UWM Studia Prawnoustrojowe 52

2021

DOI: 10.31648/sp.6577
Magdalena Zubańska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
ORCID: 0000-0003-3316-1188
[email protected]

Kryminalistyka w dobie przyspieszenia

naukowo-technicznego i technologicznych
nadużyć – przytłaczająca wizja zmian
czy inspiracja do rozwoju?

Wstęp

Kryminalistykę postrzega się jako naukę należącą do systemu nauk praw-

nych, stosowaną, interdyscyplinarną, która swoje zainteresowanie koncentru-
je na przestępstwie in concreto. Jest ona mocno zakorzeniona przede wszystkim
w procedurze karnej1. Trafny jest pogląd Jerzego Kasprzaka, że jest to dys-
cyplina w pewnym sensie hybrydowa, jednocząca zagadnienia prawne i empi-
ryczne2. Właśnie ta empiryczna natura i sui generis technooptymizm sprawia,
że nie jest ona stateczną dyscypliną. Jak już wspomniano, w jej zainteresowa-
niu jest przestępstwo in concreto. Dlatego technologiczne przyspieszenie, któ-
rego doświadczamy, jest dla kryminalistyki swoistym wyzwaniem. Pochodną
postępu naukowo-technicznego są bowiem nowe formy przestępczości. Tym-
czasem, w dochodzeniu przestępstw zadania, które jej postawiono są niezmienne.
Dlatego pozostaje na bieżąco z osiągnięciami technologicznymi, a zintegrowa-
ny dorobek wielu dyscyplin nauki i techniki wykorzystuje w celu opracowy-
wania nowych bądź doskonalenia stosowanych już technik, metod badawczych
czy narzędzi śledczych. Rewolucje przemysłowe są w pewnym sensie punktem
zwrotnym w rozwoju kryminalistyki. U progu trzeciej dekady XXI w., w dobie
czwartej rewolucji przemysłowej i nowych technologicznych osiągnieć, warto

1 E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, Kryminalistyka, czyli o współczesnych metodach dowo-

dzenia przestępstw. Zagadnienia wybrane, Warszawa 2020, s. 19.
2 J. Kasprzak, Problem tożsamości współczesnej kryminalistyki, [w:] V. Kwiatkowska-Wójci-
kiewicz, M. Zubańska (red.), Współczesna kryminalistyka – wyzwania i zagrożenia, Szczytno 2015,
s. 7 i nast.
550 Magdalena Zubańska

przypomnieć o kilku historycznych faktach związanych z początkami tej dys-

cypliny.
Bez wątpienia dla kryminalistyki znaczącą postacią jest Hans Gross.
W roku 1893 ukazał się podręcznik jego autorstwa pt. Handbuch für Unter-
suchungsrichter, Polizeibeamte, Gendarmen u.s.w.3 Ten właśnie moment uzna-
je się za umowną datę narodzin kryminalistyki. We wspomnianym podręcz-
niku H. Gross zawarł fundamentalne zasady tej nauki. Według J. Kasprzaka
na uwagę zasługuje swego rodzaju wizjonerstwo Grossa i ponadczasowość
głoszonych przez niego zasad4. Warto podkreślić, że H. Gross znał prawo i jego
potrzeby. Jego zdaniem wiele z tych potrzeb można zaspokoić, czerpiąc wiedzę
z zasobów nauk przyrodniczych i technicznych, których rozwój obserwował.
Twierdził, że „kryminalistyka zaczyna się w miejscu, w którym prawo już nic
więcej powiedzieć nie może”5. Zdecydowanie zawodne okazały się bowiem me-
tody śledcze, bazujące jedynie na znajomości środowiska przestępczego, jego
obserwacjach oraz prymitywne metody przesłuchania. Pilna okazała się po-
trzeba doskonalenia metod dochodzenia przestępstw6 (na marginesie warto
dodać, że taki stan rzeczy identyfikuje się również obecnie). Wówczas doma-
gano się nowoczesnych metod identyfikacji i rejestracji kryminalnej, jak rów-
nież udoskonalenia metod przesłuchania. Generalnie w XIX w. przez inny
pryzmat zaczęto postrzegać dowody i sposób ich uzyskiwania. Przyjmuje się,
że jedną z pierwszych przesłanek powstania kryminalistyki były potrzeby
organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Proces karny stanął przed pro-
blemem wykorzystywania śladów dla celów dowodowych. Zauważono, że zwal-
czaniu przestępczości może służyć każde osiągnięcie z dziedziny nauk przy-
rodniczych i technicznych7.
Ad extremum, osiągnięcia kryminalistyki zaczęto sukcesywnie stosować
do celów dowodowych, ranga dowodu rzeczowego niepomiernie wzrosła8. Trze-

3 Por. H. Gross, Handbuch für Untersuchungsrichter, Polizeibeamte, Gendarmen u.s.w., Graz

1893.
4 Zob. J. Kasprzak, W. Jusupow, Hans Gross – postać znana i nieznana, „Studia Prawno-
ustrojowe” 2021, nr 51, s. 39–55, https://doi.org/10.31648/sp.6392.
5 J. Kasprzak, B. Młodziejowski, W. Kasprzak, Kryminalistyka. Zarys sytemu, Warszawa
2015, s. 29.
6 Według Hansa Grossa dla podniesienia zarówno poziomu moralnego, jak i merytorycznego
pracy policji, trzeba stworzyć nowy naukowo-techniczny fundament. Jego zdaniem w realizacji
tego zamiaru nie można bazować jedynie na wiedzy z zakresu prawa i procesu karnego. Uważał,
że jest to niewystarczający zasób wiedzy. Dlatego podejmował próby wykorzystania do walki
z przestępczością osiągnięć różnych nauk: chemii i fizyki, botaniki i zoologii, psychologii i fizjo-
logii, fotografii i badań mikroskopowych. Uważał, że wiedza z każdej dziedziny może być przy-
datna przy wykryciu przestępstwa i jego sprawcy – J. Kasprzak, W. Jusupow, op. cit.
7 J. Widacki (red.), Kryminalistyka, Warszawa 2008, s. 1; K. Sławik, Kryminalistyka
w związkach z procesem karnym, kryminologią i wiktymologią, Szczecin 2003, s. 12–13.
8 M.A. Wasilewska, Z historii walki z przestępczością – wybrane zagadnienia, [w:] V. Kwiatkow-
ska-Darul, A. Marek, A. Bulsiewicz (red.), Doctrina Multiplex Veritas Una. Księga jubileuszowa
ofiarowana Profesorowi Mariuszowi Kulickiemu, twórcy Katedry Kryminalistyki, Toruń 2004, s. 455.
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 551

