SCI-SSCI Indexed Journal Articles by Hazel Zeynep Kurada
Neuropsychologia
Previous neuropsychological data have equivocal suggestions concerning hemispheric involvement du... more Previous neuropsychological data have equivocal suggestions concerning hemispheric involvement during idiom comprehension. The possible contribution of idioms transparency to the lateralization of figurative language comprehension has not been investigated using an interference technique. To analyse the cortical lateralization of idiom transparency processing, we employed inhibitory repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS) to the left and right dorsolateral prefrontal cortex (DLPFC) during the processing of opaque idioms, transparent idioms, and non-idiomatic literal phrases. Based on the Coarse Semantic Coding theory, we predicted a greater right hemisphere involvement when processing opaque than transparent idioms. Eighteen young healthy participants underwent rTMS pulses at 1 Hz frequency, 110% of motor threshold intensity for 15 min (900 pulses) in two sessions at one-week intervals. In a semantic decision task, participants judged the relatedness of an idiom and a target word. The target word was figuratively or literally related to the idiom, or unrelated. The study also included non-idiomatic sentences. We found that left DLPFC functions are more critical for comprehension of opaque rather than transparent idioms when referring to the figurative associations of the idioms. Opaque idioms, in the context of their figurative meaning, rely more heavily on left hemisphere resources. This finding suggests that opaque idioms are seemingly processed as one unit. Taken together, we believe that the transparency of idiomatic expressions may play an important role in modulating hemispheric functions involved in figurative language processing.
Context, transparency and culture in motor resonance phenomena: Causal evidence of the motor cortex, 2024
A connection between language and movement information in metaphorical and literal expressions ac... more A connection between language and movement information in metaphorical and literal expressions activates the motor system. Despite numerous studies exploring distinctions between idioms and metaphors, a notable research gap remains in the specific effect of idioms with different transparency levels concerning motor resonance. Our primary focus was analysing the functional role of the primary motor cortex (M1) in processing hand motor verbs both in literal expressions and in two idiomatic contexts, i.e., opaque and transparent idioms. Additionally, we explored a potential language and cultural effect by comparing Turkish and Spanish speakers. An overt priming task with self-paced reading was used to judge the relatedness of a primer and a target sentence. We implemented a repetitive transcranial magnetic stimulation (TMS) protocol using continuous theta-burst stimulation (cTBS) compared to sham stimulation over the M1 in both Turkish and Spanish native speakers prior to the experimental task. Our findings reveal that the performance of Turkish and Spanish participants in processing hand motor actions was facilitated after the application of cTBS over the left M1. Moreover, brain stimulation specifically facilitated the processing of only transparent—but not opaque—idioms in both Spanish and Turkish participants. Our study reports distinct motor resonance results between different types of idioms with a parallel cross-cultural effect.
Clinical Linguistics & Phonetics, 2021
In PWA (people with aphasia) difficulties with sentences that refer to the
past compared to non-p... more In PWA (people with aphasia) difficulties with sentences that refer to the
past compared to non-past time reference have been shown for many
languages, including Turkish. However, the impact of morphological
complexity on past time reference ability in production has not yet
been reported for Turkish-speaking PWA. Turkish, where verb forms
have complex inflectional paradigms and exhibit overt and non-overt
morphology, facilitates the examination of the effects of morphological
complexity. The current study has two objectives: 1) to investigate
whether the morphological complexity of the verb form affects time
reference production of Turkish-speaking PWA and 2) to provide analysis
for the error patterns discovered. Seventeen Turkish individuals with
Broca’s aphasia who were matched in age with a control group of 17
neurologically intact Turkish individuals were tested with a picture sentence completion task. Test conditions were present progressive, simple past, past perfect, past progressive, and future tense. The task required the participants to complete each sentence frame with a verb. Our findings show that Turkish-speaking PWA were more successful in
producing verb forms referring to non-past than verb forms referring
to the past time reference. The current study supports previous findings
that past is more difficult than non-past time reference for Turkish speaking PWA. In terms of morphological complexity, we find that PWA were more impaired when producing morphologically complex
verb forms rather than morphologically simple forms. We argue that
these impairments lie in the realization of overt morphology.
Aphasia is a language deficit that often results from damage to the left hemisphere, the language... more Aphasia is a language deficit that often results from damage to the left hemisphere, the language-related area of the brain. One defining feature of Broca's aphasia is the omission and substitution of free and bound grammatical morphemes in simple and complex sentence structures (e.g., . Some verbal morphology has been shown to be particularly prone to impairment. Many crosslinguistic studies showed that tense morphology was more impaired than, for example, agreement morphology .
Thesis Chapters by Hazel Zeynep Kurada
Ankara University Graduate School of Social Sciences, 2020
Current thesis study aims to investigate the cerebral lateralisation phenomena specific to the id... more Current thesis study aims to investigate the cerebral lateralisation phenomena specific to the idiom processing. To further test the contribution of dorsolateral prefrontal cortex (DLPC) in both right and the left hemisphere during the processing of idiomatic expressions with different figuration (opaque versus transparent) and familiarity (low versus high) levels and also literal expressions, we used an interference approach by means of repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS). Eighteen young healthy participants (mean age:20,72) underwent rTMS pulses at 1 Hz frequency, 110% of motor threshold intensity for 15 minutes (900 pulses) in two sessions at one week interval. The target DLPC positions (right and left) were determined with Modified Beam Method (Beam et.al., 2009). A semantic judgement task and a control task (only for literal expressions) have been administrated to the participants subsequent to the rTMS applications. Participants have been asked to judge the relatednesss of an idiom and a following target word by pressing a button on a response key. The target word was either figuratively related or literally related to the idiom. Findings showed that bilateral DLPC plays a role in idiom processing, but left DLPC is more critical in idiom processing in terms of lateralization. It has been observed that there is no lateralization during the processing of literal expressions at the cortical level. In addition, it is assumed that the familiarity of idioms does not critical for the lateralization itsefl but the level of figuration is also crucial for lateralisation. Besides it has been observed that the left DLPC functions are critical in the selection of one of two competing interpretations that are activated in terms of literal and figurative meaning of an idiom. However bilateral DLPC is involved in suppression one of two competing interpretations that are activated in terms of literal and figurative meaning of an idiom.
Ankara University Graduate School of Social Sciences
Many cross-linguistic studies have shown that in production verb inflections are impaired in indi... more Many cross-linguistic studies have shown that in production verb inflections are impaired in individuals with Broca’s aphasia. Verb inflections referring to past have been shown to be particularly difficult for this group of speakers. The current study’s central questions are how impaired are different tense forms and whether there is a hierarchy among these tense inflections in the sentence production of agrammatic speakers. This study also looks at morphological complexity and how it affects production performance in this population. A behavioral test, a sentence completion task, was developed and administered to 17 Turkish individuals (3 females, 14 males, MA 54.17, SD. 13.50P) clinically diagnosed with Broca’s aphasia. Results showed that there is a significant hierarchy among the different tense inflections in the sentence production of agrammatic speakers. While non-past time reference (present and future) are relatively spared, past time reference is severely impaired. Moreover, surprisingly, past tense verbs are impaired whether they are overtly morphologically complex or not and thus regardless of the aspectual features they bear. In other words, for agrammatic speakers, past tense verb forms are equally hard to produce in all conditions, regardless of their morphological complexity or aspectual properties. These findings are consistent with the Integration Problem Hypothesis (Duman, 2009) that suggests that reference to the past is difficult for agrammatics because of the semantic complexity represented in the –DI morpheme (the problem of attributing epistemic certainly when there is reference to the past). All verb forms referring to past time contained the –DI morpheme in this study, and they all resulted in impaired performance in our agrammatic speakers’ productions.
Conference presentations by Hazel Zeynep Kurada
5th International Science of Aphasia Conference, Vol. 19. Stem-Spraak-, en Taalpathologie (pp. 150-154). , 2014
UCLA Working Papers, 2018
Aphasia is a language deficit that often results from damage to the left hemisphere, the language... more Aphasia is a language deficit that often results from damage to the left hemisphere, the language-related area of the brain. One defining feature of Broca's aphasia is the omission and substitution of free and bound grammatical morphemes in simple and complex sentence structures (e.g., . Some verbal morphology has been shown to be particularly prone to impairment. Many crosslinguistic studies showed that tense morphology was more impaired than, for example, agreement morphology .
Aphasiology, 2020
Background: Inflecting the verb for agreement requires an intact discourse-semantic ability in ad... more Background: Inflecting the verb for agreement requires an intact discourse-semantic ability in addition to that for morphosyntax, since the use of person involves a link between the participants in the speech act and the morphosyntactic expression of this feature. Unlike the first person (the Speaker), the second person (the Addressee) requires additional discourse processing, termed "discourse-linking". Individuals with Broca's aphasia may have impaired discourse-linking, which may affect their ability to process second person pronouns and produce verb morphology for the second person. Aims: This study investigated whether the discourse-linking involved in processing second person pronouns contributes to sentence production deficits in Broca's aphasia. Methods & Procedures: The sample consisted of 16 Turkish individuals with Broca's aphasia (mean age: 54.8 years; SD: 14.0) who were matched in age with a control group of 16 neurologically intact Turkish individuals (mean age: 54.9; SD: 13.1). Each group completed a language task with first and second person singular or plural agreement conditions. Target agreement morphology was elicited using sentence-initial first and second person singular or plural pronouns. The plural (reference to a group) has a more complex discourse-representation than the singular (reference to an individual). Outcomes & Results: The group of individuals with Broca's aphasia showed the following production hierarchy: first person singular (highest accuracy rate) > first person plural > second person singular > second person plural (lowest accuracy rate). There was no discrepancy between test conditions for the control group. Conclusions: The discourse-linking involved in processing second person pronouns contributes to sentence production deficits and this deficit is exacerbated by plurality in Broca's aphasia. We suggest that cognitive-semantic intervention which focusses on the broader underlying impairment in deciphering event occurrence features (participant-time-location) could improve the use of the second person and other discourse-linked constructions (e.g., past time reference, object pronouns) which are selectively affected in Broca's aphasia.
Clinical Linguistics & Phonetics, 2021
In PWA (people with aphasia) difficulties with sentences that refer to the past compared to non-p... more In PWA (people with aphasia) difficulties with sentences that refer to the past compared to non-past time reference have been shown for many languages, including Turkish. However, the impact of morphological complexity on past time reference ability in production has not yet been reported for Turkish-speaking PWA. Turkish, where verb forms have complex inflectional paradigms and exhibit overt and non-overt morphology, facilitates the examination of the effects of morphological complexity. The current study has two objectives: 1) to investigate whether the morphological complexity of the verb form affects time reference production of Turkish-speaking PWA and 2) to provide analysis for the error patterns discovered. Seventeen Turkish individuals with Broca's aphasia who were matched in age with a control group of 17 neurologically intact Turkish individuals were tested with a picture sentence completion task. Test conditions were present progressive, simple past, past perfect, past progressive, and future tense. The task required the participants to complete each sentence frame with a verb. Our findings show that Turkish-speaking PWA were more successful in producing verb forms referring to non-past than verb forms referring to the past time reference. The current study supports previous findings that past is more difficult than non-past time reference for Turkish-speaking PWA. In terms of morphological complexity, we find that PWA were more impaired when producing morphologically complex verb forms rather than morphologically simple forms. We argue that these impairments lie in the realization of overt morphology.
