklık ettiği taTARİHİ ÇEVRE VE rihin ve içinde bulunduğu ortamın ayrılmaz KÜLTÜREL MİRASGFEDCBA bir parçası olarak tanımlanmaktadır. Zeynep G ünay Bu an- vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCB lamda genişletilıniş kültürel varlık kavramı- Kültür, toplumun kolektif na dayanan kültürel miras tanımının resmi ve bireyselolarak yaşama kaynaklarda ilk ortaya çıkışı ise 1972 tarihli kathğı tüm normların ve UNESCO Sözleşmesi ( T h e C o n v e n tio n C o n deneyimlerin bir ifade biçimidir, aynı zac e m in g th e P r o te c tio n o f th e W o r ld C u ltu r a l a n d manda Bozkurt Güvenç'in belirttiği gibi, süN a tu r a l H e r ita g e ) ' dir. Buna göre kültürel mirekliliği olan bir üretim ve yeniden üretim ras, tarihi, estetik, arkeolojik, bilimsel, etnolosürecinin bir parçasıdır. Tarihi insanlık tarihi jik ve antropolojik değere sahip arutlar, yapı kadar eski olmasına karşın, yirminci yüzyılgrupları ve sit alanlarıdır. Ancak bu tanım, dan itibaren teknolojik, sosyal ve ekonomik kültürel mirasın bilimsel tanırnının ötesine gelişmeler ile birlikte günlük yaşama girmişgeçememiş; kültürel mirası sadece fiziksel tir. Bu anlamda kültür, çevre ve toplum ile boyuta indirgeyerek çağdaş toplum için pobirlikte yaşayan bir sistemi tanımlamakta ve tansiyel anlamlarının göz ardı edilmesine nesemboller aracılığı ile günlük yaşamda yer den olırıuştur. bulmaktadır. 20. yüzyılda kültürel miras tanımı somut Kültürel miras da bu sembollerden birisive somut olmayan miras değerlerini de içedir; geçmiş değerler, gelenekler ve yaşam birecek şekilde yeniden yapılmıştır. Somut külçimlerinin yaşayan kanıtı ve insanların sürektürel miras ( ta n g ib le h e r ita g e ş , insanın farklı li olarak yaşama kattığı kültürel deneyimlerin değerlerinin ve ilgi alanlarının ifadesi olan bir parçasıdır. Evrensel ve yerleşik tarihi beltüm taşınır ve taşınmaz varlıkları ifade ederge niteliği taşıyan kültürel varlık kavramının ken; somut olmayan kültürel miras ( in ta n g ib "kültürel miras" olarak ortaya çıkışı özellikle le h e r ita g e ) , sözlü gelenekler, dil, ritüel, inanç, 20. yüzyılın sonlarına dayanmaktadır. Bu dömüzik, performans sanatları. geleneksel hp, nemden önce çalışmalar, öncelikle mimari ve edebiyat, geleneksel spor gibi uygulamaları, tarihi değere sahip eski anıtların ve yapıların temsil biçimlerini, ifadeleri, bilgi ve becerileri bakımı ve onarımına odaklanmaktadır. Tarihiçermektedir. Bu yeni tanımlamalarla birlikte te ilk koruma çalışmaları ideolojik temellidir; kültürel miras, bugün ve gelecek için anlam yönetimin ve dinin etkisi ile yönetim binaları veya değer taşıyan geçmişin bir parçası olarak yeni bir anlam kazanmıştır. 2005 yılında ve dini yapılarda uygulanmış ve temsil ettikhazırlanan Kültürel Mirasın Toplumsal Deleri gücü etkin kılmak amaçlanmıştır. 19. yüzyılda milliyetçilik akımları ile birlikte ulusları ğeri Hakkında Avrupa Konseyi Bildirgesi meşru kılacak bir araç haline gelıniştir. 20. ( C o u n c il o f E u r o p e F r a m e w o r k C o n o e n tio n o n th e V a lu e o f C u ltu r a l H e r ita g e fo r S o c ie ty ) bu yüzyılla birlikte öncelikle savaşlar sonrası yıkıma bir tepki olarak yeniden önem kazanan anlamda kültürün en geniş tanınunı yapmaktadır. Bildirgede kültürel miras, insanların koruma ile, aynı zamanda sanayi devriminin değerlerini, inançlarını, bilgi birikimlerini etkisiyle bozulan kent dokularının muhafaza ve geleneklerini yansıtan ve ifade eden, inedilmesi amaçlanmaktadır. Tarihi yapıların çevreleri ile birlikte korunsanların mülkiyetten bağımsız olarak tanımması yolunda koruma kapsamırun genişletillayabileceği geçmişten miras kalan bir grup mesini sağlayan ilk girişim 1931 tarihli Atina kaynak olarak tanımlanmaktadır. Kültürel miras, insanların zaman içinde mekan ile ( T h e A th e n s C h a r te r fo r th e R e s tc r a tio n Tüzüğü baZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA