Gustaw I Waza

Gustaw Waza
	Omnis potestas a Deo est; Cała władza pochodzi od Boga
	Król Szwecji
Okres	od 6 czerwca 1523; (regent od 23 sierpnia 1521); do 29 września 1560
Koronacja	12 stycznia 1528
Poprzednik	Chrystian II
Następca	Eryk XIV Waza
	Dane biograficzne
Dynastia	Wazowie
Data urodzenia	12 maja 1496
Data śmierci	29 września 1560
Miejsce spoczynku	Katedra w Uppsali
Ojciec	Eryk Johansson Waza
Matka	Cecylia Månsdotter (Eka)
Dzieci	Eryk XIV Waza; Jan III Waza; Katarzyna Wazówna; Cecylia Wazówna; Magnus Waza; Anna Maria Wazówna; Zofia Wazówna; Elżbieta Wazówna; Karol IX Waza
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gustaw I Waza (ur. 12 maja 1496, zm. 29 września 1560 w Sztokholmie) – król Szwecji od 6 czerwca 1523^[1], założyciel dynastii Wazów, ojciec królów Eryka XIV, Jana III Wazy i Karola IX Wazy. Zerwał unię kalmarską i wprowadził monarchię dziedziczną rozpoczynając tym samym budowę silnego państwa narodowego. Ogłosił przyjęcie przez Szwecję luteranizmu i przeprowadził reformę Kościoła. Powołał stałą armię narodową. Wprowadził Szwecję w epokę nowożytną. Za jego panowania ukształtowały się instytucje państwowe (rada królewska Riksråd, sejm stanowy Riksdag), a Szwecja stała się potęgą bałtycką i państwem liczącym się w Europie.

6 czerwca, rocznica wyboru Gustawa I na króla (1523) jest w Szwecji świętem narodowym i dniem wolnym od pracy^[2].

Życiorys

Gustaw Waza był szwedzkim możnym. W wyniku rozprawy z opozycją dokonanej w listopadzie 1520 przez króla Chrystiana II Oldenburga, ojciec Gustawa Wazy został skazany na śmierć (Krwawa łaźnia sztokholmska). W początkach 1521 stanął na czele powstania przeciw Duńczykom, którego głównymi siłami byli chłopi i górnicy z regionu Dalarna. Jeszcze w tym samym roku powstańcy odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Västerås, a Gustaw Waza został wybrany na regenta Szwecji. 6 czerwca 1523 zgromadzenie stanów zwołane w Strängnäs ogłosiło Gustawa Wazę królem – ostatecznie zerwano unię kalmarską z Danią i Norwegią^[3]. W Danii bunt tamtejszej szlachty obalił Chrystiana II, a nowy król duński Fryderyk I uznał tytuł Gustawa.

W 1527 Gustaw I Waza, który zawdzięczał tron ruchowi ludowemu, zwołał do Västerås zjazd przedstawicieli wszystkich stanów, duchowieństwa, szlachty, mieszczaństwa, jak również wolnych chłopów. Ukształtował się w ten sposób specyficzny skład nowożytnego sejmu szwedzkiego^[4]. Ogłosił przyjęcie przez Szwecję luteranizmu i przeprowadził sekularyzację większości dóbr ziemskich Kościoła. Przejęcie licznych majątków znacznie wzmocniło pozycję Korony. W 1529 reformę religijną potwierdził synod szwedzkich dostojników kościelnych w Örebro. Głową Kościoła narodowego stał się król, który mianował swojego intendenta do spraw kościelnych.

W 1544 Gustaw I na sejmie w Västerås przeprowadził uchwałę o wprowadzeniu dziedziczności tronu i powołał stałą armię narodową w oparciu o dawną instytucję pospolitego ruszenia^[5].

Gustaw Waza dbał także o rozwój ekonomiczny królestwa. Zawarł umowę handlową i sojusz polityczny z Francją (1542), popierał rozwój szwedzkiego górnictwa. W 1533 anulował przywileje kupców hanzeatyckich, co wywołało wojnę z Lubeką (1534–1535). Szwedzi zwyciężyli w sojuszu z Duńczykami i kupcy lubeccy musieli zrezygnować z przysługujących im monopoli.

Rodzina

Był trzykrotnie żonaty. 24 września 1531 poślubił Katarzynę, córkę Magnusa I, księcia saskiego na Lauenburgu^[6]. Owdowiał 23 września 1535. Po raz drugi ożenił się 1 października 1536 z Małgorzatą Leijonhufvud. Druga żona Gustawa I zmarła 26 sierpnia 1551. Po raz trzeci ożenił się 22 sierpnia 1552. Trzecią żoną Gustawa została Katarzyna Stenbock^[7].

Z pierwszą żoną miał jednego syna:

Eryka (1533-1577), następcę Gustawa na szwedzkim tronie.

Druga żona urodziła mu 10 dzieci:

Jan (1537–1592), książę Finlandii, król Szwecji
Katarzyna (1539–1610), żona Edzarda II, księcia wschodniofryzyjskiego
Cecylia (1540–1627), żona Krzysztofa II, margrabiego badeńskiego
Magnus (1542–1595), książę Östergötlandu
Karol (1544),
Anna Maria (1545–1610), żona Jerzego Jana I, palatyna Veldenz,
Sten (1546–1547),
Zofia (1547–1611), żona Magnusa II, księcia saskiego na Lauenburgu
Elżbieta (1549–1598), żona księcia Krzysztofa meklemburskiego
Karol (1550–1611), książę Södermanlandu, król Szwecji.

Trzecie małżeństwo Gustawa było bezdzietne.

