Cartilha Mulher PT - CR
Cartilha Mulher PT - CR
Cartilha Mulher PT - CR
CARTILHA DA
MULHER IMIGRANTE
LIVRET DES FEMMES
IMMIGRANTES
Saúde da mulher
Mulher gestante
Violência contra a mulher
Direitos da mulher
Sante pou fanm
Fanm ansent
Violans kont fanm
Dwa fanm
2 3
REZIME
VYOLANS KONT FANM AK DWA FANM .........................................................66
Mwen se yon fanm ............................................................................................................................66
SANTE FANM ...................................................................................................42 Poukisa pale sou vyolans kont fanm? ........................................................................................67
Sistèm Sante Inifye (SUS) ................................................................................................................42 Idantifye Siy Vyolans Domestik ...................................................................................................68
Sante fanm ...........................................................................................................................................43 Prevansyon Vyolans ........................................................................................................................68
Ipètansyon ...........................................................................................................................................43 Sik Vyolans Kont Fanm ....................................................................................................................68
Maladi respiratwa ..............................................................................................................................44 Pa kwè tout sa yo di epi pa di sa tout moun di ........................................................................70
Fimen .....................................................................................................................................................44 Lwa Maria Da Penha .........................................................................................................................70
Maladi tiwoyid ....................................................................................................................................45 Lòt fòm vyolans ki gen krim ..........................................................................................................71
Dyabèt ....................................................................................................................................................45 Dwa ak Edikasyon .............................................................................................................................72
Epatit ......................................................................................................................................................46 Daw ak Asistans Sosyal ....................................................................................................................72
Anemi ....................................................................................................................................................46 Enskripsyon Inik ak Bolsa Lafanmi (Bolsa Família) .............................................................73
Sante oral ..............................................................................................................................................47 Lwa migrasyon ak lwa refij .............................................................................................................74
Sante Mantal ........................................................................................................................................47 Aksè nan mond traval la ..................................................................................................................74
Depresyon ............................................................................................................................................48
Swen pou kò ou - Swen entim ......................................................................................................48
Metòd kontraseptif ............................................................................................................................49 IMPORTANT PHONE NUMBERS AND ADDRESSES ......................................74
Ist’s - Ki sa yo ye ak kijan ou ka genyen yo ...............................................................................51
4 5
No Sistema de Saúde do Brasil estão previstas ações especiais para atenção à saúde
SISTEMA ÚNICO DE SAÚDE (SUS) da mulher e para saúde das mulheres negras, levando em conta as particularidades biológicas
da mulher, bem como a realidade em que vive. Algumas doenças são mais prevalentes em um
Em 1990 foi promulgada no Brasil a Lei 8.080, que criou o Sistema Único de Saúde (SUS) e determinado grupo, dependendo do gênero, etnia, região geográfica, etc.
que regula as ações e serviços de saúde no país. A partir de pesquisas epidemiológicas, sabemos que as mulheres são mais vulneráveis
que os homens a determinados tipos de doença, tais como: doenças vasculares e circulatórias,
O QUE É O SUS? QUEM TEM DIREITO? câncer de mama, alzheimer, candidíase, infecção urinária, osteoporose. Em relação às mulheres
No Brasil, o SUS é um sistema público de saúde que garante o direito gratuito à saúde a negras, as principais doenças que podem acometê-las são: diabetes tipo II, hipertensão e anemia
toda e qualquer pessoa, independente da sua nacionalidade e da situação migratória. Toda pessoa falciforme.
que vive no Brasil tem direito de acesso aos serviços e programas ofertados pelo SUS. De forma geral, podemos prevenir muitas doenças, com uma alimentação saudável,
praticando regularmente exercícios físicos e mantendo visitas regulares ao médico. Mas sabemos
O QUE É CARTÃO SUS? que para cuidar da saúde precisamos levar em conta os aspectos biológicos, sociais, econômicos
O cartão SUS deve ser feito na cidade onde você está morando, levando um comprovante e ambientais de nossa realidade. Cada mulher possui uma história de vida, hábitos e costumes
de endereço e um documento. O cartão SUS é gratuito e direito de todos, facilita o agendamento diferentes, devendo, portanto, receber uma orientação individualizada sobre sua saúde. A seguir
de consultas médicas e exames, além de possibilitar a retirada de medicamentos gratuitos. apresentamos algumas doenças mais comuns e as formas de prevenção, e no final da cartilha,
você encontrará endereços e telefones dos locais nos quais é possível buscar atendimento.
COMO ACESSAR O SUS?
A Unidade Básica de Saúde (UBS) é, preferencialmente, o primeiro lugar que você deve
HIPERTENSÃO
iniciar o atendimento no SUS. Na UBS você pode ser atendido pelo clínico geral e encaminhado
para consultas especializadas, realização de vacinas e curativos, medicamentos, etc. Procure a UBS O QUE É HIPERTENSÃO?
mais próxima de sua casa. Hipertensão é também conhecida popularmente como “pressão alta”, e é caracterizada
pela alteração da pressão arterial do paciente maior de 18 anos, acima de 140 X 90 mmHg
EM CASO DE EMERGÊNCIA E URGÊNCIA
(milímetros de mercúrio) – ou, popularmente, 14 por 9.
ONDE POSSO IR BUSCAR ATENDIMENTO?
Você deve ir ao Hospital, Pronto-Socorro ou UPA (Unidade de Pronto Atendimento), que
QUAIS OS PRINCIPAIS SINTOMAS?
funcionam 24h. Se não conseguir chegar a estes locais, poderá chamar uma ambulância (SAMU)
Dor de cabeça, principalmente na região da nuca, formigamentos pelo corpo, tonturas,
pelo fone 192. Mas, atenção! São consideradas emergências situações como:
zumbidos, sensação de desmaio com turvação visual, entre outros.
• Ocorrência de problemas cardiorrespiratórios;
• Intoxicação, trauma ou queimadura; O QUE PODE CAUSAR A HIPERTENSÃO?
• Trabalho de parto; Histórico de hipertensão na família, excesso de peso, diabetes, dieta rica em sódio (sal),
• Tentativa de suicídio; tabagismo, excesso de gordura no sangue, excesso de bebida alcoólica, sedentarismo, estresse.
• Crises hipertensivas;
• Acidentes com vítimas; COMO TRATAR E PREVENIR A HIPERTENSÃO?
• Choque elétrico; Reduzir o sal de cozinha e os alimentos com muito sal, reduzir o consumo de álcool,
• Acidentes com produtos perigosos. abandonar o tabagismo, caso seja fumante exercitar-se regularmente, controlar as alterações das
gorduras sanguíneas através de exames de sangue.
COMO O SUS FUNCIONA? A hipertensão quando não controlada pode causar problemas cardíacos, vasculares
Conforme a Lei 8.080/90, o SUS tem vários princípios e diretrizes, tais como: Universalidade e cerebrais, além da insuficiência renal e outras doenças mais graves. Se você tem hipertensão
de acesso; Integralidade de assistência; Igualdade da assistência à saúde, sem preconceitos ou é importante seguir as orientações médicas e aferir sua pressão periodicamente, bem como
privilégios de qualquer espécie; Direito à informação, às pessoas assistidas, sobre sua saúde; consultar um especialista.
Divulgação de informações quanto aos serviços de saúde; entre outros.
6 7
10 11
Anticoncepcional Hormônios que quando Maior eficácia, regula Possui eventuais SINTOMAS GERAIS DE IST’S:
Oral (Pílula) ingeridos, impedem o ciclo menstrual, efeitos colaterais. • Dor ao urinar;
a ovulação da mulher, reduz o volume Não protege • Corrimento vaginal;
evitando a gravidez. do sangramento, contra IST’s. Alguns • Coceira nas partes íntimas;
Deve-se tomar todos os cólica e TPM. medicamentos • Feridas;
dias no mesmo horário. podem cortar o • Verrugas ou bolhas genitais.
efeito da pílula. OBS: Muitas vezes a pessoa pode ter a IST, mas não apresentar nenhum sintoma.
Injeções Semelhante as pílulas, Não precisa tomar Possui eventuais
mas devem ser tomadas todos os dias, como efeitos colaterais. As infecções sexualmente transmissíveis podem trazer graves consequências à saúde do
uma vez por mês ou a pílula. Pode ser homem, da mulher e dos bebês, tais como:
a cada 3 meses. usado por mulheres • Infertilidade no homem e na mulher (impossibilidade de gerar filhos);
amamentando. • Algumas IST’s podem ser transmitidas da mãe para o bebê, como a hepatite B, o HIV
DIU Objeto de material Evita a gravidez Precisa de e a sífilis;
sintético, que quando por até 10 anos, acompanhamento • Podem causar esterilidade, aborto, prematuridade e até mesmo causar graves danos
colocado dentro do dependendo do médico constante. ao bebê como deficiências mentais, visuais e auditivas;
útero, impede que tipo, sendo bastante Riscos de infecção. • O HPV, causador de verrugas tanto no homem quanto na mulher, está associado a
o óvulo encontre o seguro. Pode ser um grande risco de câncer no colo uterino;
espermatozóide. retirado quando • Algumas IST’s favorecem o aparecimento de determinados tipos de câncer no colo do
a mulher desejar útero, vagina, pênis e anus.
engravidar.
