PANAHON NG

PAGBABAGONG DIWA
Kabanata 5
Mga naging tulay sa pagbabagong
diwa ng mga Pilipino:
Oportunidad ng Pilipinas na makipagkalakalan
sa labas ng bansa
Pagkakapatay kay Gomez, Burgos, at Zamora
Pagiging Gobernador-Heneral ni Carlos dela
Torre sa Pilipinas.
Propagandista na may:
Angking talino
Damdaming makabayan
Dakilang katapangan
Lakas ng loob
Mga Propagandista
Jose Rizal
di pangkaraniwang manggagamot,makata at
mangangathambuhay
Marcelo H. del Pilar
abogado at mamamahayag
Graciano Lopez-Jaena
mananalumpati at mamumuna
Iba pang propagandista:
Mariano Ponce – mananalaysay at nag aral ng medisina
Antonio Luna - parmasyutiko at mananalaysay
Juan Luna at Felix Resurreccion Hidalgo – mga pintor
Dr. Pedro Paterno – abogado at manunulat
Jose Maria Panganiban – tagapagsaling wika at mananalaysay
Pedro Serrano Laktaw – guro at leksikograpo
Isabelito delos Reyes – poklorista at mamamahayag
Dr. Dominador Gomez - manggagamot at mananalumpati
Fernando Canon
Dr. Jose P. Rizal
(1861-1986)
Bakit siya itinuturing na
pinakadakila sa panahon ng
pagbabagong diwa?
Tumagos sa damdaming makabayan ng mga Pilipino
ang mga akdang kanyang naisulat. Ang kanyang
impluwensiya ang nagpamulat sa mga Pilipino sa mga
maling pamamahala ng Kastila pati na rin ang mga
paninirang puri ng mga ito.
Mga Akda ni
Dr. Jose P. Rizal
Noli Me Tangere
(Huwag Mo Akong Salingin)

Dahil sa tinalakay rito ang mga kabulukan

sa lipunan, partikular na ang masamang
pamamahala ng mga Kastila sa Pilipinas,
mas namulat at sumigla ang Kilusang
Propaganda.
Inilimbag sa Berlin, 1887, sa tulong ng
kaibigan niyang si Maximo Viola.
Mga pangunahing tauhan: Crisostomo
Ibarra, Maria Clara, Elias, Pilosopo Tasyo,
at Sisa.
El Filibusterismo
(Ang Pagsusuwail)

Karugtong ng Noli Me Tangere

Inihandog ni Rizal ang nobelang ito sa
tatlong paring martir na pinatay sa
pamamagitan ng garote.
Ipinagkaloob kay Valentin Ventura na
siyang gumugol upang maipalimbag
ang nobela.
Pinasigla nito ang Kilusang
Propaganda.
 Ipinagtanggol ni Rizal ang mga
Pilipino sa paninirang puri ng mga
dayuhang Kastila, partikular na sa Sobre La
pagsasabing ang mga Pilipino ay Indolencia
tamad. de los
Filipinos
 Detalyado at isa isang inilahad ni
(Hinggil sa Katamaran ng
Rizal ang mga paliwanag sa kilos mga Pilipino)

ng mga Pilipino hinggil sa iba’t

ibang pangyayari sa Pilipinas.
 Isinulat ni Rizal sa kahilingan ni
Marcelo H. del Pilar upang Sa Mga
pasiglahin pa lalo ang nag-aalab
na damdamin ng mga kababaihang Kababayang
taga Malolos. May iniwan rin si Dalaga sa
Rizal na tagubilin ng pagkakaisa, Malolos
pagkakapantay-pantay,
kahalagahan ng paninindigan at
marami pang tungkulin na dapat
alalahanin ng mga Pilipino.
 Dulang patalinhagang El Consejo de
nagpapahayag ng paghanga niya los Dioses
kay Cervantes. (Ang Kapulungan ng mga
Bathala)

 Talumpating inihandog niya sa

dalawang nanalong pintor na
Pilipino sa Madrid. Brindis
Juan Luna – “Spolarium”
Felix Ressurrecion Hidalgo – “Mga
Dalagang Kristiyanong Itinambad sa
Nagkakagulong mga Tao”
 Tula na nagpapahayag na ang
Bayang inapi ay ililigtas sa Kundiman
darating na panahon dumanak
man ang dugo.