Przypisy

↑ Adam Kersten: Historia Szwecji. Wrocław: Ossolineum, 1973, s. 140.
↑ informacja o zmianie ustawy (SFS nr:1989:253) o dniach wolnych od pracy -SFS nr:2004:1320. [dostęp 2010-01-13]. (szw.).
↑ Larsson 2009 ↓, s. 106.
↑ Larsson 2009 ↓, s. 154.
↑ Larsson 2009 ↓, s. 317.
↑ Larsson 2009 ↓, s. 215.
↑ W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 37.

Bibliografia

Lars-OlofL.O. Larsson Lars-OlofL.O., Gustaw Waza – Ojciec państwa szwedzkiego czy tyran?, Warszawa: Wydawnictwo „PIW”, 2009, ISBN 978-83-06-03167-6 ..
W.W. Dworzaczek W.W., Genealogia, t. I-II, Warszawa: Inst. Historii PAN, 1959 .
AdamA. Kersten AdamA., Historia Szwecji, Wrocław: Ossolineum, 1973 .

[Kersten1973-s140-1] Adam Kersten: Historia Szwecji. Wrocław: Ossolineum, 1973, s. 140.

[informacja_o_zmianie_ustawy-2] rmacja o zmianie ustawy (SFS nr:1989:253) o dniach wolnych od pracy -SFS nr:2004:1320. [dostęp 2010-01-13]. (szw.).

[CITEREFLarsson2009106-3] Larsson 2009 ↓, s. 106.

[CITEREFLarsson2009154-4] Larsson 2009 ↓, s. 154.

[CITEREFLarsson2009317-5] Larsson 2009 ↓, s. 317.

[CITEREFLarsson2009215-6] Larsson 2009 ↓, s. 215.

[W_Dworzaczek_Genealogia_Warszawa-7] W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 37.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Englingerowie	Eryk VI Zwycięski (970–995) Olaf Skötkonung (995–1022) Anund Jakub (1022–1050) Emund Stary (1050–1060)
Stenkilowie	Stenkil Ragnvaldsson (1060–1066) Eryk VII Stenkilsson i Eryk VIII Poganin (1066–1067) Halsten (1067–1070) Anund Gårdske (1070–1075) Hakan Ryży (1075–1080) Inge I Starszy (ok. 1080–1084) Swen Ofiarnik (1084–1087) Eryk Årsäll (1087–1088) Inge I Starszy (1088–1110) Filip (1110–1118) Inge II Młodszy (1118–1125) Ragnvald Okrągłogłowy (1125–1126) Magnus Silny (1125–1130)
Swerkerydzi i Erykidzi	Swerker I Starszy (1130–1156) Eryk IX (1156–1160) Magnus Henriksson (1160–1161) Karol VII (I) (1161–1167) Knut I (1167–1196) Kol / Bolesław (1167–1173) Swerker II Młodszy (1196–1208) Eryk X (1208–1216) Jan I (1216–1222) Eryk XI (1222–1229) Knut II Długi (1229–1234) Eryk XI (1234–1250)
Folkungowie	Waldemar Birgersson (1250–1275) Birger jarl (regent 1250–1266) Magnus I Birgersson (1275–1290) Birger I Magnusson (1290–1318) Mats Kettilmundsson (regent 1318–1319) Magnus II Eriksson (1319–1364) Eryk XII Magnusson (1356–1359) Haakon Magnusson (1362–1364)
dynastia meklemburska	Albrecht Meklemburski (1364–1389)
okres unii kalmarskiej	Małgorzata (1389–1412) Eryk XIII Pomorski (1396–1439) Engelbrekt Engelbrektsson (regent 1435–1436) Karol Knutsson Bonde (regent 1438–1440) Krzysztof Bawarski (1440–1448) Bengt Jönsson i Nils Jönsson (regenci 1448) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1448–1457) Jöns Bengtsson i Eryk Axelsson (regenci 1457) Chrystian I Oldenburg (1457–1464) Kettil Karlsson Waza (1464 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1464–1465) Kettil Karlsson Waza (1465 regent) Jöns Bengtsson (1465–1466 regent) Eryk Axelsson (1466–1467 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1467–1470) Sten Sture Starszy (1470–1497 regent) Jan II Oldenburg (1497–1501) Sten Sture Starszy (1501–1503 regent) Svante Nilsson Sture (1504–1512 regent) Eryk Trolle (regent 1512) Sten Sture Młodszy Svantesson (regent 1512–1520) Chrystian II Oldenburg (1520–1521) Gustaw Waza (regent 1521–1523)
Wazowie	Gustaw I (1523–1560) Eryk XIV (1560–1568) Jan III (1569–1592) Zygmunt (1592–1599) Karol, książę Sudermanii (regent 1599–1604) Karol IX (1604–1611) Gustaw II Adolf (1611–1632) Krystyna (1632–1654)
Wittelsbachowie	Karol X Gustaw (1654–1660) Karol XI (1660–1697) Karol XII (1697–1718) Ulryka Eleonora (1718–1720)
Dynastia Heska	Fryderyk I (1720–1751)
Oldenburgowie	Adolf Fryderyk (1751–1771) Gustaw III (1771–1792) Gustaw IV Adolf (1792–1809) Karol, książę Sudermanii (regent 1792–1796) Karol XIII (1809–1818)
Bernadotte	Karol XIV Jan (1818–1844) Oskar I (1844–1859) Karol XV (1859–1872) Oskar II (1872–1907) Gustaw V (1907–1950) Gustaw VI Adolf (1950–1973) Karol XVI Gustaw (od 1973)