etkileşiminin sonucunda ortaya çıkan mado fH is to r ic M o n u m e n ts ) olmakla birlikte "tarihi çevre" ve "ortak miras" kavramlarının yazına di ve manevi tüm unsurları kapsamaktadır. girmesini sağlayan değişim, koruma tarihinICAMOS'un 2008 yılında sunduğu Mekanın Ruhunun Korunması üzerine Quebec Deklede bir dönüm noktası olarak tanımlanan 1964 rasyonu ( Q u e b e c D e c la r a tio n o n th e P r e s e r o a titarihli Venedik Tüzüğü ( V e n ic e C h a r te r fo r th e o n o f th e S p ir it o f P la c e ) , bunu" mekanın ruhu" C o n s e r o a tio n a n d R e s tc r a tio n o f M o n u m e n ts a n d olarak tanımlamaktadır. Mekanın ruhunu Sites)'dür. Venedik Tüzüğü, korunması getanımlayan kültürel mirası barındıran tarihi rekenin yalnızca mimari eser olmadığını, bir uygarlığın, önemli bir gelişmenin, tarihi bir çevre, bu yönüyle, sadece fiziksel bir bileşen değil; mekan, işlev, toplum ve bunların birolayın tanıklığıru yapan kentsel ya da kırsal likte işleyişini düzenleyen yapısal ve yönetsel bir yerleşmenin de aynı derecede korunması sistem gibi farklı ama birbirine bağımlı öğelegerektiği vurgulamaktadır. Tüzüğün yedinci 419 TASARıM rin/parçaların oluşturduğu anlamlı bir bütün kültürel miras ile tarihi çevre de bu kapsamve/veya bir sistemdir. da kültürel mirasın bir mal/meta olarak kulKültürel miras, farklı değerlere sahiptir. lanıldığı yapay bir çevreye dönüşmektedir. Kültürel mirasın korunma nedenlerini de Tarihi çevrenin, yeni kazandığı anlam çerçeaçıklayan sahip oldukları değerler, kültürel vesinde, tarurnıru, ekonomisi büyük ölçüde turizme bağımlı, tarihi karakteri ile öne çıkan değerler, duygusal değerler, kullanım değerleri ve politik değerler olmak üzere dört grupve sunum ve yorumlama teknikleri ile külta incelenebilmektedir. Kültürel değerler, türel mirasın ekonomik kullanınuru teşvik kültürel mirasın sembolik değerini ön plana eden, tüketim için yeniden düzenlenen ve örçıkararak bir ulusun tarihsel sürekliliğini kogütlenen tüketim mekanları olarak yapmak ruyan (Varşova gibi) ait oldukları dönemin mümkündür. Bu değişen anlam, kültürel estetik ve mimari anlayışını yansıtan tarihi miras temrinin daha yaygın kullanılmasını belge niteliğini, özgünlük ve estetik değerini ve kültürel miras çalışmalarına olan ilginin içermektedir. Duygusal değerler, geçmişe ve artmasını sağlamaktadır. geçmişin uzantısı olan kültürel mirasa duBu anlamda kültürel miras kavramının oryulan merak, gurur ve ait olma duygusunu taya çıkışı eskilere dayanmakla birlikte kültüiçeren manevi değerlerdir (Avrupa ortak mirel miras kavramının yansıttığı düşüncenin rası gibi). Kültürel ve duygusal değerler aynı ve algının özellikle ıODO'li yıllarla birlikte zamanda kolektif bellek yaratma değerini değişime uğradığı görülmektedir. Günümüzde oluşturmaktadır. Kullanım değerleri ise de kültürel miras UNESCO Sözleşmesinin kültürel mirasın işlevlendirilebilir bir kay197D'lerde tanımladığı gibi tarihi, estetik, nak olarak ekonomik ve sosyal değerini içerarkeolojik, bilimsel, etnolojik ve antropolomektedir (Londra Tate Modem Müzesi gibi). jik değere sahip arutlar, yapı grupları ve sit Kültürel mirasın politik değeri özellikle 1998 alanlarını değil, bir ürünü temsil etmektedir. yılında hazırlanan Burra Charter ile ağırlık Bu yorumlama kültürün ve kültürel mirasın kazanmıştır. Politik değerler, kültürel miratanımını değiştirmekte, tarihin ve kültürün sın ideolojik ve siyasi nedenlere dayanarak sahiplerini ve dolayısı ile koruma odaklı uykullanılma biçimini tanımlamaktadır (Mostar gulamaları da etkilemektedir. Köprüsü, Barniyan Buda Heykelleri gibi). Kaynak: Cünay, Z. (2010) N e o lib e r a l K e n tle ş ın e v e T a Özellikle ıDDD'li yıllarla birlikte kültürel r ih i Ç e v r e n in S ü r d ü r ü le b ilir liğ i: S ü r d ü r ü le b ilir K e n ts e l miras, "kültürel varlık" tanımından farklı K o r u m a M o d