TOPLUMSAL DAYANIŞMA

Atıf/Cite: Baydemir, R. (2023). “Toplumsal Dayanışma”, (ss. 416-419). Afet Ansiklopedisi içinde, Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık. AFET ANSİKLOPEDİSİ TOPLUMSAL DAYANIŞMA Recep BAYDEMİR Dr., Bağımsız Araştırmacı, Diyarbakır, recepbaydemir@outlook. com, orcid: 0000-0002-6263-5242. Toplumsal dayanışma kavramı, Türk Dil Kurumu (TDK) Elektronik Sözlüğü’nde “Toplumun kurum ve kuruluşlarıyla ortak değerlerde birleşmesi ve birlikte hareket etmesi.” (TDK, 2023) olarak tanımlanmıştır. Kavramın İngilizce karşılığı, social solidarity kavramıdır. Solidarity, “Duyguları, düşünceleri, amaçları vb. paylaştıkları için bir kişinin veya bir grup insanın diğerine destek vermesi” ve “topluluk dayanışması” gibi anlamlara gelmektedir (Oxford, 2023). Toplumsal dayanışma, bireylerin veya grupların, bir araya gelerek birbirleriyle iş birliği yapma, yardımlaşma ve birlikte hareket etmesine vurgu yapmaktadır. Afetler sırasında, bu dayanışma, afetzedelere yardım etme, moral sağlama ve afetin yaralarını birlikte sarma gibi çeşitli amaçları taşımaktadır. Bu dayanışma, afetlerin yarattığı kriz durumlarında toplumun birlikte hareket etme ve yardımlaşma kapasitesini ifade etmektedir. Toplumsal dayanışma, “zor koşullarda” birey ve grupların bir araya gelerek bu koşulların üstesinden gelebilme/başa çıkma potansiyelini içermektedir. Toplumsal dayanışma, her şeyden önce, toplumsal bütünleşmenin sağlanmasına katkı sunmaktadır. Çünkü, dayanışma, toplumun bir arada kalmasını ve birlikte çalışmasını sağlar. Dolayısıyla, toplumsal bütünleşmeye, bir arada yaşama kültürüne, toplumsal kabule ve çokkültürlülüğe de katkı sunan bir süreçtir. Afetler, toplumların fiziksel, ekonomik, sosyal ve psikolojik yapılarını derinden etkileyen “zor” ve “sıkıntılı” süreçlere işarettir. Bu tür durumlarda, toplumsal dayanışma, toplu416 mun bu travmatik deneyimlerden daha hızlı ve etkili bir şekilde toparlanmasını sağlamaktadır. Bu sebeple de afetlerde toplumsal dayanışma son derece önem arz etmektedir. Afetlerde toplumsal dayanışma, afet anında ve sonrasında gönüllülerin katılımı, bağış ve yardım kampanyalarının düzenlenmesi, barınak ve ev paylaşımı gibi daha birçok şekilde tezahür edebilmektedir. Toplumsal dayanışma, bireylerin birbirlerine yardım etmesini ve kaynakları paylaşmasını teşvik etmektedir. Bu, özellikle resmi yardımların henüz ulaşmadığı ilk saatlerde veya günlerde afet bölgesindeki insanlar için bir hayat kurtarıcı bile olabilmektedir. Bununla birlikte, toplumsal dayanışma psikolojik destek anlamında da önemlidir. Çünkü, afetler, bireyler için travmatik deneyimlere neden olabilmektedir. Toplumsal dayanışma, insanların birbirlerine duygusal ve moral destek sağlamasını teşvik ederek, toplumun psikolojik iyileşmesini hızlandırabilme potansiyeline sahiptir. Toplumsal dayanışma sayesinde kaynakların etkili kullanılması da sağlanabilir. Çünkü, insanlar dayanışma aracılığıyla, birbirlerine neye ihtiyaç duyduklarını bildirirler ve böylece yardımların daha doğru ve etkili bir şekilde dağıtılması sağlanabilir. Acil yardım, psikolojik destek, kaynak paylaşımı gibi afet anı ve sonrasında gerçekleşen bu toplumsal yardımlaşma ve dayanışma örnekleri bir taraftan afetin etkisini azaltma diğer taraftan da afetler karşısında krize karşı direnç oluşturarak toplumsal dayanıklılığı artırmaktadır. Kısacası, toplumsal dayanışma, afetlerin yol açtığı zararların hafifletilmesinde ve toplumların bu tür olaylardan daha hızlı ve etkili bir şekilde toparlanmasında kritik bir role sahiptir. Afetlerde, birlikte hareket etmenin ve toplumsal dayanışmanın gerekliliği ve önemi AFET ANSİKLOPEDİSİ bilimsel çalışmalarda sıklıkla vurgulanmıştır (Barton, 1969; Oliver-Smith, 1996; Quarantelli, 1998; Fischer, 1998; Perry vd. 2001; Solnit, 2010). Birey ve