São oferecidos, em todas as Unidades de Saúde os testes rápidos de: Hepatite C e Hepatite
Para decidir qual o melhor método para o seu organismo, você deve agendar uma consulta B, Sífilis e HIV. Agende seu teste! Ao suspeitar de qualquer IST procure a Unidade de Saúde mais
para orientação! próxima!
14 15
GRAVIDEZ • Quando você vai em bancos, supermercados, lojas, etc., enquanto mulher gestante
você tem o direito de ser atendida com prioridade nas filas para atendimento em
A gravidez é um período de grandes transformações para a mulher, para seu (sua) instituições públicas e privadas;
parceiro(a) e toda a família. São vivências intensas e por vezes sentimentos contraditórios, • Nos ônibus tem os assentos prioritários para idosos, gestantes e mulheres com
momentos de dúvidas, de ansiedade, e até mesmo de medo, especialmente se você for uma mãe crianças de colo. Peça licença e ocupe o lugar que é seu. Não viaje em pé! No ônibus você
muito jovem ou se for sua primeira gestação, e se estiver em situação de migração em outro país. pode sair pela porta da frente.
Independente se a gravidez foi planejada ou inesperada, quando se descobre a gestação,
você precisará de um tempo para se adaptar a essa nova etapa de sua vida e todas as mudanças DIREITOS NOS SERVIÇOS DE SAÚDE
que acompanham ela. Agora seu bebê está a caminho e ao longo desses nove meses seu corpo vai
se modificar lentamente, se preparando para o parto e a maternidade. • Ser atendida com respeito e dignidade pelas equipes de saúde, sem discriminação de
Na suspeita de gravidez procure a Unidade Básica de Saúde mais próxima da sua cor, raça, nacionalidade, orientação sexual, religião, idade ou condição social;
residência e faça o teste de gravidez. Toda mulher tem direito ao atendimento na gravidez, no • Ser chamada pelo nome que preferir e saber o nome do profissional que a atende;
parto e após o parto e pode contar com a Rede Cegonha, uma ação de saúde do SUS que fortalece • Aguardar o atendimento sentada, em lugar arejado, tendo à sua disposição água
os direitos das mulheres e das crianças. para beber e banheiros limpos;
Nesta cartilha você encontrará informações sobre seus direitos enquanto gestante, os • A gestante tem o direito de ser informada anteriormente, pela equipe do pré-natal,
cuidados que você deve ter, e dicas para uma gestação e um parto tranquilo, lembrando que um sobre qual a maternidade de referência para seu parto e de visitar o serviço antes do
pré-natal bem acompanhado resultará em mais saúde para você e seu bebê. Se você está grávida, parto, conforme a Lei da vinculação para o parto: Lei nº 11.634/2007;
é importante que você conheça seus direitos. • Para o parto, você deve ser atendida no primeiro serviço de saúde que procurar. Em
caso de necessidade de transferência para outro serviço de saúde, o transporte deverá ser
DIREITOS TRABALHISTAS garantido seguramente. Gestante e bebê sempre têm o direito à vaga;
• Lei do direito a acompanhante no parto: Lei Federal nº 11.108/2005, que garante às
• Licença-maternidade de 120 dias para gestantes com carteira de trabalho assinada. parturientes o direito a acompanhante durante todo o período de trabalho de parto,
Art. 392 da CLT; no parto e no pós-parto, no SUS. Este acompanhante é escolhido por você, podendo ser
• Não ser demitida enquanto estiver grávida e até cinco meses após o parto, a não ser homem ou mulher.
por “justa causa”. Art. 391 da CLT;
• Mudar temporariamente de função ou setor em seu trabalho, caso ele apresente DIREITO A UMA GRAVIDEZ SEM VIOLÊNCIA
riscos ou problemas para sua saúde ou a saúde do bebê. Para isso, apresente à sua chefia
um atestado médico comprovando que você precisa mudar de função ou setor. Art. 392 Se você sofrer qualquer tipo de violência física, sexual ou psicológica por parte de pessoas
da CLT; próximas ou desconhecidas e desejar ajuda do serviço de saúde, converse com o profissional que
• Dispensa do horário de trabalho pelo tempo necessário para a realização de, a está atendendo. Procure orientações para defender seus direitos e não permitir que aconteça
no mínimo, seis consultas médicas e demais exames complementares, devendo ser novamente. Ligue 180 de forma gratuita, e denuncie. Mais informações sobre violência, ao final
solicitado ao médico DECLARAÇÃO DE COMPARECIMENTO, após às consultas de pré- da cartilha.
natal ou realização de exames.No momento seguinte, na empresa, deve ser apresentada
a declaração a sua chefia, a fim de justificar a ausência do trabalho. Art. 392 da CLT; OUTROS DIREITOS DA GESTANTE
• Direito a dois descansos especiais diários de 30 minutos cada, para amamentação,
até que o bebê complete seis meses. Combine com seu empregador o melhor jeito de • Se a sua família é beneficiária do Programa Bolsa Família, você tem direito ao
benefício variável extra na gravidez e após o nascimento do bebê. Para conseguir este
16 17
18 19
20 21
22 23
24 25
26 27
28 29
PREVENINDO A VIOLÊNCIA
FASE 1:
EVOLUÇÃO DA TENSÃO
Romper uma relação violenta é um processo: cada mulher tem seu tempo.
•• É necessário identificar as situações que nos fazem sentir mal para poder eliminá-las;
•• Não podemos permitir que ninguém controle nossa vida;
•• Devemos ter autonomia para terminar com os relacionamentos que nos fazem mal;
•• Não devemos considerar a pessoa com quem estamos como a única meta da nossa
3 1
vida;
•• Em uma relação saudável nenhuma pessoa manda na outra e as duas pessoas
demonstram carinho e se apoiam;
•• Não devemos aceitar nenhuma desculpa para que a outra pessoa nos trate mal;
•• Não devemos permitir que outras pessoas nos culpem pelo fato da relação não dar FASE 3: FASE 2:
certo; LUA DE MEL INCIDENTE
Comportamento DE AGRESSÃO
•• Não devemos deixar de fazer coisas que nos dão prazer. gentil e amoroso
32 33
34 35
36 37
Abaixo listamos alguns endereços e telefones que podem ser úteis para você, lembrando
•• Primeiramente, deve-se ir à Delegacia de Polícia Civil registrar a ocorrência. É
que cada serviço tem seu horário de funcionamento, e alguns requerem agendamento.
importante narrar o ocorrido com o máximo de detalhes e fornecendo os nomes de
SERVIÇOS DE SAÚDE pessoas que testemunharam. Além disso, é preciso informar ao policial que registre no
boletim de ocorrência o desejo de que o agressor seja processado e de que o crime seja
Unidade Básica de Saúde investigado por meio de um inquérito.
Você deve ser atendido e referenciado na Unidade Básica de Saúde (UBS) de acordo com •• Se for situação de discriminação ou racismo, vá também ao MINISTÉRIO PÚBLICO
o endereço que você reside, procure a UBS mais próxima! para registrar a denúncia
•• Se precisar de um advogado, pode procurar a Defensoria Pública
Situação de Urgência / Emergência em Saúde: •• Se houver agressão, você pode ligar para o 190
Lembre-se que apenas em situações de URGÊNCIA ou EMERGÊNCIA você deve procurar •• Se a discriminação ocorrer no ambiente de trabalho, a vítima pode ir ao Ministério
uma Unidade de Pronto Atendimento em saúde 24h: Público do Trabalho e Ministério do Trabalho
CAXIAS DO SUL - P.A. / U.P.A. 24H TELEFONE Você também pode fazer uma DENÚNCIA ANÔNIMA e pedir orientação LIGANDO
GRATUITAMENTE para:
Rua Marechal Floriano, 421, Centro (54) 3290.4470
•• 100 - Disque Direitos Humanos - Disque 100
Rua João Gregório Paniz, 602, Centenário II (54) 3901.1625
•• Ou acessando: http://new.safernet.org.br/helpline
BENTO GONÇALVES - U.P.A. 24h TELEFONE
Rua Goiânia, 590, Botafogo (54) 3055.7303 EM CASO DE VIOLÊNCIA CONTRA A MULHER
Em algumas cidades existem serviços especializados:
FLORES DA CUNHA - CENTRO DE SAÚDE IR. BENEDITA ZORZI TELEFONE
Rua John Kennedy, 2151 - Centro (54) 3292.6800
CAXIAS DO SUL ENDEREÇO TELEFONE
SERAFINA CORREA - HOSPITAL NOSSA SRA. DO ROSÁRIO TELEFONE
Centro de Referência Rua Alfredo Chaves, 1333, (54) 3218.6112
Rua Scalabrini, 110 (54) 3444.1099
da Mulher Exposição (Prefeitura) / 3203.6316
NOVA ARAÇA - CENTRO DE SAÚDE JAIME HENRY ZUCCHETTI: TELEFONE
Delegacia da Mulher Rua Dr. Montaury, 1387, 1º andar, Centro (54) 3220.9280
Rua Ernesto Bordignon, 36 - Centro (54) 3275.1200
BENTO GONÇALVES ENDEREÇO TELEFONE
(54) 3275.1157
Coordenadoria da Rua Assis Brasil, nº 94, Centro, (54) 3454.5400
Mulher / Centro REVIVI perto da Igreja Santo Antônio
SE VOCÊ ESTÁ EM UMA SITUAÇÃO DE URGÊNCIA / EMERGÊNCIA E NÃO CONSEGUE IR ATÉ O
SERVIÇO DE SAÚDE, CHAME UMA AMBULÂNCIA:
•• 192 - Se você mora em Bento Gonçalves, Caxias do Sul, Flores da Cunha ou Serafina
PARA TER ORIENTAÇÕES SOBRE O QUE FAZER EM CASO DE VIOLÊNCIA CONTRA A MULHER OU
FAZER DENÚNCIAS:
Correa (SAMU).