e li, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Aralık 2010. olarak, kazandığı yeni anlam ve rol ile birlikte bir yandan toplumları ve kültürleri birbirlerine yakınlaştıran "ortak miras" ve "ortak soTASARıM DENETİMİGFEDCBA rumluluk" olgusunu ortaya çıkarırken; diğer O lg u Ç a lış k a n yandan bireysel çıkarlar çerçevesinde ekonoKestirim, öngörü, programlama, uygulama mik, kültürel ve sosyal değerler yüklenerek ve gözetim ile birlikte denetim, planlamanın bugünün koşulları ile ilişkilendirilen ve taen temel işlevlerinden biridir. Kentsel planlarihin yorumlanmasına yol açan bir kavrama ma bağlamında tasarım denetimi, tasarım südönüşmekte, küresel tüketim modelinin bir reç ve sonuç ürününü belirli bir kural dizini parçası haline gelmektedir. Sermayenin kentçerçevesinde değerlendirme, ona yön verme leşmesi süreci (bknz. Yeni-liberal Kentleşme) ve asgari kalite koşullarını sağlama anlamına ile başlayan bu yorumlamanın ve kavramsal gelmektedir. Tasarım denetiminin biçimi ve değişimin en çok tartışılan bileşeni, kültüdüzey her planlama rejiminin özgün yapısı ile rel mirasın "araçsallaştırılrnası" / bir" araç" doğrudan orantılıdır. Bu anlamda takdir yetolarak kullanım amacı ile ticareti yapılan, kisinin esas olduğu Anglosakson planlama paketlenen ve pazarlanan bir mal haline gelsistemi ile düzenlemeci yaklaşımın egemen mesidir. Sharon Zukin kültürü, "kentlerin işibaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA olduğu kıta Avrupa planlama sistemlerinin (b u s in e s s o f c itie s )" olarak tanımlamaktadır; sahip olduğu tasarım denetimi yaklaşımları, bu yönden kültür ve kültürel miras, ulusal ve denetimin esnekliği ile ilgili olarak farklı niteuluslararası ölçekte kentlerin imaj yaratımı likte kendini göstermektedir. ve kentsel rekabet edebilirlik için önemli bir araçtır. "Kültürel sermaye", "miras turizmi" Denge, istikrar ve uzlaştırmayı temel alan denetleme kurumu, çağdaş toplumlar açıve "kültür ve miras endüstrisi" gibi tanırnsından kaçırulmaz bir işlevselliğe sahiptir. larla geçmişin çağdaş bir kullanımı olarak bir Mekansal gelişimin ve dönüşümün toplumkentsel ürün olarak yeniden anlamlandırılan xwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJ YENi 492vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA vurgulamaktadır. Cozens (2008) iddia edildiğinin tersine Yeni Şehireilik Akımı tasarım ilkelerine uygun mekanlarda suç göstergelerinin azalmadığını tespit etmektedir. Akımın günümüz kentlerindeki ihtiyaçları karşılayamayacağını iddia edenler de bulunmaktadır (Safdie,1997). Ellis (2002) bu eleştirilerin çoğunu ele aldığı çalışmasında, deneye dayalı performans, ideolojik ve kültürel konular ve estetik kalite başlıklarında topladığı eleştiri kümelerinin ilki için çalışmaların çoğunun ya yetersiz bulguyla erken yorum yaptığı ya da akımı tüm yönleriyle anlamadan değerlendirdiği sonucuna varmıştır. Diğer iki başlık içinse somut olarak tersi ispat edilemeyecek ölçüde öznel çalışmalar şeklinde bir nitelemede bulunmuştur. Tüm bu eleştiri ve tartışmaların varlığına karşın günümüzde Yeni Şehireilik Akımı'nın başta ABD ve Kanada olmak üzere çok sayıda uygulaması bulunmakta, bu uygulamalarda benimsenen ilkeler dolayısıyla elde edilen kazanımlar tartışılmakta (Evans-Cowley ve Zimmerman Gough, 2009) ve bu akım alternatif bir duruş olarak planlama yazınında varlığını sürdürmektedir. A m e r ic a n P la n n in g Fulton,W. (1996), fo r 63(1), pp. 107-126. ; U r b a n is m : H y p e o f H ope MA: Lincoln InstituLand Policy, Cambridge. ; Grant, J. (2006), A m e r ic a n te of A s s o c ia tio n , The N ew P la n n in g C o m m u n itie s i, th e G o o d C o m m u n ity - N e w U r b a n is m in T h e - The RTPI Library Series, Routledge. ; [acobs, J. (1961), T h e D e a th a n d L ife o f G r e a t A m e r ic a n C itie s (London: [onathon Cope). ; Krier, 1.. (1978), "The reeonstruction