Clinical Linguistics & Phonetics, 2021
Alanyazında çeşitli dillerle yapılan araştırmalar, Broca Afazili bireylerin üretim ve algılamalar... more Alanyazında çeşitli dillerle yapılan araştırmalar, Broca Afazili bireylerin üretim ve algılamalarında, geçmiş zaman gönderimi olan tümcelerin geçmiş-dışı zaman gönderimi olan tümcelere göre daha zor olduğunu göstermektedir (Jonkers ve Bruin, 2009; Abuom ve Bastiaanse ve diğ., 2011 ve diğerleri). Geçmiş zamana ilişkin zorlukların bilgisel kiplikle ilgili olarak konuşucu/dinleyicinin yüksek kesinlik içeren bir eylemin gerçekleştiğine yönelik kesinlik yargısına varamamasından kaynaklandığı ileri sürülmektedir (Yarbay Duman, 2009, 2011). Diğer yandan, biçimbilimsel karmaşıklığın dilbilgisel zamana ilişkin zorluklara etkisinin olmadığı yönünde görece daha az sayıda araştırma bulunmaktadır (Fix ve Thompson, 2006; Faroqi-Shah ve Thompson, 2007).
Bu çalışmada Türkçe konuşan Broca afazili bireylerde, geçmiş ve geçmiş-dışı zaman gönderimi içeren tümcelerin işlemlemesinde ve başarımlarında biçimbilimsel karmaşıklığın rolü incelenmektedir. Bu çerçevede, biçimbilimsel karmaşıklık bakımından benzer özellikler paylaşmasına karşın kesinlik derecesi bakımından farklı değerlerde olan –DI (geçmiş), –mIş (tanıtsallık/geçmiş) ve –yor (geçmişdışı) yapıları karşılaştırılarak zaman gönderimine ilişkin işlemleme ve başarım zorlukları ortaya konmaktadır. Diğer yandan, –DI (geçmiş) yapısının –yor+du ve –mIş+tI yapılarıyla karşılaştırılmasıyla, biçimbilimsel karmaşıklığın etkisi belirlenmektedir.
Araştırmada Broca afazi tanısı konmuş 11 katılımcının (4 kadın, yaş ort.: 54.5) başarımları, başarımlarına ilişkin tepki süreleri ve tümceleri işlemleme süreleri Resim Doğrulamalı Kendi-Hızında Dinleme testi aracılığıyla ölçülmüştür. Bulgular, kritik segmentte geçmiş zamana gönderimin (–DI), geçmiş-dışı zamana gönderime (–yor) göre daha zor işlemlendiğini göstermektedir: –DI > –yor (p<.01). Tanıtsalllık kipine (–mIş) ilişkin bulgular ise, bu yapının geçmiş zamana gönderim içeren yapılardan daha kolay, ancak geçmiş-dışı gönderim (–yor) içeren yapıdan daha zor işlemlendiğini göstermektedir: –DI > –mIş (p<.01) ve –mIş > –yor (p=.05). Araştırma bulguları biçimbilimsel karmaşıklığın ise işlemlemeyi etkilemediğini göstermektedir: –DI = –yor+du (p=.073) ve –DI = –mış+tı (p=.121). Bununla birlikte, başarım bakımından [x2(4)=8.914, p=.063] ve tepki süreleri bakımından [F(4.40)=1.698. p=.198] koşullar arasında anlamlı fark görülmemektedir.
Bulgular, –DI biçimbirimi içeren eylemlerin gerçekleşmesine yönelik kesinlik yargısından kaynaklı sorunların, Türkçe konuşucusu Broca afazili bireylerin algılama ve işlemleme süreçlerinde etkili olduğunu, biçimbilimsel karmaşıklığın ise eylem çekiminin işlemlenmesine herhangi bir etkisinin olmadığını göstermektedir.
Kaynakça
Faroqi-Shah, Y. ve Thompson, C. K. (2007). Verb inflections in agrammatic aphasia: encoding of tense features,” Journal of Memory and Language, 56(1), 129–151.
Fix, S. ve Thompson, C. K. (2006). Morphophonological structure and agrammatic regular/irregular past-tense production, Brain and Language, 99(1-2), 166–167.
Aydın, Ö., Kurada, Z. Yarbay-Duman, T. (2017). Subject–verb agreement in Turkish agrammatic Broca’s aphasia: Comparison of person and number features, The 30th Annual CUNY Conference on Human Sentence Processing, March 30, 2017 – April 1, 2017, Massachusetts Institute of Technology, USA.
Kurada, H.Z., Aydın, Ö. Yarbay-Duman, T. 2016. Broca afazide bilgisel kiplik etkisi: Anlambilimsel karmaşa, (Yay) B. Savaş, D. Yüksel, D. Fidan, B. Öztürk, B.İ. Karagül, 29. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri, İstanbul: KÜV Yayınları, 87-96.
Kurada, H.Z., Aydın, Ö., Türkyılmaz, M.D., Yarbay-Duman, T. 2015. Reference to the past in Broca’s aphasia: Inflectional and Semantic Complexity, Stem-, Spraak- en Taalpathologie, 29, Supplement, September 2015, Groningen, University of Groningen, 140-143. One defining feature of sentence production in agrammatic Broca’s aphasia is the omission and
sub... more One defining feature of sentence production in agrammatic Broca’s aphasia is the omission and
substitution of free and bound grammatical morphemes in simple and complex sentence structures
(e.g., Caramazza & Berndt, 1985). Profound difficulties with production of sentences that refer to the
past (compared to non-past) have been shown for many languages including Turkish (e.g., Yarbay
Duman & Bastiaanse, 2009; Bastiaanse et.al., 2011).
This study tested impact of inflectional complexity on time-reference in Turkish agrammatic aphasia.
Reference to the past and present were tested for morphologically simple past (-DI) and simple
present (-IYOR) and production of sentences with these inflections was compared to the sentences
referring to the past with morphologically complex verbs (–MISDI for past perfect & –IYORDU for
past progressive). From a general inflectional complexity perspective, morphologically complex verb
forms (–MISDI & –IYORDU) are expected to be more difficult to produce than morphologically simple verb forms (–DI &
–IYOR) for individuals with agrammatic Broca’s aphasia. However, according to Yarbay Duman &
Bastiaanse (2009), morphologically simple past tense (perceptual –DI) is the semantically most
difficult form to produce for individuals with Turkish agrammatic aphasia, since this verb form
indicates highest degree of epistemic-speaker certainty as to the happening of a past event and,
agrammatic speakers are uncertain in this respect. If semantic complexity plays a role in sentence
production in agrammatic aphasia, morphologically simple but semantically complex past tense
verbs can be expected to be as difficult as inflectionally complex verb forms referring to the past.
That is, an effect of inflectional complexity would not necessarily be seen for semantically complex
past verbs but for semantically simple present verbs. In terms of semantic complexity, this study also
questioned whether the ease with simple progressive would make sentences with past progressive
easier than sentences with past perfect. Overall, nature of errors to the target verb inflection in the
test was examined for all past tense forms.
Uploads
SCI-SSCI Indexed Journal Articles by Hazel Zeynep Kurada
past compared to non-past time reference have been shown for many
languages, including Turkish. However, the impact of morphological
complexity on past time reference ability in production has not yet
been reported for Turkish-speaking PWA. Turkish, where verb forms
have complex inflectional paradigms and exhibit overt and non-overt
morphology, facilitates the examination of the effects of morphological
complexity. The current study has two objectives: 1) to investigate
whether the morphological complexity of the verb form affects time
reference production of Turkish-speaking PWA and 2) to provide analysis
for the error patterns discovered. Seventeen Turkish individuals with
Broca’s aphasia who were matched in age with a control group of 17
neurologically intact Turkish individuals were tested with a picture sentence completion task. Test conditions were present progressive, simple past, past perfect, past progressive, and future tense. The task required the participants to complete each sentence frame with a verb. Our findings show that Turkish-speaking PWA were more successful in
producing verb forms referring to non-past than verb forms referring
to the past time reference. The current study supports previous findings
that past is more difficult than non-past time reference for Turkish speaking PWA. In terms of morphological complexity, we find that PWA were more impaired when producing morphologically complex
verb forms rather than morphologically simple forms. We argue that
these impairments lie in the realization of overt morphology.
Thesis Chapters by Hazel Zeynep Kurada
Conference presentations by Hazel Zeynep Kurada
Bu çalışmada Türkçe konuşan Broca afazili bireylerde, geçmiş ve geçmiş-dışı zaman gönderimi içeren tümcelerin işlemlemesinde ve başarımlarında biçimbilimsel karmaşıklığın rolü incelenmektedir. Bu çerçevede, biçimbilimsel karmaşıklık bakımından benzer özellikler paylaşmasına karşın kesinlik derecesi bakımından farklı değerlerde olan –DI (geçmiş), –mIş (tanıtsallık/geçmiş) ve –yor (geçmişdışı) yapıları karşılaştırılarak zaman gönderimine ilişkin işlemleme ve başarım zorlukları ortaya konmaktadır. Diğer yandan, –DI (geçmiş) yapısının –yor+du ve –mIş+tI yapılarıyla karşılaştırılmasıyla, biçimbilimsel karmaşıklığın etkisi belirlenmektedir.
Araştırmada Broca afazi tanısı konmuş 11 katılımcının (4 kadın, yaş ort.: 54.5) başarımları, başarımlarına ilişkin tepki süreleri ve tümceleri işlemleme süreleri Resim Doğrulamalı Kendi-Hızında Dinleme testi aracılığıyla ölçülmüştür. Bulgular, kritik segmentte geçmiş zamana gönderimin (–DI), geçmiş-dışı zamana gönderime (–yor) göre daha zor işlemlendiğini göstermektedir: –DI > –yor (p<.01). Tanıtsalllık kipine (–mIş) ilişkin bulgular ise, bu yapının geçmiş zamana gönderim içeren yapılardan daha kolay, ancak geçmiş-dışı gönderim (–yor) içeren yapıdan daha zor işlemlendiğini göstermektedir: –DI > –mIş (p<.01) ve –mIş > –yor (p=.05). Araştırma bulguları biçimbilimsel karmaşıklığın ise işlemlemeyi etkilemediğini göstermektedir: –DI = –yor+du (p=.073) ve –DI = –mış+tı (p=.121). Bununla birlikte, başarım bakımından [x2(4)=8.914, p=.063] ve tepki süreleri bakımından [F(4.40)=1.698. p=.198] koşullar arasında anlamlı fark görülmemektedir.
Bulgular, –DI biçimbirimi içeren eylemlerin gerçekleşmesine yönelik kesinlik yargısından kaynaklı sorunların, Türkçe konuşucusu Broca afazili bireylerin algılama ve işlemleme süreçlerinde etkili olduğunu, biçimbilimsel karmaşıklığın ise eylem çekiminin işlemlenmesine herhangi bir etkisinin olmadığını göstermektedir.
Kaynakça
Faroqi-Shah, Y. ve Thompson, C. K. (2007). Verb inflections in agrammatic aphasia: encoding of tense features,” Journal of Memory and Language, 56(1), 129–151.
Fix, S. ve Thompson, C. K. (2006). Morphophonological structure and agrammatic regular/irregular past-tense production, Brain and Language, 99(1-2), 166–167.
substitution of free and bound grammatical morphemes in simple and complex sentence structures
(e.g., Caramazza & Berndt, 1985). Profound difficulties with production of sentences that refer to the
past (compared to non-past) have been shown for many languages including Turkish (e.g., Yarbay
Duman & Bastiaanse, 2009; Bastiaanse et.al., 2011).
This study tested impact of inflectional complexity on time-reference in Turkish agrammatic aphasia.