•• Para todo o Brasil: Ligue 180
•• (54) 9629.2653 – Se você mora em Nova Araça.
•• Para quem está no Rio Grande do Sul: Escuta Lilás 0800.541.0803
Para reclamações e sugestões para melhorias no serviço de saúde:
•• 136 – Ouvidoria Geral do SUS: Ligue gratuitamente de qualquer cidade do Brasil
38 39
Ou dwe ale Lopital , nan Sal Dijans oswa UPA yo fonksyone(24h de tan). Si ou pa ka rive KISA KI TANSYON WO A?
nan lokal sa yo, ou ka rele yon anbilans (SAMU na telefòn 192). Men, atansyon! Ijans yo konsidere
kòm: Tansyon wo a rele tou “presyon wo” e ki karakterize pa tansyon ateryal nan pasyan ki gen
•• Pwoblèm kadyorespitwa; 18 tan, pi wo a 140 x 90 mmHg (milimèt nan mèki) - oswa, souvan, 14 pa 9.
•• Anpwazonnman, chòk oswa boule;
•• Travay; KI SENTOM PRENSIPAL YO?
•• Tantativ pou swiside;
Maltèt, espesyalman nan rejyon kou, pikotman nan tout kò, vètij, tande zorèy, sansasyon
•• Kriz ipèrtansif;
kap koule nan zorey, elatriye.
•• Aksidan ak viktim;
•• Chòk elektrik; KI SA KI KA LAKÒZ TANSYON WO A?
•• Aksidan ak pwodwi ki danje.
Istwa tansyon wo nan fanmi; Pwa depase; Dyabèt; Rejim sodyòm ki rich (sèl); Fimen; Anpil
KIJAN SUS LA FONKSYONE? grès nan san; Bwè anpil alkòl; mankman aktivite espotif; Estrès.
Daprè lalwa 8.080 / 90, SUS la gen plizyè prensip ak direktiv, tankou: Aksè lnivèvèl;
42 43
Diminye manje ak anpil sèl; Diminye konsomasyon alkòl; Kite fimen si w fimen; Egzèsis Lè fonksyon tiwoyidla chanje, li ka fonksyone sou yon fòm egzajere (ipètiwodizmo), oswa
regilyèman; Kontwole grès ki gen nan sanw, atravè egzamen san. redwi (ipotiwodizmo).
Tansyon wo san kontwòl ka lakoz pwoblèm kè, vaskilè ak pwoblèm nan sèvo, epi KI SENTOM PRENSIPAL LI?
pwoblèm nan ren ak lòt maladi ki pi grav. Si ou gen tansyon wo li enpòtan pou swiv oryantasyon
medikal yo epi mezire tansyon ou detanzantan, epitou konsilte yon espesyalis. Malèz nan gòj oswa nan kou, pèt cheve, po sèk, difikilte pou konsantre ak bliye rapid,
dòmi nan je / fatig / doulè nan misk, chanjman atitid (ajitasyon / sote / depresyon), konstipasyon,
MALADI RESPIRATWA anemi, palpitasyon ak opresyon.
KÒMAN OU KA TRETE PWOBLÈM TIWOYID?
GRIP, FRÈT AK PEMONI, KI DIFERANS KI
GENYEN ANTRE E KIJAN NOU KA TRETE? Tretman pou pwoblèm tiwoyid, se itilize remèd, ki kontwole fonksyonmanl oswa fè
operasyon pou retire glann lan. Pou sa, li enpòtan pouw idantifye setom yo epi chache jwenn èd
•• Fwad: yon enfeksyon viral ki afekte aparèy respiratwa ki sou lestomak ou . Li prezante doktè.
rim nan nen, tous, men ak yon lafyèv ki ba, ki ka dire 3 a 4 jou;
•• Grip: maladi okazyone pa viris, li bay setom ki fèw santiw, ak anpil lafyèv, epi li bay DIABÈT
doulè nan kò, feblès ak malèz. Li ka dire 5 ak 8 jou;
•• Gripe H1N1: se grip sa a gaye menm jan ak yon grip komen, men sentom li yo pi fò, KISA KI DYABÈT LA?
toudenkou, siw pa fè tretman imedyatman trete, li ka koz lanmòw;
•• Pinemoni: li se yon enfeksyon nan poumon ki koze pa yon bakteri. Sentòm li prezante Dyabèt se yon maladi ki koze pa twòp glikoz nan san.
yo, se tous ak sekresyon, doulè nan pwatrin, lafyèv, souf kout ak tout sentòm dekri nan
KI SENTOM PRENSIPAL LI?
frèt ak grip la. Siw sispèk ou gen pinemoni oswa grip H1N1, ou dwe chèche konsèy
medikal rapid. Swaf dlo souvan, pipi anpil, gratèl nan kò , fatig, je vire epi li ka manifeste ak nenpòt laj. Se
pa tout ki gen diabèt santi sentom yo.
KIJAN OU KA ENPECHE MALADI RESPIRATWA?
GEN DE KALITE DYABÈT PRENSIPAL:
•• Li enpòtan pou bwè dlo regilyèman pandan jounen an pou amelyore idratasyon nan
kò a; •• Kalite 1 Dyabèt: afekte moun ki soti nan anfans oswa jèn. Sa a se varyete toujou trete
•• Si li fè frèt, li enpòtan pou mete rad ki ka chofew; ak ensilin, medikaman, planifikasyon manje ak aktivite fizik ede kontwole nivo glikoz
•• Fè yon rejim ekilibre rich nan legim, legim ak fwi. Itilize ji ki rich ak vitamin C, tankou nan san.
zoranj ak sitwon, amelyore sistèm iminitè a ka edew enpeche maladi sa yo; •• Tip 2 dyabèt: li manifeste tèt li pi souvan parèt granmoun. Dapre gravite a, li ka
•• Menm si ou kwè frèt li fè, se yon frèt komen oswa frèt, si sentom yo vin pi mal, chache kontwole ak aktivite fizik ak planifikasyon manje, men nan kèk ka, li nesesè pou itilize
wè yon doktè. Se sèlman doktè a ka di w ki sa ki medikaman ki pi bon pou ou. Evite pran ensilin ak / oswa lòt medikaman pou kontwole glikoz. Li pi fasil atake moun ki nwa.
medikaman san preskrisyon mekdikal!
Si ou gen dyabèt, li trè enpòtan ke tretman an fèt kòrèkteman epi ou ka jwenn repons
MOUN KI FIMEN (FIMEN TABAK) pou tout kesyon ou yo ak yon pwofesyonèl swen sante. Yon kontwòl dyetetik ak manje ki bon pou
sante yo nesesè pou siksè nan tretman an.
Nan peyi Brezil gen yon pwogram pèmanan pou konbat fimen, ak distribisyon medikaman
gratis epi ak patisipasyon nan yon gwoup sipò pou moun ki vle kite fimen. Jis ale nan yon Pòs Dyabèt ka lakòz echèk kwonik ren, yon kondisyon grav ki trete nan filtraj san nan ekipman
Sante ki prè lakay ou a. emodaliz ak / oswa transplantasyon ren. Nan popilasyon dyabetik la, tansyon wo a se de fwa plis
ke popilasyon jeneral la.
44 45
KISA KI EPATIT LA? Anemi se yon sitiyasyon konplèks ki ka endike plizyè douzèn diferan maladi. Si ou te
dyagnostike anemi a, pwochen etap la ta dwe mande doktè a, sa ki lakòz li, paske nan ka sa a ka
Epatit vle di nenpòt pwoblèm fwaw a ki koze pou plizyè koz, enfeksyon yo pi souvan gen yon maladi degize, ki ta dwe envestige. Preskripsyon pou trete li pa toujou bon solisyon an,
rive pa viris grip A, B ak C ak konsomasyon anpil alkòl oswa lòt sibstans ki toksik (tankou sèten depi anemi a ta soti na yon lòt maladi.
medikaman).
Nan ka anemi falsifòm, tretman yo varye, men gen aktivite ke pasyan an kapab fè lakay
KOMAN EPATIT LA KA TRANSMÈT? pou ke sentòm yo kapab diminye:
•• Manje kòrèkteman ak fwi, legim ak konprime endike nan men yon doktè;
Fòm prensipal transmisyon epatit la se dlo ak manje ki kontamine ak kò likid, sitou pa
•• Egzèsis regilyèman ka diminye estrès ak kriz;
kontak seksyèl.
•• Itilize kousen chofe pou diminye doulè;
KI SENTOM EPATIT LA? •• Bwè plis dlo pou kriz yo diminye;
•• Pran sipleman asid folik dapre konsèy medikal.