of the city", R a tio n a l A r c h ite c tu r e , La reeonstruction de la ville Europeanne, Bruxelles: Archives d' Architeeture Moderne. ; Krier, 1.. (1984), "The City within the City", A r c h ite c tu r a l D e s ig n , vol. 54, pp. 70-105 (http://zakuski.utsa.edu/krier/city. html, erişim tarihi: 03.03.2011). ; Kunstler, J. H. (1993), o r y a n d P r a c tic e , T h e G e o g r a p h y o f N o w h e r e : 7 7 u R is e a n d D e c lin e o f A m e r ic a s M a n - M a d e L a n d s c a p e , Simon & Schuster, New York.; Landecker, H. (1996), "Is new urbanism good for America?", A r c h ite c tu r e , 84(4), pp. 68-70.; Lehrer, U. and Milgrom, R. (1996), "New (sub)urbanism: countersprawl or repackaging the product", C a p ita lis m N a tu r e S o c ia lis m , 7(2), pp. 49-64. ; Lynch, K. (1960), T h e I m a g e o f th e C ity , MA: MIT Press, Cambridge. ; Oldenburg, P. (1989), 7 7 u G r e a t G o o d P ia c e , Paragon House, New York.; Safdie. M. (1997), T h e C ity A fte r th e A u to m o b ile , Basic Books, New York. ; Sandercock, 1.. ( 1 9 9 8 ) , T o w a r d s C o s m a p o lis : P la n n in g fo r M u ltic u ltu r a l C iiie s , John Wiley, New York.; Talen, E. (2002), "Help for Urban Planning: The Transeet Strategy", J o u r n a la f U r b a n D e s ig n , vol. 7, no. 3, pp. 293-312, Carfax Publishing. ; Ward, S. V. (2002), P la n n in g th e T ıo e n tie th - C e n Kaynaklar: Audirac, ı. (1999), "Stated preference tu r y C ity - T h e A d v a n c e d C a p ita lis t W o r ld , John Wiley & for pedestrian proximity: an assessment of new Sons. ; Wyatt, R. (2004), "The great divide: differences urbanist sense of cornmunity",baZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA J o u r n a la f P la n n in g in style between architeets and urban planners", J o u r E d u c a tio n a n d R e s e a r c h , vol. 19, pp. 53-66. ; Baldasn a l o f A r c h ite c tu r a l a n d P la n n in g R e s e a r c h , vol. 21(1), sare, M. (1986), T r o u b le in P a r a d is e : T h e S u b u r b a n pp. 38-54.; http:j /zakuski.utsa.edu/krier/city.html, T r a n s p o r ta tia n in A m e r ic a , Columbia University erişim tarihi 10.03.2011 Press, New York. ; Beauregard, R. (2002), "New Urbanism: ambiguous certainties", J o u r n a la f A r c h ite c tu r a l a n d P la n n in g R e s e a r c h , vol. 19, pp. 181-194.; YENİ-LİBERAL KENTLEŞME Bond, S. and Thompson-Fawcett, M. (2007), "PubKAVRAMı VE POLİTİKALARıGFEDCBA lic Participation and New Urbanism: A Conflicting Agenda?", P la n n in g T h e o r y & P r a c tic e , Vol. 8, No. 4, Zeynep G ünay pp.449-472, Routledge Press. ; CNU (Congress for 21. yüzyılın en önemli mücadele konularınthe New Urbanism) (2000), C h a r te r o f th e N e w U r dan biri olan küreselleşme, yaşamın her alab a n is m , (http://www.cnu.org adresinden erişilebinında dünya çapında ilişkilerin ve bağlantılir, erişim tarihi 10.03.2011). ; Cozens, P. M. (2008), ların değiştiği ve ekonominin yaşamın tüm "New Urbarıism, Crime and the Suburbs:A Review of the Evidence", U r b a n P o lic y a n d R e s e a r c h , vol. 26, alanlarında itici güç olarak yeniden tanımlanNo. 4,pp. 429-444, Routledge Press. ; Duany, A. dığı bir süreçtir. Ekonomik anlamda dünya and Plater-Zyberk, E. (1994), "The neighborhood, ekonomisinin küresel üretim ve finans mekathe district and the corridor", in P. Katz (ed.), T h e N e w U r b a n is m : T o w a r d a n a r c h ite c tu r e o f c o m m u n ity , McGraw-HilI, New York. ; Duany, A. and Talen, E. (2002), "Transect Plarıning", A P A J o u r n a l, vol. & 68, no. 3, pp. 245 - 266. ; Duany, Plater-Zyberk Co. (2001), T h e L e x ic o n o f th e N e w U r b a n is m (Miami, Duany, Plater-Zyberk & Co.). ; Ellis, C. (2002), "The New Urbanism: Critiques and Rebuttals", J o u r n a l o f U r b a n D e s ig n , vol. 7, No. 3, pp. 261-291, Carfax Publishing.; Evans-Cowley, J. and