Kongre İç Yönetmeliği

Editör Doç. Dr. Fatih Güler ISBN 978-625-398-968-2 SİYASİ PARTİLER HUKUKU ANSİKLOPEDİSİ Editör: Doç. Dr. Fatih Güler SİYASİ PARTİLER HUKUKU ANSİKLOPEDİSİ Editör: Doç. Dr. Fatih Güler Yayın No.: 1832 ISBN: 978-625-398-968-2 E-ISBN: 978-625-398-967-5 Basım Sayısı: 1. Basım, Ekim 2023 © Copyright 2023, NOBEL BİLİMSEL ESERLER SERTİFİKA NO.: 20779 Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. Nobel Yayın Grubu, 1984 yılından itibaren ulusal ve 2011 yılından itibaren ise uluslararası düzeyde düzenli olarak faaliyet yürütmekte ve yayınladığı kitaplar, ulusal ve uluslararası düzeydeki yükseköğretim kurumları kataloglarında yer almaktadır. “NOBEL BİLİMSEL ESERLER” bir Nobel Akademik Yayıncılık markasıdır. Genel Yayın Yönetmeni: Nevzat Argun [email protected] Yayın Koordinatörü: Gülfem Dursun [email protected] Tasarım: Samet Tekin [email protected]: Mine Metin [email protected] Tasarım: Sezai Ö[email protected]örsel Tasarım Uzmanı: Mehtap Asiltürk [email protected]ütüphane Bilgi Kartı Güler, Fatih. Siyasi Partiler Hukuku Ansiklopedisi / Editör: Fatih Güler 1. Basım, XIV + 326 s., 16,5x24 cm. Kaynakça var, dizin yok. ISBN: 978-625-398-968-2 E-ISBN: 978-625-398-967-5 1. Siyasi Parti 2. Anayasa Mahkemesi 3. Demokrasi Genel Dağıtım ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ. Adres: Bahçekapı Mh. 2465 Sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat, Şaşmaz/ANKARA Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65 Sipariş: [email protected] E-Satış: www.nobelkitap.com - [email protected] www.atlaskitap.com - [email protected] Dağıtım ve Satış Noktaları: Alfa, Kırmızı Kedi, Arkadaş, D&R, Dost, Kika, Kitapsan, Nezih, Odak, Pandora, Prefix, Remzi Baskı ve Cilt: Meteksan Matbaacılık ve Teknik Sanayi Tic. Anonim Şirketi / Sertifika No.: 46519 Beytepe Köy Yolu No.: 3 06800 Bilkent-Çankaya/ANKARA YAZAR LİSTESİ Fatih Güler, Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-5365-5700. Damla Mursül, Doç. Dr., Bağımsız Araştırmacı, [email protected], 0000-0002-1445-5693. Betül Aydoğan Ünal, Dr. Öğr. Üyesi, Ege Üniversitesi, [email protected], 00000003-2371-0921. Ömer Faruk Tekin, Dr., Selçuk Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-9014-618X. Hakan Gökhan Gündoğdu, Dr. Öğr. Üyesi, Anadolu Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-0656-4152. Mücahit Bektaş, Arş. Gör., Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-0404-7768. Cem Angın, Dr. Öğr. Üyesi, Ordu Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-2813-5586. Selcen Altınbaş Umut, Dr. Öğr. Üyesi, Trakya Üniversitesi, [email protected], 0000-0003-0943-350X. Barış, Kandeğer, Dr. Öğr. Üyesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-9996-3813. Aslı Kaya, Dr. Öğr. Üyesi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, [email protected], 0000-0001-6818-3868 Kübra Öztürk, Dr. Öğr. Üyesi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, [email protected], 0000-0001-7554-0202. Burak Koçak, Dr. Öğr. Üyesi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, [email protected], 0000-0003-0430-4397. Halil Emre Deniş, Dr. Öğr. Üyesi, Hakkari Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-9830-5624. Selçuk Aslan, Öğr. Gör., Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, [email protected], 0000-0003-3916-331X. Tuğba Salman, Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-8254-1876. Zeynep Yıldırım, Arş. Gör., Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, [email protected], 0000-0003-4431-9374. iii Naile Erdem, Doktorant, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, [email protected], 0000 0003 3039 324X. Burcu Büyükekmekci, Doktorant (YÖK 100/2000), Hitit Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-2948-7233. Ezel Altunay, Doktorant, Bursa Uludağ Üniversitesi, [email protected], 0000-0003-3186-8278. Merve Abanoz, Yüksek Lisans Öğrencisi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, [email protected], 0000-0002-8630-6806. iv İÇİNDEKİLER YAZAR LİSTESİ ............................................................................................................... iii ÖN SÖZ ......................................................................................................................... xi ANA MUHALEFET PARTİSİ ..............................................................................................1 Burak Koçak ANAYASA MAHKEMESİ...................................................................................................5 Burak Koçak BELDE TEŞKİLATI .......................................................................................................... 