Sentòm epatit yo varye depann de kalite a, e yo ka pafwa pran anpil ane san yo pa montre
okenn sentom, souvan li deja evolye nan yon kondisyon kwonik tankou siwoz oswa kansè nan fwa. SANTE ORAL
sentm komen nan Epatit A ak C se:
•• Lafyèv, lajònis (jòn po ak je); Nan SUS, gen yon Pwogram Brezil Souri, ki bay yon seri aksè ak tretman dantè gratis. Swen
•• Kè plen ak vomisman, malèz; bouch ak dan ka anpeche divès maladi, evite doulè ak malèz. Dantis rekòmande pou netwaye dan
•• Malèz nan vant; omwen twa fwa pa jou epi, si sa posib, toujou aprè ou fin manje, sèvi ak fil dantè.
•• Mank dapeti;
•• Pipi oranj atire sou nwa; Li enpòtan pou veye: maleng sou bouch , jansiv yo oswa blesi ki gen anndan bouch la, san
•• Twalèt blanch. amelyorasyon; oswa anflamasyon, pèt de sansasyon nan lang ou, mak blanch ou wouj nan zansiv
Si ou santi sentom sa yo ak / oswa sispèk ke ou ka kontrakte maladi sa a, mande doktè a ou; difikilte pou moulen oswa vale, mal dan, elatriye.
yon egzamen gratis nan SUS.
Si ou genyen youn nan sentom sa yo, ou dwe chèche premye Pòs Sante a (UBS), pouw
ANEMI pran yon radevou Sant Dental Espesyal (CEO) . Se pa tout minisipalite yo, ki gen yon CEO, men yo
dwe gen yon pwofesyonèl dantè nan yon lòt inite Sante SUS.
Pami kalite divès anemi ki egziste, youn nan pi souvan se anemi fewopriva (manke fè),
karakterize pa yon mank de fè nan san . Anemi falsifòm lan, se yon kalite anemi ki plis reprezante SANTE MANTAL
nan popilasyon nwa epi karakterize pa erans jeretik.
Sante mantal se yon dwa fondamantal yon sitwayen , ak byennèt mantal, entegrite
KI SENTOM PRENSIPAL ANEMI? mantal ak devlopman entelektyèl epi emosyonèl yon moun. Swen pou sante mantal vle di pran
swen tèt nou, nou ka fè fas ak evènman natirèl yo nan lavi, ak defi yo chak jou, difikilte ak relasyon.
Takikadya (akselere nan kè ), souf kout, doulè nan pwatrin, chaj ki lou, dòmi nan je, vètij,
anpil fatig, po pal ak manbràn mikez, pèt cheve ak zong fèb. Gen reyaksyon ki nòmal, nou ka espere pou tout èt imen kòm yon fòm defans kont yon
Sentòm anemi falsifòm souvan varye anpil, epi anjeneral parèt nan sis mwa ki gen laj: sitiyasyon, trist tristès epi deprime aprè yon pèt. Sepandan, si santiman tristès, enkyetid oswa
•• Jòn nan po a ak je; ajitasyon yo pèsistan, frekan ak entans, yo ka endike ke moun nan bezwen èd.
•• Doulè nan kò a ak jwenti;
•• Anflamasyon ak wouj nan men ak pye; Nan menm fason ke kò nou vin malad, memwa nou kapab vin malad tou, epi se yon
•• Maladi ilsè janm, elatriye. pwofesyonèl sante mantal ki fèt pou fè dyagnostik sa a, konsènan modèl konpòtman oswa mantal
46 47
Tès sa yo se konplemantè nan egzamen jinekolojik woutin ki fèt nan laboratwa espesyalize
Sentom prensipal depresyon yo se: pèt oswa diminisyon nan enterè nan lavi ak / oswa
oswa klinik yo kontwole oswa dyagnostike nenpòt chanjman. Egzamen prensipal yo egzije nan
nenpòt bagay ki te konn fèw kontan; pèdi estim pwòp tèt ou; pwoblèem san atann ak move imè;
jinekolog yo se:
dòmi anpil oswa ou pa dòmi ase; vle manje plis oswa mwens pase nòmal; panse nan touye tèt ou
•• Mamografi: soti nan laj 40 tan, tout fanm dwe gen yon mamografi chak ane. Li se
oswa swisid.
yon egzamen radyografi ki chache ti boul ki piti anpil nan tete, kidonk anpeche fanm fè
kansè nan etap ki pi avanse;
Depresyon ka rive tou aprè nesans. Plis sentom ki diskite nan pati anlè a, sentòm yo
•• Transvaginal ultrason ak egzamen basen yo fèt pou egzamine pati enteryè òganis
depresyon aprè akouchman ka fè manman ti bebe a pa enterese avèl lèl fin fèt; panse twouble ak
fanm lan (vajen, matris, ak ovè). Iltrason pèmèt evalyasyon glann nan tete fanm lan ak
dezòganize; Toudenkou li ka panse fè ti bebe a mal.
deteksyon blesi, sentòm nan yo ka modifye tete a, daprè kritè medikal;
•• Densitometri zo: li se tès dyagnostik prensipal maladi osteyopowoz.
Si li pa trete oswa dyagnostike ak tan, depresyon an ka vin yon maladi trè kwonik.
Tretman yo dwe toujou fèt pa yon pwofesyonèl paske sèlman bòn volonte ak mo ankourajman pa
sifi pou kontwole depresyon. Nan ka repetisyon sentom yo oswa antretyen sentom depresyon yo,
METÒD KONTRASEPTIF
li enpòtan pou chèche èd medikal imedyatman.
Sa yo se metòd yo itilize pou anpeche gwosès. Kòm fanm, nou gen dwa deside libreman,
si nou vle gen timoun ou non, epi nan ki moman nou vle gen timoun ak konbyen timoun nou vle
SWEN POU POU KÒ OU - SWEN ENTIM
genyen
Gen anpil ki fè yon fanm pa vle ansent nan yon moman byen detèmine nan lavil, ak
Omwen yon fwa chak ane yon fanm dwe pran yon randevou ak jinekolojis. Ou dwe ale
inonblab (anpil) metòd kontraseptif egziste. Sa ki enpòtan ou dwe pran yon desizyon kontraseptif
nan Inite Sante lokal ou a (UBS) pou ou ka konsilte doktè lokal ou a, yon fason pou w ka make
ki san danje, pale, diskite sou opsyon an ak patnè ou a, epi ak jinekolojis ou a, epi abitye avèk
randevou egzamen peryodik, epi chwazi yon metòd kontraseptif si ou vle, sonje ke itilizasyon
operasyon li yo.
Kontraseptif (oral oswa injektab) ede tou kontwole sik la (règ).
CHWA METÒD KONTRAKONSEPSYONEL
Ou dwe chache jwenn swen medikal, si ou santi nenpòt reyaksyon negatif nan nesans la,
nodil nan tete, jòn oswa pij ki gen move sant, anpil tranchman, doulè pandan rilasyon, doulè pou Gen plizyè metòd kontraseptif, epi chak gen karakteristik endividyèl yo, ki ka fè byen ou
w pipi, senyen lèw pa gen règ oswa lòt plent jenital. non selon chak moun , se pou tèt sa moun dwe chwazi li yon fason pèsonèl we chwazi , toujou
prete atansyon ak konsèy medikal la.
Konsiltasyon anyèl ak jinekolojis la esansyèl paske li ka anpeche maladi ki trè komen
nan fanm yo, tankou kansè nan tete, kansè nan matris, bakteri vajinoz, fibròm, elatriye. Kansè nan Li enpòtan pou w konnen sonje ke gen kèk metòd ansyen ki gen gwo risk pou w vin
matris ak kansè nan tete, ka koz lanmò yon , menm si li te detekte bonè, pousantaj pou geri maladi ansent aksidantèlman, tankou kontwole peryòd fètil ak evite nenpòt relasyon jou (tablo) oswa
sa yo ka rive jiska 100%. tèmine relasyon seksyèl la anvan patnè la ejakile.
48 49
50 51
• Fè tretman avèk respè ak diyite pa ekip sante yo san diskriminasyon koulè, ras,
Kèlkeswa si li te planifye oswa inatandi, lè ou dekouvri ansent lan, ou pral bezwen tan pou
nasyonalite, oryantasyon seksyèl, relijyon, laj oswa estati sosyal;
ajiste ak nouvo etap nan lavi ou ak tout chanjman ki akonpaye li. Koulye a, tibebe w la nan wout,
• Yo dwe rele w nan non ou vle a, epi konnen non pwofesyonèl kap resevwa w la;
pandan peryod nèf mwa, kò ou ap chanje tou dousman, lap preparel pou akouchman ak matènite.
• Tann sèvis chita, nan lokal ki apwopriye pou sa, gen dlo pou bwè j ak twalèt pwòp;
• Fanm ansent gen dwa pou enfòme avan, pa ekip prenatal, ki te nan lokal kote lap
Si w sispèk ou ansent, ale nan Inite Sante Debaz ki pi pre a epi fè tès gwosès la. Chak
swiiv lopital anvan li akouche, daprè regleman ki nan lalwa obligatwa pou livrezon: Lwa
fanm gen dwa a swen pandan gwosès, akouchman ak aprè akouchman epi yo ka konte sou Rezo
No 11,634 / 2007;
Cegonha, yon aksyon sante SUS yon sèl anvi ki ranfòse dwa fanm ak timoun.