• Isang tula na sinulat ni Rizal noong

siya ay walong taong gulang pa Sa Aking mga
lamang. Kabanata
• Maaalala naten sa tula na ito ang
kilalang sipi na nagsasabing “ang
hindi magmahal sa kanyang salita’y
mahigit pa sa hayop at malansang
isda”.
 Pagsasaad na malaki ang pag-asa ni
Dr. Jose Rizal sa mga kabataan. Ala
 Pinakamahusay na akda noong siya Juventud
ay bata pa. Filipina
(Sa Kabataang Pilipino)

Sipi sa Tula:
}Mga Kabataan, noo ay itaas,
Huwag ikahiya, lupaing marilag,
Bayang sumilay maayang liwanag
At nang pag-asa ng bayan kong liyag.
Mi Ultimo Adios
(Ang Huli Kong Paalam)

Obra Maestra ni Rizal

Ginamit sa Pambansang Kilusan ng
Himagsikan na isinulat ni Andres Bonifacio.
Ibat ibang salin ang naisulat kabilang na rito
ang kay Jose Gatmaytan, Julian Cruz
Balmaceda at marami pang iba.
Marcelo H. Del Pilar
(1850-1896)

“Si Del Pilar ay siyang lalong kinatakutang politikong

Pilipino, ang lalong matalino sa lahat, at ang tunay
na tinig ng mga separatista, na higit pa kay Rizal.”
- Heneral Blanco
Ang Pagkatao ni Del Pilar
Julian Hilario Del Pilar
F kilala bilang isang mambabalarila, mananalumpati, makata at tatlong
beses na naging gobernadorcillo, at sa dakong huli’y Official de Misa ng
Alkalde Mayor.
Blasa Gatmaytan
F kilala sa tawag na Donya Blasica.

Ilan sa mga kapatid ni Marcelo ay sina:

Toribio
Fernando
Hilaria
1860 -> Naging eskribano si Del Pilar sa Quiapo
1874-1875 -> Oficial de Misa sa Pampanga
1878 -> Pebrero, nagpakasal sa kanyang pinsang si Macariana
del Pilar
1878-1879 -> Oficial de Misa sa Quiapo
1880 -> Nagtapos ng abogasya sa Pamantasan ng Santo Tomas
1882 -> Diariong Tagalog
Mga Akda ni
Marcelo Del Pilar
“… ang panitik ni Del Pilar ay walang takot, walang pagod, walang
pangingilag, tahas, tapat at di-mapagkakamalian.”
Caiingat Cayo
Ito ay isang mapangantiyaw na
Kritika o libretong nagtatanggol sa
akdang Noli Me Tangere ni Rizal dahil
sa pagtuligsang ginawa ni Padre Jose
Rodriguez.
Ang
Cadaquilaan
ng Dios
(Barcelona, 1888)

Isang sanaysay ito na naglalahad ng

panunuligsa sa mga prayleng Kastila
at pagpapaliwanag ng kanyang
pilosopiya at sariling paghanga sa
kagandahan ng kalikasan.
 Isang nobelang di natapos ni
Marcelo H. Del Pilar dahil sa
kanyang pagpanaw. Ito’y Ang Kalayaan
naglalaman ng kanyang mga huling
habilin sa mga mamamayang
Pilipino hinggil sa kanyang
pagbibigay-liwanag sa tunay na
kahalagahan ng kalayaan.
La
Frailocracia
en Filipinas
La Soberana
Monacal en
Filipinas
Ito ay mga sanaysay na naglalarawan
ng kaapihang dinaranas ng
taumbayan, ang mga katiwalian at di
makatarungang pamamalakad ng mga
prayle at pamahalaang Kastila sa
Pilipinas.
 Dupluhan…
Dalit… Mga
Bugtong
 Ito ay kalipunan ng mga maiigsing (Malolos, 1907)

tula at tugma ni Del Pilar na

inilathala sa Life of Marcelo H.
Del Pilar ni Cagingin.
Dasalan at
Tocsohan
Isang Polyetang panggising sa mga
damdamin ng mga mamamayang
Pilipino. Ito’y gumagagad sa mga
nilalaman ng aklat-dasalan bilang
pagtuligsa sa mga prayleng Kastila.
Sa akdang ito, tinawag na Filibustero
si Marcelo H. Del Pilar. Ipinalalagay
ng marami na ito ang pinakamabangis
na akda sa mga prayleng Kastila.
 Ang tulang ito’y naglalaman ng
kasagutan ni Marcelo H. Del Pilar sa Isang Tula sa
“Hibik ng Pilipinas sa Inang Bayan
Espanya” na akda ng kanyang dating Paciong Dapat
gurong si Herminigildo Flores. Ipag-alab nang
Puso nang
Inilalahad dito ang paghingi ng Taong Babasa
pagbabago ngunit di
makapagkakaloob ng tulong ang Sagot ng Espanya
Inang Espanya dahil sa kapabayaan sa Hibik ng
na rin ng mga Pilipino at higit sa Pilipinas
(Barcelona, 1889)

