Gustav Vasa
| Gustav Vasa | |
|---|---|
| |
| Rege Gustav I de Svedia (portrait 1542 per Jacob Binck, probabilemente copia ab le ultime parte del 16.e seculo) | |
| Regno | 6 de junio 1523 - 29 de septembre 1560 (governator del stato ab le 23 de augusti 1521) |
| Coronation | le 12 de januario 1528 |
| Predecessor | Kristian II |
| Successor | Erik XIV |
| Motto | Omnis potestas a Deo est ("Tote le poter es de Deo") |
| Conjuges | 1. Katarina av Sachsen-Lauenburg (le 24 de septembre 1531- le 23 de septembre 1535). Un infante, i.a. le futur Erik XIV 2. Margareta Eriksdotter (Leijonhufvud) (le 1 de octobre 1536-le 26 de augusto 1551). 10 infantes, i.a. le futur Johan III e Karl IX 3. Katarina Stenbock (ab le 22 augusto 1552) Nulle infantes. Illa moriva in 1621 e remaneva vidua durante 61 annos. |
| Barn | |
| I.a. le reges Erik XIV, Johan II e Karl IX | |
| Lineage | Vasa |
| Patre | Erik Johansson (Vasa) |
| Matre | Cecilia Månsdotter (Lineage Eka) |
| Nascite | trol. le 12 maio 1496 Le latifundio de Lindholmen, Vallentuna, Uppland alternativemente Ferma principal de Rydboholm, Communa de Österåker, Uppland |
| Morte | Le 29 de septembre 1560 (circa 08.00) Castello de Stockholm, Stockholm |
| Interrate | Le choro de Vasa, in le Cathedral de Uppsala |
| Signatura | 
|
Ille anque es appellate Gustav I, e probabilemente ille nasceva le 12 de maio 1496 in le latifundio Rydboholm (hodie in le communa Österåker ) o in le ferma Lindholmen (in le communa Vallentuna) ambes in le provincia Uppland. Ille moriva le 29 de septembre 1560 in le Palatio de Stockholm. Ille esseva rege de Svedia ab 1523 usque a su morte in 1560.
Gustav Vasa faceva revolta contra le Union de Kalmar, aboliva le electiones de reges e introduceva monarchia de succession in Svedia. Ille pertineva al lineage Vasa lo que esseva le prime dynastia monarchista que governava le monarchia svedese. In plus ille es famose pro haber introducite un direction central con un bureaucratia effective.
Ille es considerate como le fundator del unite stato national Svedia e le 6 de junio, quando ille per le parlamento in 1523 esseva eligite como rege, es hodie le die national de Svedia. Durante le ultime parte del annos 1800 ille esseva considerate como un patre de patria e deveniva un importante symbolo national. Ma le moderne analyse critic ha accentuate su methodos brutal e le propaganda intensive con le quales ille, con habilitate politic e manco de consideration removeva adversarios e fortificava su potentia. Ille sovente ageva secundo le principios de Niccolò Machiavelli.
Parentes e nomines
[modificar | modificar fonte]Gustav Eriksson esseva filio del consiliero del stato Erik Johansson (Vasa) e Cecilia Månsdotter (lineage Eka). Como altere membros del nobilitate in ille tempore ille nunquam usava le nomine Vasa o Gustav Vasa. Solmente post que su filio Erik XIV introduceva titulos secundo principios continental p.ex. conte e baron como nomines de lineage on comenciava usar Vasa como supernomine. Ma non ante alcun annos post le comencio del 17.e seculo le uso de tal nomines de lineage esseva establite in tote le le nobilitate.
Post le accession del throno su patronymico non esseva usate ma ille sempre esseva titulate Rege Gustav. Le uso del nomine Rege Gustav I non esseva introducite ante que il habeva plure reges con le nomine Gustav. Popularmente on le appellava Rege Gösta, un nomine que supervive in cantos e poesia (pronunciation "ioes’ta"). Le orthographia ha variate. Ille ipse sovente scribeva Göstaff. Ante le 20.e seculo on le plus sovente scribeva Gustaf.
nulle infantes. Illa moriva in 1621 e remaneva vidua durante 61 annos.
Le prime annos
[modificar | modificar fonte]On non es secur ubi e quando ille nasceva. Fontes differente indica informationes differente, ma probabilemente ille nasceva in le palatio de Rydboholm in le provincia Uppland le 12 de maio 1496. Un parte de su juventute ille passava ibi e su cabinetto de studio ancora es monstrate ibi. Plus secur es que ille moriva le 29 de septembre 1560.