• Pou akouchman an, yo dwe resevwa w nan premye sèvis sante ou ale a. Nan ka siw
bezwen transfè nan yon lòt sèvis sante, transpò a dwe asire san danje. Fanm ansent ak ti
Nan ti liv sa a wap jwenn enfòmasyon sou dwa ou kòm yon fanm ansent, swen ou dwe
bebe gen dwa ak plas vid;
pran, ak konsèy sou gwosès, sonje yon bon akonpayman prenatal, kapab yon bon rezilta pou
• Lwa pou yon konpayon moun ki gen tranche: lalwa Federal No 11,108 / 2005, ki
santew e sante bebe w la. Si ou ansent, li enpòtan pou w konnen dwa w yo:
garanti ak fanm ansent dwa yon konpayon nan tout peryòd akouchman an ak aprè
akouchman an, nan SUS. Se ou menm ki chwazi konpayon an, li ka gason oswa fi.
DWA TRAVAY
DWA POU YON JESTASYON SAN VYOLANS
• Konje matènite nan 120 jou pou fanm ansent ki gen kanè travay siyen. Art. 392 nan
CLT ( Konsolidasyon Lwa travay);
Si ou santi nenpòt kalite vyolans fizik, seksyèl, oswa sikolojik nan moun ki pwòch oswa
• Ou pa dwe revoke anvan 5 mwa aprè lè timoun nan fin fèt, sèlman pou yon ka ki jis (jis
enkoni epi ou vle èd nan sèvis sante, pale ak pwofesyonèl kap resevwaw la. Chache oryantasyon
lakoz). Art. 391 nan ( Konsolidasyon Lwa travay);
pou defann dwa ou epi pa pèmèt sa rive ankò. Rele nan 180 gratis, epii denonse sa. Plis enfòmasyon
• Chanje Fonksyon tanporèman oswa sektè nan travay ou, si li prezante risk oswa
sou vyolans nan fen liv la.
pwoblèm pou sante ou oswa pou sante ti bebe a. Pou fè sa, ou bezwen prezante chèf ou
a, yon papye medikal ki prouve ou bezwen chanje sektè . Art. 392 nan CLT ( Konsolidasyon
52 53
• Si fanmi ou se yon benefisyè pwogram Bolsa la fanmi (Bolsa Familia), ou gen dwa pou Pou ou gen yon jestasyon ki an sante ak kalm, ou ka pran swen divès aspè nan lavi ou ki
lòt benefis nan gwosès la epi apreè ti bebe a fin fèt. Pou jwenn benefis sa a, ale chache pral ede nan konfò ou ak byennèt ou.
enfòmasyon nan Sant Referans Asistans Sosyal (CRAS) nan minisipalite w la;
• Si ou gen VIH oswa HTLV viris, ou pa dwe bay ti bebe la tete epi ou gen dwa resevwa ALIMANTASYON
lèt gratis nan SUS, jiskaske ti bebe ti bebe a gen 6 mwa oswa plis;
• Si ou se yon elèv, Lwa 6202/1975 la garanti yon elèv ansent dwa ak konje matènite, Fè omwen twa repa konplè (manje maten, manje midi ak soupe) ak de ti repa pa jou, evite fè
san ou pèdi anyen nan peryòd eskolè a. anpil tan san manje;
• Konsome plis manje natirèl ki gen orijin plant tankou pwa, sereyal, legim, fwi, lèt,
POU YON PRENATAL ANSANTE vyann ak ze;
• Bwè likid lè wap manje ak lèw pap manje, pou evite kè brile oswa kè plen;
Pran swen prenatal se yon atitid ki pi enpòtan pou yon jestasyon ansante. Se atravè • Evite manje ki gen anpil grès, dous ak bagay ki gen baz farin frans;
egzamen ak konsiltasyon ke nenpòt chanjman pral imedyatman idantifye ak trete, evite pi gwo • Pou evite anemi (defisi fè), sil posib konsome manje ki gen anpil fèy, espesyalman
konplikasyon pou manman an oswa ti bebe a. Pandan akonpayman as a, fanm nan ka eklèsi dout vyann, pwa, ti pwa, plant soya, fèy vèt fonse, grenn antye, nwa, elatriye. Ansanm ak
li yo, yon fason pou l ka genyen yon jestasyon trankil e sikirize. Si li posib, patisipasyon patnè w la manje sa yo, konsome fwi ki gen sous vitamin C tankou gwayav, zoranj, grenadya ak
enpòtan. sitwon.
Pèfòmans nan swen prenatal diminye pousantaj mòtalite matènèl ak fetal ak fè AKTIVITE FIZIK
pwomosyon tretman an byen bonè nan chanjman ki ka mennen nan yon jestasyon riske. Fè
• Mache ede amelyore sikilasyon san, ogmante atitid ak sans byennèt. Si pa gen
yon bon swen prenatal trè enpòtan pou sante fanm lan ak ti bebe a. Chak fanm ansent gen dwa
kontradiksyon, yo dwe konsève;
konsiltasyon ak egzamen SUS yo.
• Egzèsis pou souf: , respire lan e pwofondammnan plizyè fwa nan yon jounen. Sa ka
Pou yon bon akonpayman prenatal li nesesè pou:
ede nan moman malèz ak ajitasyon;
• Kòmanse jiska 3zyèm mwa gwosès la;
• Evite pote pwa ak diminye sèvis domestik, tankou lave rad ak netwaye kay (atè).
• Fè omwen sis konsiltasyon, ak yon lòt aprè nesans la;
• Fè tès yo mande yo;
LAVI SEKSYÈL
• Kenbe kat vaksinasyon an ajou;
• Konsilte avèk pwofesyonèl ekip miltipwofesyonèl (dantis, nutrisyonis, asistans sosyal, • Ou ka kontinye aktivite seksyèl si pa genyen okenn restriksyon medikal;
elatriye); • Toujou itilize kapòt (kapòt) pou anpeche enfeksyon seksyèl transmisib.
Di doktè kondisyon santew tankou: tansyon wo, dyabèt, maladi tiwoyid, obezite, oswa lòt DÒMI
maladi. Gen kèk fanm ki ka gen konplikasyon, ki idantifye pandan peryòd prenatal, se sitiyasyon
ki bezwen yon akonpayman espesyalize. Nan ka sa a, y ap refere w bay sèvis prenatal ki gen gwo • Eseye dòmi 8h de nannwit epi repoze kèk minit pandan jounen an;
risk. • Leve pyew lè ou chita oswa kouche;
• Kouche sou bò gòch, de preferans avèk yon zòrye antre pyew yo. Pozisyon sa a fasilite
Lè ou ansent, espesyalman fanm nwa, ou ka devlope maladi tankou dyabèt, anemi ak pasaj oksijèn bay ti bebe an.
tansyon wo, kidonk li enpòtan pou ou konnen sentom maladi sa yo, epi si ou idantifye nenpòt
oswa ou gen nenpòt nan sa yo nan fanmi ou. Li enpòtan pou patisipe nan gwoup fanm ansent nan LÒT SWEN
UBS, kote ou ka fè echanj eksperyans ak lòt fanm ak pwofesyonèl sante yo.
• Li enpòtan pou bwose dan ou aprè ou fin manje ak itilize fil dantè, paske pandan
zansiv yo ka vin pi sansib epi irite pa plak bakteri;
54 55
* Ou dwe ale nan randevou prenatal chak mwa epi fè tout egzamen yo egzije yo. Pwofite * Ou dwe pasyan epi rete trankil pou w tann moman egzat pou bebe a fèt. Lanati konnen
pale de enkyetid ou ak santimanw. moman ki pi bon an! Antisipe nesans la san nesesite ka danjere ou ak ti bebe w la.
2ZYÈM TRIMÈS - ANTRE 14 A 26 SEMÈN CHACHE IMEDYATMAN SWEN DOKTE NAN MATENITE SI GENYEN YOUN NAN SENTOM SA YO:
•• Kolik e souvan;
Nan dezyèm trimès la, chanjman nan kò ou ak emosyon ou ogmante. Nan etap sa a kò •• Pèt san oswa likid nan vajen an;
ou pral chanje trè vit, ak kwasans vant ak chanjman nan tete yo ak ranch. Premye santiman malèz •• Doulè lè wap pipi;
ap disparèt, pou bay plas pou santiman konplè ak anpil dispozisyon, epi moun pral komanse wè •• Si mouvman ti bebe a diminye;
vant ou soti. •• Tansyon wo;
•• Anfle nan figi a oswa nan tout kò ou;
Ou komanse santi premye mouvman ti bebe a annda vant ou, ki konfime ke ti bebe w la •• Maltèt oswa tach nan vizyonw;
trè pre ou. Sa ka pote yon santiman ki trè bon, ki pral ranfòse koneksyon ou ak pitit ou a. Li se yon •• Lafyèv oswa frison;
peryòd de gwo byennèt. Pwofite! •• Siy kòmansman travay nesans la, kèlkeswa laj gestasyonèl, tankou vant ou di ak pèt
likid nan vajen an.
