İslami İlimler

Hayatı hakkında geniş bilgi bulunmayan ve asıl adı Muhammed b. Mustafa olan Akkirmani, XVII. yy. 'da yetişen önemli Osmanlı uleması arasında yer alır. Kefevi Hacı Hamid Mustafa'nın oğludur. 1167/1753 yılında İzmir ve 1172/1758 yılın da Mısır kadılığı yapmıştır. Saray-ı hümayün hocalığında da bulunun Akkirmani, 1179/1759'da Mekke kadılığına tayin edilmiş ve 1174/1760 yılı Muharrem (Ağustos 1 760) ayında Mekke'de vefat etmiştirl.

Ekev Akademi Dergisi c. ı sy. ı (Kasım ı997)-97 YETMİŞÜÇ FIRKA HADİSİ ve DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ Yrd. Doç. Dr. Sayin DALKIRAN* Muhtelif hadis kitaplarında, değişik varyantlarla rivayet edilen ve müslümanların yetmişüç fırkaya ayrılacağını haber veren, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ait bir hadis bulunmaktadır. Aşağıda çeşitli varyantiarı ile ele ala-cağımız bu ~ad!s, tarihte çeşitli yorumlamalara tabi t,ı,.ıtulduğu gibi, gQnümüzde de değişik tarzlarda yorumlanmakta ve zaman zaman yanlış sonuçlara ulaşılmaktadır.· Öyle ki, farklı gruplar birbirlerini dalalete giden fırka olarak it-tiham edebilmektedirler. Bu açıdan had!sle ilgili işin ihtisas Bu açıdan had!sle il-gili işin ihtisas sahipleri konumunda bulunan şahsiyetterin görüşlerine müracaat ile meselenin hakikatini tesbite çalışmak icap eder. Biz bu küçük çalışmamızda fırkalar meselesini ele alarak, kapalı hususları aydınlatmaya çalışacağız. Bizim çalışmamız, bu sahanın ne ilki, ne de sonuncusudur. Zira bu konu çok işlendiği gibi, çeşitli fırkalar devam ettiği sürece de devam edecektir. İslam dini tevhid dini olmasına, özellikle müslümanları birlik ve beraberliğe çağırmasına rağmen, ı müslümanlar arasında dahil! veya harici sebeplerJel ayrılıklar devam etmektedir. Mezhepler tarihi yazarlarının, mezheplerin çıkış sebepleri olarak üzerinde birleştikleri meseleler özetle şunlardır: A-Harici sebepler: İslam'ın Arap olmayan kavimler arasında yayılması, felsefi düşüncenin başlaması ve felsefi kitapların Arapça'ya terceme edil-mesinin yanında; Müslümanlarca siyasi iktidarianna son verilen şahısların, on-ları itikadi açıdan aralarında tefrika çıkartarak mağlup etme istek ve arzuları da, harici sebepler arasında yer alır. B-Dahil! sebepler: Arap ırkçılığı, hilafet anlaşmazlıkları, Kur'an ve sünnetle yer alan birçok kapalı meseleleri çözümleme isteği, özellikle Kur'an'da bulunan müteşabih ayetler üzerinde değişik te'vil ve tefs!rler *) AtatürK Üniversitesi, Ilahiyat M. Y. 0., Öğretim Üyesi. 1) Müslümanlan birlik ve beraberliğe davet eden ayetlerden ikisinin mealieri şöyledir: "Hepiniz, toptan sımsıkı Allah'ın ipine sarılın, parçalanıp ayrılmayın." (Al-i lmran (3), 103; "Allah'a ve Rasfılu'ne itaat edin. Birbirinizle çekişmeyin, aksi takdirde korku ile zaafa düşer, kuwet ve devletinizi elden kaçınrsınız." (Enfal (8), 46. Konu ile ilgili bir hadiste de şöyle denilmektedir: "Size cemaat halinde bulunmanızı tavsiye eder, ayrılıktan kaçınınanızı isterim. Zira şeytan tek başına yaşayan insana yakın olup, be-raber bulunan iki kişiden daha uzaktır. Kim Cennet'in ortasında yaşamayı isterse ce-maatla birbilkte bulunsun." (Tirmizi, Kitabu'l-Fiten, 7).

