Smuklikowate
| Halictidae[1] | |
| Thomson, 1869 | |
| Okres istnienia: eocen–dziś | |
 Halictus scabiosae | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| (bez rangi) | pszczołokształtne |
| Rodzina |
smuklikowate |
Smuklikowate (Halictidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny pszczół, obejmująca ponad 4300 opisanych gatunków. Rozsiedlona kosmopolitycznie. Przedstawiciele wykazują szerokie spektrum zachowań: od samotniczych po eusocjalne. Gniazdują w glebie lub martwym drewnie. Wyróżniają się budową narządów gębowych. Liczne gatunki są ważnymi zapylaczami roślin uprawnych. W zapisie kopalnym znane od wczesnego eocenu.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Są to pszczoły małych i średnich rozmiarów, w większości osiągające między 4 a 14 mm długości ciała, o bardzo jednolitej budowie. Dominuje wśród nich ciemne ubarwienie, czasem z żółtymi znakami, zwłaszcza na twarzy samców. Niektóre gatunki ubarwione są jaskrawo zielono lub czerwono[2]. Od innych pszczół wyróżniają się położeniem żuwki wewnętrznej z dala od reszty szkieletu narządów gębowych. Osadzona jest ona wysoko na przedniej powierzchni rurki tworzonej przez wargę dolną i szczęki. Szkielet głowy cechuje również zlanie się tentorium z podgębiem prawie po przednie końce[3].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Smuklikowate gniazdują głównie w glebie, często w dużych koloniach. Wybierają tereny nie zarośnięte roślinnością. Komórki lęgowe mogą być osadzone w korytarzu głównym, zebrane w grona, umieszczone w osobnej komorze lub osadzone na końcach dodatkowych korytarzy bocznych, których długość może być różna[4]. Mniej liczne gatunki gniazdują w martwym drewnie[5]. Niektóre smuklikowate, jak rodzaj nęczyn (Sphecodes), nie budują własnych gniazd, ale są kleptopasożytami gniazdowymi innych pszczół, w tym innych smuklikowatych[4].
Wśród pszczół tych spotyka się zarówno samotnictwo jak i szerokie spektrum zachowań społecznych, od subsocjalnych po eusocjalne[6][4]. U gatunków eusocjalnych rodzina może zawierać od dwóch do kilkuset osobników[6]. W najbardziej zaawansowanych systemach występują kasty królowych i robotnic[2]. W systemach bardziej prymitywnych nie występuje trwały podział obowiązków, a np. u Halictus ligatus hierarchia w rodzinie ustalana jest z użyciem zachowań agresywnych[7]. Niektóre gatunki potrafią być społeczne lub samotne w zależności od warunków[2]. Największą różnorodność zachowań wykazuje smuklik sześciopasy: w Europie Środkowej tworzy agregacje samotnic, podczas gdy w południowej Grecji tworzyć może stadne kolonie lub właściwe społeczności z podziałem na królowe i robotnice[8].
Do rodziny należą gatunki wydające jedno jak i więcej pokoleń w ciągu roku[4], polilektyczne jak i oligolektyczne[4][3]. Do polilektycznych (zbierających pyłek z różnych roślin) należy większość gatunków występujących w Polsce[4]. Oligolektyczny jest natomiast np. rodzaj wrzałka (Systropha), wyspecjalizowany w kwiatach powoju[3]. Liczne gatunki są ważnymi zapylaczami roślin uprawnych[4]. Niektóre smuklikowate są aktywne wieczorem albo wręcz nocą, co jest rzadkim zachowaniem wśród pszczół[9].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Rodzina rozsiedlona kosmopolitycznie[2]. Badania molekularne wskazują z prawdopodobieństwem a posteriori około 40%, że wywodzi się z Nowego Świata[10]. W Ameryce Północnej występują 34 rodzaje[2]. W Europie stwierdzono nieco ponad 300 gatunków. Z Polski wykazano 105 gatunków należących do 11 rodzajów (zobacz: smuklikowate Polski). W Polsce przedstawiciele rodziny preferują tereny ciepłe i suche, zamieszkując głównie przydroża, pola i skraje lasów[4].