10 Mücahit Bektaş BİREYSEL TEMSİL PARTİLERİ ......................................................................................... 13 Tuğba Salman BLOK LİSTE/ÇARŞAF LİSTE............................................................................................. 17 Hakan Gökhan Gündoğdu BÜYÜK KONGRE ........................................................................................................... 22 Ezel Altunay DELEGE ........................................................................................................................ 25 Zeynep Yıldırım DEVLET YARDIMI .......................................................................................................... 30 Selçuk Aslan DEVLET YARDIMINDAN KISMEN VEYA TAMAMEN YOKSUN BIRAKILMA ........................ 37 Cem Angın DİSİPLİN CEZALARI ....................................................................................................... 42 Cem Angın DİSİPLİN KURULU ......................................................................................................... 47 Mücahit Bektaş DİVAN KURULU ............................................................................................................ 52 Hakan Gökhan Gündoğdu v GENEL BAŞKAN ............................................................................................................ 57 Burcu Büyükekmekci GENEL MERKEZ TEŞKİLATI ............................................................................................ 62 Mücahit Bektaş GRECO (YOLSUZLUĞA KARŞI DEVLETLER GRUBU).......................................................... 67 Zeynep YILDIRIM HÂKİM PARTİ ............................................................................................................... 73 Zeynep Yıldırım HEGEMONYACI PARTİ SİSTEMİ ..................................................................................... 78 Barış Kandeğer HEPSİNİ YAKALA PARTİLERİ .......................................................................................... 83 Zeynep Yıldırım HÜLLE PARTİ ................................................................................................................ 87 Fatih Güler İHTAR .......................................................................................................................... 92 Kübra Öztürk İL TEŞKİLÂTI ................................................................................................................. 96 Mücahit Bektaş İL VE İLÇE KONGRELERİ ............................................................................................... 100 Ezel Altunay İLÇE TEŞKİLATI ............................................................................................................ 103 Mücahit Bektaş İSİM, AMBLEM VE RUMUZLARIN SİYASİ PARTİ SİCİLİNDEN TERKİN EDİLMESİ .............. 106 Barış Kandeğer KADRO PARTİLERİ ...................................................................................................... 111 Betül Aydoğan Ünal KAPATMA DAVALARINDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ ........................................... 115 Kübra Öztürk vi KAPATMA DAVASINDA İHTİYATİ TEDBİR..................................................................... 119 Fatih Güler KESİN HESABIN KABUL EDİLMESİNİN MÜMKÜN OLMAMASI ....................................... 123 Kübra Öztürk KİTLE PARTİLERİ ......................................................................................................... 127 Betül Aydoğan Ünal KONGRE İÇ YÖNETMELİĞİ........................................................................................... 131 Merve Abanoz KOTA ......................................................................................................................... 136 Damla Mursül KURUCULAR KURULU ................................................................................................. 142 Mücahit Bektaş KÜÇÜK KONGRE ......................................................................................................... 146 Fatih Güler LAİK CUMHURİYET İLKESİNİN İHLALİ İDDİASIYLA AÇILAN KAPATMA DAVALARI ........... 149 Selcen Altınbaş Umut MALİ DENETİM........................................................................................................... 154 Aslı Kaya MERKEZ YOKLAMASI .................................................................................................. 