Reference to the past and present were tested for morphologically simple past (-DI) and simple
present (-IYOR) and production of sentences with these inflections was compared to the sentences
referring to the past with morphologically complex verbs (–MISDI for past perfect & –IYORDU for
past progressive). From a general inflectional complexity perspective, morphologically complex verb
forms (–MISDI & –IYORDU) are expected to be more difficult to produce than morphologically simple verb forms (–DI &
–IYOR) for individuals with agrammatic Broca’s aphasia. However, according to Yarbay Duman &
Bastiaanse (2009), morphologically simple past tense (perceptual –DI) is the semantically most
difficult form to produce for individuals with Turkish agrammatic aphasia, since this verb form
indicates highest degree of epistemic-speaker certainty as to the happening of a past event and,
agrammatic speakers are uncertain in this respect. If semantic complexity plays a role in sentence
production in agrammatic aphasia, morphologically simple but semantically complex past tense
verbs can be expected to be as difficult as inflectionally complex verb forms referring to the past.
That is, an effect of inflectional complexity would not necessarily be seen for semantically complex
past verbs but for semantically simple present verbs. In terms of semantic complexity, this study also
questioned whether the ease with simple progressive would make sentences with past progressive
easier than sentences with past perfect. Overall, nature of errors to the target verb inflection in the
test was examined for all past tense forms.
past compared to non-past time reference have been shown for many
languages, including Turkish. However, the impact of morphological
complexity on past time reference ability in production has not yet
been reported for Turkish-speaking PWA. Turkish, where verb forms
have complex inflectional paradigms and exhibit overt and non-overt
morphology, facilitates the examination of the effects of morphological
complexity. The current study has two objectives: 1) to investigate
whether the morphological complexity of the verb form affects time
reference production of Turkish-speaking PWA and 2) to provide analysis
for the error patterns discovered. Seventeen Turkish individuals with
Broca’s aphasia who were matched in age with a control group of 17
neurologically intact Turkish individuals were tested with a picture sentence completion task. Test conditions were present progressive, simple past, past perfect, past progressive, and future tense. The task required the participants to complete each sentence frame with a verb. Our findings show that Turkish-speaking PWA were more successful in
producing verb forms referring to non-past than verb forms referring
to the past time reference. The current study supports previous findings
that past is more difficult than non-past time reference for Turkish speaking PWA. In terms of morphological complexity, we find that PWA were more impaired when producing morphologically complex
verb forms rather than morphologically simple forms. We argue that
these impairments lie in the realization of overt morphology.
Bu çalışmada Türkçe konuşan Broca afazili bireylerde, geçmiş ve geçmiş-dışı zaman gönderimi içeren tümcelerin işlemlemesinde ve başarımlarında biçimbilimsel karmaşıklığın rolü incelenmektedir. Bu çerçevede, biçimbilimsel karmaşıklık bakımından benzer özellikler paylaşmasına karşın kesinlik derecesi bakımından farklı değerlerde olan –DI (geçmiş), –mIş (tanıtsallık/geçmiş) ve –yor (geçmişdışı) yapıları karşılaştırılarak zaman gönderimine ilişkin işlemleme ve başarım zorlukları ortaya konmaktadır. Diğer yandan, –DI (geçmiş) yapısının –yor+du ve –mIş+tI yapılarıyla karşılaştırılmasıyla, biçimbilimsel karmaşıklığın etkisi belirlenmektedir.
Araştırmada Broca afazi tanısı konmuş 11 katılımcının (4 kadın, yaş ort.: 54.5) başarımları, başarımlarına ilişkin tepki süreleri ve tümceleri işlemleme süreleri Resim Doğrulamalı Kendi-Hızında Dinleme testi aracılığıyla ölçülmüştür. Bulgular, kritik segmentte geçmiş zamana gönderimin (–DI), geçmiş-dışı zamana gönderime (–yor) göre daha zor işlemlendiğini göstermektedir: –DI > –yor (p<.01). Tanıtsalllık kipine (–mIş) ilişkin bulgular ise, bu yapının geçmiş zamana gönderim içeren yapılardan daha kolay, ancak geçmiş-dışı gönderim (–yor) içeren yapıdan daha zor işlemlendiğini göstermektedir: –DI > –mIş (p<.01) ve –mIş > –yor (p=.05). Araştırma bulguları biçimbilimsel karmaşıklığın ise işlemlemeyi etkilemediğini göstermektedir: –DI = –yor+du (p=.073) ve –DI = –mış+tı (p=.121). Bununla birlikte, başarım bakımından [x2(4)=8.914, p=.063] ve tepki süreleri bakımından [F(4.40)=1.698. p=.198] koşullar arasında anlamlı fark görülmemektedir.
Bulgular, –DI biçimbirimi içeren eylemlerin gerçekleşmesine yönelik kesinlik yargısından kaynaklı sorunların, Türkçe konuşucusu Broca afazili bireylerin algılama ve işlemleme süreçlerinde etkili olduğunu, biçimbilimsel karmaşıklığın ise eylem çekiminin işlemlenmesine herhangi bir etkisinin olmadığını göstermektedir.
Kaynakça
Faroqi-Shah, Y. ve Thompson, C. K. (2007). Verb inflections in agrammatic aphasia: encoding of tense features,” Journal of Memory and Language, 56(1), 129–151.
Fix, S. ve Thompson, C. K. (2006). Morphophonological structure and agrammatic regular/irregular past-tense production, Brain and Language, 99(1-2), 166–167.
substitution of free and bound grammatical morphemes in simple and complex sentence structures
(e.g., Caramazza & Berndt, 1985). Profound difficulties with production of sentences that refer to the
past (compared to non-past) have been shown for many languages including Turkish (e.g., Yarbay
Duman & Bastiaanse, 2009; Bastiaanse et.al., 2011).
This study tested impact of inflectional complexity on time-reference in Turkish agrammatic aphasia.
Reference to the past and present were tested for morphologically simple past (-DI) and simple
present (-IYOR) and production of sentences with these inflections was compared to the sentences
referring to the past with morphologically complex verbs (–MISDI for past perfect & –IYORDU for
past progressive). From a general inflectional complexity perspective, morphologically complex verb
forms (–MISDI & –IYORDU) are expected to be more difficult to produce than morphologically simple verb forms (–DI &
–IYOR) for individuals with agrammatic Broca’s aphasia. However, according to Yarbay Duman &
Bastiaanse (2009), morphologically simple past tense (perceptual –DI) is the semantically most
difficult form to produce for individuals with Turkish agrammatic aphasia, since this verb form
indicates highest degree of epistemic-speaker certainty as to the happening of a past event and,
agrammatic speakers are uncertain in this respect. If semantic complexity plays a role in sentence
production in agrammatic aphasia, morphologically simple but semantically complex past tense
verbs can be expected to be as difficult as inflectionally complex verb forms referring to the past.
That is, an effect of inflectional complexity would not necessarily be seen for semantically complex
past verbs but for semantically simple present verbs. In terms of semantic complexity, this study also
questioned whether the ease with simple progressive would make sentences with past progressive
easier than sentences with past perfect. Overall, nature of errors to the target verb inflection in the
test was examined for all past tense forms.
Although time-reference is mostly expressed through tense, it also highly interacts with aspect and modality in many languages. While tense presumes the concept of a temporal axis along which events are ordered with anteriority-posteriority relations with respect to a time-point, aspectual morphology informs about semantic distinctions regarding temporal characteristics like progression or completion of events (Aksu-Koc, 2006). Completion, for example, coincides with past tense since an event regarded as completed is, in general, anterior to the moment of speech or to some other point in time. Epistemic modality (the degree of certainty the speaker has with respect to her proposition) determines grammatical morphology used for Tense and Aspect. For example, the speaker uses simple past tense with perfect aspect to indicate certainty that an event has happened. Linguistic information on Tense, Aspect and Modality in a sentence needs to be integrated to indicate time-reference of an event since time reference is a semantic characteristic of a verb complex as a whole.
Yarbay Duman et al. (2011) proposed the Integration Problem Hypothesis (IPH), stating that past time reference is more difficult than non-past time reference for agrammatic speakers because interpreting the temporal information in aspect / modality is more difficult for agrammatic speakers when there is certainty of past i.e. certainty that an event has happened or completed. However, the IPH also predicts that integrating semantic information about aspect and morphosyntactic information about tense will be difficult for agrammatic speakers. Dragoy and Bastiaanse (2013) presented evidence from a Russian study supporting this hypothesis: in Broca’s aphasia, prototypical reference to the non-past (present imperfect and future imperfect) was better preserved than reference to the past (past imperfect). This non-past time advantage, however, disappeared for non-prototypical future perfect when a perfective Russian verb was used to refer to a future time.
Although studies in Broca’s aphasia report that problems with tense and aspect extend beyond a pure morphosyntactic impairment, tense-related problems in SLI have primarily been characterized as a result of incomplete or optional feature specification of tense features within the functional category T/Infl (e.g., omission of finiteness markings and insensitivity to tense omissions in English) (Rice & Wexler 1996). Leonard and Deevy (2010) argued that aspect is not intact in children with SLI as these children have problems understanding completeness cues in past tense contexts compared to the present tense contexts. Our present study investigates whether tense in Turkish children with SLI is impaired as a functional category T/Infl or whether tense-related difficulties are by-products of an integration problem (such as that observed in Broca’s aphasia).
In typical development, children initially use aspect to mark tense before passing through four stages to acquire the tense/aspect/modality system of Turkish (Aksu-Koc, 2006): (1) differentiating static and ongoing events; (2) using –DI and –IYOR to comment on COMPLETED versus ONGOING events within the boundaries of the immediate present; (3) use of modal functions: –DI marks for certainty that an event has happened and a past non-past distinction is made (includes future) and (4) all tense/aspect/modality inflections are used to place events in time and to add perspective.
Aims: This study investigated whether the discourse-linking involved in processing second person pronouns contributes to sentence production deficits in Broca’s aphasia.
Methods & Procedures: The sample consisted of 16 Turkish individuals with Broca’s aphasia (mean age: 54.8 years; SD: 14.0) who were matched in age with a control group of 16 neurologically intact Turkish individuals (mean age: 54.9; SD: 13.1). Each group completed a language task with first and second person singular or plural agreement conditions. Target agreement morphology was elicited using sentence-initial first and second person singular or plural pronouns. The plural (reference to a group) has a more complex discourse-representation than the singular (reference to an individual).
Outcomes & Results: The group of individuals with Broca’s aphasia showed the following production hierarchy: first person singular (highest accuracy rate) > first person plural > second person singular > second person plural (lowest accuracy rate). There was no discrepancy between test conditions for the control group.
Conclusions: The discourse-linking involved in processing second person pronouns contributes to sentence production deficits and this deficit is exacerbated by plurality in Broca’s aphasia. We suggest that cognitive-semantic intervention which focusses on the broader underlying impairment in deciphering event occurrence features (participant-time-location) could improve the use of the second person and other discourse-linked constructions (e.g., past time reference, object pronouns) which are selectively affected in Broca’s aphasia.
ABSTRACT: Universally, the functioning of each language system is composed of some specific sequences. As one of these regulations, prosodic structure, a phonological component, includes supraaural facts above segmental phonemes. Although the suprasegmental phonemes, which can functionally be semantically distinctive, appear in every language, they may not exhibit a contrastive relationship in each language as a result of varying structures of languages and thus they may not function as a prosodeme as well. In this review article, for the first time in Turkish linguistics literature, some suprasegmental phonemes, word stress, duration, juncture, intonation and focus phonemes have been discussed comparatively in Hindi and Turkish. Thus, it has been aimed to describe how the conditions of the suprasegmental phonemes function as a prosodeme vary among languages. Within the framework of observed regulations, the possible reasons of the similarities and differences in the sequences of both languages are discussed.
Yöntem: Literatür taraması, “TMS”, “tDCS”, “aphasia”, “post-stroke aphasia” ve “non-fluent chronica aphasia” gibi arama terimleri ile PubMed ve Google Scholar gibi veri tabanları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Arama sonuçları, çalışmaların yıllık bazda sınıflandırılması ve konuya özgü içeriklerin incelenmesiyle derlenmiştir.