56 57
Anjeneral, travay akouchman dire 8 a 12h de tan, men ka dire plis, sa depan de fanm • Ovè pral retounen nan gwosè nòmal, kidonk li komen pouw gen kolik vant (vant fè
lan. Laperèz ak estrès ka souvan prolonje peryòd sa a; rete kalme konfyan ka ede diminye li. Nan mal), ki pafwa ogmante pandan wap bay tete. Pou apeprè yon mwa ou pral wè sekresyon
sans as a, pa panike lè premye siy yo parèt; wap gen ase tan pou òganize w epi pou rive nan lokal kap soti nan vajen an, ki nan kòmansman tankou yon senye, e aprè sa ap diminye ak
akouchman. netwaye ti kras pa ti kras;
• Si w gen doulè anba ti vant ou, senyen nan vajen ak odè dezagreyab ak / oswa lafyèv,
SIY KI ENDIKE KOMANSMAN TRAVAY AKOUCHMAN AN: ale byen vit nan yon Inite Sante Debaz. Ou ka gen yon enfeksyon e yo dwe trete li;
• Si w te gen tansyon wo, dyabèt oswa lòt pwoblèm pandan gwosès oswa akouchman
• Si vant ou vin di, ak kolik vant detanzantan ( de5 a 5 minit);
an, swen yo dwe kontinye apre nesans ti bebe a.
• Pèt likid nan vajen w, kii kouri desann nan janm ou, mouye rad ou oswa kabann ou
58 59
Kounya a ak de nesans la (batistè), pitit ou a pral yon moun, ak non li, non manman li, papa
a ak granparan yo epi li pral ekri ke li te fèt nan Brezil. Fè ak de nesans lan obligatwa e pyès moun
pa bezwen peye pou premye a, li gratis.
60 61
Bay tete enpòtan pou sante ou ak devlopman tibebe a, epitou ranfòse kosyon matènèl Responsablite pou pitit gason ou oswa pitit fi ki te fèt la se pa sèlman ou menm, papa a
antre ou ak ti bebe a. Lè w bay tete, ou bay ti bebe ou yon pi bon kalite lavi epi rekipere pi vit nan tou ka pran swen ak edike timoun nan. Chanje kouchèt, edike, pran swen, ak pranresponsablite
akouchman an. etan ke papa. Tou de gason an ak fanm lan responsab pou bay manje ak pran swen timoun yo,
obligasyon sa a pa fini lè koup la separe. Sa enkli nan Lwa 8.069 / 90-Estati Timoun ak adolesan
POUKISA BAY TETE BON POU MANMAN AN? (ECA):
• Ede matris la pou retounen nan gwosè nòmal li pi vit; Atik. 22. Paran yo responsab pou antretyen, gad ak edikasyon timoun minè, [...] 29 paragraf
• Redwi risk pou senyen ak anemi apre akouchman; Inik. Manman ak papa, oswa moun ki responsab, gen dwa egal ak devwa pou pataje responsablite
• Li favorize pi gwo kontak ant oumenm ak ti bebe w la; nan swen ak edikasyon timoun nan, epi dwa pou transmisyon kwayans fanmi yo ak kilti yo dwe
• Ede pi vit nan rediksyon pwa ou; pwoteje, epi dwa timoun ki etabli nan lwa sa a garanti. Enkli nan Lwa No 13,257 nan 2016) “
• Redwi risk kansè nan tete nan lavni;
• Li se pi ékonomik e ijyenik; E SI PAPA A PA NAN PEYI BREZIL LÈ TIMOUN LAN FÈT?
• Li pi pratik ak an sekirite: lèt la toujou prè e fre, nan tanperati li dwe ye, epi yo pa gate.
Papa a ka fè batistè aprè nan Rejis Sivil.
POUKISA BAY TETE BON POU TI BEBE A?
E SI PAPA A REFIZE ENSKRI PITIT LI A?
• Li nourisan ak pwoteje kont maladi tankou enfeksyon, alèji, opresyon, malnitrisyon;
Ou ka ale nan Defans Piblik nan vil kote ou ye a epi mande pou yon Aksyon Envestigasyon
• Ranfòse lyen ant manman ak ti bebe;
Patènite, kote la Jistis lap detèmine ke papa a ap fè yon tès ADN pou pwouve patènite a.Gen non
• Pwoteje pwoblèm dantè ak respiratwa;
papa a nan ak de nesans la, li bay pitit la dwa pou resevwa pansyon alimantè, eritaj, elatriye, epi li
• Asire iminite ak nitrisyon adekwa;
egzije otorizasyon papa a pou fè yon paspò ak pou timoun nan kite peyi a.
• Ede nan devlopman motè ak emosyonèl timoun nan.
KISA PANSYON ALIMANTÈ A YE?
KÈK TI KONSÈY POU SIKSÈ NAN ALÈTMAN
Pansyon alimantè a konsiste de pèyman chak mwa yon sèten kantite, ekivalan a jiska 30%
• Lave pwatrin ou avèk dlo sèlman; pa sèvi ak savon oswa pomad sou tete yo. Toujou nan revni paran an, pou depans nan manje, lekòl, rad, swen sante, medikaman, lwazi, ak lòt bagay
kenbe soutyen ou sèch; ki nesesè. Kantite lajan pansyon alimantè a defini pa Jij la aprè pwosedi tribinal la.
• Kite ti bebe tete yon tete jiskaske li fini avan ou pase li nan lòt la;
• Nan ka fant nan pwent tete yo, obsève si “manch” la kòrèk epi eseye chanje pozisyon KI MOUN KI DWE PEYE E KI MOUN KI GEN
DWA RESEVWA PANSYON ALIMANTÈ?
ti bebe ap souse a;
• Nan ka tete trè plen oswa di, li nesesè pou retire enpe lèt. Mande pwofesyonè swen
Paran yo dwe peye pansyon timoun yo lè yo sispann viv ansanm.
medikal ou a konsèy. Si ou pwodwi plis lèt pase tete ti bebe w la, ou ka yon donatè lèt tete;
• Nan ka pwoblèm ak bay tete, chache oryantasyon nan men pwofesyonèl nan Inite KÒMAN POU MWEN PANSYON ALIMANTÈ
Sante Debaz la. POU PITIT MWEN AN?
• Timoun lan dwe aliyen ak tèt li ak kolòn vètebral li nan yon liy dwat.
Ou ka chache Defans Piblik la nan minisipalite ou a, epi pote dokiman ou yo ak timoun
Dapre Oganizasyon Mondyal Lasante, lèt matènèl la dwe sèlman manje ti bebe ki fenk fèt nan, prèv adrès ou ak revni ou, adrès rezidansyèl ak komèsyal konplè papa timoun lan. Toutan ou
(NB) nan premye mwa yo nan lavi yo. Sa vle di jiska 6 mwa daj, ti bebe a dwe resevwa sèlman lèt gen plis detay, gen pi gwo chans pou jwenn li byen vit. Ansanm ak pwosesis pansyon an, ou menm
tete epi pa ofri okenn lòt manje oswa bwè, menm dlo oswa te. Aprè peryòd sa a li dwe kontinye, tou, ka mande gad timoun.
omwen jiska laj dezan, an asosyasyon ak manje konplemantè. Si ti bebe a malnouri oswa ou pa
gen lèt, doktè a ka preskril yon lèt espesyal pou ti bebe a.
62 63
DWA YON TIMOUN AK DWA ADOLESAN Wi! Nan Brezil, si yo idantifye yon sitiyasyon ki ka mete lavi timoun nan osaw adolesan an
nan risk, yo ka ouvri yon pwosè nan Tribinal timoun ak Jèn nan minisipal kote timoun/adolesan an
Nan Brezil nou gen yon lwa ki pwoteje timoun ak adolesan, ki rele Estati (Chat) Timoun ap vivi la, pou yo kapab evalye sitiyasyon fanmi an . Si yo idantifye nenpòt sitiyasyon ki kapab mete
ak adolesan - ECA (Lwa 8.069 / 90), ki garanti dwa divès kalite tankou edikasyon, sante, lwazi, fanmi timoun/adolesan an nan risk, pouvwa gad legal ka bay yon lòt fanmi ki gen kondisyon ak enterè
ak kominote, elatriye pou pran responsablite timoun/adolesan an.
KOMAN POU MWEN ENSKRI PITIT MWEN Nan ka kote pa gen okenn lòt fanmi ki ka asime responsablite sa a, timoun nan/adolesan
AN LEKÒL ENTANTIL, PRIMÈ OSWA SEGONDÈ?
ka refere bay yon Enstitisyon de Akèyman. Si sa rive, fanmi an ap akonpaye de enstitisyon ki vize
Ou dwe chache nan Sant Depatman Edikasyon, ki depann de minisipalite ou a, ou ka posibilite pou timoun/adolesan an retounen nan mitan fanmi li, epi, lalwa brezilyen, bay priyorite
menm enfòme nan lekòl la. Jiska laj 5 pitit ou ka ale nan jaden danfan, epi depi 4 an li ka ale nan pou fanmi pran swen ak pwoteje timoun / adolesan yo.
lekòl elemantè. Si sitiyasyon an pèsiste epi yo pa idantifye posibilite pou timoun/adolesan an retounen
nan fanmi an, yo kapab ouvri yon pwosesis pou Anpèchman pouvwa Fanmi, ki gen bi pou retire
pouvwa fanmi an sou timoun/adolesan an.
