Podróż apostolska Pawła VI do Ziemi Świętej
Papież | |
---|---|
Termin pielgrzymki |
4 stycznia–6 stycznia 1964 |
1. państwo | |
Miejscowości | |
2. państwo | |
Miejscowości |
Podróż apostolska papieża Pawła VI do Ziemi Świętej – wizyta, która odbyła się w dniach 4–6 stycznia 1964 roku, podczas której Paweł VI odwiedził miejsca związane z chrześcijaństwem, położone na terenie Jordanii oraz Izraela. Była to pierwsza od ponad 150 lat[a] podróż zagraniczna Biskupa Rzymu, a równocześnie pierwsza w historii wizyta papieża w Ziemi Świętej[1][2]. Wizyta w Ziemi Świętej miała charakter religijny i ekumeniczny. Podczas tej podróży nastąpiło pierwsze od ponad pięciuset lat spotkanie zwierzchników Kościoła łacińskiego i Cerkwi prawosławnej. Poprzednie wydarzenie takiej rangi miało miejsce podczas obrad Soboru Florenckiego, kiedy to papież Eugeniusz IV spotkał się z patriarchą Konstantynopola Józefem II. W konsekwencji spotkanie Pawła VI w Ziemi Świętej z patriarchą Konstantynopola Atenagorasem I dało impuls do późniejszych kontaktów między Kościołem katolickim a Cerkwią prawosławną[3].
Planowanie wizyty i przygotowania
[edytuj | edytuj kod]Paweł VI ujawnił plany odwiedzenia Ziemi Świętej już 21 września 1963, a więc równo w trzy miesiące po wyborze na Biskupa Rzymu (21 czerwca 1963). O swoim zamiarze wspomniał w krótkiej nocie kierowanej do sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej kard. Amleto Cicognaniego: „Słusznie powiedziano, aby Następca pierwszego z apostołów powrócił po dwudziestu wiekach historii tam, skąd Piotr wyszedł, niosąc orędzie chrześcijańskie”[1][3].
Wizyta w Ziemi Świętej została ogłoszona przez Pawła VI 4 grudnia 1963, na zakończeniu II sesji Soboru watykańskiego II. Wskazał wówczas, że wizyta taka odbędzie się już terminie 4–6 stycznia następnego roku[4]. Papież powiedział: „Tak bardzo żywa jest w nas świadomość, że do szczęśliwego zakończenia Soboru konieczne jest wzmożenie modlitw i działania, że uznaliśmy, po dojrzałej refleksji i wielu modlitwach, aby samemu udać się w pielgrzymce do ziemi Jezusa, naszego Pana. Chcemy mianowicie przybyć, jeśli Bóg nam pomoże, w styczniu do Palestyny[b], aby osobiście uczcić, w miejscach świętych, gdzie Chrystus się urodził, żył, umarł i zmartwychwstały wstąpił do Nieba, podstawowe tajemnice naszego zbawienia: Wcielenie i Odkupienie”[1]. Komentatorzy zauważali, że nie wymieniał oficjalnych nazw państw, na których terenie miał się znaleźć, ale wskazywał, że chce odwiedzić: „błogosławioną ziemię, z której Piotr wyjechał i do której już nigdy nie wrócił żaden jego następca. My powrócimy do niej jak najpokorniej i na bardzo krótko w duchu modlitwy, pokuty i odnowy duchowej, by ofiarować Chrystusowi jego Kościół, by przywołać do niego, jedynego i świętego, braci odłączonych, by błagać o miłosierdzie dla pokoju między ludźmi, który — jak znowu okazało się w tych dniach — jest bardzo słaby i kruchy, by błagać Chrystusa o zbawienie dla całej ludzkości”. Gdy kierował słowa do Izraelczyków, zwracał się do nich jako do „synów ludu Przymierza”[3].
Papież zapowiedział, że jego pragnieniem było, by w Jerozolimie odbyło się wtedy spotkanie w gronie zwierzchników różnych Kościołów i wyznań chrześcijańskich[c]. Na tę wiadomość zareagował szybko Patriarchat Konstantynopolitański, który już kilka dni po soborowym oświadczeniu papieża ogłosił, że patriarcha Atenagoras I przyjedzie na takie spotkanie do Jerozolimy[1].