Bulgular: Derlemeden ortaya çıkan sonuçlar, nöromodülatör araçların inme sonrası afazi rehabilitasyonunda özellikle standart dil ve konuşma terapisi ile kombine edildiğinde iyileşme sürecini hızlandırdığını, akıcılık, adlandırma ve tekrarlama gibi dil becerilerini desteklediğini göstermektedir.
Sonuç: Beyin uyarım yöntemlerinin inme sonrası afazi yönetimindeki etkililiği, güvenirliği, uzun dönem etkileri için gereken optimal stimülasyon parametreleri ve ayrıca terapötik etkilerinin altında yatan mekanizmaları aydınlatmak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulsa da bu teknikler afazi rehabilitasyonunda hem iletişim becerilerini hem de yaşam kalitesini artırmak adına değerli bir araç haline gelmiş görünmektedir.
Pazartesi, 05 Mart 2018 09:15
İnsanlar yaşlandıkça doğal olarak beyinleri ve beynin en küçük yapıtaşları olan sinir hücreleri (nöronlar) yaşlanıyor. Ancak beyindeki bazı nöronlar ya da nöron grupları diğerlerinden daha hızlı yaşlanma eğiliminde olabiliyor.
Koku alma duyusunun zayıflaması ve zamanla kaybolması yaşlanmanın doğal sürecinde başlıca işaretlerden biri. Bazen bu gibi durumlara Alzheimer gibi nörodejeneratif, yani sinir sistemini bozan bir hastalık da eşlik edebiliyor. Ama koku duyusundaki zayıflamanın nasıl yaşandığı halen anlaşılmamıştı. Acaba kokuyla ilgili sinir hücrelerinin bozulması, tüm beynin bozulmasına öncülük mü ediyor? Bunu durdurmak mümkün mü?
YAŞLI SİNEKLER VE YAŞLI İNSANLAR
Münih Teknik Üniversitesinde (TUM) yapılan yeni bir araştırma bu konuyu sinek modeli kullanarak inceledi. Çalışmanın yürütücüsü Prof. Ilona Grunwald Kadow araştırmayla ilgili olarak şu açıklamalarda bulundu, “Alzheimer ya da Parkinson hastalıklarında en temel risk faktörü yaşlanma. Öte yandan bu tip hastalıkların çok küçük bir oranı bilinen genetik [ailesel] nedenlerden kaynaklı. Asıl soru bazı nöronların neden diğerlerinden daha hızlı dejenere olduğu, yani neden bazılarının diğerlerinden daha hassas olduğu. En önemlisi, belirli nöronların dejenerasyonu tüm sinir sistemi ağının işlevini bozabilir mi?”
Araştırma ekibi bu sorulara yanıt aramak üzere meyve sineklerinin (Drosophila) yaşlanmasını inceledi. Sineklerle insanlar evrimsel olarak uzak akrabalar. Ama sineklerin ve insanların beyinleri ortak bir kökenden geliyor, bu yüzden benzer özellikler taşıyor. Bu evrimsel ilişki sayesinde sinekler birçok insan hastalığını anlamak için model olarak kullanılıyor.
Araştırmacılar öncelikle, sineklerin de yaşlandıkça koklama kapasitelerinin insan yaşlanmasında olduğu gibi bozulduğunu tespit etti. Tıpkı insanlar gibi, meyve sinekleri de doğal yaşlanma sürecinde koku alma yetilerini kaybedebiliyor. Bunu görme duyusundaki zayıflama gibi başka sorunlar takip edebiliyor.
Deneysel genetik çalışmalarda sıklıkla kullanılan sirke sineği Drosophila melanogaster, böcekler (Insecta) sınıfının, ikikanatlılar (Diptera) takımından, 2-3 mm uzunlukta, sirke ya da meyvelerin bulunduğu yerlerde yaşayan, kalıtım araştırmalarında deney hayvanı olarak çok kullanılan bir eklem bacaklı türü. İnsanlarla en son ortak ataları en az 600 milyon yıl öncesine uzanıyor.
SORUMLU: OKSİDATİF STRES
Araştırmacılar çalışmanın bir sonraki aşamasında söz konusu dejenerasyonun mekanizmasını inceledi. İlk olarak, yaşlanmada koku alma sistemindeki tüm sinir hücrelerinin mi, yoksa yalnız bazılarının mı sorumlu etkilendiğini sordular. Sonuçlar, koku alma sistemindeki tüm sinir hücrelerinin değil, yalnızca belli tipteki (kolinerjik) sinir hücrelerinin yaşlanma sırasında bozulmaya yatkın olduğu gösterdi.
İkinci olarak araştırmacılar, bu bozulmaların sebebinin oksidatif stres adı verilen bir tür kimyasal stres olduğunu buldular. Oksidatif stres, hücrenin metabolik faaliyetleri sırasında oluşan kimi kimyasal artıkların yeterince temizlenememesinden kaynaklanıyor. Bu artıklara reaktif oksijen türleri adı veriliyor. Bu artıklar biriktikçe hücrede geçici ya da kalıcı hasara yol açıyor.
Elde edilen veriler, oksidatif stresin spesifik nöronları bozduğunu, bu değişiminse zamanla bütün sinir sistemini çökerttiğine işaret etti. Yani bir tür domino etkisi yaşanıyordu.
OKSİDATİF STRESİN ZARARINI ENGELLEMEK MÜMKÜN
Araştırmacılar hipotezlerini güzel bir deneyle desteklediler. Eğer koku duyusunun yaşla zayıflaması oksidatif stres kaynaklıysa, oksidatif stresi azaltmanın koku duyusunu kurtaracağını tahmin ettiler.
Bunun için sineklerin diyetine resveratrol eklendi. Resveratrol kırmızı üzümün kabuğundan gelen, kırmızı şarapta yoğun bulunan doğal bir anti-oksidan. Yani bahsi geçen kimyasal artıkları temizleyen bir molekül.
Resveratrol ile yapılan deneyde, dejenerasyona yatkın olduğu bulunan nöronların oksidatif stresten korunduğu bulundu. Bu sinirleri korumanın, tüm koku sinir ağını da koruyabildiği gösterildi. Yaşlı sineklerin koku alma duyusundaki kayıp tamamen engellenebildi.
Araştırmacıların elde ettiği bu önemli bulgu, bir ya da birkaç nöron türündeki oksidatif hasarın engellenmesiyle, yaşa bağlı sinir sistemi bozulmasının önemli ölçüde geciktirebileceğine işaret ediyor.
Bu tür tedaviler yaşlanma ile ilişkili nörodejeneratif hastalıkların başlangıcını geciktirmeye yardımcı olabilir. Nitekim resveratrolün Alzheimer’e karşı etkili olabileceğine dair sınırlı da olsa bazı gözlemler var.
MİKROPLARIN DA YARDIMI OLABİLİR
Daha önce bazı nörodejeneratif hastalıklara karşı spesifik bağırsak bakterilerinin de koruyucu etkisi olabileceği gösterilmişti. Örneğin Parkinson hastalığının ilerlemesinde bağırsak mikrobiyomlarının, yani bakteri nüfusunun bir etkisi olabileceği tahmin ediliyor.
Burada da araştırmacılar meyve sineklerinde koku duyusundaki yaşlanmaya karşı spesifik mikrobiyomların etkisini test etti. Sonuçlar, bazı bakterilerin yaşlanmaya karşı olumlu bir etkisi olduğunu ve koku duyusundaki nörodejenerasyonun yavaşladığını gösterdi.
Prof. Grunwald Kadow'a göre, meyve sineği modelindeki bu bulgular ve devam eden bu türden araştırmalarla daha hedefe yönelik ve yeni tedavi rotalarının yolu açılabilir.
SAĞLIKLI YAŞLANMANIN BİRİNCİ KOŞULU: EŞİTLİK
Bu tip araştırmalar, insanda sağlıklı yaşlanmaya dönük faydalı olabilecek uygulamalar için de önemli ipuçları sağlayabilir. Özellikle de yaşlanan toplumlarda sağlıklı yaşlanma önemli bir tıp sorunu.
Öte yandan, herkes için sağlıklı yaşlanmanın birinci koşulu çok basit: herkesin eşit ve ücretsiz biçimde sağlık hizmetine erişebildiği eşitlikçi bir sistem.
İlgili makale: Hussain, A., Pooryasin, A., Zhang, M., Loschek, L. F., La Fortezza, M., Friedrich, A. B., Gompel, N., vd. (2018). “Inhibition of oxidative stress in cholinergic projection neurons fully rescues aging-associated olfactory circuit degeneration in Drosophila”. eLife, 7, e32018.
HAREKET-DUYGU ARAŞTIRMALARININ KISA TARİHÇESİ
Duygusal motivasyon, fiziksel veya sosyal uyaranlara yaklaşma veya bunlardan kaçınma eğilimi olarak tanımlanabilir. Sinirbilim alanyazınındaki yüzden fazla çalışmaya göre, beyinde sol fronto-temporal korteks çoğunlukla mutluluk ve öfke gibi yaklaşım temelli duyguları desteklerken, sağ fronto-temporal korteks, iğrenme ve korku gibi kaçınma temelli duyguları destekliyor. Bu örüntü pek çok bilimsel veriyle desteklenmişse de, duygular için gözlenen kortikal özelleşmeye yol açan işlevsel ilkeler halen belirsiz. Bu noktada, hareket ve duygu arasındaki bağlantılar beyinde olası bir örgütlenme prensibini ortaya koyabilir (mi?).
Serebral korteksin farklı bölgeleri farklı duygular için özelleşmiştir, ancak bu özelleşmenin altında yatan ilkeler tam anlamıyla bilinmiyor. Kılıç ve Kalkan Hipotezine (Sword and Shield Hypothesis) göre, insan duygularının temel bir boyutu olan duygusal motivasyonun beyindeki bu yarıküresel özelleşmesinin, bireyler arasında yaklaşım ve kaçınma ile ilgili tutumlarını gerçekleştirmek üzere ellerini kullanma biçimine göre değiştiği savlanıyor.
Sinirbilim araştırmalarının tarihine bakılınca, insanların çoğunlukla baskın olan ellerini yaklaşma eylemleri için, baskın olmayan ellerini ise kaçınma eylemleri için kullandıkları savı pek çok kez karşımıza çıkıyor. Sözgelimi, bir insan küçük bir topu tutmak için (bir yaklaşım eylemi) baskın elini kullanma eğilimindeyken, beklenmedik bir şekilde atılan bir toptan korunmak için (bir kaçınma eylemi) baskın olmayan elini kullanıyor. Bu tür yatkınlıklara ilişkin ikonik bir teoride, geçmişte kılıç kullanıcılarının düşmana saldırmak için baskın ellerini kullandıkları (yaklaşma eylemi), saldırıyı savuşturmak (kaçınma eylemi) için ise baskın olmayan ellerini kullandıkları savlanmıştır. Bu önerileri tek bir çatı altında toplayan ve alanyazında sıklıkla Kılıç ve Kalkan Teorisi olarak anılan ve ilk zamanlarda aslında yalnızca sağ el baskınlığının yaygınlığını açıklamak için öne sürülen bu tarihsel teori, ilk kez 19. yüzyıl İngiliz yazarı Thomas Carlyle tarafından önerilmiş, daha sonra sinirbilimsel bulgular ışığında geliştirilmiştir. Ancak teorinin 19. yüzyıldaki ilk önermesinde, sağ ellerinde kılıç tutan savaşçı ya da askerlerin kalplerini (sol taraflarını) kalkanlarıyla daha iyi koruyabilecekleri ileri sürülmüştür. Sağ elini kullanan savaşçılar bu yüzden sol elini kullananlara göre daha başarılıdır. Bu yönüyle teori sol el baskınlığı olan savaşçıların yüzyıllar boyu süre gelen savunma başarısını tam olarak açıklayamaması nedeniyle çokça eleştirilmiştir. Zaten genetik kuramlar incelendiğinde, el baskınlığındaki kalıtımsal çözümlemelerin bu teorinin ima ettiği kadar basit olmadığı açıkça görülmektedir.