D01777c1s2y1998.pdf 22.02.2010 16:47:46 Page 90 (1, 2) :ı ·l .) l ' EKEV AKADEMİ DERCİSİ c. 1 sy. 2 (Mayıs 1 9 9 8)-173 AKKİRMANİ'NİN iRADE-İ CÜZİYYE İLE İLGİLİ RİSALESİ VE DEGERLENDİRİLMESİ Yrd. Doç. Dr. Sayın DALKlRAN (*) Hayatı hakkında geniş bilgi bulunmayan ve asıl adı Muhammed b. Mustafa olan Akkirmani, XVII. yy. 'da yetişen önemli Osmanlı uleması arasında yer alır. Kefevi Hacı Hamid Mustafa'nın oğludur. 1167/1753 yılında İzmir ve 1172/1758 yılın­ da Mısır kadılığı yapmıştır. Saray-ı hümayün hocalığında da bulunun Akkirmani, 1179/1759'da Mekke kadılığına tayin edilmiş ve 1174/1760 yılı Muharrem (Ağustos 1 760) ayında Mekke'de vefat etmiştirl. Aklı ve nakil ilimlerde derin bilgi sahibi olan Akkirmanf, kelam, felsefe, hadfs, fıkıh, tefsir ve dil konulannda pek çok eser sahibidir. Eserlerinden bir kısmı şunlar­ dır: İklflu't-Teracfm, Şerhu'l-Hüseyniyye, Risô/e-i Akaid, Şerhu'/-Hadfsi'/-Erba­ fn, Hoşiye ala Haşiyeti'/-Larf, Bürhônu'l-Müttakfn, Terceme-i Hadfs-i Erbafn, Risa/e-i Besmele, Risô/e-i Teauuüz, Şerhu'/-Emsile, Şerhu'l-Bina ve bizim bu ya-zımızda konu edindiğimiz ve değişik adlarla baskısı yapılmış olan Efalü'/-İbad ue'/-İradetü'l-Cüziyye2. Akkirmanl'nin eserleri genel manada, ortaçağ medrese teşki­ latı içinde okutulan eserlerin devamı niteliğindedir3. Akkirmanl'nin insanın fiilieri ve cüzi iradesi hakkındaki değerlendirmesine geç-meden önce, insanın iradesi hakkında genel görüşleri verelim ki, böylece onun farklı düşünüp düşünmediği ortaya çıksın. Kaza ve kader imanın rükünlerinden biridir. Bu bakımdan da insanın iradesi ve fiilierinin durumu büyük bir önem arzetmektedir. Bu hususu merak eden bir kısım insanlar görüşlerinde aşın giderken, bir kısmı de tefrite düşmüşlerdir. Halbuki pek çok konuda Hz. Peygamber {s.a.v.) insanlara: "İş/erin en hayır/ısı ortası olanı­ dır. "4 diyerek itidali emretmiş ve "Dinde aşırı gitmekten sakınınız"5 diyerek de ') Atatürk Üniversitesi, Erzincan llahiyat Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi.

“El-Emru bi’l-ma’rûf ve’n-nehyu ani’l-münker / iyiliği emretmek kötülükten sakındırmak” prensibi İslam’da büyük bir öneme sahiptir. Bu bir görevdir ve her müslümanın yapması gereken bir emirdir. Ancak ilk dönemden günümüze kadar bu emrin yerine getirilmesi konusunda Müslümanların genellikle üzerinde birleştikleri bir husus vardır. O da, fiili müdahale devletin, dille uyarı alimlerin ve kalble buğz şekli de sıradan diğer Müslümanlarındır. Bu konuda her önüne gelenin iyilikle emrediyorum, kötülükten sakındırıyorum diyerek müdahaleye kalkışması fitneye sebebiyet verir. Ancak Hâriciler, tek ve asıl Müslüman kendilerini saydıkları ve diğer Müslümanları müşrik veya kafir kabul ettiklerinden dolayı onları kendileri gibi düşünmeye ve fiili müdahalede bulunmaya zorlamışlar ve katılmayanları ise öldürmüşlerdir. Dolayısıyla, tarihte İslam adına çıkan fakat, İslam’ın ruhuyla asla bağdaşmayan bir yapı sergilemişlerdir. İslam’ın terörle hiç ilgisinin olmadığı halde, İslam ülkelerinde adeta terör havası estirmişlerdir. Günümüzde de zaman zaman benzeri oluşumlar gözlenmektedir.

Bir câhiliye adeti olarak mut’a  İslâm’ın ilk yıllarında tatbik edilmekte idi. Bu âdet Hz. Peygamber tarafından Hayber’de yasaklandı ve bu yasak birkaç defa duyurulmak durumunda kalındı. Hz. Ömer ise bu yasaga uymayanları sert bir dille uyardı. Ehl-i Sünnet tarafından yasaklandıgı bilinen mut’a,  mâmiyye Sîası tarafından helal olarak kabul görmekte ve icra edilmektedir. Ahmet Feyzi de, Sii görüsleri dillendiren Hüsniye adlı esere reddiye olarak ele aldıgı kitabında bu konuya temas etmektedir. Bu çalısmada ise Ahmet Feyzi’nin görüsleri dogrultusunda mut’a nikahı
degerlendirilmektedir.