Secundo le chronica de Peder Swarts (que esseva incargate per Gustav Vasa) ille esseva facite venir a Uppsala quando ille habeva dece-tres annos ubi ille studiava i.a. latino e germano. Post duo annos ille quitava le schola post un reprimenda del professor danese, ”magistro Ivar”. Secundo un chronica per le nepote Per Brahe patre ille alora pulsava un pugnal a transverso de su manual e critava: ”Io debe dar te e tu schola a millesime diabolos”. Ille quitava le schola in ira.
Il non es secur que ille vermente studiava in le universitate proque ibi le lingua de inseniamento esseva latino e altere fontes informa que ille habeva poc cognoscentia de iste lingua. Post isto ille esseva facite venir al corte del parente e governator del stato Sten Sture (le juvene), (circa 1492-1520). Ibi ille esseva inseniate in cosas plus practic como costumes de corte, etiquettas e schermir. Ille tamben recipeva un certe education como officiero.
Gustav Vasa prisionero in Danmark
[modificar | modificar fonte]Le historiographia traditional informa que Gustav Vasa jam como juvene participava in eventos politic e mesmo monstrava provas de audacia in battalias. Ma omne tal historias non pote esser confirmate. Plus secur es un evento post le battalia a Brännkyrka 1518. Le rege Danese Kristian II offereva que ille poteva disimbarcar su nave e venir al ecclesia de Västerhaninge pro negotiationes con Sten Sture (le juvene) Ma alora cinque personas debeva esser delegate al flotta danese como hostages. Quando le hostages habeva arrivate Kristian navigava via verso Danmark con le hostages. Uno de iste cinque hostages esseva Gustav Vasa, e ille alora habeva 22 annos. Gustav esseva prisionero in le castello Kalö sur Jutlandia. Le proprietario del castello esseva un parente de Gustav, Erik Banner, e in 1519 Gustav succedeva fugir a Lübeck. Solmente post octo menses ibi ille succedeva retornar a Svedia. Intertanto Kristian habeva battite Sten Sture (le juvene) in le battalia sur le glacie del laco Åsunden le 19 de januario 1520. Quando Sten Sture, le governator del stato, moriva le 3 de februario 1520 Svedia non habeva alcun capite.
Gustav Vasa como partisano
[modificar | modificar fonte]Quando Gustav Vasa disimbarcava presso Kalmar le 31 de maio 1520 le rege Kristian II non ancora esseva dominator indisputabile de tote Svedia. Le duo fortalessas capital, Stockholm e Kalmar, pertineva al antagonistas de Kristian e Gustav Vasa esseva benvenite per le commandante del castello de Kalmar, Anna Eriksdotter (Bielke). Ma le soldatos non desirava continuar le guerra proque Gustav fugiva e essayava, sin successo, provocar le fermeros de facer resistentia. Kalmar capitulava tres menses plus tarde e quando le pace cadeva ille se trovava in le vicinitate de Eksjö.
Le 3 de junio Kristian II convocava un session parlamentari in su campo foras le muros de Stockholm pro negotiationes con le svedeses. Le 5 de septembre ambe partes consentiva a oblidar omne vetule conflictos e proclamava amnestia pro omne prisioneros. Kristian poteva cavalcar a in Stockholm e omne campanas del ecclesias sonava. Ma tosto il se monstrava que le intentiones de Kristian non esseva amical. Intertanto Gustav Vasa habeva arrivate a su fratre affin Joakim Brahe in le castello Tärnö in Södermanland. Quando Joakim Brahe esseva appellate a Stockholm pro participar in le coronation de Kristian ille in van esseva advertite per Gustav Vasa del risco de facer lo. Le 4 de novembre Kristian esseva coronate como rege de Svedia e le 8-9 novembre Joakim Brahe, Erik Johansson (Vasa) (le patre de Gustav), duo oncles maternal e plure altere parentes, in toto circa octanta personas esseva occidite per decapitation. Le Banio de Sanguine de Stockholm. Le matre, le granmatre e tres del sorores de Gustav esseva imprisionate in le Turre blau in Copenhagen. Omne latifundios e fermas de Gustav Vasa in tote Svedia esseva confiscate e ille ipse esseva cercate ubique.
Alora Gustav decideva cercar supporto presso le fermeros in le provincia Dalecarlia. Illes habeva in 1463, con un parente de Gustav como capite, chassate via le rege Kristian I. Durante le septimanas sequente multe eventos legendari eveniva e plure vices ille quasi esseva capturate per le daneses. Iste historias vermente es interessante e scholares svedese durante multe annos los ha legite ma probabilemente non toto es ver.