14 grudnia 1963 patriarcha Atenagoras I skontaktował się z poszczególnymi zwierzchnikami wszystkich autokefalicznych Kościołów prawosławnych, by poinformować ich o planach wyjazdu do Jerozolimy na spotkanie z Pawłem VI. Większość patriarchów odpowiedziała pozytywnie[5]. Atenagoras I również wyraził życzenie, aby spotkać się tam ze zwierzchnikami innych wspólnot chrześcijańskich. Ostatecznie, oprócz Pawła VI i Atenagorasa I, obecny był w Jerozolimie prawosławny patriarcha Jerozolimy Benedykt (Benediktos)[d], który pełnił rolę gospodarza[1]. W spotkaniu uczestniczył także Kalinik, metropolita eparchii w Grecji, ale była to jego indywidualna decyzja[1].
W ślad za publicznym apelem Pawła VI o spotkanie zwierzchników różnych Kościołów i wyznań chrześcijańskich w Jerozolimie, 10 grudnia 1963 do siedziby patriarchatu w Stambule udał się podsekretarz Sekretariatu ds. Jedności Chrześcijan ks. Pierre Duprey, by oficjalnie poinformować patriarchę Atenagorasa I jako duchowego zwierzchnika światowego prawosławia o propozycji papieża. 28 grudnia tego roku patriarcha wysłał do Watykanu delegację w celu ustalenia ostatecznych szczegółów[1].
Kontekst polityczny
[edytuj | edytuj kod]W 1963 Stolica Apostolska nie utrzymywała stosunków dyplomatycznych z Izraelem, co powodowało dodatkowe utrudnienia polityczne i logistyczne, bowiem Jerozolima była podzielona między Izrael a Jordanię, a samo Stare Miasto z bazyliką Grobu Świętego, Drogą Krzyżową i Wieczernikiem leżało po stronie jordańskiej[1].
Przebieg wizyty
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy dzień: Jordania – Jerozolima
[edytuj | edytuj kod]4 stycznia 1964 rano samolot włoskich linii lotniczych Alitalia z Pawłem VI i towarzyszącymi mu 64 osobami na pokładzie odleciał z rzymskiego lotniska Fiumicino. Zgodnie z planem wylądował w stolicy Jordanii – Ammanie. Papieża przywitał król Husajn. Paweł VI ruszył białą limuzyną w kierunku Jerozolimy, a król Husajn towarzyszył mu w tej podróży helikopterem. Po drodze papież zatrzymał się nad Jordanem[1][4].
Na teren jerozolimskiego Starego Miasta Paweł VI wszedł przez Bramę Damasceńską, przeszedł część trasy Drogi Krzyżowej, zatrzymując się i całując ziemię we wskazywanych przez tradycję miejscach trzech upadków Jezusa[1][4]. Pieszej trasie papieża przez wąskie zaułki Starego Miasta towarzyszyły tłumy, a zapewnienie przez służby zasad bezpieczeństwa okazało się niemożliwe[4]. W bazylice Grobu Świętego – do której przez napierający tłum nie zdołały się przedostać osoby towarzyszące papieżowi – Paweł VI odprawił Mszę św. i odmówił modlitwę[1][4]. Relacje przekazywały, że po odczytaniu Ewangelii, podczas prefacji i podniesienia papieżowi ze wzruszenia łamał się głos[4]. Rezydencją papieża podczas tej pielgrzymki była zlokalizowana na Górze Oliwnej delegatura apostolska[1]. Tam też przyjął kilkoro gości, wśród nich prawosławnego patriarchę Jerozolimy Benedykta[4]. Wieczorem Paweł VI odwiedził jeszcze kościół Wszystkich Narodów, gdzie odprawił nabożeństwo upamiętniające cierpienie Jezusa w ogrodzie Oliwnym[1][4]. Podczas liturgii w sześciu językach odczytane zostały fragmenty z Ewangelii mówiące o męce Chrystusa w Ogrójcu – po łacinie, po grecku, arabsku, koptyjsku, rosyjsku oraz w języku ormiańskim[4].