YENİ BİR MODEL
Cornell Üniversitesi'nde gerçekleştirilen ve geçtiğimiz günlerde yayımlanan bir araştırmada, bu kuramları test etmek için, el baskınlıkları güçlü solak ve güçlü sağlak olan sağlıklı bireylerde, sol ya da sağ dorsolateral prefrontal korteksin etkinliğinin artırılması (excitation) amacıyla beş oturumluk Transkraniyal Direct Current Stimulation (tDCS) uygulamasından önce ve sonra yaklaşım motivasyonları ölçüldü. Böylelikle, araştırmaya katılan kişilerin el baskınlığındaki eğilimlerin frontal kortekse uygulanan elektriksel uyarım sonrasında yaklaşım temelli duyguların deneyimlenmesinde artış veya azalmaya neden olup olmayacağı sorgulandı. Yaklaşım motivasyonunun serebral korteksteki düzeninin bireyler arasında farklılaşacağı öngörülüyordu. Elde edilen sonuçlar, soyut kavramların geniş ölçekli kortikal örgütlenmesinin, insanların dünyayla etkileşim kurma sırasında ellerini kullanma biçimlerine karşılık geldiğini gösterdi. Yani, duygusal motivasyon, yaklaşma ve kaçınma ile ilgili motor eylemleri gerçekleştirmek için evrilen nöral devreleri yeniden kullanabilir.
Beyindeki duyguya ilişkin yeni ve aslında radikal sayılabilecek bir modele göre, yaygın görülen bilişsel sorunlara yönelik tedavilerin, nüfusun yaklaşık yüzde 50'si üzerinde işlevsiz ve hatta zararlı olabileceği belirtildi. 1970'lerden bu yana yapılan yüzlerce çalışma, beynin her iki yarı küresinin farklı duygu tiplerine ev sahipliği yaptığını ileri sürüyor. Mutluluk, gurur ve öfke gibi yaklaşma temelli duyguların beynin sol tarafında konumlandığı, nefret ve korku gibi kaçınma ile ilgili duygular ise beynin sağ tarafında konumlandığı öne sürülüyor. Fakat burada asıl sorun, ilgili çalışmaların sadece sağ elini kullanan insanlara yapılmış olması. Gözden kaçan bu ayrıntı, Cornell Üniversitesi'ndeki araştırmacılara göre beyinde duyguların nasıl işlediğine dair çarpık sonuçlar sunuyor. Çünkü aslında tetikte olma ya da kararlılık gibi duyguları beyninin sağ tarafında bulunan solak insanlarda bu örüntü tam tersi yönde işliyor. Bu noktada araştırmacılar yeni ve daha radikal bir öneri; insanlarda duyguların özelleştiği kortikal alanların, solak ya da sağlak olmalarına göre değişiklik gösterdiği iddiasını ortaya attılar.
ELEKTRİKSEL UYARIMLAR DEPRESYON TEDAVİLERİ HAKKINDA İLGİNÇ BİR İDDİA
Aynı araştırma ekibinin bir önceki çalışmasına göz atıldığında ise Kılıç ve Kalkan Teorisinin bu kez Elektroensefalografi (EEG) yoluyla test edildiği görülüyor. Bu araştırmada sağ el kullanıcıları ile yapılan deneyler yaklaşım duygularının görece sol yarı küre aktivasyonları ile örtüştüğü gözlenmiş. Buradan hareketle araştırmada bu ilişkinin sol el kullanıcılarında tersine dönmesi gerektiği öngörülmüş ve bu öngörüyle tutarlı sonuçlar elde edilmiş.
Elde edilen bu bulgularla beraber bazı varsayımlar da ortaya atıldı. Depresyon ve uzun süreli anksiyete sorunlarının elektriksel uyarım prosedürleri ile tedavi edilmesinin sol elini kullanan hastalar için zararlı olabileceği öne sürüldü. Beynin sol tarafına yapılan elektriksel uyarımın, yaşamı etkileyen yaklaşım duygularını azaltacağı, yani standart tedavilerin solak bireyleri daha da kötüleştirebileceği öne sürüldü. Yanı sıra, ne güçlü solak, ne de güçlük sağlak olan kişilerde elektriksel uyarımın herhangi bir fark yaratmayacağı, çünkü yaklaşım duygularının her iki yarıküreye birden dağıldığı öne sürüldü.
Araştırma ekibi tüm bu veriler ışığında elektriksel uyarım prosedürleri ile depresyon tedavilerine ilişkin, güçlü sağlak kişilere standart tedavi, güçlü solak kişilere tam tersi tedavi prosedürü uygulanması gerektiğini vurgulanırken, her iki yarıkürede de baskınlığı bulunmayan kişilere tedavinin hiç uygulanmaması gerektiğini belirtti.
Kaynakça
Brookshire, G. ve Casasanto, D. (2012). Motivation and motor control: hemispheric specialization for approach motivation reverses with handedness. PLoS One, 7(4), e36036.
Amodio DM, Master SL, Yee CM, Taylor SE. (2008). Neurocognitive components of the behavioral inhibition and activation systems: Implications for theories of self-regulation. Psychophysiology, 45, 11, 19.
Reuter Lorenz PA, Givis RP, Moscovitch M. (1983). Hemispheric specialization and the perception of emotion: Evidence from right handers and from inverted and non-inverted left-handers. Neuropsychologia, 21, 687-692.
Coren S. (1992). Handedness, traffic crashes, and defensive reflexes. American Journal of Public Health 82, 1176, 1177.
Cuma, 28 Ekim 2016 00:15
Zihin okuma testlerinin kökeni çikolataya dayanıyor. Otuz yıl önce çocuklara uygulanan bu testler, bireyde Zihin Kuramı (İng. "Theory of Mind") diye adlandırılan yetinin var olup olmadığını inceleyen klasik sormacanın temelini oluşturuyor.
Peki nedir Zihin Kuramı? Bu bir yeti: kişinin inanç, istek, bilgi, niyet gibi çeşitli zihinsel durumlara sahip olduğunun ve bu durumların başkalarında da var olduğunun ayırdına varabilmesi.
Zihin Kuramı ilk kez Wimmer ve Perner (1983) tarafından çikolata testi ile çocuklar üzerinde uygulanmıştı. Testin sorusu şuydu: Çocuk kendi inancının bir başkasınınkinden ya da bir başkasının inancının kendisininkinden farklı olabileceğini fark edebilir mi?
Test sırasında çocuk, A bireyinin bir kutuya çikolata saklayıp odadan çıktığını, sonra B bireyinin içeri gelip çikolatanın yerini değiştirdiğini görür. Sonra çocuğa, A bireyinin içeri girince çikolatayı bulmak için ilk nereye bakacağı sorulur. Çocuk eğer A'nın zihninde ne olduğunu hesaba katarak, çikolatanın ilk saklandığı yeri gösterirse, "Yanlış İnanç" olarak adlandırılan bu zihin okuma testini başarıyla geçecektir. Bunu yapabilen çocuğun Zihin Kuramı yetisine sahip olduğu kabul edilir. Yalnızca başkalarının ne bildiğinin değil, neyi yanlış bildiğinin de bilincindedir.
Yapılan çalışmalar, 4 yaşında çocukların testte başarı göstermeye başladıklarını ortaya koymuştu.
Temelinde kandırma, empati, öğrenme ve hatta dil yatan bu bilişsel yetinin yıllardır yalnızca insanlarda olduğu varsayılıyordu. Ancak geçtiğimiz günlerde Science dergisinde yayımlanan bir çalışmanın sonuçları, üç hominid (büyük insansı maymun) türünün daha –şempanzelerin, bonoboların ve orangutanların– bu yetiye sahip olduğunu ortaya koydu. Diğer bir yandan, çalışmada bu üst bilişsel yetinin başka türlerde de mevcut olabileceği öngörülüyor.
İnsansı maymun soyağacı. Görsel kaynağı: http://www.baharkilic.org
Bu deneyin insan dışındaki hominidlerle bu kadar geç yapılmış olmasının bir nedeni var. Bu türler konuşamadığı için, zihinlerinden geçeni belirlemek kolay değil. Ayrıca deneye katılmalarını sağlamak için ilgilerini çekmek de zor bir iş. Bilim insanları bu sorunları aşmak için yeni yapılan araştırmada "pembe diziler" ve göz-izleme (İng. "eye-tracking") teknolojisini zekice bir araya getirdiler.
Araştırmanın ilk yazarı evrimsel antropolog Christopher Krupenye, çalışmaya dair, “birçoğumuz gibi büyük maymunlar da dramaları seviyor, iki kişi arasında bir anlaşmazlık olduğunda, devamında ne olacağını merak ediyorlar” diyor. Söz konusu test bir film gösteriminden oluşuyor. Filmde King Kong adını verdikleri bir meslektaşları maymun kılığına bürünüyor ve bir adamdan bir taş çalarak, odadaki iki kutudan birine koyuyor. Sonra da adamı korkutup kaçırıyor. Adam uzaklaştığında, Kong taşı diğer kutuya saklıyor, ancak sonra fikrini değiştiriyor ve taşı gözden uzak bir yere götürüyor. Peki, adam sahneye geri döndüğünde ne yapacak? Çoğumuz adamın sahneden ayrılmadan önce taşın konulduğunu gördüğü yere –ilk kutuya– bakacağını tahmin ederiz.
Araştırmacılar insan olmayan hominidlerin de bunu düşünüp düşünmeyeceğini belirlemek için, sözü edilen 3 hominid türüne bu filmi izlettirdi; bir yandan da kızılötesi bir göz-izleme cihazıyla film boyunca hominidlerin nereye baktıklarını kaydetti. Sonuçlar ilginçti. Filmdeki adam sahneye geri döndüğünde, test edilen 30 hominidden 22'si kutulara, bunların 17'si de Kong’un taşı ilk sakladığı yere, ilk kutuya bakıyordu. Yani, hominidlerin çoğu, taşın orada olmadığı bilmelerine rağmen, adamın sahneye geri geldiğinde taşı en son gördüğü yerde arayacağını tahmin ettiler.
Yapılan istatistiksel analize göre göz hareketleri rastgele değildi. Böylece, deneye katılmayan goril türü hariç tüm hominid türlerinin, bugüne dek sadece insanların yapabileceği düşünülen Yanlış İnanç testinden başarıyla geçebildikleri ortaya konmuş oldu.
Bu test temelde en yakın akrabalarımız olan hominid türlerinin de birçok üst bilişsel işlevi olduğunu ortaya koyuyor. Dahası, bu türlerle ortak atamız olan canlıda halihazırda Zihin Teorisi yetisinin evrilmiş olduğuna işaret ediyor.
Bu durumda aslında hominidler 15-20 milyon yıldır birbirlerinin ve başka canlıların ne düşündüklerini kestirebiliyorlarmış.
Araştırmacılar, film ve göz-izlemeden oluşan bu tür araştırma yöntemlerinin geliştirilerek diğer türlere de uygulanması gerektiğini ve ileride daha da şaşırtıcı sonuçlarla karşılaşabileceğimizi öngörüyorlar.
Kaynakça
http://www.sciencemag.org/news/2016/10/humans-aren-t-only-great-apes-can...
