10 Jahre »reformasi« – Die Parteienlandschaft in Indonesien

10Jah renachde rA s ien k r i se 10 Jah re» re fo rmas i« d ieme is ten ehema l igenAnhänge rde rPa r te i zu rPD I P übe rgewe ch se l tundha t tend iea l tePD I zu rBe­ deu tung s lo s ig ke i tve ru r te i l t .Megawa t i ga l tinIndo ­ nes iena lsKop fde rDemo k ra t iebewegung . Ih rePD I -P e rh i e l tda fü rbe idenPa r lamen t swah len 1999m i t übe r33P rozen tde rS t immen 11 P rozen t meh ra ls jedeande rePa r te i . Se lbs t imJah r de rs chwe re r kämp f tenDemo k ra­ t ie ,be idenPa r lamen t swah len 1999 ,b l ieba lsonu r e inD r i t te l de rS t immen fü rd iev ie lbe jube l ten ,ganz neugeg ründe tenPa r te ien üb r ig .Und auchd iee r­ fo lg re i ch s tenun te rihnen ,d iePKB (Pa r ta iKebang k i tanBangsa =Na t iona leE rwe c kung spa r te i )undd ie PAN (Pa r ta i Amana tNa s iona l=Na t iona leManda t s Pa r te i ) ,p ro f i t ie r tenvons ta rkenin s t i tu t ione l lenAn­ b indungen :D ie PKB ,d r i t t s tä r k s tePa r te i 1999 ,wa r e inK ind de ris lam is chenMa s seno rgan i sa t ion Nahd l a t u l U lama (NU ) .Ih rVo r s i t zende r , Abdu r rahman Wah id , zw ischenDe zembe r 1999undM i t te 2001 soga rS taa tsp räs iden t , wa rdasZugp fe rdde rPa r te i . D ie PAN w iede rum gabs ichzwa rganzsäku la r ,ih r Vo r s i t zende rAm ien Ra is spann teabe rgesch i ck tden Appa ra tde rMuhammad i yah , de rt rad i t io ne l lenGe­ gen sp ie le r inde rNU , fü r se ineZweckee in .Dabe i ma ch te e rs ichd ieTa tsachezunu tze ,dasse rse lbs t b isku rzvo rdenWah len nochVo r s i t zende rde rM u­ hammad i yahgewesenwa r . PKB undPAN nu t z tenih reengeVe rb indungm i t NU undMuhammad i yah , konn tens ichabe rge rade de sha lbzuwen ige igen s tänd igen tw i c ke ln .V ie lmeh r wa ren be idePa r te ien indenzehnJah rense i tih re r G ründung he f t igenZäsu renausgese tz t . Inde rPKB kameszue inemge rade zuab su rdenMe chan i smu s : Um fo r t s ch r i t t l i chePa r te ipo s i t ionen , be iF rauen f ra­ gen ,du r chse tzenzukönnen ,wu rden kon se r va t i ve re l ig iö seFüh re rde rNU m i t in te ressan tenPos ten in de rPKB en t s chäd ig t .D ie PKB spa l te tes ichinzwe i F lüge l ,d iege r i ch t l i chumd ieFüh rungde rPa r te i s t r i t ten .De r rühm lo seAbgangAbdu r rahm inWah id s a lsP rä s iden t undse ins tänd ige rK le in k r iegm i t se i­ nemB rude rSa ladudd in Wah id ve r s ch l imme r tend ie Lagezusä tz l ich .D ie PAN h ingegenb lu te tepe r sone l l s ta r kaus ,we i lv ie ledenSpaga tzw ischensä ku la re r Pa r te i undde ris lam is chenMuhammad i yah a ls Hausmach t ung laubwü rd igfanden . D ie Pa r te ien land s cha f tinIndone s ien Vo rknappzehnJah renen ts tandenfas tübe rNach t meh ra ls 100neue po l i t ischePa r te ien inIndones ien .De rAu to rz ieh te ineB i lanz . Ma th ias D iede r ich D i k ta to rSuha r to wa rnachübe rd re iß igJah renzu­ rü c kge t re ten .Se in Na ch fo lge r Hab ib ie ma ch te m i t de rDemo k ra t i s ie rung desLandesE rns t , obwoh le r Suha r tosZ ieh k indwa rundihmlangea lsM in i s te r undsch l ieß l icha lsV i zep rä s iden tged ien tha t te .Un te r Suha