Drugi dzień: Izrael – Jerozolima, Nazaret, Kafarnaum, Kana Galilejska, góra Tabor, Syjon i spotkanie z Atenagorasem I
[edytuj | edytuj kod]W niedzielę 5 stycznia papież przekroczył pieszo granicę między Jordanią a Izraelem przez Bramę Taana w pobliżu historycznego Megiddo[1][6]. Przejście to otwarto specjalnie na czas wizyty papieża (wcześniej władze usunęły zapory z drutu kolczastego, by umożliwić przejście[1]), bowiem w tym czasie ruch pomiędzy Jordanią i Izraelem był możliwy tylko przez bramę Mandelbauma (Sza'ar Mandelbaum) w Jerozolimie[4]. Papieża powitał prezydent Zalman Szazar[1] oraz premier rządu izraelskiego Lewi Eszkol, a także członkowie rządu i korpus dyplomatyczny[4]. Paweł VI wygłosił krótkie przemówienie (podczas którego nie wymienił nazwy państwa, do którego przybył[e]), w którym podkreślał religijny charakter pielgrzymki, prowadzonej w duchu modlitwy o pokój i pojednanie między ludźmi[1].
Po powitaniu papież udał się do (budowanej jeszcze[6]) bazyliki Zwiastowania Pańskiego w Nazarecie. Po powitaniu przez przybyłych patriarchów i arcybiskupów wschodniokatolickich odprawił w Grocie Zwiastowania Mszę św. Po liturgii Paweł VI odwiedził Kanę Galilejską i dotarł nad Jezioro Tyberiadzkie[1]. Tutaj odwiedził Tabgę, kościół Prymatu Piotra i dotarł do Kafarnaum, w którym odwiedził ruiny starożytnej synagogi, a zszedłszy na brzeg jeziora symbolicznie zanurzył ręce w wodzie. Z Kafarnaum papież udał się do klasztoru franciszkanek położonego na Górze Błogosławieństw, po odpoczynku i obiedzie udał się na Górę Tabor, na której odwiedził bazylikę Przemienienia Pańskiego[1][4].
Po powrocie do Jerozolimy Paweł VI odwiedził Wieczernik, który według tradycji chrześcijańskiej identyfikowany jest na wzgórzu nazywanym współcześnie Syjonem[7] – najwyższym punkcie starożytnej Jerozolimy[8], położonym poza murami Starego Miasta, na zachód od wzgórza Ofel[1] oraz położony obok kościół Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny[6]. W czasie wizyty papieża w Wieczerniku kardynał Eugène Tisserant, któremu towarzyszyli przedstawiciele izraelskiego rządu, zapalił w imieniu Pawła VI w pobliskiej Grocie Męczenników sześć świec symbolizujących sześć milionów Żydów zamordowanych w czasie II wojny światowej[4]. Z Wieczernika papież udał się do swej rezydencji w siedzibie delegatury apostolskiej zlokalizowanej po stronie jordańskiej[1]. Przy bramie Mendelbauma Pawła VI żegnał prezydent Izraela[4]. W siedzibie delegatury papież spotkał się po kolei z dwoma chrześcijańskimi patriarchami Jerozolimy – z ormiańskim Jegisze (Elizeuszem) Derderianem[9][1] i z prawosławnym Benedyktem[10][1].
Wieczorem tego dnia Paweł VI spotkał się ze zwierzchnikiem światowego prawosławia, patriarchą Atenagorasem I. Po krótkiej prywatnej rozmowie zwierzchnicy obu Kościołów przekazali sobie znak pokoju, zaprezentowali wzajemne dary, a na zakończenie odmówili oddzielnie, choć jednocześnie (po grecku i łacinie) modlitwę Ojcze nasz[1][11]. Spotkanie trwało 40 minut. Na zakończenie zwierzchnicy obu Kościołów pożegnali się pocałunkiem pokoju[4].
Trzeci dzień: Jordania – Jerozolima, Betlejem, powrót do Rzymu
[edytuj | edytuj kod]6 stycznia, w uroczystość Objawienia Pańskiego (Trzech Króli), Paweł VI udał się do bazyliki Narodzenia Pańskiego w Betlejem[1]. Pojazd papieża poprzedzała honorowa eskorta złożona z dwudziestu jeźdźców Gwardii Królewskiej na białych koniach. Król Husajn towarzyszył przejazdowi szkarłatnym helikopterem[4]. W Grocie Narodzenia odprawił Mszę św.[1][4]
Podczas homilii złożył ułożone osobiste wyznanie wiary, wyjaśniając, że jest takie samo, jak to, które głosi Kościół. Odniósł się także do kwestii jedności chrześcijan: „Oby Bóg sprawił, aby jak najszybciej doszło do tego spotkania z chrześcijanami, jeszcze od nas odłączonymi” [...], bo „brama owczarni jest otwarta. Oczekujemy wszystkich lojalnie i z miłością”[1].
