Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa

Warszawska
Brygada Pancerno-Motorowa

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	10 czerwca 1939
Rozformowanie	20 września 1939
Nazwa wyróżniająca	Warszawska
Dowódcy
Pierwszy	płk dypl. Stefan Rowecki
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Podległość	Dowództwo Broni Pancernych Armia „Lublin”

Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa (WBPM, WBPanc.-Mot.) — wielka jednostka pancerno-motorowa Wojska Polskiego.

Formowanie

Pod koniec maja 1939 roku Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz podjął decyzję o organizacji drugiej brygady pancerno-motorowej. 26 maja 1939 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało zarządzenie o przeszkoleniu motorowym oficerów i szeregowych 1 pułku strzelców konnych z Garwolina.

10 czerwca 1939 roku w Warszawie, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki zaproponował dowódcy piechoty dywizyjnej 2 Dywizji Piechoty Legionów, płk dypl. Stefanowi Roweckiemu objęcie dowództwa nad brygadą pancerno-motorową, którą ma zostać zorganizowana do 15 sierpnia, na wzór 10 Brygady Kawalerii. W poniedziałek, 12 czerwca pułkownik Rowecki przyjął propozycję ministra spraw wojskowych. Kolejne trzy dni pułkownik Rowecki spędził w Rzeszowie i Łańcucie, obserwując ćwiczenie pokazowe 10 BK dla gen. Louisa Faury, studiując organizację brygady i omawiając jej organizację z płk dypl. Stanisławem Maczkiem. Po powrocie do Warszawy, w sobotę 17 czerwca, pułkownik Rowecki przedstawił gen. bryg. Bronisławowi Regulskiemu propozycje zmian w organizacji nowej brygady, w tym uzupełnienie jej składu o drugi pułk kawalerii. W odpowiedzi gen. Regulski oświadczył, że marszałek Śmigły-Rydz nie wyraził zgody na motoryzację kolejnego pułku kawalerii. W poniedziałek, 19 czerwca ustalona została nazwa wielkiej jednostki - Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa oraz wydany rozkaz o utworzeniu jej dowództwa z siedzibą w Warszawie. Na drugi dzień wydana została oficjalna nominacja pułkownika Roweckiego na dowódcę brygady i rozkaz w sprawie wyposażenia jej w sprzęt pancerny i motorowy. W kolejnych dniach ukazywały się rozkazy dotyczące organizacji poszczególnych pododdziałów WBPM:

• 24 czerwca - zarządzenie administracyjno-gospodarcze Biura Administracji Armii (BAA),
• 24 czerwca - rozkaz o utworzeniu szwadronu łączności w Warszawie,
• 25 czerwca - rozkaz o utworzeniu dywizjonu artylerii motorowej w 1 Pułku Artylerii Motorowej w Stryju,
• 10 ? 11 lipca - rozkaz o utworzeniu pułku strzelców pieszych w Rembertowie, na bazie batalionu manewrowego (3 Batalion Strzelców) Centrum Wyszkolenia Piechoty,
• 22 lipca - rozkaz o utworzeniu plutonu regulacji ruchu w Warszawie,
• 22 lipca - zarządzenie BAA o wyposażeniu szwadronu łączności w jedną radiostację N1/S, trzy radiostacje RDK/S, trzy łącznice polowe i sześć zestawów patroli telefonicznych,
• 22 lipca - rozkaz w sprawie zmiany kierunku szkolenia w 1 psk,
• 24 lipca zarządzenie BAA o uzbrojeniu dywizjonu artylerii motorowej w cztery 75 mm armaty i cztery 100 mm haubice,
• 25 lipca - rozkaz o utworzeniu dywizjonu rozpoznawczego w Garwolinie,
• 27 lipca - rozkaz o wcieleniu 1 psk z dniem 1 sierpnia w skład WBPanc.-Mot.,
• 28 lipca - rozkaz o motoryzacji i reorganizacji 1 psk.

Kierując się potrzebą zachowania w tajemnicy faktu formowania brygady ogólny rozkaz organizacyjny wydany został dopiero 14 sierpnia. Rozkaz stanowił, że WBPM jest jednostką organizacyjną wojska całkowicie zmotoryzowaną, podporządkowaną dowódcy Broni Pancernych, a ponadto ustalał jej skład i stałą dyslokację:

• dowództwo Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej z plutonem Kwatery Głównej w Warszawie,
• pluton regulacji ruchu w Warszawie,
• szwadron łączności w Warszawie,
• dywizjon rozpoznawczy z organicznym szwadronem czołgów rozpoznawczych w Warszawie,
• batalion przeciwpancerny w Rembertowie,
• pułk strzelców pieszych z organicznym plutonem czołgów rozpoznawczych w Rembertowie,
• 1 pułk strzelców konnych z organicznym plutonem czołgów rozpoznawczych w Garwolinie,
• dywizjon artylerii motorowej w Warszawie (przejściowe zakwaterowanie w Górze Kalwarii),
• batalion saperów w Puławach, w składzie 2 pułku saperów,
• batalion czołgów, organizowany i podporządkowywany brygadzie na czas ćwiczeń lub na specjalne zarządzenie,

pododdziały przydzielane do współpracy zależnie od potrzeb na czas ćwiczeń oraz na specjalne zarządzenia:

• bateria artylerii przeciwlotniczej z 1 pułku artylerii przeciwlotniczej,
• pluton lotnictwa towarzyszącego z 1 pułku lotniczego.

Ponadto rozkaz określał zakończenie organizacji brygady do 20 sierpnia z wyjątkiem damot.