157 Ömer Faruk Tekin OLAĞAN VE OLAĞANÜSTÜ KONGRE ........................................................................... 162 Naile Erdem OLİGARŞİNİN TUNÇ KANUNU ..................................................................................... 165 Tuğba Salman ÖN SEÇİM .................................................................................................................. 169 Betül Aydoğan Ünal PARTİ DİSİPLİNİ .......................................................................................................... 174 Ömer Faruk Tekin vii PARTİ İÇİ DEMOKRASİ ................................................................................................ 181 Naile Erdem PARTİ KAPATMA DAVALARI (1982 ANAYASASI DÖNEMİ) ............................................ 188 Halil Emre Deniş PARTİ VERGİSİ ............................................................................................................ 193 Naile Erdem PROGRAM ................................................................................................................. 200 Burcu Büyükekmekci SAYIŞTAY ................................................................................................................... 205 Cem Angın SEÇİME KATILMA YETERLİLİĞİ..................................................................................... 210 Damla Mursül SEÇİMLERE KATILMAMA NEDENİYLE KAPATILMA ....................................................... 215 Selcen Altınbaş Umut SİYASİ PARTİ .............................................................................................................. 219 Halil Emre Deniş SİYASİ PARTİ DİSPOSİTİFİ ............................................................................................ 224 Merve Abanoz SİYASİ PARTİ GRUBU .................................................................................................. 229 Selçuk Aslan SİYASİ PARTİ KONGRESİ ............................................................................................. 234 Naile Erdem SİYASİ PARTİ ÖZGÜRLÜĞÜ.......................................................................................... 238 Burcu Büyükekmekci SİYASİ PARTİ SİCİLİ ..................................................................................................... 244 Naile Erdem SİYASİ PARTİ TÜZÜĞÜ ................................................................................................ 250 Ömer Faruk Tekin viii SİYASİ PARTİ TÜZÜKLERİNİN YARGISAL DENETİMİ ...................................................... 255 Cem Angın SİYASİ PARTİLER HUKUKU .......................................................................................... 258 Burak Koçak SİYASİ PARTİLER HUKUKUNA ÖZGÜ SUÇLAR ............................................................... 262 Cem Angın SİYASİ PARTİLERİN DAĞILMA DURUMUNUN TESPİTİ................................................... 267 Hakan Gökhan Gündoğdu SİYASİ PARTİLERİN HUKUKİ NİTELİĞİ........................................................................... 271 Selcen Altınbaş Umut SİYASİ PARTİLERİN KURULMASI .................................................................................. 276 Selçuk Aslan SİYASİ PARTİLERLE İLGİLİ YASAKLARI İNCELEME KURULU ............................................ 281 Merve Abanoz SİYASİ PARTİNİN GELİRLERİ ........................................................................................ 286 Cem Angın SİYASİ PARTİNİN İŞLEVLERİ ......................................................................................... 289 Burcu Büyükekmekci SOSYAL BÜTÜNLEŞME PARTİLERİ................................................................................ 294 Tuğba Salman TEDBİRLİ OLARAK DİSİPLİNE SEVK .............................................................................. 298 Fatih Güler TEK SORUN PARTİLERİ/TEMATİK PARTİLER ................................................................. 302 Damla Mursül ÜYELİK ....................................................................................................................... 307 Naile Erdem YAN KURULUŞ ............................................................................................................ 312 Mücahit Bektaş ix YARGITAY CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI....................................................................... 316 Barış Kandeğer YEDEK PARTİ .............................................................................................................. 