Zimmerman Gough, M. (2009), "Evaluating New Urbanist Plans in Post-Katrina Mississippi", [ o u r n a l o f U r b a n D e s ig n , vol. 14., No. 4, pp. 439-461. ; Ewing, R. (1997), "Is Los Angeles style sprawl desirable?", J o u r n a la f th e nizmaları ve küresel pazarlar aracılığı ile küreselleşmesi olarak tanımlanabilecek bu süreç; kültürel anlamda, insanların, sermayenin ve bilginin artan hareketliliğini ve mekandan bağımsızlığını -mekansızhğıru- temsil etınektedir. Politik anlamda ise, küresel ekonomi ve yarattığı mekanizmaların yönetimde baskın kurumlar haline gelmesi ile ulus-devletin gücünü yitirmesidir. Farklı anlamlar yüklenmesine karşın, ortak kanı küreselleşmenin kaçınılmaz olduğudur. Bu kaçınılmazlık, küreselleşmenin yarattığı en önemli ideolojilerden 493 YENi birisi olan" baZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA n e o lıb e r a lis m " ile ideolojik bir tavır kentleşme politikaları, kentlerin küresel ve almaktadır. yerel ölçekte yeniden yapılandırılması kapYeni-liberal ideoloji, Iordist-keynesçi resamında, özelleştirme ve serbest pazarı teşfah devlet politikaları ile 1970'lerde yaşanan vik eden; idari ve ekonomik verimlilik için endüstriyel üretimde duraksarna ve refah devletin rolünün azaltıldığı ekonomik kalpolitikalarının işletilememesi gibi sorunlarla kınma yönelimli ulusal devlet politikaları baş etmek üzere stratejik ve politik bir cevap bütünüdür. Neoliberalleşme süreci ile birolarak ortaya çıkmıştır. 1980'lerden sonlikte devlet odaklı yönetim modellerinden ra refah devleti politikalarının etkisiz hale girişimci odaklı yönetim modellerine geçiş getirilmesi için farklı mekansal ölçeklerde yaşanmaktadır. Bu süreçte devletin, uluslayer bulan neoliberalizm, 1990'larda kısararası politikalara bağlı hale gelerek kendi vadede ekonomik kalkınmayı sağlamak ve sahip olduğu gücü kontrol edemez duruma buna bağlı gelişen sosyo-politik süreçleri gelmesi ile birlikte yönetişim için kapasitesi yönlendirmek üzere pazarın yönlendirdiği değişmekte; pazar, yaşam kalitesini artırbir yönetim biçimi halini almıştır. Pierre mak için en güçlü kurum haline gelmekBourdieu'nun "Iimitsiz istismar ütopyası tedir. Ancak, bu süreçte pazarın devlete (utopia of unlimited exploitation)" olarak gereksinim olduğu kadar, yeni-liberal poadlandırdığı neoliberalizm, kısa zaman litikaların girişimci ve rekabetçi ortamı yaiçinde İngiltere' de Margaret Tha tcher ve ratmak için sorumluluk verdiği devletin de Amerika Birleşik Devletleri'nde Ronald Repazara ihtiyacı vardır. Bu nedenle, neolibeagan liderliğinde tüm dünyada etkisini gösral kentleşme politikalarının özünde devlet termiştir. "Başka alternatif yok ( T I N A : T h e r e ve pazar arasında işbirliği ilkesi bulunmaksöylemi, Thatcher öncüI s N o A lte r n a tiv e ) " tadır. Bu işbirliği ilkesi çerçevesinde ortaya lüğünde neoliberalizmin sloganı haline çıkan ve özelleştirmenin hızla yayılması, gelmiştir. Neoliberal ideoloji, açık, esnek, kamu mallarının satımı. kamu-özel ortakverimli, rekabetçi, tüm devlet müdahalelelıkları gibi unsurları barındıran kentsel rinden ve toplumun kolektif değerlerinden girişimcilik. mekanın, küresel kapitalizm özgürleştirilrniş, ekonomik kalkınma için mantığı ile işlevsellikten uzaklaştırılarak ekonomik faaliyetleri barındıran pasif bir en uygun mekanizma ve kentsel yönetişim yer anlayışına doğru dönüşümüdür. David biçiminin refah devletinden girişimcilik eksenli ekonomik kalkınma modeline doğru Harvey de girişimciliği yerellik. mekan ve dönüşümüdür. Fiziksel, doğal, finansal ve toplumun uluslararası rekabet ortarm içininsani tüm kaynakları olabilecek en verimde kentsel yönetişimin odağında yer aldığı li şekilde paylaştırmayı hedefleyen neolisosyal kontrol mekanizması olarak tanımberalizme göre kamusalolan verimsizdir lamaktadır. Bob [essopa göre "sembolik ve esas olan rekabettir. Refah kapitalizmi