Krupenye vd, 2016, Science, "Great apes anticipate that other individuals will act according to false beliefs", science.sciencemag.org/content/354/6308/110.full
https://twitter.com/Bilim_soL
https://www.facebook.com/BilimsoL/
Sol yarıküre dil işlemlemesinde aktif;
Araştırmacılar ilk önce konuşma üretimini çözümleyerek işe başlıyorlar. Sağ el kullanıcılardan oluşan anadili Almanca olan sağlıklı bireylere, sonrasında tekrar edecekleri bir dizi sözcük dinletiliyor. Bu sözcükler “beudo” gibi Almancada herhangi bir anlamı olmayan uydurma sözcükler. Bu türden anlamı olmayan sözcüklerin işitme ve tekrarlama sırasında anlamına ilişkin beynin herhangi bir alanında aktivasyon yaratmayacağı düşünülüyor. Araştırmada fMRI (functional magnetic resonance imaging) ve TMS (transcranial magnetic stimulation) kombinasyonundan oluşan bir yöntem kullanılarak, test sırasında beyinin hangi bölgesinde aktivasyonlar oluştuğu saptanmaya çalışılıyor. İnceleme sonucunda beklendiği gibi, konuşma üretimi sırasında beynin sol yarıküresinin aktive olduğu ve sağ yarıkürenin dilsel fonksiyona aktif bir şekilde katkı sağlamadığı ortaya konuyor. Daha önceki çalışmalar da sağlıklı bireylerde sağ yarıkürenin konuşma üretimine etkin bir katkı sağlamadığı ve bu yüzden baskılandığını öngörmekteydi.
Uydurma sözcük tekrarı sırasında sol-ön girus üzerine uygulanan stimülasyon nöral aktivasyonu azaltmaktadır.
Sol yarıküre bloke edilirse;
Araştırmada ikinci bir testle beyinde meydana gelen herhangi bir travmaya eşdeğer sayılabilecek bir fonksiyon bozukluğu simule ediliyor. Manyetik bir bobin ile sol yarıkürede bulunan ve konuşma üretiminden sorumlu olan Broca bölgesinin işlevini bloke eden bir sinyal beyne iletiliyor ve böylelikle dil ile ilgili alan kısıtlanıyor. Tamamen zararsız olan bu yöntemle deneklerin konuşma üretimleri yaklaşık 30-45 dakika arasında kısıtlanmış oluyor. Bu süreç boyunca dinleme ve tekrarlama becerileri tekrar test ediliyor. Tekrarlama sırasında sol yarıkürede baskılanmış bir aktivite gözlemlenirken, uydurma sözcükleri tekrarlaması uzun süren bazı deneklerin sağ yarıküresinde beklenmedik aktiviteler saptanıyor. Sağ yarıkürede, uydurma sözcüklerin tekrarlanması sırasında artan bir aktivite gözlemleniyor. Sağ Broca alanındaki aktivite arttıkça, denekler konuşma testlerini daha hızlı çözmeye başlıyorlar. Bu durum, sağ yarıküredeki bölgenin, sol yarıküredeki fonksiyon bozukluğuna tepki verdiğini ve burada bulunan lezyonu telafi ettiğini gösteriyor.
Uydurma sözcük tekrarı sırasında sol-ön girus üzerine uygulanan stimülasyon sağ-ön girustaki nöral aktivasyonu artırmaktadır.
Dil ve konuşma terapisi için yeni olanaklar;
Gesa Hartwigsen ve ekibinin bulguları konuşma üretimi sırasında her iki yarıkürenin de etkileşime girdiğini gösteriyor. Sol yarıkürenin herhangi bir travma nedeniyle baskılanması durumunda sağ yarıkürenin devreye girdiği kanıtlanmış oluyor. Araştırmacılar, konuşma terapisinde sağ yarıkürenin uyarılarak, konuşmanın iyileşmesine destek olunabileceğini öne sürüyorlar. Bu durumda zamanlamanın çok önemli olduğunu ekliyorlar. Travmadan hemen sonraki iyileşme evresinde sağ yarıkürenin bu yöntemle desteklenmesinin fayda sağlayayacağı ancak kronik evreye geçildiğinde sol yarıkürenin işlevlerin geliştirilmesinin daha faydalı olacağını öne sürüyorlar.
Kaynak: Hartwigsen G., v.d., Proceedings of the National Academy of Sciences, 2013; 110(41): 16402 DOI: 10.1073/pnas. 1310190110
http://www.pnas.org/content/suppl/2013/09/23/1310190110.DCSupplemental
BilimsoL Portal
http://bilimsol.org/bilimsol/dilbilim/travma-sonrasi-konusma
Hazel Zeynep Kurada
Kuşlarda vokalizasyon eylemi, varlıklarını diğer kuşlara duyurma, haberleşme, bölgelerini teşhir etme gibi amaçlara yönelik belli ses üretimlerine dayanmaktadır. Sıçrayarak ve uçarak yol alan hayvanlarda vokalizasyon sık görülür.
Ötücü kuşlar tıpkı insanlar gibi kekeler, henüz bebekken babıldar, beyin bölümleri hasar aldığında sessizliğe bürünür, şarkı söylemeyi büyüklerinden öğrenir, hatta ikidilli bile olabilir. Ötücü kuşlarda vokalizasyon da, insana ait üretimle ortak birçok özellik barındırmaktadır. Ancak araştırmacılara göre bu benzerlik, davranışın da ötesine geçmektedir. İnsanlar ve kuşların evrimi arasında milyonlarca yıl fark olmasına rağmen, insana konuşmasını öğrenme becerisini veren genler ile kuşlara ötebilme yetisini veren genler birçok benzerliğe sahip.
Yoğun uğraşlarla dört yılda tamamlanan ve dünya çapında 100’den fazla araştırmacının katıldığı çalışmada tam 48 kuş türünün genleri analiz edildi. Araştırmanın sonuçları geçtiğimiz ay Science dergisinde ve birçok farklı dergide yayınlandı. Projede aynı zamanda, ötücü kuşlarda bulunan genlerle, insan diline ilişkin genlerin şaşırtıcı benzerlikleri ortaya çıktı. Bu bulgu insana ait üretime ilişkin araştırmalara katkıda bulunacak nitelikte.
Çalışmanın analizi, en yeni kuş türlerinin bile dinozorların neslinin tükenmesinin hemen ardından, yaklaşık 10 milyon yıl içinde ortaya çıktığını ortaya koydu. Bu zaman dilimi, fosil kalıntılarına göre daha önceki genetik analizlerden çok daha yakın bir zamana denk geliyor. Geniş ve zengin bir veri ağının daha da derinine inen araştırmacı grubu, kuşların dişlerini kaybettiğinde ne olduğunu, timsahların çok yavaş evrimleştiğini belirledi ve diğer birçok bulgu ile birlikte, insan ve kuş arasındaki ses öğrenme becerisine ait benzerliklerin altını çizdi.
Ses öğrenmeye ilişkin bulgular, konuşma ve konuşma bozuklukları üzerindeki araştırmalar için çok önemli anlamlar taşıyor. Bilim insanları dilin nasıl öğrenildiği sorusunu araştırmak için ötücü kuşları uzun zamandır inceliyor, tipik olarak da Türkiye’de Hint bülbülü adıyla bilinen zebra ispinozunu inceliyorlar. Bunun nedeni, diğer birçok türün tersine, bu türün vokalizasyon eyleminde yüksek beceriye sahip olması. Nörobilimci Stephanie White, sözgelimi şempanzeler tarafından çıkarılan bağırtı, çığlık, homurtu gibi seslerin daha otomatik olduğunu belirtiyor. Yaşlı ve büyük bir şempanzenin daha derin bir sesi olması gerektiğini ancak genç bir şempanzeyle yaşlı olanın sesinin neredeyse aynı olduğunu da ekliyor. Diğer yandan insanlar ve ötücü kuşlar bebeklikten itibaren erişkin oldukça daha karmaşık vokal haberleşme yetisi gösteriyorlar. Bu beceriye sahip –ses öğrenici– diğer türler arasında denizaslanları, filler ve yarasalar da var.
Ses öğrenme ile ilgili yeni bir çalışma, ötücü kuşların beyninde vokalizasyondan sorumlu bölgelerin lazer disseksiyonu ve burada oluşan gen aktivitesi ile ilgili. Araştırmacılar sonrasında bu seviyeleri insan beyninde bulunan gen aktivasyon seviyeleriyle karşılaştırıyor. Çalışmanın sonuçlarına göre, insanlar ve ötücü kuşlar, ses öğrenimi için önemli olan ve nöronlar arası bağlantıları biçimlendiren beyin bölgeleri arasında 55 ortak gene sahip. Genlerin analizi sonucu, diğer ses öğrenici kuş türlerinden olan papağan ve sinek kuşlarında da yine aynı sonuçlar gözleniyor.
Konuyla ilgili bir diğer çalışma sonuçları ise, ses öğrenici kuşlarda genomların yüzde onunun yalnızca ses odaklı olduğunu gösterdi. Aslında insan ve kuşlar arasında, ses öğrenmek için gerekli gen ağlarının benzerliği şaşırtıcı değil. Zaman içinde bu yetenek gelişse de, sonuçta tüm ses öğrenebilen türler yakın soylardan gelmedir ve temelde paylaştıkları dürtü aynı kaynağa aittir. Tüm bu veriler bir sonraki çalışmalar için başka araştırma sorularına zemin hazırlıyor. Ses öğrenici olmayan türler, bazı anahtar genlerin yardımıyla ses öğrenmek için gerekli birtakım özellikleri edinebilir mi? Belki de, zebra ispinozlarının bize dair söyleyecekleri daha neler olacak.
Kaynak:
http://www.scientificamerican.com/article/massive-genetic-effort-confirms-bird-songs-related-to-human-speech/
Hazel Zeynep Kurada
http://bilimsol.org/bilimsol/dilbilim/sesli-iletisimde-genetik-ortaklik-insanlar-ve-otucu-kuslar
Söz konusu çalışmada, gün içinde herhangi bir zamanı ifade etmenin Nheengatú dilinde hem görsel hem de işitsel sistemlerle nasıl gerçekleştiği araştırıldı. Nheengatú konuşucuları, gün içindeki zamanı güneşin gökyüzündeki konumuna göre ifade ediyor. Buraya kadar normal çünkü birçok toplumda güneş ve ayın hareketleri günlük yaşamın pek çok alanında belirleyici bir role sahip.
'GÖRSEL DİL'
Nheengatú dilinde asıl ilginç olan, konuşucuların gün içindeki zaman hakkında konuşurken, bu sırada güneşin gökyüzündeki konumunu da işaret etmeleri. Bu işaret etme eylemi, "saat şu anda 9" demekle eşdeğer. Bu durum bir hayli ilginç, çünkü dilbilimciler genelde konuşma dillerinin konuşucularının ayrıca görsel bir dil geliştirmeye gerek duymadığını öngörür. Nheengatú dili ise durumun tam olarak böyle olmadığını gözler önüne seriyor. Tıpkı işaret dillerinde olduğu gibi gösterimsel (deictic) bir yola başvuruyorlar.
Nheengatú konuşucuları dilsel iletişim sırasında sistematik olarak hem sözlü üretim hem de beden ve el hareketlerini kullanıyor. Bu aşamada görsel öğelerin rolü çok önemli çünkü onlar da tıpkı dilbilgisi kuralları gibi işlev görüyor. Bunlardan en göze çarpanı eylem zamanı hakkında bilgi veren işaretler. Bu tip fiziksel ifadeler, aslında işaret dillerinde olduğu gibi bir tür görsel dil.
Konuşma dillerinde genel olarak bir sözcüğün karşılığı görsel olarak değil, işitsel olarak gerçekleşiyor. Elbette konuşma dillerinde de mimik ve jestler kullanılıyor ancak bunlar Nheengatú dilinde olduğu gibi konunun ana temasına gönderim yapmıyor ve daha küçük çaplı ipuçları veriyor, sıklıkla da konuşucunun duygudurumunu açığa çıkarıyor.