319 Halil Emre Deniş YURT DIŞI TEMSİLCİLİK ............................................................................................... 323 Mücahit Bektaş x ÖN SÖZ 1982 Anayasası'nın anlatımı içerisinde siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır. Demokratik bir sistemin, siyasi partiler olmadan devam etmesi düşünülemez. Siyasi partilerin demokrasinin lokomotifi olabilmeleri için demokratik esaslara göre örgütlenmesi, iç işleyişlerinde demokratik kuralların hâkim olması ve bizzat kendilerinin demokrasi için bir tehdit olmaması gerekir. Bu hususların gerçekleşmesine birçok faktörün etki ettiği yadsınamaz bir gerçek olmakla birlikte ülkemiz siyasi pratiği açısından hukukun bu süreçteki etkisinin diğerlerine nazaran daha fazla olduğu ifade edilmelidir. Gerek kamuoyu tartışmalarında gerekse akademik çalışmalarda, parti içi demokrasi, çok temel bir sorun olarak ifade edilmektedir. Delege seçiminden başlayarak genel başkan seçimine kadar uzanan parti içi demokrasi pratikleri ile ilgili bazı siyasi partilerde pek tercih edilemeyecek uygulamaların varlığı bir gerçektir. Hatta bazı siyasi partilerde, parti içi demokrasi açısından yaşanan sonuçlar, sıklıkla yüksek sesle ve kamuoyuna açık bir şekilde ifade edilmektedir. Yüksek yargı organlarının siyasete olması gerekenden fazla müdahale etmeye yönelik geçmiş pratiklerinin oluşturduğu travmalar sebebiyle siyasi partiler, parti içi sorunların çözümüyle ilgili hukuki argümanların kullanımı konusunda istekli olmamaktadır. Hâlbuki sınırları belirlenmiş ideal bir siyasi partiler hukukunun parti içi demokrasiye katkısı olacağı açık olmakla birlikte siyasi partilerin demokrasi açısından tehdit oluşturması da engellenebilecektir. Akademik olarak siyasi parti kavramı, siyaset bilimi ve hukuk biliminin kesişim alanında kalan multidisipliner bir niteliği ihtiva etmektedir. Son yıllarda, seçim hukuku ve Yüksek Seçim Kurulu uygulamaları, kamuoyunda ilgi çeken başlıklardan olmasına rağmen multidisipliner niteliği sebebiyle seçim hukuku kavramının akademik anlamda ilgi görmediği ve seçim hukuku alanının bakir kaldığı ifade edilebilir. Doktrinde, siyasi partiler hukuku başlıklı eser sayısının oldukça sınırlı olması, hukuk fakültelerinde, iktisadi ve idari bilimler fakültelerinde siyasi partiler hukuku başlıklı ve/veya içerikli ders sayısının sembolik düzeyde kalması, bu durumun doğal sonucudur. Bu akademik ve toplumsal farkındalıkla çalışma alanlarından birini siyasi partiler hukuku olarak tespit eden bir akademisyen olarak siyasi partiler hukuku ile kavramlarının ele alındığı ansiklopedik bir çalışma yapma fikri, beni çok xi heyecanlandırdı. Eseri, ilk başta müstakil olarak ortaya koyma fikri ile editöryal bir perspektifle hazırlama fikirlerini birlikte değerlendirdim. Daha önceki editöryal tecrübelerim, bir eserin ortaya konmasında, müstakil yazarlık ile editörlük arasında emeğin miktarı anlamında bir fark olmadığının ayırdında olmamı sağladı. Zira hakkını vererek yapılan bir editörlük; duyuru, yazar tespiti, konu dağılımı, yayınevi tespiti, mali konular, hakemlik, editöryal işlemler, telif, hukuki sorumluluk gibi birçok yükümlülüğü de beraberinde getirmektedir. Buna rağmen siyasi partiler hukuku ile farkındalığı arttırmak amacıyla editöryal bir çalışma ortaya koymanın fikrinin daha baskın gelmesi, çalışmanın hareket noktasını oluşturdu. Editöryal çalışmalarda, hakemlik sürecinin işletilmesinin zorunlu olmaması sebebiyle bazen akademik niteliği düşük çalışmaların sunulabildiğini görülmektedir. Çalışmada gözetilen toplumsal yararın hakkıyla yerine getirilmesi ve akademik niteliği yüksek yayınların ortaya konmasını sağlamak amacıyla çalışmada “iç kör hakemlik” süreci işletileceği, yazar çağrısında ifade edilmiş ve bu konuda yazarlardan en başta muvafakat alınmıştır. Bütün maddeler, yazar isimleri gizlenerek diğer bir yazarın hakemliğine iletilmiştir. Bu tercih, maddelerin yazımı sürecinde yazarlar arasında etkileşimi sağlamanın yanında daha disiplinli yazarların çalışmaya dâhil olmasını sağlamıştır. Ansiklopedi, siyasi partiler hukuku ile ilgili tüm kavramları kapsama iddiasında olmamakla birlikte temel kavramları ele almaya gayret etmiştir. Siyasi parti dispositifi, parti vergisi, tek sorun partileri gibi yabancı literatürde yaygın kullanılmasına rağmen ulusal literatürde görece az ele alınmış kavramlarla birlikte, sıklıkla kullanılmasına rağmen akademik çalışmalara az konu olmuş; yedek parti, hülle parti, tedbirli disipline sevk, kota, sicilden terkin, dağılma durumunun