Systematyka i filogeneza
[edytuj | edytuj kod]Filogeneza wg Hedtke i innych, 2013[10]
|
Smuklikowate stanowią drugą (po pszczołowatych) najliczniejszą w gatunki rodzinę pszczołokształtnych. Do 2010 roku opisano 4349 gatunków z 86 rodzajów[11]. Dzieli się je na 4 podrodziny[3][1]:
- Halictinae – smuklikowate właściwe[12]
- Nomiinae – łusarkowate[12]
- Nomioidinae
- Rophitinae – wigorczykowate[12]
Wyniki opublikowanej w 2013 przez Hedtke, Patiny i Danfortha filogenetycznej analizy molekularnej, obejmującej ponad 1300 gatunków pszczół, potwierdzają monofiletyzm smuklikowatych. Według nich stanowią one grupę siostrzaną dla kladu obejmującego Stenotritidae i lepiarkowate. W obrębie smuklikowatych pozycję bazalną zajmują wigorczykowate[10].
W zapisie kopalnym rodzina znana jest od wczesnego eocenu[13]. Do 2010 roku opisano 7 wymarłych rodzajów i 22 wymarłe gatunki[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Halictidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Gretchen LeBuhn, Noel Badges Pugh: Field Guide to the Common Bees of California: Including Bees of the Western. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2013, s. 66, seria: California Natural History Guides.
- ↑ a b c d Charles Duncan Michener: The Bees of the World. Baltimore, London: Johns Hopkins University Press, 2000, s. 90.
- ↑ a b c d e f g h Yury A. Pesenko, Józef Banaszak, Tomasz Cierzniak: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XXVI Błonkówki – Hymenoptera. Zeszyt 68b. Pszczołowate – Apidae. Podrodzina: smuklikowate – Halictinae. Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 2002.
- ↑ Adam R. Smith, William T. Wcislo, Sean O’Donnell. Aurvival and productivity benefits to social nesting in the sweat bee Megalopta genalis (Hymenoptera: Halictidae). „Behavioral Ecology and Sociobiology”. 61 (7), s. 1111–1120, 2007. DOI: 10.1007/s00265-006-0344-4. ISSN 0340-5443.
- ↑ a b Józef Banaszak: Rząd: błonkówki – Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 321-346.
- ↑ N. Pabalan, K.G. Davey, L. Packer. Escalation of Aggressive Interactions During Staged Encounters in Halictus ligatus Say (Hymenoptera: Halictidae), with a Comparison of Circle Tube Behaviors with Other Halictine Species. „Journal of Insect Behavior”. 13 (5), s. 627–650, 2000.
- ↑ M.H. Richards. Variable worker behaviour in the weakly eusocial sweat bee, Halictus sexcinctus Fabricius. „Insectes Sociaux”. 50 (4), s. 361–364, 2003. DOI: 10.1007/s00040-003-0691-3.
- ↑ Birgit Greiner, Willi A. Ribi, Eric J. Warrant. Retinal and optical adaptations for nocturnal vision in the halictid bee Megalopta genalis. „Cell and Tissue Research”. 316 (3), s. 377–390, 2004. DOI: 10.1007/s00441-004-0883-9. ISSN 0302-766X.
- ↑ a b c Shannon M. Hedtke, Sébastien Patiny, Bryan N. Danforth. The bee tree of life: a supermatrix approach to apoid phylogeny and biogeography. „BMC Evolutionary Biology”. 13 (138), s. 1–13, 2013. DOI: 10.1186/1471-2148-13-138.
- ↑ a b Andrew R. Deans, Michael S. Engel, Mattias Forshage, John T. Huber, Alexandre P. Aguiar, Norman F. Johnson, Arkady S. Lelej, John T. Longino, Volker Lohrmann, István Mikó, Michael Ohl, Claus Rasmussen, Andreas Taeger, Dicky Sick Ki Yu John T. Jennings, Order Hymenoptera, [w:] Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness, Z.-Q. Zhang (red.), „Zootaxa”, 1, 3703, 2013, s. 51–62, DOI: 10.11646/zootaxa.3703.1.12.
- ↑ a b c Andrzej Ruszkowski. Nazewnictwo polskie pszczół (Apoidea, Hymenoptera). „Pszczelnicze Zeszyty Naukowe”, s. 217-223, 1993.
- ↑ M.S. Engel, S.B. Archibald. An Early Eocene bee (Hymenoptera: Halictidae) from Quilchena, British Columbia. „The Canadian Entomologist”. 135 (1), 2003.