lahat lubhang matanda na ang Inang

Espanya.
Graciano Lopez-Jaena
(1860-1896)
Ang Pagkatao ni Lopez-
Ipinagmamalaking anak ng Jaro, Iloilo si Lopez–Jaena. Siya ay
Jaena

ipinanganak noong ika-18 ng Disyembre, 1860. Itinuturing na isa sa
pinakadakilang henyo ng Pilipinas.
 Isa siyang kritiko ng pahayagang Kastila-Los Dos Mundos. Sa kanyang
mga sinulat gumamit siya ng mga pananalitang nakahihikayat ,
maapoy, walang takot, dakila`t makapangyarihan.
 Ang wika naman ni Mariano Ponce, ang pananalita ni Lopez-Jaena ay
umagos sa kanyang mga labi na parang mga laba sa bunganga ng isang
bulkan. Sinasabi pa rin na ang kanyang mga kaisipan ay
nakapagpapaigtad sa bayan at nakapupukaw ng kasiglahan sa mga
mamamayang Pilipino. Alaong baga siya`y isang orador at tinaguriang
Demosthenes ng Pilipinas.
 Nakasulat siya ng may isandaang talumpati. Nagtungo sa Barcelona
upang makaiwas sa pang-uusig ng mga prayleng Kastila at pinuno ng
pamahalaan.
 Itinatag niya at pinamatnugutan ang pahayagang tagapamansag ng
Kilusang Propaganda-ang La Solidaridad noong 1889.
 Kabilang sa Associacion Hispano-Filipino, kapisanan ng mga Kastila at
Pilipino na tumutulong sa mga pagbabago.
 Sa tulong ng kanyang kamag-anak nagtungo siya sa Maynila upang mag-
aral ng pagkamanggagamot ngunit hindi siya natanggap sa Unibersidad
ng Santo Tomas kaya`t siya`y namasukan sa San Juan De Dios Hospital.
 Makaraan ang dalawang taon, nakakuha siya ng lisensya sa
panggagamot.
 Namatay siya noong ika-20 ng Enero, 1896
 Nakasulat siya ng may isandaang talumpati. Nagtungo sa Barcelona upang
makaiwas sa pang-uusig ng mga prayleng Kastila at pinuno ng
pamahalaan.
 Itinatag at pinamat`nugutan ang pahayagang tagapamansag ng Kilusang
Propaganda-ang La Solidaridad noong 1889.
 Kabilang sa Associacion Hispano-Filipino, kapisanan ng mga Kastila at
Pilipino na tumutulong sa mga pagbabago.
 Sa tulong ng kanyang kamag-anak nagtungo siya sa Maynila upang mag-
aral ng pagkamanggagamot ngunit hindi siya natanggap sa Unibersidad ng
Santo Tomas kaya`t siya`y namasukan sa San Juan De Dios Hospital.
 Makaraan ang dalawang taon, nakakuha siya ng lisensya sa panggagamot.
 Namatay siya noong ika-20 ng Enero, 1896
  La Hija Del Fraile (Ang Anak ng Prayle). Nobelang nang-uuyam sa
kayabangan at kahalayan na ginagawa ng mga prayle. Inilahad ni
Lopez-Jaena ang kalunus-lunos na kalagayan ng Pilipino kung
mapakasal sa isang Kastila.
 Sa mga Pilipino (1891). Isang talumpating naglalayong mapabuti ang
kalagayan ng Pilipino na malaya, maunlad at naipagtatanggol at
natatamasa ang kanilang karapatan.
 En Honor de los Filipinas ( Ang Dangal ng Pilipinas). Talumpating
nagbibigay pugay at nagbubunyi sa tatlong Pilipinong nagkamit ng
gantimpala sa Eksposisyon sa Paris, Mayo 6, 1889, sina Juan Luna at
Felix Ressurection Hidalgo (mga pintor) at Joaquin Pardo de Tavera
(iskultor)