ba nadmienić, że jej początki to okres drugiej rewolucji przemysłowej nazywa-

nej rewolucją technologiczną. Były to lata intensywnego rozwoju naukowo-
-technicznego. Jego osiągnięcia zaczęto sukcesywnie wykorzystywać na
potrzeby prawa. Dzięki kryminalistyce pojawiły się bowiem możliwości dowo-
dzenia sprawstwa przestępstw w oparciu o metody naukowo-techniczne. Traf-
nie ujął ten stan rzeczy Edmond Locard: „W badaniu techniki przestępstwa
kryminalistyka łączy różne nauki”9. Jest to spostrzeżenie bez wątpienia po-
nadczasowe.
Obecnie, w dobie czwartej rewolucji przemysłowej (zwanej Przemysł 4.0),
wspomniane słowa skłaniają do rozważań na temat rozwijanych technologii,
jak również spodziewanych technologicznych nadużyć. Jest o czym dyskutować,
zważywszy na fakt, że rozwijane technologie zmierzają do zintegrowania świata
fizycznego, cyfrowego i biologicznego. Istotna jest w tym kontekście kwestia
zadań kryminalistyki w badaniu techniki nowych form przestępczości. Rów-
nie ważny jest problem implikacji wynikających z rozwoju nowych technologii
dla obszaru zagadnień prawniczych. Dość tylko wspomnieć o konieczności
opisania językiem prawa nowych rodzajów technologicznych nadużyć. Prawo
karne nie może być pasywne wobec technologii wchodzącej w koegzystencję
z człowiekiem. Jest wiele pytań. Odpowiedzi powinny dostarczyć pewnego
zasobu wiedzy na temat nowych metod uzyskiwania, zabezpieczania i wyko-
rzystania informacji dowodowych. Z pewnością prawo karne musi pochylić się
nad opracowaniem konstrukcji i nowych rozwiązań, które przystają do nowej
technicznej rzeczywistości. Holistyczne podejście do skomplikowanej materii,
jaką jest sam postęp technologiczny, jak również towarzyszące mu procesy,
wskazuje na nowe zadania dla kryminalistyki. Trzeba wspomnieć, że postęp
technologiczny w stopniu znacznym wpływa na zmianę paradygmatu, czego
obecnie doświadcza ta nauka.
W opracowaniu za celowe uznano odniesienie się do roli kryminalistyki
– nauki pomostowej w procesie karnym – w dobie przyspieszenia naukowo-
-technicznego, stymulującego rozwój cywilizacji, a jednocześnie ingerującego
w relację człowiek – maszyna. W syntetyczny sposób przedstawiono technolo-
giczne filary czwartej rewolucji przemysłowej oraz możliwości technologicznych
nadużyć. Z takiej perspektywy podniesiono kwestię niezbędności wymogów
prawnych i etycznych, które muszą być dostosowane do realiów, jakie stwarza
doświadczany postęp naukowo-techniczny, prowadzący do „utechnicznienia”
człowieka. Ten niejednoznaczny (w sensie sprawczości) stan rzeczy kompliku-
je dodatkowo wizja badań prowadzących do wypracowania systemów zharmo-
nizowanych z człowiekiem i na ten problem zwrócono uwagę. Odniesiono się
także do powiązań kryminalistyki z rozwojem naukowo-technicznym. Są takie
9 Zob. J. Wójcikiewicz, Scientia auxilium iustitiae (Edmonda Locarda L’enquete criminelle
et les methodes scientifique 85 lat później), [w:] R. Jaworski, M. Szostak (red.), Nauka wobec praw-
dy sądowej, Wrocław 2005, s. 621–626.
552 Magdalena Zubańska

dyscypliny sądowe, którym technologiczny progres – w tym m.in. technologie

Przemysłu 4.0. – stwarza możliwości doskonalenia metod badawczych oraz
narzędzi śledczych. Nakreślono perspektywę, choć jeszcze bardzo odległą, za-
stosowania w kryminalistyce komputera kwantowego. Mimo braku technolo-
gicznego limitu, rozwiązania tej dyscypliny muszą mieścić się w wytyczonych
ramach prawnych, nie można także dopuścić do deficytu etyki.

Rewolucje przemysłowe a perspektywa technologicznych

nadużyć.

Postęp technologiczny jest nieodłącznym elementem rozwoju cywilizacji.

Świadczą o tym kolejne rewolucje przemysłowe, które kreują ten rozwój. Do-
datkowo sukcesywnie postępuje, jak już wspomniano, proces „utechniczniania”
człowieka.
Przyjmuje się, że nauka ukierunkowana jest na prawdę, a technika na
użyteczność10. Postęp w pierwszym odruchu w zasadzie odbierany jest pozy-
tywnie. Jednakże należy zwrócić uwagę na swoistą podstępność technologii.
Wynika to z faktu, że technologia wydaje się być ideologicznie „niewinna”,
nieobciążona jakimiś wartościami, oderwana od kontekstu kulturowego. To
jednak tylko pozory. W praktyce wszelkie technologie posiadają unikatową
moc zmieniania myślenia i działania, tożsamości i rzeczywistości11; w pewnym
sensie pozbawiają one człowieka sprawczości. Prymat zyskuje instrumentali-
zacja działań. Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać m.in. w tym, że
człowiek decyduje się na oddanie zbyt wielu przywilejów maszynie. Co ważne,
w dobie transformacji cyfrowej ten proces będzie przyspieszał. Technologia
niewątpliwie jest też źródłem negatywnych inspiracji. Warto zilustrować to
następującym przykładem: rozwój naukowo-techniczny ostatnich kilkudzie-
sięciu lat sprawił, że do głosu doszły technologie informatyczne. Powiększył
się obszar funkcjonowania człowieka. Jednym z wytworów rewolucji informa-
cyjnej jest dodatkowa przestrzeń społeczna – cyberprzestrzeń12. Z czasem ową
nową przestrzeń człowiek zaczął wykorzystywać niezgodnie z przeznaczeniem.
W rezultacie zidentyfikowano nowe przestępstwo. Konkludując, technologicz-
ne dobrodziejstwo, wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem przyczyniło się
do powstania cyberprzestępczości. Katalog śladów kryminalistycznych został

10 G. Böhme, Cywilizacja naukowo-techniczna, „Filozofia i Nauka. Studia filozoficzne i in-

terdyscyplinarne” 2014, t. 2, s. 403.
11 Z. Melosik, Technologizacja życia i tożsamości w kulturze współczesnej, „Studia Eduka-
cyjne” 2016, nr 38, s. 47.
12 Samo pojęcie cyberprzestrzeń pojawiło się pierwszy raz ponad 25 lat temu w opowiadaniu pt.
Burning Chrome Williama Gibsona – źródło: M. Nowak, Cybernetyczne przestępstwa – definicje
i przepisy prawne, „Cyberkłopoty i pułapki sieci” 2010, nr 4(113).
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 553

uzupełniony o nowy rodzaj śladu będącego skutkiem działania sprawcy

w cyberprzestrzeni (chodzi o ślad cyfrowy). Warto jeszcze wspomnieć, że cha-
rakterystyczny dla ostatnich dekad minionego stulecia gwałtowny rozwój In-
ternetu (pojęcie cyberprzestrzeni bywa często utożsamiane z Internetem)
stanowił i nadal stanowi wyzwanie dla systemów prawnych poszczególnych
państw13. Jest bowiem narzędziem służącym do dokonywania wszelkiego ro-
dzaju czynów zabronionych. Ten przykład dobrze ilustruje, jak technologia
zmienia myślenie i wpływa na działanie człowieka.
Oprócz aspektów związanych ze sposobem korzystania przez człowieka ze
zdobyczy technologicznych, za istotny należy uznać problem zacieśniających
się relacji człowiek – maszyna. Konkludując, przyszłość niesie zjawiska, których
niebezpieczeństwa obecnie jeszcze się nie poddaje ocenie. W obliczu technolo-
gicznych osiągnięć czwartej rewolucji przemysłowej jest to problem relewant-
ny, zwłaszcza z punktu widzenia aspiracji odnośnie integracji człowieka
z maszyną. Przypuszcza się, że antropomorfizacja, choć jest odległą perspek-
tywą, to jest nieunikniona.
Dla współczesnego społeczeństwa nieodległa jest natomiast trzecia rewo-
lucja przemysłowa, zwana naukowo-techniczną. Jej umowny początek datuje
się na lata 60. XX w. Był to czas komputeryzacji i automatyzacji procesów
produkcyjnych i usługowych, ściślej – czas cyfryzacji. Nastąpił wzrost znacze-
nia elektroniki, udoskonalono środki telekomunikacji i transportu, rozwinęły
się takie dziedziny, jak biotechnologia czy energetyka jądrowa. Mikroproceso-
ry, systemy IT i automatyzacja określa się mianem wizytówek trzeciej rewo-
lucji przemysłowej14. Sumując, znacznie rozwinął się przemysł zaawansowanych
technologii, a jednocześnie następowała coraz większa ingerencja w osobistą
sferę człowieka. Warto zwrócić uwagę, że były to czasy, w których maszyna
miała wyręczyć człowieka w wielu obszarach. Wyraźnie przesunął się w stro-
nę technologii akcent sprawczości. W ciągu kolejnych dekad ów proces przy-
bierał na sile i obecnie mówi się, jak już wspomniano, o zanikaniu bariery
pomiędzy ludźmi i maszynami.
Czwarta rewolucja przemysłowa, określana mianem Przemysł 4.0 (Indu-
strie 4.0)15, jest efektem postępującego rozwoju człowieka i wytwarzanych
przez niego rozwiązań. Dotyczy jednak nie tylko technologii, ale także funk-
cjonowania w cyfrowej rzeczywistości. Przemysł 4.0 zapoczątkowała właśnie
wszechobecna cyfryzacja. Obserwuje się przesunięcie procesów decyzyjnych
ze świata realnego do wirtualnego (chodzi m.in. o decyzje podejmowane poza
13 M. Zubańska, Nowe technologie w kryminalistyce. Aspekty prawne i kryminalistyczne,
Olsztyn 2019, s. 57 i nast.
14 Ibidem, s. 49.
15 Za początek czwartej rewolucji przemysłowej przyjmuje się rok 2013, jednakże sam termin
Industrie 4.0 (Przemysł 4.0) po raz pierwszy został użyty w 2011 r. podczas targów w Hanowerze.
Koncepcja odnosiła się do ogółu strategii związanych z wdrażaniem zaawansowanych cyfrowych
technik i technologii do tradycyjnego przemysłu.
554 Magdalena Zubańska