politika" olarak tanımlanan bu yapı, 1992 tarihli Gündem 21 Birleşmiş Milletler topolarak da adlandırılan neoliberalizme göre, lantısı ile planlama sürecinde yerel girişimeşitlik ve denge söz konusu olduğunda rezayıfı yenmesi dokabet sonucu güçlünun lerin rolünü vurgulayan "Yerel Gündem" ğanın dengesidir ve başka alternatif yoktur. gibi oluşumlarla rolleri vurgulanmış da Küreselleşme ve neoliberalleşme tartı şolsa özellikle yerel yönetimlerin etkisinin azalması anlamına gelebilmektedir. malarının en kritik noktasını bu süreçte Yeni-liberal kentleşme sürecinin iki temel kentlerin kazanacağı rololuşturmaktadır. Yeni-liberal ideoloji ile birlikte yerellik özelliği kentler arası rekabet ve bu rekabetekrar gündemde yerini almakta; yerelliktin bir parçası haline gelen küresel kültür le birlikte mekan, ekonomi-politik strateve toplumdur. Guy Debord, 1970'lerde yazdığı Gösteri Toplumu (L a S o c ie te d u S p e c ta c jilerin temel kuramsal ve müdahale alanı le ) başlıklı kitabında yeni düzenin kentinde haline gelmektedir. Kentleşme söz konumekanı bir sahne dekoru olarak betimlesu olduğunda neoliberalizm, mekanlar mektedir. 1970'lerde reddedilen bu tanım, arası rekabeti artırmak, mekan yaratmak, 1980'lerden sonra yaşanan ekonomi-politik mekana yatırım ve işgücü çekmek için yasüreçler ve bu süreçlerin kentsel ve toplumpilandırılan kentsel yönetişim biçimi olarak sal etkileri sonucunda kabul görmüştür. tanımlana bilmektedir. David Harveyin "küreselleşmenin meDeborda göre, gösteri, metanın toplumsal yaşarm tümüyle işgal etmeyi başardığı kansal biçimlenmesi ( s p a tia l o r g a n iz a tio n o f andır ve görülen dünya, metanın dünyası c a p ita lis m ş " olarak tanımladığı yeni-liberal YENi 494 vutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA olmuştur. Donald Haiderin "mekanların ( p la c e w a rs)" olarak betimlediği savaşıbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA kentler arası rekabet, kentlerin daha fazla yatırım çekmek amacı ile kendilerini "satmaları ( c ity s e llin g ) " , "pazarlamaları (urban marketing)" anlamını taşımaktadır. David Harveye göre kentler, üretim merkezi olarak rollerini tanımlamak (turizm ve kültür odaklı aktiviteler. programlar gibi), tüketim merkezi olarak rollerini tanımlamak (altyapı, imaj yatırımları gibi), belli merkezlerde toplanmaya meyilli hükümet fonlarından payalmak (olimpiyat oyunları, Avrupa Kültür Başkenti etkinlikleri gibi), kentsel işlevleri kontrol etmek veya yönlendirmek (finans merkezi, moda merkezi, kültür merkezi gibi) için rekabet etmektedir. Henri Lefebvre, 1974 tarihinde yazdığı of SpaMekanın Üretimi ( T h e P r o d u c tio n c e ) başlıklı kitabında kapitalist büyüme ile mekan arasında bağlantı kurarak, kapitalizmin başarısının mekanın gücünü keşfetmesine bağlı olduğunu belirtmektedir. Kapitalizmin varlığının mekan üretimine bağlı olduğu gibi, neoliberalizm de ekonomi-politik süreçlerin mekanda dönüşüm yaratmak için rolünü karakterize etmektedir. Neoliberalizm, mekanı, Lefebvre' in betimlediği gibi "ayrıcalıklı araç ( p r iv ile d olarak kullanan ekonomig e d in s ır u m e n ış " politik yeniden yapılandırma stratejilerini temsil etmektedir. Neil Brenner ve Nic Theodore'un vurguladığı gibi 21. yüzyılda kent neoliberalleşmemekte, yerine, neoliberalleşme kentleşmektedir. Çağlar Keyder de benzer bir yaklaşımla bu süreçte ulusa I ekonomiIerin kentIeri değil, kentIerin uIusaI ekonomileri taşımaIarının söz konusu olduğunu belirtmektedir. Bu anlamda mekan ve dolayısıyIa kent, küreselleşmeyi biçimlendiren insan ve sermaye akışının merkezindedir ve kentseI mekana odaklanma ile belli mekanlarda yaratılan sosyal ve ekonomik yapıIanmaIar değer kazanmakta, uIusaI ekonominin ise değeri ve önemi azalmaktadır. Anthony Giddens ve Edward Soja'run modernite okuması üzerinden neoliberaIleşmenin kentIeşmesi bağlamında çıkarı mIar yapmak mümkündür. Neoliberal