Podczas wizyty przekazał dla bazyliki Złotą różę – statuetkę przyznawaną kościołom, sanktuariom, władcom lub innym osobistościom jako wyraz szacunku i uznania. Na zakończenie wizyty w Betlejem Paweł VI wystosował orędzie do głów państw i ludzi odpowiedzialnych za losy narodów: „Uważamy za swój obowiązek gorąco ponowić nasz apel o pokój (...). Oby rządzący usłuchali tego głosu naszego serca i oby nadal podejmowali wielkodusznie wysiłki na rzecz zapewnienia ludzkości pokoju, tak bardzo przez nią upragnionego”[1].
Po powrocie do Jerozolimy papież złożył rewizytę patriarsze Atenagorasowi I, który przebywał w tym czasie w siedzibie patriarchy jerozolimskiego. Spotkanie było dłuższe – trwało blisko 2 godziny. Uczestniczyli w nim także trzej kardynałowie oraz prałat Johannes Willebrands, sekretarz[f] watykańskiego Sekretariatu Jedności Chrześcijan (od 1998 Papieska Rada do spraw Popierania Jedności Chrześcijan)[1][4]. Rozmówcy uzgodnili, że powołają komisję, która będzie badała możliwość zbliżenia między obydwoma wyznaniami[1]. Na zakończenie wizyty papież podarował patriarsze Atenagorasowi I złoty kielich i patenę, zaś patriarcha obdarował go bogato inkrustowaną brylantami i rubinami ikoną oraz złotym krzyżem z łańcuchem[4].
Po zakończeniu spotkania z patriarchą Atenagorasem I Paweł VI wrócił na krótki odpoczynek do rezydencji w delegaturze apostolskiej, po czym udał się na lotnisko w Ammanie, skąd wrócił do Rzymu[1]. Podczas przejazdu papieża na lotnisko doszło do kolejnego, przypadkowego spotkania z Atenagorasem I na ulicach Jerozolimy[4].
Na lotnisku papieża żegnał król Husajn z całym rządem jordańskim. Paweł VI, kończąc pożegnalne przemówienie, powiedział: „Niech Bóg wynagrodzi tę serdeczność, niech otrze wszystkim łzy, niech ześle im pokój, dobrobyt i prawdziwe szczęście. Pokój tej ziemi i wszystkim jej mieszkańcom”. Odrzutowcem Douglas DC-8 papież wrócił do Rzymu[4].
Wymiar historyczny podróży
[edytuj | edytuj kod]Podróż Pawła VI do Ziemi Świętej była pierwszą od ponad 150 lat podróżą zagraniczną Biskupa Rzymu[a], a także pierwszą w historii wizytą papieża w Ziemi Świętej (od czasów pierwszego Biskupa Rzymu Piotra Apostoła)[1][3][12][5]. Podczas tej wizyty doszło do pierwszego od ponad pięciuset lat spotkania zwierzchników Kościoła łacińskiego i Cerkwi prawosławnej. Poprzednie wydarzenie takiej rangi miało miejsce w 1439 (lub 1438[5]), podczas obrad Soboru Florenckiego, kiedy to papież Eugeniusz IV spotkał się z patriarchą Konstantynopola Józefem II[3]. Komentatorzy zwracali uwagę na fakt, że sama wizyta Pawła VI w Ziemi Świętej i spotkanie z patriarchą Konstantynopola odbywały się w czasie, gdy dopiero toczyły się dyskusje nad dokumentami soborowymi. Nie były jeszcze uchwalone najważniejsze dokumenty: Dekret o ekumenizmie „Unitatis redintegratio”, Dekret o Kościołach wschodnich katolickich „Orientalium ecclesiarum” czy Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen Gentium” (dokumenty te Sobór uchwalił 21 listopada 1964), w związku z czym szczególnego znaczenia nabierał religijny i ekumeniczny charakter wizyty[3].
Spotkanie obu zwierzchników dało początek późniejszym stałym kontaktom między katolicyzmem, a prawosławiem. Pokłosiem były także wzajemne wizyty delegacji z Rzymu i z Konstantynopola w stolicach patriarszych podczas świąt patronalnych, które przypadają 29 czerwca i 30 listopada. Po 1980 kontakty te zaowocowały stałym dialogiem między obu Kościołami[1][2][13][3].