świadomością człowieka, w systemach komputerowych, zintegrowanych plat-

formach danych). Charakterystyczny jest dla niej rozwój komunikacji między
człowiekiem i urządzeniem oraz pomiędzy samymi maszynami, a także wy-
szukiwanie coraz bardziej zaawansowanych technologii wytwarzania dóbr,
z udziałem maszyn oraz Internetu rzeczy (IoT). Obserwuje się także postępu-
jącą integrację ludzi, maszyn i procesów. Można dojść do konkluzji, że grani-
ca między światem fizycznym i cyfrowym stopniowo zanika. Przemysł 4.0 to
proces, który trwa, więc na dokładną jego charakterystykę jest za wcześnie.
Można jednakże wyodrębnić priorytetowe technologie tej rewolucji. I tak, oprócz
wspomnianego już Internetu rzeczy (IoT), należy wymienić sztuczną inteli-
gencję (SI), big data, rzeczywistość rozszerzoną (AR), drukowanie przestrzen-
ne (3D), biotechnologię, nanotechnologię. Trzeba wspomnieć także o chmurach
obliczeniowych, czyli wirtualnych przestrzeniach, które umożliwiają groma-
dzenie różnych danych w niemal każdej formie. Niewątpliwie kluczową tech-
nologią są autonomiczne pojazdy. Zakłada się, że motoryzacja autonomiczna
jest w pewnym sensie nieuchronna, choć jest to odległa perspektywa. Wyma-
ga z pewnością ogromnej zmiany społecznej. Wdrożenie tej technologii do prak-
tyki będzie procesem zero-jedynkowym – uważa Aleksandra Przegalińska.
Należy przez to rozumieć, że implementację musi poprzedzić przygotowanie
– przepisów oraz infrastruktury; ramy prawne muszą być opracowane16. Sa-
mochody autonomiczne są przykładem praktycznego zastosowania sztucznej
inteligencji (SI). Jest to technologia skupiająca na sobie szczególną uwagę.
Prace nad nią rozpoczęły się 50 lat temu, a sam termin sztuczna inteligencja
wymyślił w 1956 r. amerykański informatyk John McCarthy. Sztuczna inte-
ligencja – nazywana także inteligencją stworzoną (designed intelligence) –
zawiera w sobie wiele różnych komponentów, mianowicie: przetwarzanie języ-
ka naturalnego, syntezę mowy, uczenie maszynowe w różnych jego wersjach,
robotykę oraz interakcję człowieka z maszyną. Jest to generalnie rozległa
gałąź wiedzy. Biorąc pod uwagę historyczny rozwój tej technologii, można
wskazać jej trzy główne paradygmaty: symboliczna SI, statystyczna SI (wpi-
suje się tu uczenie maszynowe zwane nadzorowanym) oraz subsymboliczna SI
(oparta na tworzeniu sieci neuronowych)17. W rozważaniach na temat sztucz-
nej inteligencji zwykle porusza się problem stopnia emancypacji maszyn. Na
tym etapie rozwoju nie może być jeszcze o tym mowy18 , chociaż maszynom
przypisuje się już uczestnictwo w stosunkach społecznych19. Generalnie dys-
kusjom na temat integracji białka i krzemu przypisuje się w pierwszym odru-

16Ł. Załuski, Pani od sztucznej inteligencji, „Focus Ekstra” 2021, nr 1, s. 52–55.

17A. Przegalińska, P. Oksanowicz, Sztuczna inteligencja. Nieludzka, arcyludzka, Kraków
2020, s. 43–50.
18 Ł. Załuski, op. cit., s. 54.
19 Zob. J. Mucha, Uspołeczniona racjonalność technologiczna. Naukowcy z AGH wobec
cywilizacyjnych wyzwań i zagrożeń współczesności, Warszawa 2009.
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 555

chu wydźwięk futurystyczny. Tego procesu (czy też niebezpieczeństwa) nie

sposób jeszcze należycie docenić. Jednakże ignorowanie takiej wizji przyszło-
ści oraz implikacji wywołanych rozwojem rzeczonej technologii jest ryzykowne.

Uwarunkowania relacji człowiek – technologia

Rozwój nowych technologii wiąże się z ciężarem powinności i nie chodzi

tu tylko o jakość i funkcjonalność kreowanych rozwiązań. Niezbędnym etapem
jest wypracowanie właściwych zasad jego kontroli; chodzi o reguły prawne
oraz ramy etyczne. Należy dojść do konkluzji o potrzebie refleksji technolo-
gicznej, prawnej i etycznej.
Zważywszy na fakt, że postęp naukowo-techniczny jest źródłem zagrożeń,
i co do tego panuje zgoda, należy wykluczyć możliwość deficytu etyki. Poza
tym etyka to istotny element stanowienia i przestrzegania prawa. Spełnienie
wspomnianych wymogów warunkuje wykorzystanie w pełni potencjału każdej
nowej technologii. Warto zwrócić uwagę, że pierwszorzędne znaczenie ma kwe-
stia wypracowania tych zasad w przypadku technologii, jaką jest sztuczna
inteligencja, która wywiera coraz większy wpływ na wiele obszarów życia
człowieka, o czym już wspominano w niniejszych rozważaniach. W XXI w. jest
ona tym, czym w minionym stuleciu była elektryczność. Nieprawidłowo ure-
gulowana implementacja tej technologii może doprowadzić do utraty kontroli
nad nią. Ogólnie wskazuje się na konieczność dokonywania postępów prawnych
w standaryzacji SI oraz o projektowaniu etyki (ethics by design) w odniesieniu
do kreowania systemów sztucznej inteligencji. Można prognozować, że zało-
żenia etyczne w powstających rozwiązaniach wykorzystujących SI będą wpro-
wadzone od samego etapu ich projektowania. Poza tym zharmonizowany roz-
wój technologii SI warunkuje społeczna akceptacja20.
Można spotkać się z opinią, że dzięki technologii „człowiek dysponuje co-
raz większą inteligencją pomocniczą, zmaterializowaną w narzędziach”21. Są
jednak podstawy, by sądzić, że człowiek jest już w zasadzie dodatkiem do coraz
liczniejszych i precyzyjniejszych urządzeń22. Dotychczas technologia oddzia-
ływała na rzeczywistość pośrednio, tj. poprzez człowieka (człowiek nad nią
panował, podejmował wszelkie decyzje), współcześnie zaś ośrodek dla czynni-
ka sprawczego przesuwa się na technologię23. Dlatego relewantny jest problem

