Katarzyna Wesołowska

Pedagogika studia magisterskie niestacjonarne II Semestr

Numer indeksu 20640

Pochodzenie pojęcia i zakres przedmiotowy analizy kryminalnej

Historia analizy kryminalnej

Analiza kryminalna, w kształcie zbliżonym do obecnego, stosowana jest na świecie od

wielu lat, a zapoczątkowana została w latach 60 XX w. w USA, kiedy to prezydencka
komisja ds. przestępczości w swym raporcie poświęconym zagrożeniom społeczeństwa
przestępczością zorganizowaną zwróciła uwagę na konieczność podniesienia efektywności
działań organów państwa1.
Opracowany został wówczas Program naukowy Anacapa (Anacapa Science Program),
który nakreślał pierwotne ramy analizy kryminalnej. Sprowadzały się one głównie do
nakreślenia jednolitych technik prezentowania i analizowania struktury powiązań i relacji
pomiędzy osobami będącymi w zainteresowaniu organów ścigania, chronologii zdarzeń,
metod działania, wnioskowania i innych .
Firma Anacapa Sciences Inc. swój program rozpowszechniła zwłaszcza na kontynencie
europejskim, gdyż począwszy od Wielkiej Brytanii, która wykorzystała wspomniany
program do opracowania w policji metropolitalnej programu szkolenia z dziedziny analizy
informacji wywiadu kryminalnego2, szkolenia w Belgii, Francji, Holandii, Norwegii — czy
też później w Polsce — organizowane były właśnie na podstawie Anacapa Science
Program.
Efekty uzyskiwane przez analityków amerykańskich, a następnie również z krajów Unii
Europejskiej, sprawiły że od 2000 r. Polska przyjęła standardy dotyczące wymiany
informacji oraz sposobów jej wykorzystania (2000 rok jest często podawany przez samych
analityków jako początek analizy kryminalnej w Polsce). Standardy to również nowoczesny
system zarządzanie informacją, w którym ogromną rolę odgrywa analiza kryminalna.
Stopniowa asymilacja sprawdzonych rozwiązań zagranicznych sprawiła, że analiza
kryminalna stała się istotnym narzędziem policji do walki z przestępczością, do wzajemnej
komunikacji (krajowej i zagranicznej) oraz właściwym mechanizmem przetwarzania
zmagazynowanych danych3.
W tym samym roku zatwierdzony został przez komendanta głównego Policji Program
wdrażania analizy kryminalnej, który zawierał główne założenia przyszłego jej
funkcjonowania w pracy Policji w Polsce. Głównym założeniem strategii wdrożenia było
przygotowanie odpowiedniego zaplecza kadrowego, inwestycyjnego i organizacyjnego do
uruchomienia systemu wywiadu i analizy kryminalnej ALERT. System ten miał umożliwić
Policji krajową i międzynarodową wymianę informacji w jednolitych standardach oraz
współpracę przeszkolonych analityków kryminalnych, posługujących się tymi samymi
metodami, technikami analitycznymi i narzędziami informatycznymi, podczas prowadzenia
działań na terenie kraju i poza jego granicami .

1 W. Ignaczak, Wybrane zagadnienia analizy kryminalnej, Szczytno 2005, s.5–6

2 Crime Analysis Booklet (przekład G.Butrym), Legionowo 1999, s.11.
3 Por. M. Kobylas, M. Hausman, Zastosowanie analizy kryminalnej w zwalczaniu przestępczości korupcyjnej (w:)
Zwalczanie przestępczości korupcyjnej w Polsce, red. Z. Bielecki, J.Szafrański, Szczytno 2007, s.247–259; W.
Ignaczak, wyd. cyt., s.6.
 Przy wsparciu ze strony Unii Europejskiej wyposażono poszczególne komendy
wojewódzkie Policji w jednostki robocze i oprogramowanie analityczne, a także utworzony
został w 2001 r. Centralny Ośrodek Szkolenia Analityków Kryminalnych w Wyższej Szkole
Policji w Szczytnie. Rozpoczęto obsadę kadrową komórek analitycznych na poziomie
komend wojewódzkich Policji, które podlegając komendantom wojewódzkim wykonywały
analizy na rzecz pionów kryminalnych i dochodzeniowo-śledczych .Od 2003 r. również
Straż Graniczna i Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego na wzór Policji rozpoczęły
proces wdrożenia analizy kryminalnej we własnych strukturach, korzystając z rozwiązań
policyjnych, w tym WSPol. Obecnie zdecydowana większość służb Rzeczypospolitej
Polskiej w swych szeregach posiada komórki analityczne, sytuacja taka dotyczy również
szybko zwiększającej się liczby analityków kryminalnych zatrudnionych w jednostkach
prokuratur.