Al fin Gustav deveniva desolate a causa del supporto debile e comenciava un viage, probabilemente sur skis, verso Norvegia. Quando le novas ab Stockholm arrivava a Dalecarlia le population ibi alterava lor opinion. On inviava duo skiatores rapide qui persequeva Gustav Vasa e le trovava in Sälen presso le frontiera de Norvegia. Ille esseva persuadite retornar lo que ille faceva.
In commemoration de iste evento on cata anno desde 1922 ha arrangiate un cursa sur skis appellate Vasaloppet, le Cursa de Vasa. Iste cursa que es 90 km comencia in Sälen e le fin es in Mora.
Le revolta contra Kristian pote comenciar
[modificar | modificar fonte]Quando Gustav Vasa arrivava a Mora on convocava representantes ab omne vicos vicin e Gustav Vasa esseva appunctate commandante de ”Dalecarlia e le publico de Svedia”. Isto eveniva in januario 1522 quando Gustav habeva 24 annos. Assi comenciava le revolta contra Kristian.
Gustav recipeva 16 guardas de corpore ma ille habeva nulle flotta, nulle canones, nulle castellos o fortalessas. Le revolta se dispergeva al sud e tosto ille habeva plus que mille ”soldatos”. Le mina de cupro in Kopparberget e le urbe Västerås esseva depredate. 200 cavalleros ducite per le archiepiscopo Gustav Trolle esseva fortiate fugir.
In le fin de april 1521 ille dominava le provincias Dalecarlia, Gästrikland, Västmanland, e Närke excepte le castellos. Ille rejectava un offerta de accordo e salveguarda a Stockholm. In le medio del estate ille stava foras Stockholm ma su armea de paisanos non poteva assalir le urbe.
In un reunion parlamentari de homines importante in Vadstena in le fin de augusto ille esseva recognoscite per le provincias de Götaland como commandante de Svedia e governator del stato. Götaland es le quinte parte le plus al sud de Svedia ma le plus populose. In le mesme tempore le governamento de Kristian in Stockholm fugiva. A causa del difficultates assalir le castellos il durava usque a 1523 ante que tote le pais esseva conquirite. Le sol maniera esseva affamar le defensores. Gustav Vasa obteneva in 1522 adjuta per naves de guerra ab Lübeck lo que facilitava capturar le castellos al mar. Le 24 de junio 1523, le die del medio del estate, Gustav Vasa marchava a in Stockholm e un anno plus tarde le ultime castellos in Finland esseva conquirite.
Gustav Vasa como rege
[modificar | modificar fonte]Gusta Vasa esseva eligite como rege in le parlamento de Strängnäs le 6 de junio 1523. Duo annos previemente, 1521, ille como su patre esseva consiliero del stato. In commemoration i.a. de iste evento* Svedia celebra le die national. le 12 de januario ille esseva coronate in le Cathedral de Uppsala. Isto apportava que le le direction provisori que habeva essite establite per Sten Sture le vetule* (1440-1503) in 1470 finiva, e le Union de Kalmar, establite 1397 con Danmark e Norvegia, al qual tamben Finlandia, Islanda, Groenlandia, le Insulas Faroe e le Insulas Shetland pertineva, esseva dissolvite.
- Le altere eventos es: Le constitution de 1809 que esseva proclamate le 6 de junio e illo esseva valide usque al 6 de junio 1974 quando le constitution que es actual hodie esseva proclamate. Desde 1916 le 6 de junio es proclamate como le Die del Bandiera Svedese
- Commentario: Sten Sture le vetule e Sten Sture le juvene non del toto esseva parentes
Le Reformation
[modificar | modificar fonte]Gustav Vasa desirava diminuer le poter del ecclesia que habeva essite un impedimento pro le poter statal. Le ecclesia habeva un poter economic multo forte como proprietario de terreno e omne donos que le ecclesia habeva recipite durante multe annos. In plus le ecclesia habeva ration exiger impostos ab le habitantes. De facto le Biblia exhorta le homines facer decimation.
Ille non appareva como agitator ma ille con placer permitteva que le nove doctrinas del reformation se dispergeva e protegeva le predicatores del nove doctrinas. Solmente quando le catholicos con fortia de armas essayava defender le catholicismo ille usava violentia. Ille comprendeva que le ricchessas del ecclesia esseva necessari pro developpar un stato stabile.
Le reduction
Su prime mesura esseva effectuar le decisiones del parlamento in Västerås 1527. I.e. transferer un parte del salarios del sacerdotes superior al rege. Un grande parte de lor latifundios esseva confiscate al stato. Plus tarde le mesmo occurreva con altere cosas pertinente al ecclesia. Le parlamento in Västerås tamben habeva decidite que le rege esserea le capite del ecclesia in vice del Sancte Patre e plus tarde Gustav Vasa faceva mesuras pro organisar le direction del ecclesia secundo le mesme principios como illos del direction secular.