20 A. Przegalińska, P. Oksanowicz, op. cit., s. 135–144.

21 Zob. K. Krzysztofek, Zmiana permanentna? Refleksje o zmianie społecznej w epoce technologii
cyfrowych, „Studia Socjologiczne” 2012, nr 4.
22 L. Patyjewicz, Postęp naukowo–techniczny a postęp moralny osoby ludzkiej, „Zdrowie
i Dobrostan” 2015, nr 2, rozdz. XXII, s. 309 i nast.
23 S. Myoo, Paradygmat technologii, [w:] S. Myoo, J. Hańderek (red.), Filozofia technologii,
Lublin 2014, s. 81.
556 Magdalena Zubańska

relacji człowiek – technologia oraz kwestia wypracowania reguł funkcjonowa-

nia tych dwóch obszarów.
Jak wspomniano, bez ryzyka nie ma postępu w żadnej dziedzinie, ale
należy zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie – kogo, kiedy i w jakiej
mierze ryzyko to ma obciążać? Zasygnalizowania wymaga, że takie pytania
pojawiły się w latach 60. ubiegłego wieku, kiedy to dostrzegano symbiozę czło-
wieka z maszyną. Zwracano uwagę na pojawianie się nowych, dotychczas nie-
znanych, niepożądanych zjawisk ubocznych związanych z postępem technicz-
nym. Tadeusz Cyprian odwoływał się do sytuacji, w których niebezpieczeństwo
dla życia i zdrowia człowieka wynika nie z karalnego działania jednostki, lecz
z ubocznych zjawisk postępu technicznego. Jego uwaga koncentrowała się na
relacji prawa z techniką i już pół wieku temu pytał, „czy my, prawnicy, jeste-
śmy należycie przygotowani do przyjęcia nowych, skomplikowanych zagadnień
współczesnej cywilizacji, które dziś rysują się nam jeszcze mgliście i nieostro,
ale które może już jutro będziemy musieli rozstrzygać?”24. Przedstawicielom
tradycyjnej doktryny prawa uświadamiał, jak ciasno są zamknięci w kręgu
tradycyjnych pojęć oraz tradycyjnej problematyki i jak szybko te pojęcia oraz
ta problematyka stają się nieadekwatne do burzliwej, zmiennej rzeczywistości
drugiej połowy XX w.25
Pytanie w zasadzie jest aktualne, pozostaje odnieść je do realiów XXI w.
Już od czasów trzeciej rewolucji przemysłowej prawnicy zauważali, że nowe
– nasycone treścią techniczną – warunki życia codziennego stwarzają koniecz-
ność rewizji wielu podstawowych pojęć w dziedzinie teorii prawa karnego,
zwłaszcza odnośnie winy, jak i problemu kary26. Doniosłość tych zagadnień
znacznie wzrosła, a to wobec zamiarów integracji człowieka z maszyną. Jak
już wspomniano, w dobie obecnej rewolucji przemysłowej są takie rozwiązania,
które z założenia mają zastąpić człowieka w niektórych czynnościach. Chodzi
o systemy, które mają być w jakiś sposób zharmonizowane z człowiekiem.
Wobec tego ważnym zadaniem jest ustalenie, kto jest odpowiedzialny za szko-
dy spowodowane przez urządzenie lub usługę sterowane przez sztuczną inte-
ligencję, np. w wypadku z udziałem samosterującego samochodu – czy szkoda
powinna być pokryta przez właściciela, czy producenta samochodu, czy pro-
gramistę? Gdyby producent był całkowicie zwolniony od odpowiedzialności,
mogłoby nie być zachęty do dostarczania dobrego produktu lub usługi, co mo-

24 T. Cyprian, Prawo karne a postęp techniczny, „Prawo i Życie” 1960, nr 3, s. 70.

25 Wprowadzenie automatyzacji na skalę ogólnoprzemysłową, zastosowanie przy kierowaniu
automatami mózgów elektronowych wyzwala maszynę spod bezpośredniej władzy człowieka. Jak
według norm współczesnego prawa karnego ocenić w tych warunkach odpowiedzialność za zawa-
lenie się mostu, którego konstrukcję obliczył mózg elektronowy, lub za śmierć człowieka, którego
zabił robot obdarzony ogromną samodzielnością działania? – ibidem, s. 69.
26 T. Cyprian, Postęp techniczny a prawo karne, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstre-
am/10593/19816/1 /003%20TADEUSZ%20CYPRIAN%20RPEiS%2029%281%29%2C%201967.
pdf (data dostępu: 30.03.2021).
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 557

głoby negatywnie wpłynąć na zaufanie ludzi do technologii; ale przepisy mogą

być również zbyt surowe i hamować innowacje27.
Podsumowując, zwiększona autonomia systemów opartych sztucznej in-
teligencji rodzi pytania dotyczące ich odpowiedzialności prawnej. Chodzi
o przypisanie praw i obowiązków, w tym odpowiedzialności za ewentualne szko-
dy28. Warto jeszcze nawiązać do uczenia maszynowego, które jest rozszerzeniem
idei rozwoju sztucznej inteligencji. Algorytmy uczenia maszynowego są już
zresztą wykorzystywane na co dzień29. Zdaniem naukowców dopóki nie zrozu-
mie się dokładnie, na czym polega metodologia uczenia maszynowego, nie-
uprawnione jest twierdzenie, że nie ma żadnych zagrożeń wynikających z roz-
woju wspomnianej technologii. Ogólnie rzecz ujmując, jest o czym dyskutować.
Wypada odnieść się również do samego prawa, które jako takie kreuje
człowiek i z zasady to on w całej rozciągłości powinien je stosować. Tymczasem
w dyskusjach towarzyszących osiągnięciom sztucznej inteligencji, przewija się
niejednokrotnie pytanie: czy prawniczą analizę zjawisk związanych np. z po-
stępowaniem dowodowym przejmie kiedyś maszyna?30 Zasadność tych docie-
kań może wynikać z tego, że sztuczna inteligencja, komputeryzacja i roboty-
zacja już mają ogromny wpływ na organizację i świadczenie usług prawniczych.
Zakłada się ponadto, że badania prowadzone w nowych obszarach, takich jak
biotechnologia i kognitywistyka, mogą przynieść kolejne rezultaty, które zmie-
nią sposób myślenia o etyce prawniczej31.
Ogólnie rzecz ujmując, na świecie trwa technologiczny wyścig o to, kto
pójdzie dalej w rozwoju tej technologii, a równolegle trwa wyścig regulacyjny
w rozwoju samej sztucznej inteligencji. Doniosłość wywołanego problemu zo-
stała zauważona. Kraje Unii Europejskiej mają silną pozycję w branży cyfro-
wej. Są progresywne, jeśli chodzi o rozwój sztucznej inteligencji. Parlament
Europejski powołał specjalną komisję, której zadaniem jest zbadanie wpływu
sztucznej inteligencji i wezwał do przyjęcia ukierunkowanych na człowieka
i przyszłościowych przepisów32. Z jednej strony jest świadomość szeregu za-
grożeń, jakie stwarza ta technologia, a z drugiej strony niewystarczające wy-
korzystanie jej możliwości postrzegane jest również w kategoriach dużego
zagrożenie dla Unii Europejskiej. Można powiedzieć, że poszukuje się ram
prawnych rozwoju sztucznej inteligencji. Potrzeba jest pilna, gdyż zwiększona