Działania bojowe

1 września 1939 roku brygada wyszła z garnizonów i skoncentrowała się w rejonie Garwolina, gdzie przebywała do dnia 3 września, będąc w dyspozycji Naczelnego Wodza. W tym dniu otrzymała rozkaz zorganizowania obrony na Wiśle na odcinku od Dęblina do Solca. 4 września weszła w skład nowo utworzonej Armii „Lublin” pod dowództwem generała dywizji Tadeusza Piskora. 6 września do brygady dołączył 2 damot.

10 września do linii Wisły na odcinku bronionym przez brygadę dotarły oddziały niemieckie z 14 i 4 Dywizji Piechoty. 13 września brygada siłami 1 Pułku Strzelców Konnych wraz z kompanią czołgów lekkich wykonała natarcie w kierunku Annopola na siły niemieckie, które przekroczyły Wisłę w tym rejonie. Niemcy wycofali się w kierunku Wisły. Natarcie to, pomimo powodzenia, zostało zatrzymane rozkazem dowódcy brygady. Rozpoczęła ona odwrót w ogólnym kierunku na Lwów wraz z całą Armią „Lublin”. 14 września żołnierze Brygady podpalili zbiorniki benzyny w Szastarce, chcąc zapobiec ich przejęciu przez Niemców.

16 września brygada wspólnie z innymi jednostkami Armii „Lublin” i częścią Armii „Kraków” została okrążona na zachód od Tomaszowa Lubelskiego. Tego dnia przeprowadzono radykalną likwidację taboru samochodowego, dzięki czemu uzyskano 3 tys. litrów benzyny. W nocy z 16 na 17 września przechodziła przez Krasnobród w kierunku miejscowości Zielone, aby wejść do pierwszej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim.

20 września dowódca brygady wobec braku możliwości dalszej walki wydał polecenie zniszczenia sprzętu ciężkiego i przebijania się na własną rękę - był to koniec istnienia brygady.

Organizacja wojenna

• Kwatera Główna Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej
• 1 pułk strzelców konnych
• pułk strzelców pieszych
• dywizjon rozpoznawczy
• 2 dywizjon artylerii motorowej
• batalion przeciwpancerny
• batalion motorowy saperów
• 11 kompania czołgów rozpoznawczych
• 12 kompania czołgów lekkich
• szwadron łączności – por. Władysław Mancewicz
• pluton regulacji ruchu
• pluton żandarmerii
• pluton lotnictwa towarzyszącego
• kolumna transportowa
• kolumna warsztatowa

Jednostki przydzielone

• kompania sanitarna nr 33 (231)

Obsada personalna kwatery głównej

Stefan Rowecki, dowódca Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej

• dowódca brygady – płk dypl. piech. Stefan Rowecki
• zastępca dowódcy - wakat
• dowódca saperów – mjr Wincenty Krzywiec
• szef służby sprawiedliwości - NN
• szef sztabu – ppłk dypl. kaw. Franciszek Stachowicz
• zastępca szefa sztabu - kpt. dypl. piech. Józef Szyrmer
• I oficer operacyjny - kpt. dypl. Marian Kowalczyk
• II oficer operacyjny - kpt. dypl. art. Mieczysław Szczawiński
• dowódca łączności – kpt. dypl. Zenon Starkiewicz
• dowódca plutonu regulacji ruchu – por. Stanisław Tatur
• kwatermistrz – mjr dypl. Tadeusz Kuźmiński
• oficer techniczny – mjr Antoni Popławski
• oficer intendentury – kpt. Marian Wroński
• oficer uzbrojenia - por. Mieczysław Jankiewicz
• naczelny lekarz – mjr lek. dr Tadeusz Gadomski
• dowódca plutonu żandarmerii – por. rez. żand. Zygmunt August Żytomirski
• dowódca Szwadronu sztabowego – ppor. Stefan Stasiak
• komendant Kwatery Głównej – rtm. Witold Bourdon

Obsada personalna Dywizjonu Rozpoznawczego

Obsada personalna Dywizjonu Rozpoznawczego

• Dowódca dywizjonu – mjr Konstanty Kułagowski
• Zastępca dowódcy i kwatermistrz – rtm. Bronisław Kochański
• Dowódca szwadronu liniowego – rtm. Leon Podrez († 8 IX 1939, Ciepielów)
• Dowódca szwadronu czołgów rozpoznawczych TKS – kpt. br. panc. Antoni Czechowicz († 10 IX 1939, Lipsk)
• Dowódca plutonu motocyklistów – por. Andrzej Hudzicki
• Dowódca plutonu ckm – ppor. kaw. Jerzy Iwanicki
• Dowódca plutonu ppanc. – ppor. piech. Stanisław Rządkiewicz († 18 IX 1939, Tomaszów Lubelski)
• Dowódca plutonu łączności – por. Kazimierz Huttel
• Dowódca plutonu pionierów – ppor. Tadeusz Laskowski († 8 IX 1939, Ciepielów)
• Dowódca plutonu gospodarczo-transportowego – por. int. Cyryl Antoni Krajewski

Bibliografia

• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
• Michał Kuchciak. Nieznane relacje dotyczące Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej w 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (262), s. 152-176, 2017. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. ISSN 1640-6281. 
• Stefan Rowecki: Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906-1939). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1988. ISBN 83-07-01547-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06771-6. Brak numerów stron w książce
• Wacław Zaleski: W Warszawskiej Brygadzie Pancerno-Motorowej 1939. Z dziejów 1 Pułku Strzelców Konnych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988. ISBN 83-11-07460-7.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.