DAHA FAZLA ÖRNEĞİ OLABİLİR
Nheengatú dilinde zaman gönderimi görsel ve işitsel sistemlerin birleşimine dayanıyor. Bu ilgi çekici çalışma Hollanda’daki Max Planck Ruh dilbilim Enstitüsünden Simeon Floyd önderliğinde gerçekleştirildi ve geçtiğimiz aylarda Language dergisinde yayımlandı.
Dilbilimciler artık bu tip işaret ve konuşma birleşimlerinin dillerde sanılandan daha da fazla olabileceğini öngörüyor. Şu ana dek incelenen çok sayıda dilin ses kayıtları ve yazılı metinler temel alınarak yorumlandığı göz önüne alındığında, dilbilimciler ilerisi için görüntü kayıtları ile yapılacak araştırmaların belki de şu ana dek gözden kaçmış bu türden dil sistemlerini ortaya çıkaracağına inanıyor.
Kaynakça:
Simeon Floyd. Modally Hybrid Grammar? Celestial Pointing for Time-Of-Day Reference in Nheengatú. Language, 2016
ScienceDaily, 2016 “Linguistic Society of America.The linguistics of signifying time: The human gesture as clock” www.sciencedaily.com/releases/2016/03/160317151144.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Nheengatu_language
2012 yılında Teksas Waco’da telefonundan bu kısa mesajı yazdığı iddia edilen 23 yaşındaki Rickey Cummings, ilk olarak bir çete üyesi şüphelisi olarak tutuklanmış ve 2011 yılında öldürülen iki kişinin faili olduğu gerekçesiyle de hüküm giymişti. Söz konusu kısa mesaj çifte cinayetten bir gün sonra yollanmıştı ve suçlayıcı delil niteliğindeydi. Temmuz 2014’e gelindiğinde bu iletiyi onun göndermediğini savunan Cummings’in avukatları, davayı yeniden açmayı talep ederek adli dilbilimci Robert Leonard’dan yardım istedi. Leonard, Cummings’in telefonundan çifte cinayetten sonraki 6 gün boyunca gönderilen sıra dışı iletileri inceledi. Bu iletileri Cummings’in kendine özgü yazı stiliyle karşılaştırdı ve özellikle "take dem bullets out the house" ifadesinin Cummings’in yazı stiliyle tutarlı olmadığını fark etti. Cummings büyük olasılıkla onu mahkûm ettiren bu iletiyi gönderen kişi değildi.
Adli dilbilim nedir?
Adli dilbilim, dilbilimin uygulamalı bir alanı olarak 1990’lı yılların ortalarında yaygınlaşan, dil incelemelerinin adli boyuta taşındığı bir çalışma alanı olarak tanımlanıyor. Dilbilimin bu alt alanı sözel ya da yazılı bir iletiyi aktaran kişinin tarzı, niyeti ya da duygu durumundaki ayırıcı özellikler ve örüntüleri çözümlemek amacıyla dili incelemekte. Özellikle son yıllarda birçok davanın çözülmesinde adli dilbilimcilerin doğrudan bir rolü olduğu görülüyor.
Adli dilbilim araştırmalarının yaygın olmadığı dönemde ise el yazısı (grafoloji) analizlerinden yararlanılmaktaydı. Adli dilbilim çözümlemeleri suç araştırmalarına bu aşamada da önemli katkı sağladı. Şantaj mektupları ya da sahte intihar mektuplarının yanı sıra, kısa mesajlar, elektronik postalar ve sosyal medyadaki gönderiler gibi iletişimin daha çağdaş formları da artık analiz edilebiliyor. Adli dilbilim araştırmaları ve adli bilişimin ortak çalışmasıyla beraber, takma isimlerle açılan sosyal medya hesapları, başkasının hesabına yapılan yasadışı erişimler, hatta ele geçirilen telefon hatlarının failleri bile deşifre edilebiliyor.
Bu tür bilişim suçlarının altında yatan neden ise çok basit. Bilinmez olmak kişinin kendisini daha açıktan ve rahatça ifade edebilmesine olanak sağlarken gerçek kişiliği ve kimliğini saklaması için de elverişli bir yöntem olarak görünüyor. Bu belirsiz ve aldatıcı dijital dünyada ise adli dilbilimciler, kötü niyetli ve isimsiz gönderilerin ardındaki kişinin deşifre edilmesi aşamasında adli bilişime de önemli katkı sağlıyor. Adli dilbilimciler bu tür davalarda polisle işbirliği yapabiliyor ve hatta mahkemelerde bilirkişi olarak bile yer alabiliyor.
Adli dilbilimci Robert Leonard geçtiğimiz yıl bir gazeteye verdiği röportajında şu sözleri dile getirdi “Aslına bakarsanız bir bilgisayar analisti belirli bir iletinin geçmişini tam olarak çözümleyememektedir, öte yandan bir zarfın üzerinde el yazısı veya DNA da yoksa işte burada bizim rolümüz çok daha önemli.”
Dilbilimsel profilin çıkarılması
Adli dilbilimin yazılı verilere ilişkin iki temel soruşturmasından ilki, bir iletiyi kimin aktardığı veya kimin aktarmadığını aydınlatan kaynak özelliğinin (İng. "authorship attribution") belirlenmesine dayanıyor. Diğeri ise bir iletiyi aktaran gerçek kaynağın belirlenemediği durumda, mevcut kaynağın demografik özelliklerinin belirlenmesine dayanan profil çıkarma (İng. "profilling") yönteminin uygulanması.
Cummings davasının aydınlatılmasında kullanılan ise bu yöntemlerden ilki. Diğer bir deyişle Leonard, Cummings’in kendi telefonundan sözü edilen şüpheli iletiyi yazıp yazmadığını aydınlatmayı hedefledi. Bunun için Cummings’e ait olan iletiler ve 6 gün boyunca şüpheli bir kaynaktan gönderilen iletileri birbiriyle karşılaştırdı. Bu aşamada Leonard, Cummings’in günlük yazışmalarında çoğunlukla s yerine 5 yazmayı tercih ettiği, hiçbir zaman them yerine dem yazmadığı gibi çok çeşitli gözlemlerde bulundu. Yani "take dem bullets out the house" ifadesi Cummings’in yazı yazma tarzıyla örtüşmüyordu. Bu sonucun üzerine düşüncelerini şu sözlerle ifade etti “İnsanlar aygıtları manipüle etmede başarılı olabilir. Ancak başka bir kişinin kılığına bürünürken onun doğal davranışları ve kendine özgü tarzını taklit etmek olanaksızdır”
Araştırmacılar bu tip durumlarda şüpheli kaynağa ulaşmak için adli dilbilimcilerle işbirliği yapıyor. Adli dilbilimciler şüpheli bir kaynağın cinsiyetini, yaşını, etnik kökenini, ırkını, eğitim seviyesini, sosyal statüsünü ve hatta dini inanışını bile dil kullanımına bakarak belirleyebiliyor. Buradan anlaşılıyor ki, bir kişi her ne kadar kimliğini gizlemeye çalışırsa çalışsın, kendine özgü olan yazı stili, bir küçük dilbilgisi hatası, ağız farklılıkları ve kullandığı sözcükler yoluyla nasıl bir geçmişi, eğitimi ve kişiliği olduğu deşifre olabiliyor. Tüm bu araştırmalar adli dilbilimin en yaygın ve heyecan verici olan dilsel kanıt (linguistic evidence) araştırması kapsamına girmekte.
Robert Leonard sözkonusu röportajında, “Dil suçları çözebilir ve önleyebilir. Harfler, sözcükler, yazım hataları, dipnotlar, elektronik postalar ve sosyal medya gönderileri, bunlardan biri veya birkaçı bile bir davayı çözmeye yardımcı olabilir.” diyor.
Adli sesbilim
Peki ya adli bir suçun mevcut delili yazılı bir metin değilse? Tehdit ya da şantaj telefonları, güvenlik birimlerine yapılan asılsız ya da şaşırtmacalı telefon ihbarları ya da bir başkasının adına yapılan sahte telefon görüşmelerinde adli dilbilimciler şüpheli kaynağa nasıl ulaşıyor?
Adli dilbilimin üzerinde çalıştığı veriler elbette salt yazılı metinlerle sınırlı değil. Sözlü dil verileri de suç araştırmalarında adli dilbilimciler tarafından incelenebilir niteliktedir. Öyle ki adli ses ve konuşma incelemeleri uzmanları sadece bu alanda çalışıyor. Sinyal analizi, konuşmacı tanıma/tanımlama, kayıt iyileştirme ve kayıt güvenirliği adli sesbilim araştırmalarının kapsamındadır ancak bu araştırmaların diğer birçok disiplinin (ruhbilim, kimya, matematik, alkoloji, fizik, matematik, elektronik vb.) ortak çalışması ile mümkün olduğu unutulmamalıdır. Bu anlamda adli dilbilimin disiplinler arası gerçekleştirilen ortak araştırmaların birlikteliğinden doğduğunu söyleyebiliriz.
Adli sesbilim araştırmaları, konuşmacı tanımlamada genellikle işitsel ve görsel tekniklerden (söyleyiş sesbilgisi, akustik sesbilgisi vb.), kayıt güvenirliğinde söylem çözümlemesi, kayıt iyileştirmede ise yine söyleyiş ve akustik sesbilgisinden yararlanıyor. Tüm bu araştırmaların gerçekleştirilmesinde elbette teknolojinin rolü hayati önem taşıyor.
Kaynakça:
Maya Kaufmann, 6 August, 2015, CBSNEWS, "Language Detectives Make The Web Less Anonymous"
DİL: POLİSİYE MALZEME
Dilbilim, diğer bilim alanlarıyla da olan etkileşim ve ortaklığı sayesinde disiplinler arası ve çok disiplinli bilimsel araştırmaların gerçekleştirildiği önde gelen bilim alanlarından biridir. Adli bilimler ve dilbilimin ortaklığından doğan ve dilsel her türden verinin adli süreçte yasal bir soruşturma nesnesi olarak kabul görmesini olanaklı kılan adli dilbilim, aslında 1960’lı yılların ortalarına dek uygulamalı araştırmadan daha çok kuramsal öneriler sunmaktaydı. Yine de tarihe baktığımızda, adli dilbilimin sorgulama alanlarından biri olan kaynak tanımlama (“authorship identification”) ihtiyacının ilk kez eski Yunan dönemindeki oyun yazarlarında, bu ihtiyacın ise intihale dayalı suçların ortaya çıkarılmasından doğduğu gözlenir.
18. yüzyılda bazı bilginlerin de benzer bir amaçla Shakespeare’in oyun metinlerinin de aralarında bulunduğu önemli yazılı metinler üzerinde çalıştığı gözlenmektedir. Ancak adli dilbilimin bir bilim alanı olarak kabul görüp dilbilim yelpazesi altına girmesi çok da uzak olmayan bir geçmişe dayanır.
Adli dilbilim uzmanlığı henüz Türkiye’de bir meslek alanı olarak tanımlanmamış olsa da, Avrupa ve Birleşik Devletlerdeki ceza mahkemelerinde bu kişiler gerektiğinde bilirkişi olarak yer alabiliyor, adli soruşturma birimlerinde polisle işbirliği yapabiliyor. Temelde dili bilimsel bir nesne olarak alıp inceleyen dilbilimci güdüsü, diğer tüm bilimlerde de olduğu gibi rastgele olmayan verilerin dağılımını araştırıyor. Nasıl ki bir mermi ateşli bir silahtan rastgele çıkmıyor, kimyasal bir bileşik insan vücuduna hiç yoktan giremiyorsa, adli bir suça karışan dilsel bir veri de bir suçlunun ağzından ya da kaleminden öylece çıkmayacaktır.