r towa rd iereg ie rendeGOLKAR ,d ies icho f f i z ie l l ga rn i ch tPa r te i nann te ,s te tstonangebendgewesen . S ie e rh ie l tlau t o f f i z ie l le rE rgebn isse be iden Pa r la­ men t swah len 1997rundd re iV ie r te l de rS t immen . H in zu kamena lsdemo k ra t i s che sFe igenb la t td iesä­ ku la r -na t iona le inge s te l l tePa r ta iDemo k r a s i i ndo ne s /a (PD I )undd ieis lam i schePPP (Pa r ta iPe rsa tuan Pembangunan= Ve re in ig teEn tw i c k lung spa r te i ) . Be i­ dewa ren Zwangszu sammensch lüssee ine rg röße ren Anzah l vonPa r te ien ,d ieSuha r to 1973he rbe ige füh r t ha t te . In te ressan te rwe i se e x i s t ie r tend iesed re i A SPFC IAL K INP 0F Pa r te ien nachSuha r ­ tosRü c k t r i t twe i te r , obg le i chs ieinde r Eupho r ie de rDemo­ k ra t i s ie rungw ie e in Re l i k t ause ine run­ au fge k lä r tenZe i tw i r k ten .D ie GOLKAR sch iena ls w i l l fäh r ige s In s t rumen tSuha r tos fü rv ie leWäh le r zu ­ nächs t vö l l igind i s ku tabe l .D ie B lo c kpa r te i PPP und b iszue inemgew issenG rad auchd iePD I( -P )muss ten s ichimdemo k ra t i s chenAu fb ru chf ragen lassen ,wa rum s ieamGänge lband de rGOLKAR be i de r»Komöd iede rindones ischenDemo k ra t ie« m i tge­ sp ie l tha t ten .A ls ichIndone s ienimHe rb s t 1998be­ such te ,he r r sch teimPPP -Haup tqua r t ie rde sha lbO r i­ en t ie rung s lo s ig ke i t ,wäh rend d ieneugeg ründe ten Pa r te iene ineungeme inpo s i t i veAu fb ru ch s t immung ve rb re i te ten .Ge rade de rpo l i t i s cheIs lamfüh l tes ich vonse inenFesse ln be f re i t ,zuma limneuenPa r te ien ­ gese tzn i ch tmeh r vo rge sehenwa r , dasss ichd iePa r­ De rAu to ri s t A s so c ia teP ro fe s so rande rUn i ve r s i t yo f Kha r toumundve r fo lg td ieEn tw i c k lung despo l i t i­ s chenIs laminIndone s iense i tden1990e r Jah ren . te ienau fd ieindones i scheS taa t sph i lo soph ie Panca sv /aa lsa l le in igeideo log i s cheBas is fes t legenmuss ten . Un te r Suha r towa rd iePancas i iaimme rmeh r dazu m i s sb rau ch t wo rden , po l i t i s cheA k t i v i tä tenAnde r s­ den kende rmass iv e inzusch ränken :D ie Reg ie rung bean sp ru ch ted ieDeu tung shohe i t inde rF rage , was Pancas i ia -kon fo rm wa r . Nach ih re rLesa r tsch lossd ie Pancas i ia K r i t i kande rReg ie rung sow ieBes t rebungen zu rE in füh rungde rScha r iaaus . SegenundF luchde rNe t zwe rke D ie d re ie tab l ie r tenPa r te ien übe r leb tenvo ra l lem dan kih re rhe r vo r ragendenlande swe i tenNe t zwe r ke , we l che d ieme is ten üb r igenPa r te ien b isheu ten i ch t ing le i che rWe ise en tw i c ke l thaben .D ie GOLKAR ha t ge radeauße rha lbJavasinde rBeam ten s cha f t übe r langeZe i tSe i lscha f ten und P f rün­ desys temegeb i lde t .Abe rauch d iePPP undd iePD I ( -P ) ve r füg ten f lEY ,w fHAVE übe re ineve rg le i chswe iseso l ide Pa r te i s t ru k tu rundkonn tenohne Mühe d ieAu f lagen de rindone s i ­ schenWah l komm i s s ion e r fü l len , d ieau s re i chendeP räsenz de r Pa r te ien indenun te r s ch ied l i chenP rov inzen desLan­ desvo r s ieh t .G le i ch ze i t ig ha t tenGOLKAR , PPP und PD