Ilan sa mga Akda ni Lopez-

Jaena
  Mga Kahirapan sa Pilipinas. Ang akdang ito ay tumutuligsa sa maling
pamamalakad sa pamahalaan at sa maling sistema ng edukasyon sa
Pilipinas.
 En Honor del Presidente de la Assosasion Hispano-Filipino. Binigyang
papuri ni Lopez-Jaena si Heneral Morayta sa pantay-pantay na
pamamalakad sa mga pinamumunuan.
 Ang lahat ay Pandaraya. Isang lathalain tungkol sa mayamang Filipina na
nagmamalaking sinasabi sa mga tao na siya`y magiging kondesa dahil isa
raw konde ang ang kanyang mapapangasawa at buhat sa maharlikang
pamilya at lahing Kastila ngunit ang ama pala nito ay isang hamak na
sapatero at nakatira sa isang bansa abang lugar ng isang distrito ng Madrid.
 Fray Botod (Disyembre 17, 1856-Enero 20, 1896). Isang maikling
nobelang naglalarawan hinggil sa isang prayleng dumating sa Pilipinas.

Ilan sa mga Akda ni Lopez-

Jaena
Antonio Luna
(1868-1899)
Ang Pagkatao ni Luna
 Isinilang
sa Urbis, Tondo, Manila noong ika-29 ng Oktubre, 1868. Isang
parmasyotikong produkto ng Ateneo , subalit nang magsimula ang rebolusyon isa
siya sa mga ipinatapon sa Espanya. Naging daan ito upang malinang niya ang
kahusayang pang militar at pamamahayag.
 Sa pagsulat, ginamit niya ang sagisag na Taga-ilog. Karamihan sa kanyang mga akda
ay tumatalakay sa kaugalian ng mga Pilipino at mga pagtuligsa sa pamamalakad ng
pamahalaan at simbahan. Pinamatnugutan niya ang pahayagang La Independencia,
tagapamansag ng mga manghihimagsik at ng Unang Republika.
 Nang bumalik sa Pilipinas, sumapi siya sa Himagsikan at naabot ang pagiging Heneral
dahil sa kanyang angking talinong pangmilitar.
 Nabaril at napatay siya sa Cabanatuan, Nueva Ecija.
  Noche Buena. Isang malinaw na paglalarawan ng aktuwal na buhay ng mga
Pilipino.
 Divierten (Naglilibang Sila). Isang pagpuna sa sayaw Kastila “na di
maraanang sinulid ang pagitan ng mga katawan.” Dito`y tinanggap niyang
maganda ang ispanyola ngunit “sila`y Haluang Anghel at Demonyo.”
 Por Madrid (Sa Madrid). Isang pagtuligsa sa mga Kastilang nagsasabing ang
Pilipinas ay isang lalawigan ng Espanya ngunit ipinalalagay na Banyaga
kapag sinisingilan ng selyo.
 La Maestra De Mi Pueblo. Naglalarawan ng kapintasan sa sistema ng
edukasyon para sa mga kababaihan.
 Todo Por El Estomago. Tumutuligsa sa mga patakaran ng pagbubuwis.
 La Tertulla Filipina (Ang Piging na Pilipino). Naglalarawan ng ilang
kaugaliang Pilipino na ipinalalagay ni Luna na mas mabuti kaysa kaugaliang
Kastila.
 Impresiones. Gumamit siya ng sagisag na Taga-ilog sa akda niyang ito.

Ilan sa mga Akda ni Luna

Mariano Ponce
(1863-1918)

Isang manunulat na nagbigay-diin sa kahalagahan ng

edukasyon, ang pagtatanggol sa mga Pilipino at ang
paglalahad sa mga karaingan ng bayan.
 Mga Alamat ng Bulakan
Pagpugot kay Longino
Sobre Filipinas
Ang mga Pilipino sa Indo Tsina
Ang Oaniyakan ng Kilusang
Propaganda

Mga Akda ni Mariano Ponce

Pedro Serrano Laktaw
(1853-1928)

may mithiing magkaroon ng demokratikong pamunuan, at gayon

din ang pagkakaroon ng kalayaan at karapatan ng bawat tao,
magkaroon ng kinatawan sa Korte ng Espanya, maging lalawigan
ng Espanya ang Pilipinas at pagkakaroon ng mga pagbabago.
 Diccionario Hispano–Tagalog (1889)

Estudios Gramaticales

Sobre La Lengua Tagala

Mga Akda ni Pedro Serrano Laktaw

Jose Maria Panganiban
(1863-1890)
  Isinilang sa Mamburaw, Camarines Norte noong ika-19 ng
Pebrero, 1865.
 “Jomapa”
 Matunog ang pangalan sa UST dahil sa kahusayan sa
pagtatalumpati.