Pojęcie analizy kryminalnej

Analiza kryminalna nie jest nowym pojęciem w pracy organów ścigania. Funkcjonariusze
zwalczający przestępczość zorganizowaną i inne skomplikowane wielowątkowe sprawy,
stosowali analizę w celu zrozumienia przestępstwa, przestępcy, rozpoznania jego modus
operandi i na tej podstawie próbowali wyciągnąć wnioski pozwalające na skuteczniejsze
ściganie sprawców tych przestępstw. Z punktu widzenia organów ścigania jednym z
podstawowych zadań różnego rodzaju analiz jest ustalenie nieprawidłowości i ich źródeł
oraz związków między nimi a przyczynami zaistnienia. Poprawne zrealizowanie tych zadań
daje możliwość ujawnienia niekorzystnych zjawisk, pochodzących z przestępstw lub
mogące być do tych celów użyte w przyszłości. Tego typu analiza nosi termin „analiza
kryminalna” .
Państwa członkowskie Interpolu w 1992r. przyjęły następującą ujednoliconą definicję:
„Analiza jest to ustalenie związków pomiędzy danymi o działalności przestępczej a innymi,
potencjalnie z nimi powiązanymi, w celu ich wykorzystania przez organy ścigania i
sądownictwo”4 .
Inna definicja mówi, że„analiza kryminalna polega na metodycznym wyszukiwaniu
wykazywaniu związków z jednej strony — między samymi danymi dotyczącymi
przestępstwa, a z drugiej strony — między nimi i innymi możliwymi do wyróżnienia
informacjami w celu przygotowania wniosków policyjnych i sądowych. Stanowi narzędzie
wspomagające procesy decyzyjne” 5.
Konwencja o Europolu opisuje analizę kryminalną jako pozyskiwanie, zestawianie,
przetwarzanie i analizowanie informacji, również danych wywiadowczych6
Komendant główny Straży Granicznej w zarządzeniu nr 64 w sprawie stosowania przez
Straż Graniczą analizy kryminalnej, w paragrafie drugim pisze, że analiza kryminalna jest
czynnością operacyjno-śledczą polegającą na identyfikacji i możliwie dokładnym określeniu
wewnętrznych powiązań pomiędzy informacjami dotyczącymi przestępstwa oraz wszelkimi
innymi danymi uzyskanymi z różnych źródeł i wykorzystywaniu ich do celów operacyjno-
rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych .

4 M.Kobylas, Zastosowanie analizy kryminalnej w zwalczaniu cyberterroryzmu (w:) Cyberterroryzm. Nowe

wyzwania XXI wieku, red. T.Jemioła, J.Kisielnicki, K.Rajchel, Warszawa 2009, s.540.
5 Analiza kryminalna, część I— kurs dla analityków kryminalnych, praca zbiorowa, Szczytno 2002, s. 17
6 Art. 3 ust. 1 pkt 2) konwencji o Europolu.
Odmiany analizy kryminalnej

