Ένα δάκρυ για την Ουτοπία

«Φαντάζεστε ότι η ουτοπία είναι η τολμηρότερη απ’ όλες τις σκέψεις. Αυτό που δεν υπάρχει πουθενά, αυτό που δεν συνέβη σε κανέναν, αυτό που ποτέ κανείς δεν είδε, αυτό που έχει παραμείνει μέχρι σήμερα αδιανόητο, αυτό που με μια λέξη είναι το τελείως άλλο, που δεν είναι ούτε εδώ, ούτε παραδίπλα, ούτε πάνω μας, ούτε πίσω μας, ούτε λίγο πιο πέρα, με δυο λόγια η ΟΥ-ΤΟΠΙΑ, ορίστε, αυτό είναι που θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα, έτσι όπως το ονειρευόμαστε, σήμερα, εδώ και τώρα, μπροστά στα μάτια μας, ΑΝ ΤΟ ΘΕΛΑΜΕ.

Αχ, φτάνει μόνο να το θέλαμε πολύ! Αχ, αν οι άνθρωποι ήθελαν να είναι ελεύθεροι! Ω, αν οι άνθρωποι γνώριζαν πώς να είναι ελεύθεροι! Αχ, αν ήθελαν να είναι ελεύθεροι να το γνωρίσουν! Ω, αν ήξεραν να είναι ελεύθεροι να το θέλουν! Αν ήταν ελεύθεροι να ξέρουν αυτό που θέλουν! Αν ήθελαν να ξέρουν ότι θα μπορούσαν να είναι ελεύθεροι αν το ήθελαν! Αχ, αν έστω μόνο το ήξερε ο Πρόεδρος! Αν το ήξερε η νεολαία! Αν το μπορούσαν τα γηρατειά! Αν όλοι οι άνθρωποι του κόσμου… Αν σε αγαπώ, πρόσεχε τον εαυτό σου… Αν οι κότες είχαν δόντια. Κι αν δεν απομείνει παρά μονάχα ένας, αυτός θα είμαι εγώ…

Κι από την άλλη, σας αρέσει να βλέπετε την ουτοπική πολιτεία σαν μια ελεύθερη κοινότητα. Φαντάζεστε αυτή την πολιτεία του ου-τόπου σαν μια ελεύθερη ένωση ανθρώπων. Στο πουθενά, πιο μακριά κι από το πιο μακριά, θα έκοβε τους κάβους και θα έπλεε στην ελευθερία : τέρμα τα προγονικά δεσμά, τέρμα οι αρχαϊκές προκαταλήψεις, τέρμα οι λαϊκότροποι καταναγκασμοί, τέρμα όλες οι παγίδες του παρελθόντος. Εκεί μακριά, πέρα από καθετί το ευπαρουσίαστο και το συμβατικό, θα βάλουμε ένα τέλος στην ατιμωτική υποδούλωση της ζωής μας στο νεκρό παρελθόν και θα κάνουμε χώρο σε άπειρες νέες επινοήσεις.

Η ουτοπία, μια ελεύθερη πολιτεία; Τι κακόγουστο αστείο! Μα όλα τα κείμενα για την ουτοπία, όλα μέχρις ενός, μαρτυρούν ένα πράγμα: η ουτοπική κοινωνία στηρίζεται στον ΚΑΛΟ ΝΟΜΟ, στον αγαθοεργό νόμο, σε κανόνες που θέλουν το καλό μας, σε μια νομοθεσία που μας αγαπά, στον κώδικα που σκέφτεται για εμάς και γνωρίζει αντί για εμάς αυτό που πρέπει να μας ικανοποιεί. Η ουτοπία είναι το άκρον άωτο του πατερναλισμού, ο θρίαμβος της διακυβέρνησης, η πιο ακραία φιλανθρωπία. Στον αναγνώστη της ξυπνάει τη δίψα για υποταγή, τη νηπιακή συμπεριφορά. Η ουτοπία είναι η φιλοσοφία που διδάσκει ακούραστα τούτο ʼδω : οι λαοί δεν ξέρουν τι θέλουνε, η ευτυχία βρίσκεται στους κανόνες.»

Vincent Descombes, « Dé-localisation Adresse aux utopistes », Stratégies de l’ utopie, εκδ. Galilée, 1979, σσ. 132-133.

 

 

FEAR AND GREED INDEX | Μανιφέστα 63

 

Το ανθρώπινο ζώον διακρίνεται, λέει, για τη νοημοσύνη του. Έτσι, έπειτα από λίγους αιώνες φωτισμού από την εμβάπτισή του στα νάματα του ορθού, λέει, λόγου κατόρθωσε, υποτίθεται, να μετράει με ακρίβεια λίγων δεκαδικών τον φόβο και την απληστία που κινούν τα νήματα των ακριβοτιμημένων αγορών του, από τις οποίες εξαρτώνται πλέον όλες οι όψεις της ζωής του. 

 

Στην ουσία του όμως όλο αυτό είναι απλό : στον τομέα αυτόν, οι μετρήσεις, οι δείκτες, οι πίνακες, οι στατιστικές καμπύλες και τα παρόμοια θέλουν απλώς να δώσουν την εντύπωση, την αίσθηση, ότι όλο αυτό το τρελό παιχνίδι είναι υπό έλεγχο, ότι ο ορθός λόγος μας, δια των επί της Γης εκπροσώπων του οικονομολόγων και τεχνοκρατών, το εποπτεύει, ότι «το έχουμε» εμείς και «δεν μας έχει» αυτό. 

Κουραφέξαλα! Ο πίνακας «Φόβου και Απληστίας» δεν αποτελεί κατά κανένα τρόπο κάποιο ορθολογικό απεικονιστικό εργαλείο. Απλώς μιμείται την μορφή του «εργαλείου», με όλο αυτό το σχήμα ενός καντράν με διαβαθμίσεις 0, 25, 35, κ.τ.τ.,  που μοιάζει με αυτό που έχουν τα αυτοκίνητα για να βλέπει ο οδηγός την ταχύτητα σε χιλιόμετρα ανά ώρα (και θα μπορούσε και αυτό, για εφέ, να έχει διάφορα χρώματα ένα για την ένδειξη «κανονική ταχύτητα», άλλο για την «επικίνδυνα μεγάλη ταχύτητα», κ.λπ.). Αλλά βέβαια το καντράν του «Φόβου και Απληστίας» των χρηματοπιστωτικών αγορών δεν μετράει κάποια δεδομένη και ανεξάρτητη από τον παρατηρητή αντικειμενική πραγματικότητα, σαν το ταχύμετρο, αλλά τείνει να διαμορφώνει καταστάσεις αφού όλοι γνωρίζουν ότι στη λειτουργία των Χρηματιστηρίων παίζουν αποφασιστικό ρόλο οι φήμες. Σε τελική ανάλυση, το ότι τέτοιες απομιμήσεις εργαλείων δεν είναι εργαλεία, φαινεται και από το ότι κατά κανόνα οι κρίσεις έρχονται ξαφνικά, χωρίς να έχει καταγραφεί η έλευσή τους από κανένα τέτοιο «καντράν».

Καλά ξυπνητούρια!