I ( -P ) zum inde s tbe ide re rs tenWah l 1999den Vo r te i l , dasss iedenWäh le rn be re i tsbe kann twa ren , wäh rend d iev ie lenneuen Pa r te ien inku r ze rZe i te in P ro f i l gew innenmuss ten . Zu rPa r lamen t swah l 1999 wu rden 48Pa r te ien zuge lassen ,d ies icho f tnu r schwe rau se inande rha l tenl ießen .Ge rade d ieis la ­ m isch gep räg tenPa r te ien ma ch ten s ichgegen se i t ig d ieWäh le rs t re i t ig .Ke in Wunde r , dassPPP undGOL­ KARzusammenübe r33P rozen tde rS t immen e r­ h ie l ten . D ie PD I be s ch r i t te inenSonde rweg :S ie te i l tes ich inPD I undPD I -P . Abe rd iePD I -Pwa rv ie lmeh ra ls e ineSp l i t te rpa r te i .S ie wa re ineNeug ründung de r ehema l igenPD I -Vo rs i tzenden Megawa t i Soeka rno poe t r i ,d ieSuha r to 1996gewa l t samausde rPD I Zen t ra leve r jag tha t te ,we i ls ieesgewag tha t te ,ihm d ieS t i rnzub ie ten . Nach Suha r tos Rü c k t r i t t wa ren süd o s ta s ien 1 2008 enga rn i ch tmög l i ch .W ie dama l sabe rs cha f f tees ke inede rPa r te ien ,s ichen t s che idenddu rch zuse tzen . Ge rade d ieis lam is chenPa r te ien wa ren b i t t e ren t­ täusch t . Nach d e r »pe s tademo k ra s i« , dem»Fes tde rDe­ mo k ra t ie« , dasd ieWah len da r s te l lenso l l ten ,se tz te schne l lKa te r s t immunge in .D ie Pa r te ien me r k ten , dasskon t inu ie r l i cheBas isa rbe i tbe s chwe r l i chund teue ris tundv ie l fa chnu rau flangeS ich tVe rände­ rungeninde rWäh le rgun s t he rbe i füh r t .D ie Wäh le r rwa r te tene ineschne l leBewä l t igungvo r ih re rse i t se a l lemde rw i r t s cha f t l i chen P rob leme , we l che d ieSu ha r to -Reg ie rungundd ieAs ienk r ise h in te r lassenha t­ ten .Ge rade ange s ich t sde rbun tzusammengewü r­ fe l tenReg ie rung s koa l i t ion undpo l i t i s che rUne r fah­ renhe i tde rneuenVo l k s ve r t re te re r fü l l tens ichih re Ho f fnungen n i ch t . D ie me is ten de r48Pa r te ien ,d ies ich 1999zu r Wah l ge s te l l tha t ten ,muss ten s ichlau t Wah lge se tz au f lö sen ,we i ls ied iezwe iP rozen t-Hü rden i ch tge ­ s cha f f tha t ten .S iet ra tenhäu f igm i t le i ch t ve rände r ­ temNamen zu r Wah l2004w iede ran ,w ie e twad ie s ta r kis lam i schgep räg tePa r ta iKead i lan(PK ) .S ie ha t teih reAnhänge rzunä chs tvo ra l lemun te rden s che inba runpo l i t i s chen Da kwa -A k t i v i s ten de rSu ha r to -Ze i tre k ru t ie r tund 1999nochwe l t f remd­ roman t i s ie rendd ieW iede re in füh rung desKa l i fa ts ange s t reb t . Du rch denM i s se r fo lg 1999l ießs ichd iePKjedo ch n i ch ten tmu t igen .Ande r sa lsd ieme i s ten ih re r Sch icksa lsgenossen b ra ch tes ie ,d ienuna lsPa r ta i Kead i lanSe jah te ra(PKS )f i rm ie r te ,d ieno twend ige Beha r r l i ch ke i t undE in sa t zbe re i t s cha f tau f , umWäh­ le rübe rlänge reZe i tans ichzub inden .D ies geschah vo ra l lemübe rdasE in fo rde rn e i se rne rD i s z ip l in in dene igenenRe ihen unde inS chneeba l l - bzw . Py ra­ m iden s y s tem be ide rRe k ru t ie rung vonneuenM i t­ g l iede rn . Ka t zen jamme r nachde rWah l 1999 2004 :Wah lgew inne rm i t seh r un te rsch ied l