Komentatorzy zwracali także uwagę na wyjątkowo skromną formę podróży papieża. W czasach kończącego się dopiero Soboru Watykańskiego II naturalnymi atrybutami na dworze papieskim były: sedia gestatoria, potrójna korona i przepych. Podczas wizyty w Ziemi Świętej papież niejednokrotnie poruszał się pieszo w otaczającym go tłumie[13].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Ostatnią podróżą papieża poprzedzającą tę wizytę, był wyjazd Piusa VII do Paryża na koronację Napoleona w 1804[3].
- ↑ Używany przez Pawła VI termin „Palestyna", pochodzi z V wieku przed Chrystusem, a używany był w czasie brytyjskiego okresu mandatowego (1923-1948). Termin ten odnosił się do obszarów obejmujących tereny późniejszego państwa Izrael, części Jordanii, Libii i Syrii[3].
- ↑ Poszczególne źródła różnie podają sprzeczne informacje na temat, czyją inicjatywą było spotkanie w gronie zwierzchników Kościołów chrześcijańskich. Jan Kowalski opisujący tę wizytę już w grudniu 1964 wspominał, że inicjatywa wyszła ze strony patriarchy Konstantynopola Atenagorasa I[4].
- ↑ Benediktos był przeciwnym spotkaniu Papieża z Atenagorasem I. Miał nawet wcześniej wysłać do Konstantynopola swoich przedstawicieli, by odradzili patriarsze przyjazd do Jerozolimy[4].
- ↑ Wynikało to z faktu braku stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską a Izraelem[1].
- ↑ A później wieloletni przewodniczący Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai KAI/kn: Paweł VI - pierwszy papież w Ziemi Świętej. deon.pl, 2013-12-27. [dostęp 2021-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-30)]. (pol.).
- ↑ a b Władysław Miziołek. Biuletyn ekumeniczny. „Collectanea Theologica”. 38 (3), s. 115-134, 1968. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Grzegorz Ignatowski. Polityczny, międzyreligijny, ekumeniczny i pokutny charakter pielgrzymki Pawła VI do. Ziemi Świętej w Jordanii i Izraelu. „Studia Pastoralne”. 3, s. 301-310, 2007. Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Jan Kowalski. Pielgrzymka Pawła VI do Ziemi Świętej. „Ruch Biblijny I Liturgiczny”. 17 (6), s. 334–339, 1964-12-31. Polskie Towarzystwo Teologiczne. DOI: 10.21906/rbl.2993. ISSN 0209-0872. (pol.).
- ↑ a b c John Chryssavgis: Pilgrimage Toward Unity: Ecumenical Patriarch Athenagoras and Pope Paul VI in Jerusalem (1964) Based on Correspondence and Archives. apostolicpilgrimage.org, 2014-05-27. [dostęp 2021-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-30)]. (ang.).
- ↑ a b c terrasancta.pl: Przed kanonizacją Pawła VI. Komisariat Ziemi Świętej, 2018-10-08. [dostęp 2021-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-30)]. (pol.).
- ↑ Annabel Jane Wharton: Selling Jerusalem: Relics, Replicas, Theme Parks. Chicago: University of Chicago Press, 2006, s. 272. ISBN 978-0226894225.
- ↑ Bargil Pixner. Jerusalem's Essene Gateway: Where the Community Lived in Jesus' Time. „Biblical Archaeological Review”. 23 (3), s. 22-31, 1997. Biblical Archaeology Society. ISSN 0098-9444. (ang.).
- ↑ Paweł VI: ADDRESS OF PAUL VI TO THE ARMENIAN PATRIARCH YEGHESHE DERDERIAN. vatican.va, 1964. [dostęp 2021-06-01]. (ang.).
- ↑ Paweł VI: SALUT DU SAINT-PÈRE AU PATRIARCHE BENEDIKTOS DE JÉRUSALEM. vatican.va, 1964. [dostęp 2021-06-01]. (fr.).
- ↑ Paweł VI: ALLOCUTIO AD EXC.MUM D. ATHÉNAGORAS, PATRIARCHA OECUMENICUM CONSTANTINOPOLITANUM. vatican.va, 1964. [dostęp 2021-06-01]. (łac.).
- ↑ Andrzej Bardecki. Znaczenie pielgrzymki Pawła VI. „Tygodnik Powszechny”. 3, s. 5-6, 1964. (pol.).
- ↑ a b Stanisław Grzybek. Znaczenie pielgrzymki Pawła VI. „Ruch Biblijny I Liturgiczny”. 17 (6), s. 340–345, 1964-12-31. Polskie Towarzystwo Teologiczne. DOI: 10.21906/rbl.2993. ISSN 0209-0872. (pol.).