27 https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20200918STO87404/sztuczna-
-inteligencja-szanse-i-zagrozenia (data dostęp: 30.03.2021).
28 A. Przegalińska, P. Oksanowicz, op. cit., s. 179.
29 Ibidem, s. 364–365.
30 Zob. J. Kasperkiewicz, Sztuczna inteligencja w służbie wymiaru sprawiedliwości. Proble-
matyka prawna, [w:] J. Kosiński (red.), Przestępczość teleinformatyczna, Szczytno 2017, s. 343–353.
31 R. Sarkowicz, Etyka prawnicza w obliczu wyzwań, [w:] J. Hołówka, B. Dziobkowski (red.),
Filozofia prawa. Normy i fakty, Warszawa 2020, s. 610.
32 https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20200918STO87404/sztuczna-
-inteligencja-szanse-i-zagrozenia (data dostępu: 30.03.2021).
558 Magdalena Zubańska

autonomia systemów opartych na tej technologii wywołuje pytania dotyczące

ich odpowiedzialności prawnej. Istniejące prawo do takich rozwiązań nie jest
przygotowane33.
Bez wątpienia technologiczne przyspieszenie stwarza nowe środowisko
życia człowieka i wywiera istotny wpływ na podejmowane przez jednostkę
działania. Są wśród nich również działania przestępcze. Upowszechnił się już
pogląd, że postęp stymulująco wpływa na ‘intelektualny’ rozwój środowisk
przestępczych, sprzyja powstawaniu nowych form przestępczości34. Dlatego
odkrywanie nowych umiejętności przekształcania świata, wytwarzania na-
rzędzi i posługiwania się nimi oraz wiedza temu towarzysząca nie mogą po-
zostać bez wpływu na rozwój treści prawa i nauk prawniczych, m.in. z powo-
du społecznej wagi problemu35. Można z przekonaniem stwierdzić, że wraz
z rozwojem wiedzy o świecie proces karny będzie dostrzegał wzrost znaczenia
kryminalistyki. Organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości muszą dokonywać
ustaleń faktycznych w oparciu o materialne pozostałości zdarzenia. Za nie-
wiadomą można obecnie uważać postać tych materialnych pozostałości.

Progres technologiczny a badawcze zainteresowania

kryminalistyki

Postęp sprawia, że proces „utechnicznienia” człowieka i jego działalność

jest czymś zaawansowanym. Niekontrowersyjne będzie stwierdzenie, że nauka
i technika są jednym, złożonym przedsięwzięciem ludzkości36, które z czasem
człowiek wykorzystuje niezgodnie z przeznaczeniem. Ta prawidłowość każe
spoglądać na nowe technologie przez pryzmat możliwych nadużyć. Jednocze-
śnie są podstawy, by je postrzegać jako źródło inspiracji i taki właśnie punkt
widzenia jest charakterystyczny dla kryminalistyki, która jest podatna na
wpływ kultury naukowo-technicznej. To ją definiuje. W szczególności w ścisłej
kooperacji z naukami przyrodniczymi i technicznymi pozostaje technika kry-
minalistyczna. W ogromnym zakresie adaptuje konkretne osiągnięcia tech-
nologiczne bądź przystosowuje niektóre rozwiązania do swoich potrzeb; opra-
cowuje też własne metody. Charakterystyczne jest dążenie do doskonalenia
metod identyfikacji osób i rzeczy. Ogólnie można stwierdzić, że bez narzędzi,
technik i metod badawczych, które wypracowała kryminalistyka w ciągu nie-
spełna 130 lat, niemożliwe byłoby efektywne prowadzenie czynności zarówno
wykrywczych, jak i dowodowych. Warto zwrócić uwagę, że procedura karna
33 A. Przegalińska, P. Oksanowicz, op. cit., s. 178–179.
34 J. Świeczyński, Współczesna technika a przestępczość kryminalna, „Problemy Krymina-
listyki” 1983, nr 159, s. 36.
35 M. Zubik, Nowe technologie jako wyzwanie i zagrożenie dla prawa, statusu jednostek
i państwa, [w:] P. Girdwoyń (red.), Prawo wobec nowoczesnych technologii, Warszawa 2008, s. 38.
36 G. Böhme, op. cit., s. 403.
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 559

odnosi się zazwyczaj tylko do uprawnień dotyczących dokonania danej czyn-

ności. Nie reguluje już sposobu jej przeprowadzenia. Dlatego realizacja czyn-
ności, takich jak oględziny, ekspertyza, przeszukanie, eksperyment czy
okazanie, wymaga odwołania się do wskazań taktyki lub techniki krymina-
listycznej. Ich uwzględnienie staje się ciężarem procesowym organu upraw-
nionego do dokonania danej czynności37. Z mocy norm celowościowych nie
powstają jednakże żadne prawa i obowiązki sensu stricto38. Uchybienie wspo-
mnianej normie polegające na wadliwym – z punktu widzenia kryminalistyki
– sposobie przeprowadzenia czynności przewidzianej przez przepis prawa nie
skutkuje obrazą tej normy prawnodowodowej, chyba że np. reguła taktyki
kryminalistycznej jest zakorzeniona normatywnie. Wymaga zasygnalizowania,
że postępowanie wbrew wskazaniom kryminalistyki sprowadza duże ryzyko
błędnych ustaleń faktycznych lub w ogóle uniemożliwia ich dokonanie. Według
Doroty Kaczmarskiej może zaistnieć następująca sytuacja, mianowicie czyn-
ność dowodowa niewadliwa w sensie prawnym będzie jednak bezużyteczna
(poznawczo bezwartościowa) ze względu na jej cel39.
Laboratoria kryminalistyczne są już od dawna warunkiem sine qua non
procesu karnego. Uzasadnione jest założenie, że w dobie technologicznego pro-
gresu przyrostu specjalistycznej wiedzy oraz instrumentalizacji działań rola
wskazań kryminalistyki w postępowaniu karnym będzie jeszcze większa. Problem
wykorzystania w praktyce kryminalistycznej nowych rozwiązań proponowanych
przez nauki przyrodnicze i techniczne przybiera na sile. Obecne uwarunkowa-
nia walki z przestępczością wymagają, by sięgać do wiedzy i doświadczenia
wielu różnych dziedzin nauki (m.in. biologii, chemii, fizyki, botaniki, informa-
tyki), a także techniki. Zmienia się kierunek rozwoju przestępczości, pojawiają
się nowe jej formy (chociażby nowe formy cyberprzestępczości40). Nie będzie

37 M. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984,

s. 159–161.
38 Normy celowościowe w przeciwieństwie do norm tetycznych (stanowionych) nie kreują
żadnego stosunku prawnego – uważa M. Cieślak. Ich obowiązywanie można rozważać jedynie
w odniesieniu do celu. Dane zachowanie się jest nakazane, o ile stan rzeczy będący wynikiem tegoż
zachowania się stanowi pożądany rezultat działania – tak należy to rozumieć. Ibidem, s. 52.
39 D. Kaczmarska, Wskazania kryminalistyki a prawo dowodowe, [w:] A. Przyborowska-Klim-
czak, A. Taracha (red.), Judicum et Scientia. Księga Jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika,
Warszawa 2011, s. 557.
40 Według opublikowanego przez Europol w październiku 2020 r. Raportu IOCTA 2020
(Internet Organised Crime Threat Assement), wciąż ewoluują zagrożenia cyberprzestępczością.
Z tego dokumentu wynika m.in., że kryptowaluty ułatwiają płatności za różne formy cyberprze-
stępczości. Dominującym zagrożeniem pozostaje oprogramowanie ransomware. Ataki ransomwa-
re na dostawców zewnętrznych powodują zagrożenie m.in. dla ich infrastruktury krytycznej. SIM
swapping, pozwalający na przejęcie rachunków ofiary ataku, wymienia się jako jeden z kluczowych
trendów wśród przestępstw dotyczących płatności. Z kolei jednym z najszybciej rozwijających się
rodzajów cyberprzestępstw, generującym milionowe straty i dotyczącym tysięcy ofiar, są oszustwa
inwestycyjne, https://www.ey.com/pl_pl/serwis-audytorow-sledczych/2020/10/cyberprzeste pczosc2020
-europol-opublikowal-raport-iocta (data dostępu: 27. 04.2021).
560 Magdalena Zubańska