kentIeşme mekansal oIarak bir "esneklik kenti" ve küreseI başkentlerin ve kimliklerin oluşturduğu " k o z m o p o lis /e v r e n s e l- k e n t" imajı yaratmaktadır. Bu imaj önce birleştirici, sonra ayırıcıdır; mekansal anlamda benzeştiren ve aynı zamanda farklılaştıran bir bi- çim almaktadır. Endüstri kentinden hizmet kentine geçişte, hızlı ve yerel müdahaleler ve öncü proje modelleri ile yerel sorunlara çözüm getirilmektedir. Güven ilişkilerine ve kişisel bağlantıIara dayalı yerel ilişkiler sistemi ile tanımlanmış alışkanlıklar çerçevesinde yeni gruplar oluşmaya; sosyal farklılaşma mekanda da teşvik edilmeye başlamaktadır. Bu müdahale ve modellerin odağını özelleştirilmiş kamusal kentsel hizmetler, elit tüketime dayalı yeni özelleştirilmiş mekanlar ve yığılma bölgeleri, rekabet edebilme kapasitesini artırmak ve yatırım çekmek için kentsel konut pazarı ve gayrımenkul sektöründe yer bulan büyük ölçekli projeler ve kültürel etkinlikIer oluşturmaktadır. Sonuçta, kişisel oları, topluluk deneyimi haline gelmekte, standart tüketim modelleri. standart yaşam biçimleri ve tüketici toplum oluşmaktadır. Edward Soja bu kentleri de benzeşimler toplumunun egemenliğinde yaratılan kentliliğin taklidi "simsiteler/benzeşim-kentler" olarak tanımlamaktadır. Bu durumda, küresel/neoliberal kenti "tüketen" ve "kullanan" kesim küresel kenti yaratanlar olurken, Neil Smith'in "küresel kent stratejisi" oIarak tanımladığı gibi, toplumun diğer kesimi bu oluşumun dışında kalmaktadır. Kentsel mekan kutupIaştırılan ve ötekileştirilen bir biçim alırken, bazı bölgeler ve kentIer diğerlerine göre daha fazla sermaye birikimi için seçilmektedir; çünkü Çağlar Keyder'in belirttiği gibi sermaye, beğenmediği yerleri durağanlığa, dışlanmaya mahkum etmektedir. Jamie Peck ve Adam Tickell'in "yıkım ve yeniden inşa süreci" oIarak tanımladığı bu durum, küreseI ve yereI arasında gerilim yaratmaktadır; ekonomi-politik mekanın ip la c e - m a yapılanması ve "mekan-yapma k in g ) " eğilimleri ile yerellik. küreyerel ( g lo c a liz e d ) kapitalizmin bir parçası haline gelmektedir. David Harveyin "küreselleşmenin mekansal biçimlenmesi ( s p a tia l o r g a n iz a tio n of c a p ita lis m ş " olarak tanımladığı bu süreçte küresel kent sistemi ise değişen ekonomik, kültürel ve politik süreçlerin etkisi ile güç kazanan birkaç dünya kenti tarafından yönlendirilmektedir. Harvey Molotch'un tasvir ettiği gibi, kenti sadece bir "büyüme makinesi ( g r o w th m a c h in e ş " olarak gören yaklaşım çerçevesinde kentIer arası rekabette ekonomik yeniden yapılandırma yeterli olmamakta, kentlerin sahip olduğu yereI ve ayırt edici kültürü ve özellikleri, yeni yatırımları çekmek amacı 495 ile metalaşmakta mektedir. ve yeniden biçimlendiril- YER Thünen'in D e r I s o lie r te S ta a t (Tecrit Edilmiş Devlet) çalışması ile gelişmiştir. Bu nedenle Kaynak: Günay, Z. (2010)baZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA N e o lib e r a l K e n tle ş m e v e T a Von Thünen, yer seçimi kuramının kurucusu r ih i Ç e v r e n in S ü r d ü r ü /e b i/ir liğ i: S ü r d ü r ü le b ilir K e n ts e l olarak vurgulanınaktadır. Eğer endüstriyel K o r u m a M o d e li, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İTü gelişim doğrultusunda yani birincil (tarım, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Aralık 2010. hayvancılık, madencilik ve balıkçılık), ikincil (imalat), üçüncü! (hizmetler) ve dördüncü! YER SEçİMİ KURAMıGFEDCBA (enformatik) ekonomik sektörler esasında yer seçimini incelersek von Thünen'in mesafenin E m in e Y e tiş k u l Ş e n b il ve taşıma maliyetlerinin üretim üzerindeYer seçimi kuramı ( lo c a tio n th e o r y ) ekonoki etkilerini belirleyerek birincil ekonomik mik etkinliklerin nerede yer seçtiği sorusu sektördeki yer seçimi kuramını geliştirdiğini ile ilgilenir ve ekonomik coğrafyanın, bölgörürüz. Grafikte görüldüğü gibi, Von