Safevî Devleti’nin kurulusunda Şiî inançlarının büyük rolü
bulunmaktadır. Safevîler, bu inançlara dayanarak çok kısa zamanda posttan tahta ulaşmışlardır. Safevîler, soy kütüklerinin Ehl-i Beyt’e dayandığını ileri sürmüşlerdir. Ancak yapılan araştırmalar, onların iddialarını doğrulamamaktadır. Önceleri sünni inanca sahip olan Safeviyye Tarikatı içinde Hoca Ali’den itibaren Sii temayüller bas göstererek ve Seyh Cüneyd döneminde siyasi gayeler güdülmeye baslanmıştır. Aynı dönemde Safevî liderleri hakkında asırı inançlar da benimsenmiştir. Zira, Safevî taraftarları arasında Siî-İsmailî görüşlerin etkisi görülmektedir. Bu Siî inançlarının basında Mehdi ve İmam telakkileri gelmektedir. Sah İsmail, Şia’yı resmi mezhep olarak kabul etmiş ve bu mezhebin halka kabul ettirilmesi için asırı baskı uygulamıştır. Osmanlı Devleti ise, Sünni görüsü benimsemiş oldugu için dini nedenlerin yanında siyasi ve sosyal sebepler dolayısıyla Safevîlere olumlu bakamamıstır.

Sayı: 109 · Ağustos 1997 O /\ •• •• • A IRŞADU'L-MUTEHAYYIRIN * Yrd. Doç. Dr. Sayın DALKIRAN XV. ve XVI. asırlarda, il. Beyazıt, Yavuz Sultan Sellin ve Kanı.mi Sultan Süleyman dönemlerinde önemli vazifeler ifa eden Kemal Paşa-zad~, küçük büyük .üçyüzden fazla eser kaleme almıştır. Pek çok sahada eser yazan Kemal Paşa-zade, insanları · iyi tanımakta ve fıtratlarındaki safiyetlerini nasıl devam ettirebilecekleri konusunda onlara yol ve yön göstermektedir. İşte ele alacağımız "İrşadii 'l-Müte-hayyirfn" adlı bu küçük eseri 1 , insanlartl sırat-ı müstakime sevk eden değerli bir eserdir. Bu eserden alimin de, amirin de istifade edebileceği çok şey .bulunmaktadır. Şalus, neyi nasıl düşünürse sonuç nereye vara. bilir, bunlara Kur'an ayetleri, Hz. Peygamber'in hadisleri ve· bunlardan iktibas edilmiş büyüklerin sözleri ile cevaplar verilir. Böylece şahsl)l kamil manada biI insan olması temin edilmeye çalışılır. Bu eserin içinde yer alan tavsiyeleri birer birer ele alacağız. Kemal Paşa-zade, ilk başta "Ey derin derd~ derman isteyen, can kulağın aç ki virem sana ben" diyerek, tavsiyelerde bulunacağını söyler. Ona göre insan tok olursa ferahnak; aç olursa gamnak; uyursa adeta ölü gibi ve bidar olursa mütahayyiI olur ve şaşkın vaziyete düşer. Kemal Paşa-zade'nin bu eserdeki muhatabı, karar vermekte güçlük çeken şaşkın insanlardır. İnsanlar gerçekten ekseriyetle pek çok hususta şaşkın vaziyette bulunurlar. Şaşkınlıklarını gidermek için başkalarının yardımlarına, tav-siyelerine muhtaçtırlar. Bu vaziyeti cemiyet hayatı içinde müş. ahede etmek müm-kündür. Kemal Paşa-zade, "Eğer mülfik ve ümera kupalarina varırsan "emfr kapısındaki fakir. ne kötiidiir" hitabıyla muhatap ve muatap olursun'' ifadesiyle insanları devlet kapısından uzaklaştırıp, özel teşebbüse yöneltmektedir. Burada, 1

Osmanlı Devleti'nin zirveye çıktığı dönemlerin en önemli bilgini
Ebusuud Efendi'dir. O, Kanuni Sultan Süleyman'ın şeyhülislamıdır.
Hukuk ve tefsir sahasında ciddi eserleri bulunmaktadır. Onun bu
şöhretinden yararlanmak isteyen ve adına izafeten risaleler yazan
kimseler bulunmuştur. Çalışma konumuzu da böylesi bir risale
oluşturmaktadır. Risale, özellikle İran Safevi Devletine karşı kamuoyu oluşturmak ve ilgilileri göreve çağırmak maksadıyla yazılmıştır. İçinde farklı isimlere ait fetvalar da yer almaktadır.

Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet'inde farklı İslam
Mezhepleri ile ilgili bilgi sunmuştur. Bu yazıda bunlardan
ikisinden söz edilmiştir. Birincisi, Dürzilik, diğeri ise
Nusayrilik'tir. Her ikisi de Şii karakteristik özellik taşımaktadırlar
ve pek çok yönden benzerlikleri bulunmaktadır. Mesela, iki
fırkada da insan tanrılaştırılmıştır. Bu konuda Cevdet Paşa'nın
verdiğ bilgiler diğer kaynaklarla uygunluk arzetmektedir.

Çok yönlü bir bilim adamı olan Ahmet Cevdet Paşa'nın "Tarih-i Cevdet" adlı eseri, ciddi tarih kaynaklarımızdan biridir. Cevdet Paşa, bu eserinde Vehhabilik ve Dürzilikle ilgili ciddi bilgiler vermiştir. Bu çalışmada ise, sadece Vehhdbilik üzerinde durulmuştur. Cevdet Paşa, Vehhabiliğin ilk çıkışından itibaren Abdullah b. Suud'un İstanbul'daki idamı ile biten birinci dönemi ile ilgili bilgiler aktarır ve yorumlar yapar. O, tarihi bilgiler yanında Vehhabi zihniyeti ve inançları ile ilgili de bilgi sunar. Ona göre Vehhabilik, tarihteki Haricilerin adeta bir uzantısıdır.

لعلماء الإسلام مؤلفات كثيرة في موضوع الأسماء الحسنى، تلك الكتب تناولت مبحث الأسماء الحسنى بمناهج مختلفة، سنسعى في هذا المقال إلى تصنيفها مع الإشارة إلى أهملعلماء الإسلام مؤلفات كثيرة في موضوع الأسماء الحسنى، تلك الكتب تناولت مبحث الأسماء الحسنى بمناهج مختلفة، سنسعى في هذا المقال إلى تصنيفها مع الإشارة إلى أهم ما تمتاز به. وقد تجلى لنا أن أهم المصنفات في موضوع الأسماء الحسنى مما حبرته أقلام العلماء السابقين أُلفت وفق ثلاثة مناهج يمكن أن نطلق عليها: منهج أهل اللغة، ومنهج أهل المرويات، ومنهج أهل السلوك. أما في عصرنا الحاضر فإن أغلب الكتابات في موضوع الأسماء الحسنى اتبعت مناهج السابقين نفسها، لكن يمكن أن نستثني أحد المدونات التي ألفها أحد المفكرين المعاصرين، وهو بديع الزمان سعيد النورسي فقد انتهج في مؤلفاته الموسومة ب)رسائل النور( منهجا فريدا في التعاطي مع هذا الموضوع في ضوء القرآن الكريم. يمكن أن نطلق على هذا المنهج بأنه منهج قرآني يعرِّ ف أسماء الله الحسنى من خلال تجلياتها في المصنوعات. سيناقش المقال تلك المناهج بعد التمهيد لها بذكر أهم المسائل التي وردت في أسفار علم الكلام حول م وضوع...

Özet: "El-Emru bi'l-ma'rûf ve'n-nehyu ani'l-münker / iyiliği emretmek kötülükten sakındırmak" prensibi İslam'da büyük bir öneme sahiptir. Bu bir görevdir ve her müslümanın yapması gereken bir emirdir. Ancak ilk dönemden günümüze kadar bu emrin yerine getirilmesi konusunda Müslümanların genellikle üzerinde birleştikleri bir husus vardır. O da, fiili müdahale devletin, dille uyarı alimlerin ve kalble buğz şekli de sıradan diğer Müslümanlarındır. Bu konuda her önüne gelenin iyilikle emrediyorum, kötülükten sakındırıyorum diyerek müdahaleye kalkışması fitneye sebebiyet verir. Ancak Hâriciler, tek ve asıl Müslüman kendilerini saydıkları ve diğer Müslümanları müşrik veya kafir kabul ettiklerinden dolayı onları kendileri gibi düşünmeye ve fiili müdahalede bulunmaya zorlamışlar ve katılmayanları ise öldürmüşlerdir. Dolayısıyla, tarihte İslam adına çıkan fakat, İslam'ın ruhuyla asla bağdaşmayan bir yapı sergilemişlerdir. İslam'ın terörle hiç ilgisinin olmadığı halde, İslam ülkelerinde adeta terör havası estirmişlerdir. Günümüzde de zaman zaman benzeri oluşumlar gözlenmektedir.