przesadą postrzeganie przestępcy w kategoriach osoby o wysokim poziomie

intelektualnym i zorientowanej co do zasad i metod pracy organów ścigania.
Dlatego właśnie te organy muszą stale szukać nowych rozwiązań taktycznych
i technicznych, by podnosić poziom i efektywność swojej pracy41. Praktyka
(konkretne przypadki) wskazuje nowe problemy i tym samym zmusza, rzec
można, do podjęcia inicjatywy w poszukiwaniu bardziej wydolnych lub zupeł-
nie nowych metod czy też narzędzi śledczych.
Trajektoria technologiczna wyznacza przebieg rozwoju technologii, który
na kryminalistykę ma wpływ przemożny. Postęp w poszczególnych jej dyscy-
plinach przebiega w sposób zróżnicowany, jednak uprawnione jest stwierdze-
nie, że w obszarze każdej z nich podejmowane są inicjatywy badawcze, mają-
ce na celu opracowanie nowych bądź doskonalenie wykorzystywanych metod
badawczych; modernizuje się także zaplecze aparaturowe. Poszczególne nauki
sądowe mają swoją specyfikę, jednak w każdej ekspertyzie wsparciem biegłych
w procesie identyfikacji są narzędzia w postaci różnych baz danych, aplikacji
bądź technik badawczych42. Rozwój technologii informatycznych w dużej mie-
rze wpływa na doskonalenie funkcjonalności kryminalistycznych baz danych,
zbiorów i rejestrów. Systematycznie doskonali się metody badań identyfika-
cyjnych, a także etap interpretacji i opracowywania wyników badań. Do każ-
dej dyscypliny sądowej wkroczyła, choć z różnym nasileniem, komputeryzacja
i automatyzacja badań. Rozwinięcie tej problematyki wymagałoby odrębnego
opracowania, niemniej warte uwagi są niektóre kierunki rozwoju.
Bez wątpienia spektakularny jest postęp w genetyce sądowej, chociaż me-
tody stosowane w identyfikacji genetycznej człowieka już osiągnęły niezwykle
wysoką skuteczność. Dowód z badań DNA jest bardzo mocnym dowodem,
o wysokiej wiarygodności, co wynika z faktu, że analiza DNA jest osadzona
na solidnych fundamentach naukowych, a stosowana technologia analizy DNA
oraz instrumentarium zapewniają dużą precyzję i obiektywizm badania. Moż-
liwości zastosowania badań genetycznych w kryminalistyce sukcesywnie rosną
co jest efektem postępu w badaniach nad ludzkim genomem. Bez wątpienia
kryminalistyczne fenotypowanie DNA to jeden z bardziej interesujących kie-
runków rozwoju tej dyscypliny sądowej. Warto jednocześnie nadmienić, że
prace nad metodami prognozowania wyglądu, pochodzenia biogeograficznego43
czy wieku człowieka monitorują na bieżąco bioetycy i prawnicy. Zainteresowa-

41 T. Hanausek, Kryminalistyka w Polsce przed przełomem wieków, „Problemy Współczesnej

Kryminalistyki” 2001, t. IV, s. 10 i nast.
42 Szerzej na ten temat zob. M. Zubańska, op. cit., s. 81–148.
43 Projekt badawczo-rozwojowy pt. Genetyczny portret sprawcy oraz ofiary przestępstwa –
opracowanie systemu do określania wyglądu człowieka i pochodzenia biogeograficznego poprzez
analizę DNA z wykorzystaniem sekwencjonowania następnej generacji (NGS) był realizowany przez
Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji w ramach konkursu nr 7/2015 na wykonanie
projektów w zakresie badań naukowych lub prac rozwojowych na rzecz obronności i bezpieczeństwa
państwa, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 561

nie jest podyktowane tym, że we wspomnianych badaniach trzeba sięgnąć do

tzw. kodujących regionów DNA. Wciąż trwają badania nad epigenomem, jak
również analiza mikrobiomu44. Należy podkreślić, że w dużym stopniu rozwój
wspomnianych badań jest związany z nowymi technologiami (m.in. biotech-
nologią), które dostarczają zupełnie nowych danych i często dużych ich zbiorów
(big data). Śmiało można powiedzieć za Wojciechem Branickim, że genetyczne
badania identyfikacyjne mają ogromną przyszłość. Za szczególnie interesują-
ce uważa się badania interdyscyplinarne, łączące wiedzę z zakresu genomiki
z szybko rozwijającymi się metodami uczenia maszynowego i sztucznej
inteligencji45. Bez wątpienia można odnotować progres w kryminalistycznej
identyfikacji osobniczej.
W daktyloskopii uwaga koncentruje się na metodach wizualizacji śladów.
Doskonali się bądź opracowuje nowe metody ujawniania śladów linii papilar-
nych. Dostrzeżono w tym obszarze potencjał nanotechnologii. W wykorzysta-
niu nanocząsteczek upatruje się mianowicie szansy na znaczący wzrost czu-
łości metod wizualizacji śladów linii papilarnych. Innowacyjne zastosowanie
nanocząsteczek pozyskiwanych z wykorzystaniem technologii wysokich ciśnień
ma zagwarantować bardzo dobrą jakość ujawnianych śladów. Implementacja
nowej generacji rozwiązania może zastąpić dotychczas stosowane w praktyce
kryminalistycznej proszki daktyloskopijne ze względu na większe możliwości
ujawnienia śladów linii papilarnych46.
W kryminalistyce pojawiły się też nowe obszary identyfikacji. W eksper-
tyzie dokumentów rozróżniano dotychczas: ekspertyzę z zakresu technicznych
badań dokumentów oraz ekspertyzę pisma ręcznego. Ta lista została kilka lat
temu uzupełniona o ekspertyzę podpisu z warstwą biometryczną. Nowym
przedmiotem badań stał się podpis biometryczny. Jest to podpis elektroniczny
nakreślony własnoręcznie, który składany jest na urządzeniu mobilnym (typu
tablet czy smartfon). Za dokument uznaje się obecnie również plik kompute-
rowy zawierający informacje zapisane w odpowiednim formacie. Każdy doku-
ment ma znaczenie prawne (także własnoręczny podpis z zapisanymi cechami
biometrycznymi), choć takie jego określenie w zapisach prawnych nie wystę-
puje. W przypadku badania podpisu biometrycznego istotne jest – w odróżnie-
44 Markery epigenetyczne umożliwiają rozróżnianie bliźniąt monozygotycznych, identyfikację
płynów i tkanek ustrojowych oraz określenie wieku biologicznego człowieka (na który wpływ mają
czynniki środowiskowe). Sygnały epigenetyczne mogą dostarczyć informacji o trybie życia nieznanej
osoby (m.in. informacji o paleniu papierosów, nadużywaniu alkoholu). Z kolei dane pozyskane
z analizy mikrobiomu mogą dostarczyć wielu informacji, na przykład na temat niedawnego miejsca
przebywania osoby. Porozmawiajmy o… Możliwościach badawczych i kierunkach rozwoju badań
genetycznych na użytek kryminalistyki. Wywiad z prof. dr. hab. Wojciechem Branickim, „Horyzonty
Kryminalistyki” 2019, nr 1, s. 17.
45 Ibidem, s. 16–18.
46 E. Rogoża, K. Drzewiecka, P. Knut, Nanodak. Ujawnianie śladów linii papilarnych nano-
cząsteczkami wytwarzanymi przy użyciu technologii wysokich ciśnień, „Horyzonty Kryminalisty-
ki” 2020, nr 4, s. 29 i nast.
562 Magdalena Zubańska