toplulukların afetler karşısındaki reaksiyonlarının nasıl olduğu, dayanışma mekanizmalarını nasıl kullandıkları, toplumun afetler sonrasında ortaya çıkan olgulardan nasıl ders çıkardığı, zorlukları ve fırsatları nasıl değerlendirdiği son derece önemlidir (Drabek & McEntire, 2003). Afetlerde toplumsal dayanışmanın ne kadar kritik rolde olduğunu ve afetin sonuçlarıyla başa çıkma hususunda ne kadar önemli olduğu dünyadan ve Türkiye’den örneklerle açıklamak konuyu daha da berraklaştıracaktır. Zira, tarih gerek Türkiye’den gerekse dünyanın diğer bölgelerinden iyi toplumsal dayanışma örnekleriyle doludur. Mesela, 2004 yılında Hint Okyanusu’nda meydana gelen tsunami, birçok ülkeyi etkilemesi ve büyük yıkımlara neden olması sebebiyle, dünya genelinde yardım kampanyaları düzenlenmiş ve milyonlarca insan yardım kampanyalarına katılmış, bağışta bulunmuştu. Bu devasa tsunami sonrası, tüm dünya toplulukları yardım toplamak ve etkilenen bölgelere destek sağlamak için bir araya gelmiş, yüzlerce sivil toplum kuruluşu, devletler ve bireyler, yardım malzemeleri, mali destek ve gönüllü ekipler ile bölgeye akın etmiştir. Yine, 2010 yılında Haiti’de meydana gelen depremden hemen sonra, uluslararası toplumdan yardım kampanyaları başlatılmış, birçok ülke, sivil toplum örgütü ve birey, Haiti’ye insani yardım ve maddi destek sağlamak için seferber olmuştu. 2017 Meksika Depremi’nin hemen ardından, Meksika’da binlerce insan enkaz altındaki insanları kurtarmak için sokaklara dökülmüş, aynı zamanda, birçok kişi yiyecek, su ve ilaç bağışında bulunmuştu. 2020 yılında Çin’de ortaya çıkan ve kısa bir sürede tüm dünyaya yayılan Covid-19 global salgınında, birçok kişi ve kuruluş, özellikle en çok etkilenen ve en savunmasız olan topluluklara yardım etmek için kaynak ve zamanlarını bağışlamışlardı. Hastaneler için kişisel koruyucu ekipman bağışlamaktan hiç tanımadıkları yaşlılara ve izole olanlar için alışveriş yapma veya yemek pişirmeye kadar birçok hizmette bulunan insanlar olmuştu. Bu tür toplumsal dayanışma örnekleri global düzeydeki örneklerdir. Buna benzer örnekler Türkiye’de de yaşanmıştır. Özellikle de Türkiye’nin geçmişte deneyimlediği bazı büyük ve yıkıcı afetlerde toplum adeta yekpare olmuş, toplumsal dayanışma had safhaya çıkmıştır. Mesela, 17 Ağustos 1999’da Marmara bölgesinde meydana gelen büyük deprem sonrasında tüm Türkiye’de yardım seferberliği başlatılmış, birçok sivil toplum kuruluşu, özel şirket ve birey, depremzedelere yardım etmek için elinden geleni yapmıştı. Ayrıca, birçok uluslararası kuruluş ve ülke de yardım sağlamıştı. Benzer biçimde, 2011 yılında Van’da yaşanan depremin hemen ardından, Türkiye’nin dört bir yanından yardım kampanyaları başlatılmış, insanlar battaniye, yiyecek, giyecek ve diğer temel ihtiyaç malzemelerini bağışlamış, gönüllüler, enkaz altından insanları kurtarmak için çalışmalara katılmıştı. Benzeri toplumsal dayanışma örnekleri Elâzığ ve Malatya depremlerinde de yaşanmıştır. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş-Hatay merkezli depremler oldukça yıkıcı depremlerdi ve Suriye’nin kuzeyi de dâhil olmak üzere Türkiye’de 11 ili derinden etkilemişti. Bu yıkıcı depremlerin ardından Türkiye’de toplumsal dayanışma had safhaya çıkmıştır. Yüzlerce sivil toplum kuruluşu ve gönüllü vatandaş enkaz çalışmalarına katılmak için bölgeye akın ederken, deprem bölgesine gidemeyen yüzbinlerce insan deprem bölgesi için çeşitli yardımlarda bulunmuştu. Depremin yaralarının sarılması amacıyla televizyonda Türkiye Tek Yürek isimli bir yardım toplama kampanyası düzen417 Atıf/Cite: Baydemir, R. (2023). “Toplumsal Dayanışma”, (ss. 416-419). Afet Ansiklopedisi içinde, Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık. AFET ANSİKLOPEDİSİ lenmiş ve Türkiye’nin neredeyse her tarafından insanlar gerek programı arayarak