Diğer tüm bilim alanlarında ve dilbilimde de olduğu gibi herhangi bir sorunu çözme girişimi, varsayımlar geliştirmek ve en iyi çözümlemeyi bunlardan hangisinin sunduğunu test etmekten geçecektir. Biyoloji ve fizik medikal ve balistik veri çözümlemesinde nasıl önemli roller üstleniyorsa, adli dilbilim de önemli bir dil verisini yasal olarak çözümlemede karşılaştırmalı öneriler sunabiliyor.
UNABOMBER VAKASI
Adli dilbilimin katkısıyla gelişen en çarpıcı soruşturmalardan biri geçen yüzyılın sonunda Birleşik Devletlerde gerçekleşti. Unabomber lakaplı (daha sonra Theodore Kaczynski olduğu belirlenen) bir şahıs, sanayi toplumu karşıtı bir terör kampanyası başlatmıştı. Unabomber 1978-1995 arasında onlarca kişiyi bombalı paket göndererek yaralamış, üçünü de öldürmüştü. Unabomber bu faaliyetleriyle beraber, sanayi ve teknolojiye ve doğaya zarar veren faaliyetlere karşı anarşizan bir manifesto yayımlamıştı.
1990'larda ABD federal polisi (FBI) adli dilbilimci Roger Shuy’dan Unabomber’ın manifesto ve notlarını analiz etmesini istemişti. Bunun üzerine, Shuy, bombacının sözcük seçimi ve kullanımına bakarak eğitim düzeyini belirledi. FBI’ın öne sürdüğünün aksine, Shuy saldırganın eğitimli olduğunu ve hatta doğa bilimlerine aşina bir altyapısı olduğunu öne sürdü.
Sözcük seçimlerine dayalı bir diğer analiz ise şüphelinin nerede yaşıyor olabileceğine dair fikir verdi. Bombacının manifestosunda yer alan cümleler Katolik bir dindar olarak yetiştirilmiş olabileceğini sezdiriyordu. Tüm bu bulgular bombacı olması olası olan eşkâllerin sınırlandırılmasında önemli roller oynadı ve.
Sonunda kardeşi tarafından ele verilen Theodore Kaczynski, 1996 yılında onyıllar önce inzivaya çekildiği kulübede yakalandı. Kaczynski açığa çıktığında, Shuy’ın saldırganın yaşı, dini inanışı, nerede yaşadığı, eğitim seviyesi ve hangi alanda eğitim görmüş olduğuna dair tüm analizleri doğrulandı. 1942 doğumlu Kaczynski bir matematik dahisi olarak ün salmıştı. Genç yaşta profesör olmuş, UC Berkeley'de profesörlük yapmış, daha sonra inzivaya çekilmişti. Ancak inzivada halen "medeniyet"in soluğunu hissediyor olmak kendisini bunaltmış ve bir terör kampanyasına girişmişti
(Theodore Kaczynski inzivaya çekilmeden önce bir matematik dahisi olarak tanınmıştı.)
Unabomber davasında olduğu gibi, suç unsuru niteliğindeki yazılı ve yazarı belli olmayan metinler de adli dilbilim uzmanlarının inceleme alanında. Adli dilbilimciler kaynağa ilişkin profil çıkarırken kullanılan diyalekt, dilbilgisi kullanımı, sözcük seçimi ve kullanılan belgenin niteliği (el yazısı, bilgisayar çıktısı vb.) gibi birçok değişkeni hem nitel hem de nicel çözümlemeler ışığında göz önüne alıyor.
Dilsel verinin kaynağı bilinçli olarak kimliğini gizleme amacıyla manipülasyona başvursa bile kontrol edemediği pek çok ipucu sayesinde kimliğini ele veriyor. Adli dilbilimci Robert Leonard bu durumu şu sözlerle açıklıyor “Deneyimlerime göre bir suçlu dilsel yönden karakteristik özelliklerini değiştirerek kimliğini gizlemeye çalışsa bile, tam bir otokontrol yakalayamıyor. Söz gelimi bir kişi yazılı bir metinde, olduğundan daha az eğitimli gibi algılanmak amacıyla kasten hatalı yazımlar kullansa bile, noktalama niteliğini düşürmede ya da dilin başka bir yönünü kontrol etmede sınıfta kalabiliyor. Bizi biz yapan karakteristik dil kullanımlarımızı bir anda bütünüyle değiştirmek mümkün değil”.
Kaynakça:
Leonard, R. A., Ford, J. E., ve Christensen, T. K. (2016). Forensic Linguistics: Applying the Science of Linguistics to Issues of the Law. Hofstra L. Rev., 45, 881.
Roger W. Shuy. (2005); Creating Language Crimes: How Law Enforcement Uses (And Misuses). Language 181-82 Shuy, Murder Cases, Supra Note 20,75-86.
Roger W. Shuy. (2001), DARE’s Role in Linguistic Profiling, DARE NEWSLETTER (Dictionary of Am. Reg’l English, Madison, Wis.), Summer at 1, 4.
Diş Evriminin Konuşma Yetisine Katkısı
Beslenme biçimindeki değişimin, evrim süresince, sadece dişlerin küçülmesi ile sonuçlanmadığı biliniyor. Et ve yağların çiğnenmesi ile birlikte dişler küçülmüş, bu küçülme çenenin geometrisini de değiştirmiştir. Çiğneme egzersizleri sayesinde yüksek kaliteli ve çeşitli sesler çıkarılmaya başlanmış ve dilin ağız boşluğu içinde hassas hareketleri yapabilmesi için gereken kasların gelişmesi de mümkün olabilmiştir. Böylelikle konuşmanın en temel birimi olan ses üretimi için gereken zemin de oluşmaya başlamıştır. Ancak insana özgü sesli iletişimin salt diş evrimiyle biçimlenmediği unutulmamalıdır. Sözgelimi, bipedalizm (iki ayak üzerinde dik durma/hareket etme) sayesinde gırtlak daha aşağıya inmiş, nefes alma kalıpları değişmiş ve ses oluşumu için gereken kapasite artmıştır. Söz varlığı ve dilbilgisi kurallarının edinimine ilişkin evrimin ise 500-200 bin yıl önce meydana gelen ikinci beyin büyüme dönemiyle ilişkili olduğu sanılmaktadır. Bunun dışında, bebeklik döneminin uzaması, ellerin serbest kalması, avlanma ve işbirliği de dilin en önemli oluşturucusu olan bilinç ve bilişsel akışkanlığa zemin hazırlayan etmenler arasındadır. Bu çerçevede insan türüne özgü ve sistemler sitemi olan dilsel iletişimin biçimlenme sürecinde, dişlerin bugünkü haline evrilmesinin katkısı önemli ancak başlı başına oluşturucu değildir.
Öte yandan evrim sürecinin “mükemmel sonuçlar” oluşturmadığı da bilinmelidir. Temel olarak, tek bir işlevsel yapıdan farklı özelliklere çok birimli yapıların evrilmesi yaygın bir durumdur. Yapraklar, parmaklar, omurlar, bağırsaktaki villiler, testiste seminifer tüpleri. Evrim bu şekilde basitten karmaşığa işleyen bir süreç olarak karşımıza çıkabiliyor. Aynı durum genler için de geçerli. Yeni genlerin ortaya çıkması, neredeyse her zaman, tek bir kopya bulunan (atasal) bir genin çiftlenmesi ve yeni mutasyonlar biriktirmesiyle mümkün oluyor. Kısacası, evrim süreci her türlü sonucu üretme potansiyeline sahip bir süreç değil – ancak atasal toplulukların sahip olduğu genetik-gelisimsel mirasın değişimi ile yeni yapılar ortaya çıkabilir. Atasal toplulukların sahip olmadığı özellikler birdenbire –hiç yoktan- ortaya çık(a)mazlar!
İlginç bir Soruya Olası Yanıtlar: Peki, Dişler Neden Tek Tek?
Çok hücreli canlıların evriminden memelilerin evrimine kadar geçen süreçte, türler biribirinden çok farklı yönlerde evrimleştiler. Farklı çevre şartları ve bu şartlardaki değişim, evrim sürecinde büyük bir çeşitliliğe neden oldu. Farklı morfolojik yapılar evrildi. Bu kadar geniş bir çeşitlilik dikkate alınınca, insanın aklına 'Yekpare dişli canlıların evrimleştiği bir süreç/mekan oldu mu, yekpare dişli canlıların evrimleştiği bir süreç/mekan olsaydı yekpare dişlere sahip topluluklar tek-tek ve parçalı dişlere sahip topluluklara göre ne gibi avantajlara/dezavantajlara sahip olabilirdi?' tarzı sorular geliyor.
Dişlerin evrimi temelde Kambriyen öncesi Edikara dönemine uzanıyor. Yukarıda belirtildiği gibi evrim sürecinde her organ atalarımız olan canlı topluluklarından miras kalıyor. Dişler ise memelilerden öncesinden kalma, köpek, azı dişi gibi uzmanlaşmış dişlerin ilk kez memelilerde oluştuğu görülüyor. Atasal ilk diş yapısının deri hücrelerinden oluştuğu ve deri hücrelerinin homojen olmayan yayılımı nedeniyle de, neredeyse tüm canlı gruplarında, bu evrimsel mirası takip eden, tek-tek diş yapısı olduğu biliniyor.
Yekpare diş ile ilgili soruya bakarsak, ilk olarak söylenebilecek, diş sert olmak zorunda, aynı zamanda da ömür boyu dayanıklılık için esnek olması gerek, yekpare diş yerine esnek ve dişetine gömülü bir dizi dişe sahip olmak bu konuda daha fazla avantaj sağlamış olabilirdi. Ergenlik çağı sonuna kadar da dişler sürekli yenileniyor. Tek parça dişin yenilenme sürecinde ağız bir süre dişsiz kalacaktır. Çok parça dişe sahip topluluklar ise bu konuda avantajlı olacaktır. Öte yandan enfeksiyon, diş çürümesi/kırılması gibi durumlarda tek parça diş tümden kaybedilebilir ve canlı bu durumdan çok daha olumsuz etkilenebilirdi, parçalı dişler ise biri gidince yerine yenisinin çıkması daha basit gerçekleşebilir olduğundan, yekpare dişe göre, daha avantajlı olabilirdi. Tekrar, bütün bu yekpare diş – tek tip diş karşılaştırmasının bir tür düşünce jimnastiği olduğunu, evrimsel tarihte yekpare diş ve tek tip dişin aynı zaman ve mekânda doğal seçilimin özneleri olduğuna dair bir bilgi bulunmadığını belirtmeliyiz.
Bununla beraber gagayı tek-diş gibi işlev gören bir yapı olarak da görebiliriz. Gaga tohum yiyen dinozor gruplarında çok başarılı olduğu için (büyük olasılıkla dişli dinozorlar göktaşı çarpması sonucu oluşan nükleer kış koşullarından sağ çıkamamış olmalarından kaynaklı olarak) bugün dişli dinozor görmüyoruz. Ancak tek tek diş yapısı memelilerde, balıklarda ve pek çok diğer dişli canlı gruplarında gayet başarılı oluyor.
Kaynakça
Alistair R. Evans, E. Susanne Daly, Kierstin K. Catlett, Kathleen S. Paul, Stephen J. King, Matthew M. Skinner, Hans P. Nesse, Jean-Jacques Hublin, Grant C. Townsend, Gary T. Schwartz, Jukka Jernvall. A simple rule governs the evolution and development of hominin tooth size. Nature, 2016; 530 (7591): 477 DOI: 10.1038/nature16972