niu od podpisów tradycyjnych – że oprócz obrazu samego podpisu, zapisuje

i oblicza się także takie cechy, jak nacisk środka pisarskiego na podłoże, ad-
justację, czas kreślenia czy kąty nachylenia. Cechy biometryczne zapisywane
są za pomocą siły elektromagnetycznej wytworzonej pomiędzy rysikiem
a ekranem tabletu. Wartość identyfikacyjna tego podpisu jest wysoka. Należy
zwrócić uwagę, że jego swoistą cechą jest to, że zapisuje się on wraz z doku-
mentem. Nie można go w żaden sposób zmodyfikować, jest na trwałe z nim
związany. Podpis biometryczny od innych podpisów odróżnia to, że nie ma
obecnie możliwości jego sfałszowania. To pozwala również na kategoryczne
opiniowanie autentyczności przez biegłych. Badania podpisu z warstwą bio-
metryczną prowadzi się w kierunku wykluczenia lub potwierdzenia autentycz-
ności takiego podpisu47. Na uwagę zasługuje interdyscyplinarność badań, gdyż
ta metoda identyfikacji wymagała połączenia wiedzy z zakresu klasycznych
badań dokumentów oraz informatyki.
Warto następnie wspomnieć o kryminalistycznych badaniach informa-
tycznych, którym dynamiczny rozwój infrastruktury teleinformatycznej dyk-
tuje tempo i kierunek rozwoju. Postęp dokonujący się w obszarze elektroniki
użytkowej jest niewątpliwie wyzwaniem. Należy oczekiwać, że inteligentne
rozwiązania typu smarthome, smartcar, elektronika ubieralna, jak również
Internet of Things będą źródłem dowodów cyfrowych. Technologia chmur ob-
liczeniowych też generowała problemy na etapie identyfikacji48. Realizowane
przedsięwzięcia badawcze mają na celu opracowanie nowych technik oraz na-
rzędzi pozwalających na zwiększenie efektywności badań z zakresu informa-
tyki śledczej49.
W dobie rewolucji cyfrowej nie można nie wspomnieć o komputerze kwan-
towym. Chociaż powszechne jego użytkowanie jest dość odległą perspektywą,
to prace nad rozwojem tej technologii są zaawansowane. Materia ta jest skom-
plikowana, dlatego warto ograniczyć się do zaledwie kilku informacji. Do opi-
sania zasady działania tego komputera wykorzystuje się mechanikę kwantową.
Dane reprezentowane są przez stan kwantowy układu stanowiącego kwantowy
mikroprocesor. Bramki logiczne operują na bitach kwantowych nazywanych
kubitami (odpowiednik bitów w komputerach konwencjonalnych). Są już ko-
mercyjne postaci tej technologii (komputer z serii D-Wave Two). Wykorzystano
je m.in. do usprawniania sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego50. Nie-

47Por. I. Pajdała, Pismo prawdę powie, „Gazeta Policyjna” 2020, nr 188.

48Por. K. Bucholc, K. Chmiel, A, Grocholewska-Czuryło, W. Kinastowska, J. Stokłosa, Kryp-
tografia w chmurze obliczeniowej – poufność i podpis cyfrowy, [w:] W. Filipkowski, E. W. Pływa-
czewski, Z. Rau (red.), Przestępczość w XXI wieku – zapobieganie i zwalczanie. Problemy technolo-
giczno-informatyczne, Warszawa 2015, s. 314 i nast.
49 http://clkp.policja.pl/clk/badania-i-projekty/fundusz-bezpieczenstwa/153261,Fundusz-Bez-
pieczenstwa-Wewnetrznego.html (data dostępu: 15.01.2020).
50 https://www.pcworld.pl/news/Czym-jest-komputer-kwantowy,408047.html (data dostępu:
4.03.2021).
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 563

wątpliwie można pozwolić sobie na prognozy odnośnie zastosowania tej tech-

nologii w kryminalistyce. Można zakładać, że jednym z obszarów implemen-
tacji będą bazy danych i zbiory.
Podsumowując, warsztat badawczy kryminalistyki szturmuje technolo-
giczność. W zasadzie nie ma limitu wykorzystania nowych rozwiązań. Trzeba
jednakże mieć na uwadze to, że ramy zastosowania metod kryminalistyki
wyznacza procedura karna, a udział tej nauki sprowadza się do opracowania
sposobów i środków niezbędnych do realizacji określonej instytucji prawnej.
Z tego wynika jasno, że kryminalistyka swoimi rozwiązaniami nie może wy-
kraczać poza ramy wytyczone przepisami prawa; technologiczna dowolność
jest wykluczona. To wskazanie jest szczególnie istotne w odniesieniu do nowych
metod badawczych, mniej restrykcyjnie podchodzi się do implementacji narzę-
dzi śledczych. Nowe rozwiązania muszą spełniać określone wymogi technicz-
ne, zdefiniować należy ramy prawne, równie ważna jest warstwa etyczna.
Postęp wiąże się z ciężarem powinności51. Kryminalistyczne badania identy-
fikacyjne, w których coraz intensywniej wykorzystuje się nowe techniki i me-
tody badawcze oraz specjalistyczne instrumentarium, oddziałują na praktykę
sądową i prokuratorską. Bywa, że implikują zmiany w regulacjach karnopro-
cesowych i nawołują do jurydycznej refleksji52. Istotnie, współczesne prawo,
m.in. dzięki rozwojowi nauk przyrodniczych i technicznych, choć stanowi kon-
strukcję teoretyczną, stoi przed koniecznością regulowania coraz bardziej
abstrakcyjnych obszarów życia. Można zrozumieć, że nowe technologie są dla
ustawodawcy niejednokrotnie terra incognita. Dla jurydyczno-dogmatycznej
nauki procesu karnego zrozumienie empirycznie zorientowanej kryminalisty-
ki, zwłaszcza w dobie technologicznego progresu, nie jest zadaniem prostym53.

Podsumowanie

Można się zgodzić z opinią Jacquesa Ellula, że technologia definiuje przy-

szłość społeczeństw54. Obserwuje się bowiem sui generis technologiczny de-
terminizm. Kolejne pokolenia i jednostki działają w duchu jego logiki, zgodnie
z możliwościami stworzonymi (czy wyznaczonymi) przez nowe technologie. Nie
należy jednak przez to rozumieć, że to technologia ma jakąś wewnętrzną siłę
samorozwoju czy też wewnętrzną moc ingerencji w życie społeczne. Niezmien-
nie człowiek wciąż posiada wyjściową podmiotowość w swoich relacjach z tech-

51 M. Zubańska, op. cit., s. 219.

52 Zob. R. Kmiecik, O prawdzie i prawdziwości ustaleń faktycznych (z rozważań o roli kry-
minalistyki w przyszłym procesie karnym), [w:] B. Sygit (red.), Złota księga jubileuszowa prof. zw.
dr honoris causa Brunona Hołysta: ...ale prawdy szukaj w czynie, Łódź 2015, s. 303.
53 M. Zubańska, op. cit., s. 154.
54 J. Ellul, The Technological System, New York 1980, s. 195.
564 Magdalena Zubańska