canlı yayına katılıp büyük miktarlarda para yardımında bulunmuş gerekse de mesaj yoluyla ekonomik destekte bulunmuştu (Çelik, 2023). Bazı şehirlerde birden fazla evi olanlar insanlar, evlerinin birisini veya daha fazlasını depremzedelere kalması için tahsis etmişti. Depremin etkilerinin çok büyük olması, uluslararası yardımlaşmayı da gerekli kılmıştı. Dünyanın pek çok bölgesinde onlarca ülke Türkiye’ye yardım etmişti. Bir beşerî afet olarak Suriye İç Savaşı sebebiyle, Türkiye’ye sığınan milyonlarca Suriyeliye, devletin yanı sıra birçok sivil toplum kuruluşu ve birey yardım etmişti. Özellikle kış aylarında yardım kampanyaları düzenlenmiş ve ihtiyaç sahiplerine yardım malzemeleri dağıtılmıştı. Yapılan yardım ve desteklerin bir başka önemli yanı ise, uluslararası yardımlaşma ve dayanışmaya katkı sunmasıydı. Mesela Türkiye ve Yunanistan arasındaki ikili ilişkiler kötü olmasına rağmen Yunanistan’daki yangınlarda Türkiye’nin onlara yardım etmesi veya 6 Şubat 2023 depremlerinde Yunanistan’ın Türkiye’ye yardım etmesi iki ülke arasındaki kötü ilişkileri kısmen de olsa iyileştirmiştir. Bunun gibi çok sayıda örnek vardır. Bütün bu örnekler, ulusal ve uluslararası düzeyde toplumların afetler karşısında nasıl bir araya geldiğini, yardımlaştığını ve dayanışma gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bu anlamda afetler, toplumların birlikte hareket edebilme kapasitelerini test eden zorlayıcı olaylardır. Toplumsal dayanışma, afetlerin yol açtığı hasarı hafifletme ve toplumun yeniden yapılandırma süreçlerini hızlandırma kapasitesine sahiptir. Bu nedenle, afet hazırlığı ve müdahale stratejilerinin, toplumsal dayanışmayı da teşvik edecek şekilde tasarlanması oldukça önem arz etmektedir. 418 Son olarak, afetlerde toplumsal dayanışmayı zorlaştıran bazı engelleyicilerin bulunduğunu da belirtmekte fayda vardır. Örneğin, bazı toplumlarda, beli birey ve grupların eşitsizlik ve ayrımcılığa uğramaları sebebiyle, toplumsal dayanışma kapsamındaki yardım ve desteklerden dışlanması veya göz ardı edilmesidir. Öte yandan, afetlerde, kaynakların yetersiz olması ve sınırlılıklar, topluluklar arasında rekabete veya anlaşmazlıklara neden olabilmektedir. Ayrıca, dünyanın pek çok yerinde afetlerde toplumsal dayanışmayı engelleyen bazı faktörler de bulunmaktadır. Bu faktörlerin başında ise, bürokratik ve yönetimsel engeller gelmektedir. KAYNAKÇA • Barton, A. H. (1969). Communities in Disaster: A Sociological Analysis of Collective Stress Situations. Ward Lock Educational. • Çelik, H. C. (2023). Afet Dönemlerinde Toplumsal Dayanışmanın Bir Aracısı: Teleton Yayıncılığı. TRT Akademi, 8(18), 630651. • Drabek, T. E., & McEntire, D. A. (2003). Emergent Phenomena and the Sociology of Disaster: Lessons, trends and Opportunities from the Research Literature. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 12(2), 97-112. • Fischer, H. W. (1998). Response to Disaster: Fact Versus Fiction and its Perpetuation. University Press of America. • Oliver-Smith, A. (1996). Anthropological Research on Hazards and Disasters. Annual Review of Anthropology, 25(1), 303-328. • Oxford. (2023). Solidarity. 09 19, 2023 tarihinde Oxford Learner’s Dictionaries: https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/ definition/english/solidarity?q=solidarity adresinden alındı AFET ANSİKLOPEDİSİ • Perry, R. W., Lindell, M. K., & Tierney, K. J. (Eds.). (2001). Facing the Unexpected: Disaster Preparedness and Response in the United States. Joseph Henry Press. • Quarantelli, E. L. (1998). What is a Disaster?: Perspectives on the Question. Routledge. • Solnit, R. (2010). A Paradise Built in Hell: The Extraordinary Communities that Arise in Disaster. Penguin. • TDK. (2023). Toplumsal Dayanışma. 09 19, 2023 tarihinde TDK: https://sozluk. gov.tr/ adresinden alındı 419