Concernente le doctrina del ecclesia il esseva decidite que le principios de 1527 que: ”le parolas de Deo debeva esser predicate purmente” e le Biblia debeva esser le sol fundo. Le problema esseva que nulle Biblia svedese existeva. Solmente 1541 le prime Biblia in svedese esseva editate, le Biblia de Gustav Vasa. Solmente in 1544 iste alterationes protestante esseva effectuate in tote ecclesias.
Le importantia del Biblia de Gustav Vasa pro le lingua svedese
In 1526 appareva un traduction del Nove testamento in svedese. Le plus grande parte probabilemente esseva traducite per Laurentius Andreae e Olaus Petri. Le Biblia de 1541 esseva fundate sur le Biblia german de Martin Luther 1534, e le Nove testamento de 1526 alora esseva redigite de novo ma le tractos fundamental es le mesme. Le labor esseva expedite per un commission dirigite per le archiepiscopo Laurentius Petri. Plure altere personas participava secundo un lettera del archiepiscopo ma le nomines non esseva mentionate. Probabilemente su fratre Olaus Petri participava.
Le Biblia de Gustav Vasa habeva un grande importantia pro le lingua svedese, tanto grande que le edition del Nove testamento 1526 significa un limite inter ancian svedese e le nove svedese. Iste textos es le prime que es scribite in nove svedese. I.a. on alora introduceva le litteras ä e ö que ancora existe in svedese hodie.
In iste coherentia il es importante sublinear que iste ”nove” lingua svedese differe multo ab le svedese hodierne ma illo es comprensibile.
Politica exterior e interior
[modificar | modificar fonte]Un causa pro le qual Gustav besoniava multe moneta esseva que Lübeck, que habeva adjutate Gustav Vasa in le guerra contra Kristian II, exigeva multe moneta como compensation. In plus Lübeck habeva recipite privilegios que controlava tote commercio in Svedia. Quando le debita a Lübeck esseva pagate Gustav Vasa participava in le Guerra del Contes (Grevefejden) in Danmark e ille un curte tempore, 1541-1544, mesmo formava un alliantia con le rege Kristian III. Quando illo finiva a causa de diffidentia un guerra inter Svedia e Danmark menaciava, ma sin erumper. In iste vice Gustav Vasa pro sempre terminava le dominio del Hanse. Isto rendeva possibile le developpamento de un commercio svedese.
Solmente un vice, 1554-1557, Gustav Vasa faceva guerra, e le inimico esseva Russia. Iste guerra finiva sin alteration del frontieras.
In le mesme maniera como Gustav Vasa rendeva possibile un politica exterior independente ille aperiva un nove epocha in le developpamento del politica interior, primo per developpar le derecto del stato e del rege contra interesses individual. Uno del obstaculos pro un poter regal forte esseva le hierarchia que esseva rumpite per le reformation. Le nobilitate que habeva essite debilitate per Kristian II esseva facite alliato e serviente al poter regal. Ille exerceva controlo del population rural, specialmente per abatter lor revoltas (p.ex. le Revolta de Dacke, le revolta de Daljunkern e le Revolta de Dalecarlia).
Le reduction del latifundios clerical e grande salarios dava a Gustav Vasa possibilitates pro un bon fundo financiari. Illo esseva ancora meliorate per nove principios pro donar feudos e decider impostos. Ille non creava nove formas pro practicar le poter del rege ma con su grande autoritate ille personalmente poteva controlar toto e il ha multe historias re su parsimonia con le moneta del stato.
Monarchia de succession e ducatos
[modificar | modificar fonte]Malgrado que le poter del rege esseva tanto alterate solmente un lege constitutional esseva alterate, ma illo esseva multo importante, a saper instauration de monarchia de succession (1540, 1544).
In le mesme tempore ille decideva que ducatos debeva esser create pro su filios le juvene.
Gustav Vasa moriva le 29 de septembre 1560 in le Castello de Stockholm. Probabilemente ille habeva 64 annos. Le causa del morte esseva officialmente cholera ma il es possibile que il esseva dysenteria o typho.
Gustav Vasa es sepelite insimul con su duo prime sposas in le Choro de Vasa in le Cathedral de Uppsala ubi le artista Johan Gustaf Sandberg in picturas mural ha monstrate scenas de su vita.
Su successor esseva le filio le plus vetule Erik XIV.
Texto in subscriptoTexto micre