ichemP ro f i l Nach denWah len 1999se tz tebe ifas ta l lenPa r te ien isseE rnü ch te runge in . Es gabke ineKop ie e inegew desWah le rgebn i sses von1955 ,a lss iche inena t io­ na l is t i sche ,e inekommun i s t i s cheundzwe iun te r­ s ch ied l i chau sge r i ch te teis lam ischePa r te ien m i t S t imman te i len vonjewe i l sca .20P rozen tgegen se i t ig b lo c k ie r ten .E ineso l cheKon s te l la t ion wa rzwa rbe­ fü r ch te two rden , abe rschonanges ich tsdesnachw ie vo rbe s tehendenVe rbo t sfü rkommun i s t i s chePa r te i ­ 1 2008 südo s ta s ien D ie PKS t ra t zu rWah l 2004be re i t sm i ts tä r ke rindo ­ ne s ien spez i f ischenThemenan undt r a f m i t de rGe i­ ße lungde rKo r rup t ion denNe r v de rWäh le r s cha f t . Fü rmanche Wäh le r , vo ra l lemindenS täd ten ,w i r k te s ieind ie se rH in s i ch to f fenba rg laubwü rd ige ra lsan­ de rePa r te ien . Fe rne rve rmo ch ted iePKS du r cha k t i ve Na chba r s cha f t sh i l fezuübe rzeugen .S ie wa re twabe i denzah l re i chenF lu t ka ta s t rophenzu rS te l le , wenn indone s ien| 10Jah renachde rA s ien k r i se 10Jah renachde rA s ien k r i se s taa t l icheO rgane ve rsag ten .So lche A k t i v i tä ten s ind inv ie lenis lam ischenBewegungen undPa r te ien we l twe i tve rb re i te tundf indenun te rindones ischen Pa r te ien se lbs tbe re i t sNa chahme r . Ge rade we ib l i che M i tg l ie de rt re teninde rSo z ia la rbe i tbesonde rshe r­ vo r . D ie PKS s che in tauchzue ine rA r tMa rsch du r ch d ieIn s t i tu t ionenange t re tenzuse in .Ih reVe r t re te r s iche r tens ichnachdenle tz tenWah len p re s t ige­ t rä ch t igePos i t ionen au fna t iona le rEbene .S ie z ie len auchda rau fab . inde rMuhammad i yah undde rNU an E in f lusszugew innenundsolang f r i s t ige ines ta rke Mach tbas is zube kommen .Abe rih reA rbe i tinden Reg iona lpa r lamen ten is tnochau fsch luss re iche r :Do r t ve r su ch td iePKS , zumTe i le r fo lg re i ch ,Gese tze du r ch zub r ingen ,d ieih remVe r s tändn i svone ine ris ­ lam ischenGe se l l s cha f t so rdnung en t sp re chen .Aus d iesenVo r s tößen e rgebens ichzumBe isp ie l fü rF rau­ enBesch ränkungen inde rBewegung s f re ihe i t nach E inb ruch de rDun ke l­ he i t .Se lbs te rwe rb s­ tä t igeF rauen ,d iee t­ wazu rNa ch t s ch i ch t ine ine rFab r i kgehen , s tehennunun te r pe rmanen temRech t­ fe r t igung s zwang , wenn s ieohneBe­ g le i tunge inesnahen Ve rwand tenzu nä ch t l i che rS tunde un te rweg ss ind .H ie r p ra l lena rcha ische o r s te l lungen de rPKS Que l le :A r ch i v V undö konom i s cheRe­ a l i tä tendes21 .Jah rhunde r t sau fe inande r .Wen ige r a rcha ischis ta l le rd ing sd ieVo rgehenswe i sede rPKS unde in ige rande re ri s lam i s che rPa r te ien : Da s iehäu­ f iginande renF ragen Meh rhe i t sbe s cha f fe r inden Reg iona lpa r lamen ten s ind ,könnens ies ichd ieAb­ häng ig ke i tde rP ro v in zgou ve rneu refü rih reZwe cke zuNu t ze machen .H ie rl ieg te in Pa rad igmenwe chse l vo r :E in ige is lam i schePa r te ien ha t tenzunä chs tau f na t iona le rEbene ve rgeb l i chve rsuch t ,d ieJaka r ta Cha r ta e in