MWEN PA JWENN PLAS NAN LEKÒL/
GADRI (KRÈECH), KISA POU MWEN FÈ? Menm lè pwosesis Destitisyon Pouvwa Lafanmi lan an pwosesis, gen posibilite pou
defann fanmi an pou yo ka eseye ranvèse sitiyasyon an. Si nan pwosesis lan, fanmi an pèdi pouvwa
Ou ka ale nan Depatman Edikasyon nan minisipalite w la, pou mande solisyon. Si ou pa sou pitit la, yo ka refere timoun nan/adolesan nan pwosesis adopsyon a, kote li pral resevwa dwa
jwenn plas menm lè sa, ou dwe ale nan Biwo Defans Piblik la, epi pote yon pwosè pou asire dwa pou etabli yon nouvo fanmi.
pitit ou a nan edikasyon. Ou ka ale tou pou Konsèy Gadyen (Conselho Tulelar) ak Ministè Piblik
Eta a Pèt de dwa sou pitit ou yo sèlman rive si aprè pwosesis jidisyè a, yo analize ke timoun nan
KISA KI KONSÈY GADYEN AN (CONSELHO TUTELAR)?
/ adolesan pral kontinye an risk pou nenpòt rezon sa yo:
• Neglijans: lè paran yo pa konpli obligasyon yo, tankou: pa mennen nan vaksen atan,
Li se kò an chaj nan sosyete a ki asire pwogrè nan dwa timoun ak adolesan, defini nan pa byen bay manje, elatriye;
Lwa 8.069 / 90. Gadyen Konsèy la responsab pou mande aplikasyon mezi pou pwoteje timoun • Abandon: lè timoun lan oswa adolesan pa pran swen pa yon adilt (granmoun)
ak adolesan, kèlkeswa lè yo santi yo an danje; epi li ka aji tou, pa egzanp, garanti plas nan lekòl. responsab;
• Move tretman: lè timoun lan / adolesan viktim yon kalite vyolans, egzanp fizik,
KI LÒT BAGAY TIMOUN MWEN YO GEN DWA GENYEN? seksyèl oswa sikolojik.
Kèlkeswa nasyonalite, pitit ou a kapab jwenn aksè nan divès kalite sèvis, pwogram ak OBS: mank de kondisyon finansyè ak materyèl se PA rezon ki ka fè ou pèdi gad timoun nan.
pwojè, ou ka jwenn enfòmasyon nan CRAS oswa UBS ki pi prè lakay ou, ki egziste nan vil ak nan Chak fwa fanmi an gen difikilte finansyè oswa materyèl, ou ka chache Sanqt Asistans Sosyal Asistans
rejyon kote w ap viv la. Men kèk egzanp: Sosyal (CRAS) ki pi prè lakay ou pou mande sipò ak oryantasyon.
64 65
Inegalite sa yo se rezilta relasyon sèks, se vle di, nan ki jan sosyete yo ap konstwi, nòm,
MWEN SE YON FANM konpòtman, elatriye nan tout listwa. Sou kisa maskilen ak kisa ki fanm.
wen se fanm. Kisa yon fanm ye? Se konsa, ke yon gason oswa yon fanm jodi a trè diferan de tan granpè nou yo ak granmè
Èske mwen trete yon fason diferan paske mwen se yon fanm? e li pral diferan pou timoun nou yo ak pitit pitit nou tou. Aprè yon tan, fanm yo te vin gen dwa
Èske tretman sa a jis? legitim, tankou dwa pou yo travay ak yo vote.
Gen diferans ant kò gason an ak kò fanm an. Diferans sa yo byolojik epi yo gen rapò ak Nan Brezil nou deja gen plizyè aksyon pou fanm yo ka gen dwa yo respekte epi yo dwe
maskilen e femineni. Sepandan, konnen se yon gason e se yon fanm ale pi lwen pase eksplikasyon nan yon sitiyasyon ki pi egal ak gason. Sepandan, daprò yon etid pa Foròm Ekonomik Mondyal
byolojik, li gen yon gwo enfliyans nan anviwònman sosyal la. Gason ak fanm yo diferan, men yo (WEF / 2016), nan rit aktyèl la, li ta pran 95 ane pou fanm ak gason yo rive jwenn egalite total nan
dwe gen dwa egal (menm dwa) daprè lwa nou yo, espesyalman Konstitisyon federal 1988 la, nan Brezil.
Atik 5: I - gason ak fanm egal nan dwa ak obligasyon ...”
POUKISA NOU PALE SOU VYOLANS KONT FANM?
Malgre sa, inegalite ant gason ak fanm toujou trè gwo nan Brezil ak nan mond lan, sòti
nan divizyon travay domestik, pi piti salè pou fanm, vyolans kont fanm, pami lòt ekspresyon Vyolans kont fanm se youn nan ekspresyon ki pi di nan inegalite sèks, nou bezwen pale
inegalite sa a. sou li. Poukisa?
• Apeprè 70% nan viktim ki asasinen yo se sèks feminen, ki mouri pa mari yo oswa
INEGALITE NAN MOND LAN NAN TRAVAY: patnè yo;
• Vyolans domestik se kòz presipal mennen lanmò ak andikap nan mitan fanm 16- ak
• Yon fanm ki travay menm travay la, ak menm pwodiktivite a kòm yon gason, men li 44-ane epi ki touye plis pase kansè ak aksidan machin;
resevwa yon salè ki pi ba anpil pase gason; • Vyolans kont fanm pwodui konsekans emosyonèl devastatè, souvan ki pa ka repare,
• Yon fanm ki gen 12 ane etid ap resevwa, an mwayèn, 65% mwens pase salè yon ak enpak grav sou sante mantal, seksyèl ak repwodiktif fanm.
gason nan menm lekòl la.
Sa a se rezilta yon kilti ki valorizepi plis travay yon gason ke yon fanm. Li souvan konsidere kòm natirèl pou yon fanm soufri sèten vyolans de mari li, patnè, frè,
elatriye; men FANM GEN DWE POU VIV YON LAVI SAN VYOLANS, epi nou dwe ede l pou l kraze sik sa a.
INEGALITE NAN TRAVAY DOMESTIK
(NETWAYE KAY, GADRI, KWIZIN, ELATRIYE): Nou pa vle jenerasyon nan lavni, fanm, pitit fi nou yo, sè nou yo, zanmi nou yo, konpayon nou yo,
pou yo kontinye soufri.
• 82% nan jèn fanm fè kèk travay nan kay la;
• 40% nan jenn gason fè aktivite sa yo. Vyolans kont fanm ale pi lwen pase agresyon fizik oswa seksyèl. Vyolans se zak agresyon
Si tout moun ap travay, yo manje, yo dòmi epi yo sal, poukisa sèlman fanm ki dwe kwit (fè oswa menm omisyon, ki lakòz soufrans fizik oswa sikolojik viktim lan. Vyolans kont fanm ka rive
manje), netwaye ak pwòpte? nenpòt kote, nan lari a, nan travay ou menm nan kay la.
66 67
Vyolans ka rive nan yon fason degize, men ak lwa Maria da Penha, plizyè konpòtman Atitid agresè a: konpòtman menasan, ak agresyon vèbal (ofans, imilyasyon ak madichon),
konsidere kòm “natirèl” ak “kiltirèl” yo te vin klase kòm vyolans kont fanm, tankou: kriz jalouzi ak / oswa destriksyon objè nan kay la.
•• Pa pèmèt fanm lan pale avèk fanmi ak zanmi;
Atitid fanm lan: santi l responsab eksplozyon agresè a, toujou chache jistifikasyon pou
•• Refize posibilite pou yo soti pou kont yo ou gen zanmi;- Menase pou pran timoun yo;
konpòtman vyolan li (fatig, chomaj, alkòl, “maladi mantal”, elatriye). Li kwè ke li ka fè yon bagay
•• Fizikman atake fanm lan ak pitit li yo ak kalòt, koup pye, bat, elatriye;
pou enpeche kòlè l vin pi gwo.
•• Fè fanm nan santi l emosyonèlman ankyè;
•• Imilye fanm lan devan pitit li yo, fanmi oswa an piblik;
FAZ 2 - EEKSPLOZYON / DEKONTROLE,
•• Menas lanmò oswa chantaj, menas swisid; DESTRIKSYON AK AGRÈSYON
•• Konvenk fanm nan fè sèks kont volonte li;
•• Anpeche fanm nan travay epi / oswa etidye; Atitid agresè a: komèt agresyon fizik ak vèbal ak prezante konpòtman san kontwòl. Avèk
•• Kontwole ak oprime fanm lan; chak nouvo sik agresyon yo vin pi vyolan.
•• Kraze afè pèsonèl fanm lan; Atitid viktim nan: santi l fèb, ak laperèz, kòlè ak enkyetid. Li kwè ke li pa gen okenn
•• Kenbe oswa detwi dokiman fanm nan; kontwòl sou sitiyasyon an.
•• Anpeche fanm nan chwazi kalite rad li vle mete;
•• Anpeche patisipasyon yo nan aktivite sosyal, edikasyon, travay, aktivite kiltirèl ak FAZ 3 – LING DE MYEL/ KONPOTMAN JANTI E AMOURE
relijye;
Atitid agresè a: aprè vyolans fizik, li repanti, blame tèt li, montre remò ak laperèz pou pèdi
•• Anpeche retou yo nan peyi orijin yo;
konpayon an. Li vin atansye e karesan. Pwomèt nenpòt bagay epi sèmante pou pa aji nan fòm
•• Fòse fanm nan migre kont volonte li.
vyolan ankò. Tanporèman sanble ‘’ yon nouvo moun. ‘’
Si ou idantifye nenpòt nan konpòtman sa yo nan anviwònman lakay ou oswa nenpòt
Atitid viktim nan: kwè nan chanjman konpòtman patnè a oswa ansyen patnè a, repoze
fanm ou konnen, rete atantif e chache oryantasyon nan telefòn ak adrès ki nan fen ti liv sa a.
sou epizòd vyolans yo pa dwe repete. Gradyèlman, koup la retounen nan faz tansyon nan relasyon
an (Faz 1).