Thügesel ve mekansal ekonominin ayrılmaz bir nen, tamamen yalıtılmış kenti pazar olarak parçasıdır. Yer seçimi kuramı, sadece firmakullanan homojen bir ovadaki tarunsal üretiların değil aynı zamanda hane halklarının mi analiz ederek pazara olan uzaklık ile arazi da ekonomik karar ve analizlerinin coğrafi kullanım deseni arasındaki ilişkiyi incelemişboyutunu irdeler. Bu yüzden de, mekan, yertir. Pazardan uzaklaştıkça ve tarımsal ürürüleşim kuramının ana konusudur. Yer seçimi nün kendi ağırlığı arttıkça ulaşım maliyetlerikuramı, mikro ekonomik kuram gibi hem nin arttığını kabul ederek Pazar çevresindeki hanehalklarının hem de firmaların kendi Çıher bir halkada farklı bir ürünün yetiştirildiği karları doğrultusunda hareket ettikleri varsatek merkezli halkalardan oluşan bir coğrafi yırnı üzerine kuruludur. Hane halklarının ve yapıyı tanımlamış ve tarımsal üretimde ürün firmaların yerseçimi incelendiğinde rastgele uzmanlaşmasına giden Ricardocu karşılaştırbir desen olmadığı, hatta birçok benzerlikler malı maliyet kuramına dayalı merkezi halkave tercihler içeren bir düzen olduğu görülür. ların varlığını göstermiştir. Von Thünen'in bu Örneğin, bütün dünyada nüfusun ve işyerrant kuramı, kentsel ekonominin merkezinde lerinin yoğunlaştığı alanlar, nehir havzaları yer alan kentsel ra nt kuramının da temelini ve delta alanlarıdır. Bu nedenle, yer seçimi oluşturmuştur. kuramı sadece hane halkları ve firmalar gibi Yer seçimi kuramı, birincil ekonomik sekbireysel aktörlerin yerseçim kararlarını değil, törün yanı sıra maIların üretim ve imalatı aynı zamanda bu kararların sonucunda oluolan ikincil ekonomik sektörde de tanımlanşan düzeni yani coğrafi yapıları ve deseni de mıştır, ancak bu süreç oldukça yavaş işlemişaraştırmaktadır. Bu noktada da dışsallıklar tir. 1909 yılında Alfred Weber, Ü b e r d e n S ta n önem kazanmaktadır. Daha önce bir grup d a r t d e r I n d u s tr ie n (Sanayi Yer Seçimi Kuramı) aktör tarafından yapılan yer seçimleri güncel kitabında biri pazar ve diğer ikisi hammadde karar vericileri de etkilemekte ve yeni pazara yerleri ile ilgili olmak üzere bu üç sabit alanın girenler konumlarını daha önce yapılan yer oluşturduğu konum üçgeni kavramını gelişseçimleri doğrultusunda belirlemektedirler. tirmiştir. Weber, firmaların en ideal konumlaBu da şehirlerin, kentleşme ekonomilerini rını bu girdi ve çıktı ilişkileri temeliyle taşuna izleyen pek çok bireysel aktörlerin mekanda maliyetlerini en aza indirecek şekilde üçgen kümelenmeleri sonucunda ve sanayi bölgebir kuvvet alanı içinde çözdü. Fabrikamn yer leri alanlarının ise, yığılma ekonomileri soalacağı en ideal konum, taşıma maliyetleri ile nucunda ortaya çıktığını gösterir. Bu nedenbelirlenen üçgenin ağırlık merkeziydi. Bunu lerden dolayı mekansal kararlar, etkileşimli yapmak için, Weber, işgücü maliyetleri ile iş kararlardır. Hem hane halkları belli hizmet yerlerinin mekansalolarak yoğunlaşmasınve servislere yakın olmak isterler, hem de bu dan doğan yığılma ekonomilerini eklemiş ve belirli hizmet ve servisleri sunan firmalar, taşıma ile işgücü maliyetlerini en aza indigemüşterilerine yakın olmak isterler. yen ve yığılma ekonomilerini en yüksek düKonum ve ticaretin iç içe geçmiş ilişkisi, zeye çıkaran ve böylece, toplam üretim maekonomi kuramı ve politikasının kurucusu liyetlerini en aza indirgeyen fabrikanın ideal olarak kabul edilen Adam Smith tarafından konumunu belirlemiştir. Ekonomik faaliyetda belirlenmiştir. Konumun ticareti, ticarelerin şehirlerde mekansal olarak yoğunlaştinde yer seçim kararlarını etkilediği açıktır. maları, Marshall'ın (1925) yığılma ekonomiRichard Cantillon, David Hume ve David Ricardo'nun da katkıları olmuş olsa da yer selerini kentlerin oluşumunda ana unsuru olaçimi kuramı 1826 yılında [ohann Heirırich von xwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFE rak belirtrnesinden bu yana tartışılmaktadır. r