zu füh ren ,d ieesdenmu s l im i s chen Bü rge rn Indones ien svo r s ch re ibenso l l te ,nachis lam ischen P r inz ip ien zuleben .D ies Vo rhaben wu rde o f fen­ s i ch t l i chvo r läu f igzu rü c kge s te l l t . So seh rih redemo k ra t i s cheG rundha l tung auch be zwe i fe l twe rden muss :W ie d ieE rgebn isse de r Wah len desJah res2004ge ze ig thaben ,s te l l td iePKS e ineHe rau s fo rde rungfü r d ieüb r igenPa r te ien da r . Man che Beoba ch te rseheninih r soga re inenKa ta l y­ sa to rfü r d iewe i te re Demo k ra t i s ie rung desLandes undde rPa r te ien se lbs t .Das bedeu te tn ich tsande re s , a lsdassd ieande renPa r te ien s ichmeh r ans t rengen müssen :S ie ze igenhäu f ignu rku rzvo rdenWah len P räsenz , machen s ichzumTe i l kaumd ieMühe , ih re Pa r te ip rog rammezuübe ra rbe i ten ,s indo f the i l lo s ze r s t r i t tenode rabe rzuseh rvone ine rs ta rkenFüh­ rung spe r sön l i ch ke i tabhäng ig ,w ie e twad iePa r ta i Demo k ra t(PD ) :S ie ve rdan k tih reEx is tenz undih ren Wah le r fo lg demam t ie rendenP räs iden ten Sus i lo yono , de rs ieku rzvo rdemU rnen­ BambangYudho gang2004imS chne l l ve r fah ren ausde rTau fehob . E rb rau ch ted ie seneuePa r te ia ls Bas is , umse ine Anwa r t s cha f tau fd ieP rä s iden t s cha f tdu r che inen t­ sp rechendesE rgebn is inden Pa r lamen t swah len zu be legen .Ta tsä ch l ichge langes ihm ,e inenTe i lde r PD I -P-Wäh le r s cha f tm i t zu rPD he rübe rzuho len . Un te r den24Pa r te ien ,d ies ichzu rWah ls te l l ten , be leg tes ieausdemS tand P la tz fün f .W ie d iePKS zäh l tes iezudenwen igen Gew inne rn de rle tz ten Wah len . Po l i t ischeKu l tu rnochzuschwach E ine hoheMe inung vonih renPa r te ien habend ie s ie rnachzehnJah renn i ch t .Es s te l l t me is ten Indone s ichdasunbehag l i cheGe füh le in ,dassd ieindone s i ­ scheDemo k ra t ie imZe i t ra f fe rdasdu r ch leb t ,w o f ü r we s t l i che Demo k ra t ien seh rv ie llänge rb rau ch ten . Zu rEn tw i c k lunge ine rech tenpo l i t i s chenKu l tu r ,d ie d ieDemo k ra t ie a lsWe r t ans ichve r s teh t ,is tesange ­ s ich tsde rv ie lend rängendenP rob lemedesLandes undde runse r iö sen E f fek thasche re i impo l i t i s chen Geschä f t nochn i ch tge kommen .S ta t tdessen is tbe­ re i tse ineDemo k ra t iemüd ig ke i t undDe s i l lu s ion ie­ rungzuspü ren .Denno ch ve rsu chenimme r w iede r neuePa r te ien ih r G lück . Dabe i be ru fens ichman che au fpo l i t i s cheVo r vä te r ,d ied iev ie lenJungwäh le r höchs tensausdemGesch ich tsbu ch kennen . V ie l fach w i rd be k lag t ,dassd ieA rbe i tde rPa r te ien we i te rh in vonden NGOs gema ch tw i rd ,d iewäh rend de rSuha r to -Ze i ta lsE rsa tzpa r te ien fung ie r ten .Dass de rRü c k t r i t t Suha r tos inzw ischenfas tzehnJah rezu ­ rü ckl ieg t ,is tschonda ranzue r kennen ,dasskü r z l i ch S t immen lau t wu rden ,d iee inee rneu te»Ve re in fa­ chung« ,sp r ichzah lenmäß igeBeg ren zungdesPa r te i ­ en spe k t rum s ,fo rde r ten .D ie GOLKAR is tind ie se rSa­ chee inede rVo r re i te r innen . Suha r to läss tauchnach se inemTodeg rüßen . s ü d o s t a s i e n 1 2008