Analiza kryminalna pozwala na przetworzenie, ocenę oraz wykorzystanie informacji

policyjnych. Informacje policyjne, jeżeli nie zostaną przetworzone, ocenione i
wykorzystane, nie służą właściwie niczemu, a na pewno nie są skutecznym narzędziem
zwalczania przestępczości zorganizowanej. W praktyce omawiana metoda oznacza
poszukiwanie i identyfikację powiązań między informacjami dotyczącymi zagrożeń a
wszelkimi innymi danymi uzyskanymi z różnych źródeł i wykorzystanie ich zarówno do
celów strategicznych, jak i operacyjno-procesowych. Odpowiada to oczywiście sposobowi
powszechnego pojmowania analizy kryminalnej, czyli podziałowi jej na analizę strategiczną
i analizę operacyjną. Analiza kryminalna powinna być postrzegana jako zespół czynności
wynikających z odrębnie funkcjonujących i różniących się od siebie analiz: operacyjnej
(taktycznej) i strategiczne. Analiza kryminalna jest najważniejszym elementem wywiadu
kryminalnego. Europol zatrudnia ponad 100 analityków kryminalnych zaliczanych do
najlepiej wyszkolonych specjalistów w Europie.
Analiza operacyjna - Analiza operacyjna to metoda działania oparta na logicznym i
uporządkowanym badaniu, przetwarzaniu i zestawianiu zgromadzonych informacji, która
sprowadza się do poszukiwania, identyfikowania i wskazywania powiązań między danymi
odnoszącymi się do zdarzenia przestępnego oraz wszelkimi innymi danymi uzyskanymi z
różnych źródeł w celu wsparcia procesów wykrywczego lub dowodowego.
Analiza operacyjna odnosi się do sytuacji wsparcia pracy operacyjnej i procesowej w
określonych sprawach nowymi narzędziami oraz technikami, a jej rola ma charakter
usługodawczy i przydatny najczęściej w zakresie konkretnej sprawy. Ze względu na bardzo
duże zagrożenie Skarbu Państwa zorganizowaną przestępczość gospodarczą, niekiedy
analizę ekonomiczną lub finansową, traktuje się jako oddzielną gałąź analizy operacyjnej.
Jednak różnice ograniczają się jedynie do rodzaju i zakresu badanych informacji, a nie istoty
zagadnienia. Tego typu analiza jest analizą operacyjną ukierunkowaną ekonomicznie lub
finansowo. Analiza operacyjna jest podstawową formą wsparcia operacyjnego Europolu,
wykorzystywaną zarówno w aspektach zewnętrznym, jak i wewnętrznym. Ze względu na
przejaw zewnętrzny jest wykorzystywana głównie do wywiadowczego wspierania przez
Europol projektów operacyjnych państw członkowskich (MSOPES) oraz do opracowywania
analiz w ramach projektów krótkoterminowych i indywidualnych wniosków państw
członkowskich. Ekonomiczna analiza operacyjna określa dodatkowo obszar poszukiwania
dowodów popełnienia przestępstwa gospodarczego oraz wykazuje czy przestępstwo zostało
popełnione14. Ten rodzaj ukierunkowanej analizy nie wyklucza stosowania czynności w
ramach typowych analiz ekonomicznych, jednak mają one charakter pomocniczy, większy
nacisk kładzie się na uzyskiwanie i przetwarzanie informacji, które ukazują mechanizmy
przestępne oraz osoby uczestniczące w tych mechanizmach.
Natomiast przedmiotem Analizy strategicznej - są problemy i cele długoterminowe,
ustalenie priorytetów i strategii zwalczania przestępczości (m.in. terroryzmu) na podstawie
dogłębnych badań i dostępnych informacji oraz prognozowania jej rozwoju. Analiza
operacyjna odnosi się do przestępstwa in concreto. Wyniki takiej analizy wykorzystane są w
określonym czasie. Analiza strategiczna, która w sposób fenomenologiczny obejmuje
zagadnienie, traktując je jako zjawisko możliwe do eksploracji pod określonym kątem
celem odniesienia się do przyszłych możliwie uniwersalnych rozwiązań. Analiza
strategiczna jest odpowiedzią na potrzeby z zakresu polityki bezpieczeństwa i zwalczania
przestępczości. Skupia się na prognozowaniu kierunku oraz siły rozwoju zagrożeń, ocenie
ryzyka ich wystąpienia oraz ustalaniu priorytetów, mechanizmów i strategii
przeciwdziałania im. Przedmiotem analizy są źródła i zasoby potencjału przestępczego oraz
założenia działań przestępnych. Podstawowa funkcja analizy strategicznej to wspomaganie
procesów decyzyjnych. Efektem zastosowania analizy strategicznej jest dostarczenie
kierownictwu policji wszechstronnego materiału określającego obszary potencjalnych
zagrożeń wraz z szacowaną skalą i prawdopodobieństwem wystąpienia. Rozwój analizy
strategicznej w polskiej Policji datować można na utworzenia Biura Strategii Policji KGP w
maju 2004 r. W ramach biura funkcjonował Wydział Studiów i Analiz, do zadań którego
należały m.in. prowadzenia analiz strategicznych oraz monitorowanie otoczenia
zewnętrznego Policji. Zakres zadań odnosił się do analizy organizacji Policji nie zaś do
analizy przestępczości. W pierwszym roku istnienia wydziału przeprowadzono
kompleksową analizę strategiczną Policji opartą na metodologii TOWS/SWOT. Wyniki
analizy były istotnym wyznacznikiem dla strategii Policji na lata 2005–2010. Drugim
przedsięwzięciem analitycznym o tak dużym zasięgu było przeprowadzenie analizy
strategicznej przestępczości rosyjskojęzycznej. Formy analizy strategicznej to: ocena
zagrożenia, ocena ryzyka, analiza ogólna przestępczości oraz badanie kosztów
przestępczości. Oceny zagrożenia dotyczą bieżących i oczekiwanych nowych tendencji w
przestępczości zorganizowanej na terenie UE. Zawierają analizę i ocenę charakteru, zakresu
i skutków zagrożeń kryminalnych. Oceny ryzyka polegają na analizie zagadnień
społecznych i identyfikowaniu obszarów, które są lub mogłyby być wykorzystywane w
celach przestępczych.