tespiti, blok/çarşaf liste gibi kavramlar da çalışmada incelenen başlıklardandır. Bilimsel çalışmalardaki en önemli unsurlardan biri, özgünlüktür. Çalışmanın, konusu ve metodu itibarıyla özgün olduğu yukarıda ifade edilmiştir. İçerik ve teknik anlamda özgünlüğü sağlamak amacıyla editöryal sürecin yanında İthenticate üzerinden alınacak benzerlik raporlarında, mevzuat eksenli maddeler için azami %30, diğer maddeler için azami %20 oranından fazla olmayacağı yazar çağrısında ilan edilmiş ve bu oranın üzerindeki eserlerin çalışmaya dâhil edilemeyeceği yazarlara iletilmiştir. Bu çerçevede, bölümlerin ortalama benzerlik oranının yaklaşık %11 olduğu ifade edilmelidir. Çalışmaya dâhil edilen maddelerin; %50’sinin benzerlik oranı %10’un altında, %35’inin benzerlik oranı %10-%20 arasında, %15’inin benzerlik oranı %20-%30 aralığındadır. xii Eserin tamamının kaynakça hariç benzerlik oranı ise %10 olup buna ilişkin benzerlik raporunun ilk sayfası, eserin sonuna eklenmiştir. Çalışma sürecinde, Üniversitelerarası Kurul tarafından ilan edilen doçentlik kriterlerinin iki kez değişikliğe uğraması ve bunların her ikisinin de bu çalışmanın doçentlik puanına etki etmesinin, çalışma üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkisi olmuştur. Bu değişiklikler sebebiyle yazarlara koşulsuz çalışmadan çekilme hakkı tanınmış olup bu çerçevede çalışmadan çekilen yazarlardan boşalan maddeler, devam eden yazarların sorumluluğuna devredilmiş ve planlanan maddelerin tamamının yazımı sağlanmıştır. Bu durum, bazı yazarlarımıza çalışmanın başında taahhüt ettiğim üç maddenin üzerinde madde atanması sonucunu doğurmuştur. Bu değişikliklerin çalışmaya olumlu etkisi ise çalışmaya araçsal bir perspektifle veya puan odaklı değil akademik hassasiyet düzeyi yüksek yazarlarla devam etme imkânını sağlamış olmasıdır. Bu çerçevede, bu eserin ortaya konmasında emek sarf eden ve ülkemizin dört bir yanından katılım sağlayan kıymetli akademisyen ve bağımsız araştırmacı hocalarıma en derin şükranlarımı arz ederim. Aramızda oluşan bu etkileşimi kıymetli gördüğümü ifade etmeliyim. Çalışma sürecinde gelişen özel bir durumumu da ifade etmeliyim. Daha önceden iki kez yakalandığı kanser hastalığını atlatan eşimin hastalığının tekrar nüksettiğini, ansiklopedinin hazırlanma sürecinde öğrendik. Bu eserlere verdiğim önemi bilmesi sebebiyle çalışmaya kesintisiz devam etmemi isteyen, ameliyat olduğu süreçte dahi çalışmaya devam etme konusunda anlayış gösteren, güzeller güzeli canım eşim Tuba Güler’e özel olarak teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmanın siyasi partiler hukuku alanını önemseyen herkese faydalı olması temennisiyle, Saygı ve selamlarımla… Eylül 2023/Çanakkale Doç. Dr. Fatih Güler Editör Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi YÖKSİS Araştırmacı ID:333837 xiii SİYASİ PARTİLER HUKUKU ANSİKLOPEDİSİ KAYNAKLAR AK PARTİ (2013), “Kongre Yönetmeliği”, https://www.akpartiafyon.com/uploaded/dosya/1608-2013-nDCiw-Kongre-Yonetmeligi.pdf, (Erişim Tarihi: 30.06.2023). AK PARTİ (2023), “Ak Parti Tüzük”, https://www.akparti.org.tr/media/asbklfdx/ak-partituzuk.pdf, (Erişim Tarihi: 30.06.2023). AYDOĞAN, Metin (2006), Küreselleşme ve Siyasi Partiler, 2. Baskı, Umay Yayınları, İzmir. BOSUTER, Kudret (1969), Türk Siyasi Partiler Sisteminde Parti İçi Demokrasi, Ulusal Basımevi, Ankara. CHP (2018), “CHP Tüzük”, https://chp.azureedge.net/1f7bd3da6eb747b5b344af c903b0062d.pdf, (Erişim Tarihi: 30.06.2023). CHP (2019), “Kongre Yönetmeliği”, https://chp.azureedge.net/pdf/kongreler-yonetmeligi.pdf 2019, (Erişim Tarihi: 30.06.2023). GÖKÇE, Ali Fuat (2013), “Siyasi partilerde parti içi demokrasi ve disiplin algısı: Türkiye”, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), C. 5, S. 9, ss. 65-79. GÜLER, Fatih (2023), “1924 Anayasası Öncesi Dönem Siyasi Parti Tüzükleri”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 32., (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), ss. 1-15. İKİZLER, Metin (2017), “Uygulamadan Örneklerle Sorunlu Tüzük Kuralları”, I. Türk Özel Hukuku ve Yargılamasındaki Güncel Sorunlar Sempozyumu, Afyon Kocatepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi KÜÇÜK, Tevfik Sönmez (2015), Parti İçi Demokrasi, 1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul. SARIBAY, Ali Yaşar (2001), Türkiye’de Demokrasi Ve Politik Partiler(Türkiye’de Siyasal Partilerin İç Düzeni ve Yasaklanması), 1.Baskı, Alfa Yayınları, İstanbul. TUNCAY, Suavi (2000), Parti İçi Demokrasi ve Türkiye, 2.Baskı, Gündoğan Yayınları, İstanbul. 135