Mga isinulat:
Mga Tula Mga Sanaysay
A Nuestro Obispo  El Pensamiento
Noche de Mambulao  La Universidad de Manila
Ang Lupang Tinubuan  Su Plan de Estudio
Sa Aking Buhay
Dr. Pedro Paterno
(1857-1911)
Ang Pagkatao ni Paterno
 Isinilang sa mayamang angkan sa Sta. Cruz Maynila noong ika-17 ng
Pebrero, 1857. Napabilang siya sa tatlong panahon ng panitikang
Pilipino-panahon ng Propaganda, Himagsikan at Amerikano. Isa
siyang makata, nobelista at mandudula . Kauna-unahang Pilipinong
manunulat na nakalaya sa mahigpit na pagbabawal sa panitikan sa
panahon ng Propaganda.
 Siya ay isang iskolar at mananaliksik. Ang karamihan sa kanyang
mga sinulat ay tungkol sa relihiyon at lipunan.
  Ninay. Kauna-unahang nobelang panlipunan na orihinal na nasusulat sa
wikang Kastila na akda ng isang Pilipino, at nagbigay daan upang makilala
sa katanyagang pampanitikan si Dr. Paterno sa panahong iyon.
 Sampaguita y Poesias Varias (Mga Sampaguita at Sarisaring Tula).
Kalipunan ng mga tula na nalathala sa Europa noong 1880, at nakalimang
ulit ng paglilimbag noong 1885.
 El Cristianismo y La Antigua Civilizacion Tagala (1892). Nagsasaad ng
impluwensya ng Kristiyanismo sa kabihasnan at kalinangan ng mga Tagalog.
Gayunpaman sinabi niyang marami pa ring kaugaliang Pilipino ang hindi
mapapawi ng Kristiyanismo.
 La Civilizacion Tagala, El Alma Filipinos at Los itas. Ito ang pananaliksik
ng naglalahad na tayong mga Pilipino ay may katutubong kultura.
 A Mi Madre (Sa Aking Ina). Tulang nagpapahayag ng kalungkutan kung
wala ang ina at ito`y kanyang hinahanap-hanap.

Ilan sa mga Akda ni Paterno

Pascual Poblete
(1857-1921)
  “Ama ng Pahayagan”
 “El Resumen”
 Isinilang sa Naic, Cavite noong ika-17 ng Mayo, 1856.
 Mapanuligsa at mapaghimagsik ang kanyang panulat laban sa
Kastila na naging sanhi ng pagpapatapon sa kanya sa Africa.
 Isinalin ang Noli Me Tangere ni Rizal sa wikang Tagalog.

Mga isinulat:
1. Salin ng nobelang “Ang Konde ng Monte Kristo” ni Alexander Dumas”
2. Lucrecia Triciptino
3. Salin ng buhay ni San Isidro Labrador ni Francisco Butina
4. Ang Kagila-gilalas na Buhay ni Juan Soldado
5. Ang Manunulat sa Wikang Tagalog
Isabelito Delos Reyes
(1864-1938)
  Itinatag ang Iglesia Filipina Independencia.
 Napabilang sa tatlong panahon ng panitikang Pilipino: Panahon ng
Propaganda, Himagsikan, Amerikano.
 Nagtamo ng gantimpala ang kanyang kathang “El Folklore Filipino”
 Mamamahayag, Manananggol, Manunulat, at Pinuno ng mga
Manggagawa

Mga isinulat:
1. Las Islas Visayas En La Epoca de la Conquista
2. Historia de Ilocos
3. La Sensacional Memoria Sobre La Revolucion Filipina
Fernando Canon
(1860-1938)
Flor Ideal
(Kamithi-mithiang Bulaklak)

Sinasabing si Canon ang nagpasimula ng

nagging kaugalian sa panahon ng mga
Amerikano na ang bawat makatang
Pilipinong gumamit ng Kastila ay
kumakatha muna ng tulang ukol kay
Rizal, at sa tulang pang-Rizal na ito
nagsimula ang katanyagan.