PREVANSYON KONT VIOLANS
FAZ 1:
EVOLISYON DE TANSYON
Ronpe yon relasyon vyolan se yon pwosesis: chak fanm gen tan li.
•• Li nesesè yo idantifye sitiyasyon ki fè nou santi mal yo pou nou ka elimine yo;
•• Nou pa ka pèmèt pèsò kontwole lavi nou;
•• Nou dwe gen otonomi pou tèmine relasyon ki fè nou mal;
•• Nou pa ta dwe konsidere ke moun ki avèk nou yo kòm sèl mèt nan lavi nou; 3 1
•• Nan yon relasyon ki an sante (ki bon) pa gen pèsòn ki komande lòt, de moun yo
montre afeksyon ak sipò;
•• Nou pa ta dwe aksepte nenpòt ki eskiz pou lòt moun nan trete nou mal;
•• Nou pa dwe pèmèt lòt moun blame nou poutèt ke relasyon an ap mal mache;
FAZ 3: FAZ 2:
•• Nou pa dwe sispann fè bagay ki fè nou plezi. LING DE MYEL EKSPLOZYON /
Konpotman janti e amoure DEKONTROLE,
DESTRIKSYON
SIK VYOLANS KONT FANM AK AGRÈSYON
Vyolans entèpèsonèl jeneralman swiv yon modèl agresyon. Plizyè etid endike ke agresyon 2
nòmalman enflije nan yon sik repetitif, ki konpoze de twa faz:
68 69
Pou rezon sa yo, yon fanm ka rete nan yon relasyon vyolan pou lontan ak fè fas a difikilte KI LÒT BAGAY MWEN GENYEN
ANPLIS KÒM DWA?
pou chache èd. Li nesesè pou konprann ke difikilte pou aji oswa reyaji se pa fòt fanm lan, men li
soti nan yon aprantisaj emosyonèl ki kreye pa pwòp sitiyasyon vyolans lan.
Si ou nan yon sitiyasyon vyolans domestik ou gen dwa dwe èd ak akonpanye nan
sèvis espesyalize, pou kapab jis pale sou sitiyasyonw lan, men tou, denonse agresè a. Nan kèk
PA KWE NAN TOUT SA KI DI minisipalite yo gen kay ki se kay fanm ki viktim vyolans, ak pitit yo, pou yon sèten tan, nan yon
E PA DI TOUT SA MOUN DI adrès an sekrè.
SE PA VERITE:
X Ke fanm renmen tap (pran kou);
LÒT FÒM VYOLANS KI SE KRIM
X Ke gen kèk fanm ki merite oswa mande pou abize yo, oswa ki renmen yo bat yo;
Lè yon fanm soufri nenpòt kalite agresyon ki pa domestik, lalwa sipòtel tou, li dwe
X Ke vyolans kont fanm se sèlman yon pwoblèm pou koup la;
imedyatman chache pòs lapolis ki pi prè a, epi an ka dout oryantasyon nan Biwo Defans Piblik la.
X Ke pwofesyonèl oswa fanm ki gen pi gwo pouvwa achte pa soufri vyolans;
Gen anpil fòm vyolans ki gen krim ki pini, sa yo se kèk:
X Ke li pa vo lapèn pou w chache yon pòs polis;
• Menas: si yon moun, pa mo jès oswa ekri, menasew ou pwomèt fè w yon mal enjis e
X Ke fanm yo se lènmi, yo pa serye ak yo trèt;
grav. Art. 147 nan Kòd Penal la (Prizon nan 3 mwa a 1 nan);
X Ke fanm lan koupab de vyolans paske li se yon fanm sediktè.
• Atak vyolan endesan: si yon moun fòse ou gen kontak entim kont volonte ou, san li
pa konplete yon relasyon seksyèl;
LWA MARIA DA PENHA
• Manti: si yon moun te akize ou de yon krim ou pa t ‘komèt;
• Destriksyon dokiman: si yon moun detwi, siprime oswa sere, po pwòp benefis li yo
Lè vyolans la pratike nan kay la, pou fanmi, pa moun k ap viv nan menm anviwònman
oswa pou benefis lòt moun, dokiman piblik oswa prive, ki deranje ou, ou viktim de yon
domestik la - menm si se pa devan (egzanp.: zanmi, envite elatriye) - oswa pa mari a ou asosye,
krim destriksyon dokiman;
fanm ki viktim agresyon ap gen pwoteksyon nan Lwa No 11,340, ki te vin rekonèt kòm lwa “Maria
• Vyòl: si yon moun fòse ou pou fè sèks kont volonte, pa fòs, menas oswa entimidasyon
da Penha “. Lwa sa a te pase an 2006, nan onè yon fanm ki te rele Maria, ki gen mari li, ki te eseye
ou viktim krim kadejak. Ant adilt, e menm nan maryaj, ant mari ak madanm, relasyon
touye l ‘de fwa epi depi lè sa a li dedike li nan konbat vyolans kont fanm.
seksyèl ki enpoze pa fòs tou karakterize kò vyòl. Art. 213 nan Kòd Penal la (Prizon 6 a
Lwa Maria da Penha etabli chak ka vyolans domestik ak fanmi se yon krim, li dwe detèmine
10 ane). REMAK: Nan ka sa a ou gen dwa pran konprime aprè nan maten oswa sispann
nan ankèt lapolis yo epi yo dwe voye yo nan Ministè Piblik. Li te tou fè pwomosyon kreyasyon Pòs
gwosès la jiska 20 semèn jestasyon;
Polis Fanm, Enstans Espesyalize Vyolans Domestik kont Fanm ak lòt sèvis ki espesyalize nan swen
• Lezyon kòporèl: si yon moun te baw kout pyen, choute oswa frapew ak lè l sèvi avèk
pou fanm nan sitiyasyon vyolans.
objè ki fèw mal oswa ki fè mal pou sante ou (Art.129CP, 3 mwa a 1 ane);
• Arasman seksyèl: si yon moun jennen seksyèl nan objektif poul baw avantaj oswa
TIP DE KRIM VYOLANS KONT FANM fèw favè pou sèks, lè l sèvi avèk pozisyon otorite li - (. Atik 216 CP 1-2 ane);
Pèn Jiska 3 zan prizon, elwanye kay la, mezi pwotektiv, elatriye • Entimidasyon Moral nan espas travay: si bòs nan travay ou ekspoze ou sitiyasyon
Lwa Lwa nº 11.340/2006 imilyan repete tankou fè bri sou ou devan lòt anplwayè mande pou objektif ireyalizab,
aji ak rigè eksesiv oubyen baw “sounon”(ti non jwè) anbarasan anplwayè an, ou ka ap
KISA KI MEZI PWOTEKSYON IJANS LAN? viktim arasman moral;
• Blese: si yon moun te ofanse ou, menm si li pa nan devan yon lòt moun,
Se yon desizyon jidisyè pou pwoteje fanm ki viktim vyolans domestik. Lè plent lan ap fèt, • Diskriminasyon, blesi rasyal ak rasis: ofanse, imilye, anmède oswa anpeche yon
nan estasyon polis la, fanm lan ka mande mezi pwoteksyon yo bay nan Lwa Maria Da Penha. Jij la
pral revize demand lan, epi li ka detèmine:
70 71
Enskripsyon Inik (Cadatro Único) se pòt pou benefis pwogram sosyal yo. Yo ka fè
enskripsyon an sèlman pou fanmi ki gen revni chak mwa ki rive jiska ½ minimòm salè pou
72 73
NAN KA RASIS
Pou plent ak sijesyon pou amelyorasyon nan sèvis sante:
Nan Caxias do Sul ou ka mande oryantasyon tou nan:
•• 136 – Resepsyon Jeneral SUS: Rele gratis nan nenpòt vil nan Brezil
•• Kowòdinasyon Pwomosyon nan egalite rasyal
Si w ap viv nan Caxias do Sul ou ka chache tou pou Resepsyon sèvis Sante: Adrès: Rua Rua Alfredo Chaves, 1333, 4º piso da Prefeitura
•• Adrès: : Rua Marechal Floriano, 421, 6º andar – bairro Centro Telefòn: (54) 3218. 6000 - Ekstansyon 6418 / E-mail: [email protected]
Telefòn (54) 3290.4446 oswa 3290.4450 / e-mail [email protected] •• COMUNE (Konsèy minisipal Kominote Nwa)
Facebook: comunecaxias / E-mail: [email protected]
74 75
76 77
REVISÃO:
Revizyon:
Camila Tomazzoni Marcarini
OBS: Nou pèmèt repwodiksyon pasyèl oswa total materyèl ti liv depi ou site sous li epi
itilizel kòm materyèl distribisyon gratis.
78 79
REALIZAÇÃO/ Realizasyon:
80