nologią i jest czynnikiem sprawczym jej rozwoju i upowszechnienia55. W tę

sprawczość wpisuje się także sposób korzystania z dorobku technologicznego
postępu. W tym kontekście można osiągnięcia techniczne postrzegać jako broń
obosieczną. Chodzi tu o możliwości nadużywania zdobyczy techniki, osiągal-
nych także dla przestępców. Wynika to z powszechnej informatyzacji społe-
czeństwa i nieograniczonego w zasadzie dostępu do informacji, w tym także
do literatury fachowej. W istotny sposób postęp technologiczny wpływa na
obraz przestępczości, z pewnością stymuluje jej rozwój, potrafi niejednokrotnie
zapewnić większą anonimowość. Niezaprzeczalnie przestępcy w dobie techno-
logicznego postępu dysponują większymi możliwościami. Kryminolodzy ame-
rykańscy twierdzą, że przestępstwo stało się bardziej „demokratyczne” – do-
tyka bowiem wszystkich klas społecznych56. Są podstawy by sądzić, że nowe
technologie mają w tym wymierny udział. Ewoluujący obraz przestępczości
wymusza zmiany zarówno w kryminologii, jak i w kryminalistyce. Zagadnie-
niem, które powinno interesować kryminologię, jest człowiek wobec cywiliza-
cyjnych zagrożeń57. Dla kryminalistyki z kolei arcyważnym zadaniem jest
systematyczne doskonalenie metod dochodzenia przestępstw. Regularny przy-
rost wiedzy i technicznych artefaktów pozwala prognozować wzrost wartości
dowodów pośrednich w procesie karnym. Organy procesowe już teraz inten-
sywnie korzystają z pomocy biegłych. Do praktyki wprowadzane są nowe roz-
wiązania (m.in. metody identyfikacji) wspomagające dowodzenie, korzysta się
także z szeregu narzędzi śledczych, istotną m.in. na etapie czynności wykryw-
czych. Entuzjastą wszelkich odkryć i nowinek naukowych był Hans Gross
i uważał, że wszystko może się przydać w prowadzonej sprawie. Jego zdaniem
wiedza z każdej dziedziny była potrzebna58 . Dzisiaj można powiedzieć, że
kryminalistyka balansuje na pograniczu praktycznie wszystkich dziedzin
naukowych59. Bardziej użyteczne niż teoretyczne są prowadzone badania na-
ukowe z zakresu kryminalistyki – uważał Tadeusz Widła. Działalność ta po-
lega na opracowywaniu odpowiednich narzędzi, dzięki którym właściwe in-
stytucje oraz instancje mogą w sposób skuteczny i obiektywny dochodzić
prawdy60. Uprawnione jest nazwanie kryminalistyki sui generis promotorem
postępu w procesie karnym. Synergia kryminalistyki i nowych technologii
przyczynia się do zaspokojenia potrzeb procesu karnego. Ponadczasowy wymiar
ma pogląd sprzed kilkudziesięciu lat, że współdziałanie naukowców, praktyków
kryminalistyków i procesualistów z przedstawicielami nauk przyrodniczych
i technicznych pozwala na skuteczne opracowywanie i wdrażanie środków
55
Z. Melosik, op. cit., s. 45, 57.
56
Szerzej na ten temat zob. B. Hołyst, Kryminologia, wyd. 11, Warszawa 2016, s. 26.
57 Ibidem, s. 37.
58 Por. J. Kasprzak, W. Jusupow, op. cit.
59 E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, op. cit., s. 19.
60 Z profesorem Tadeuszem Widłą spacer po kryminalistyce, „Gazeta Uniwersytecka UŚ”
2005, nr 10(130), http://gazeta.us.edu (data dostępu: 10.10.2015).
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 565

naukowo-technicznych do taktyki postępowania karnego, a w efekcie do mo-

dernizacji w postępowaniu dowodowym61.
W porę trzeba postawić pytanie: czy rzeczywistość opisana w Kodeksie
karnym jest jeszcze aktualna. Droga prawa karnego przecina się z drogą po-
stępu technicznego. Technologia zmienia się jednak bardzo szybko i bywa, że
trudno w porę uchwycić, w jaki sposób wpływa to na prawo karne. Przewiduje
się, że sztuczna inteligencja, tak często przywoływana w niniejszych rozważa-
niach, w zapobieganiu przestępczości będzie wykorzystywana coraz częściej;
wspomina się także o sięganiu do niej na potrzeby wymiaru sprawiedliwości.
Możliwości tej technologii pozwalają na szybkie przetwarzanie ogromnych
zbiorów danych i w tym dostrzega się jej użyteczności. Już jest używana przez
platformy internetowe do wykrywania niezgodnych z prawem i niewłaściwych
zachowań online oraz reagowania na nie62. Inteligentne algorytmy i uczenie
maszynowe według założeń ma umożliwić prognozowanie i monitoring zagro-
żeń. Dlatego niedopuszczalne jest krępowanie inicjatyw badawczych.

Wykaz literatury
Böhme G., Cywilizacja naukowo-techniczna, „Filozofia i Nauka. Studia filozoficzne
i interdyscyplinarne” 2014, t. 2.
Cieślak M., Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, PWN, Warsza-
wa 1984.
Cyprian T., Prawo karne a postęp techniczny, „Prawo i Życie” 1960, nr 3.
Ellul J., The Technological System, Continuum, New York 1980.
Gross H., Handbuch für Untersuchungsrichter, Polizeibeamte, Gendarmen u.s.w.,
Leuschner & Lubensky, Graz 1893.
Gruza E., Goc M., Moszczyński J., Kryminalistyka, czyli o współczesnych metodach
dowodzenia przestępstw. Zagadnienia wybrane, Wolters Kluwer, Warszawa 2020.
Grzeszyk C., Taktyka wykorzystania wyników ekspertyz kryminalistycznych w postępo-
waniu karnym ze szczególnym uwzględnieniem ekspertyzy daktyloskopijnej, [w:]
J. Widacki (red.), Problematyka etyczna w kryminalistyce. Materiały V Sympozjum
Metodologii Kryminalistyki i Nauk Pokrewnych, Katowice 1984.
Hanausek T., Kryminalistyka w Polsce przed przełomem wieków, „Problemy Współcze-
snej Kryminalistyki” 2001, t. IV.
Hanausek T., Kryminalistyka w Polsce przełomu wieków, „Problemy Kryminalistyki”
2001, nr 232.
Hołyst B., Kryminologia, wyd. 11, Wolters Kluwer, Warszawa 2016.
Karczmarska D., Wskazania kryminalistyki a prawo dowodowe, [w:] A. Przyborowska-
-Klimczak, A. Taracha (red.), Judicum et Scientia. Księga Jubileuszowa Profesora
Romualda Kmiecika, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
61 C. Grzeszyk, Taktyka wykorzystania wyników ekspertyz kryminalistycznych w postępowa-
niu karnym ze szczególnym uwzględnieniem ekspertyzy daktyloskopijnej, [w:] J. Widacki (red.),
Problematyka etyczna w kryminalistyce. Materiały V Sympozjum Metodologii Kryminalistyki
i Nauk Pokrewnych, Katowice 1984, s. 78.
62 https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20200918STO87404/sztuczna-
-inteligencja-szanse-i-zagrozenia (data dostępu: 30.03.2021).
566 Magdalena Zubańska

Kasperkiewicz J., Sztuczna inteligencja w służbie wymiaru sprawiedliwości. Problema-

tyka prawna, [w:] J. Kosiński (red.), Przestępczość teleinformatyczna, Wyd. Wyższej
Szkoły Policji, Szczytno 2017.
Kasprzak J., Młodziejowski B., Kryminalistyka. Zarys sytemu, Difin, Warszawa 2015.
Kasprzak J., Problem tożsamości współczesnej kryminalistyki, [w:] V. Kwiatkowska-
-Wójcikiewicz, M. Zubańska (red.), Współczesna kryminalistyka – wyzwania i zagro-
żenia, Wyd. Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2015.
Kasprzak J., Jusupow W., Hans Gross – postać znana i nieznana, „Studia Prawno-
ustrojowe” 2021, nr 51, https://doi.org/10.31648/sp.6392.
Kmiecik R., O prawdzie i prawdziwości ustaleń faktycznych (z rozważań o roli krymi-
nalistyki w przyszłym procesie karnym), [w:] B. Sygit (red.), Złota księga jubileuszo-
wa prof. zw. dr honoris causa Brunona Hołysta: ...ale prawdy szukaj w czynie, Fun-
dacja „Ubi societas, ibi ius”, Łódź 2015.
Kołecki H., Zakres i sposób uprawiania kryminalistyki w Polsce, [w:] H. Kołecki (red.),
Kryminalistyka i nauki penalne wobec przestępczości, Wyd. Poznańskie, Poznań 2008.
Melosik Z., Technologizacja życia i tożsamości w kulturze współczesnej, „Studia Eduka-
cyjne” 2016, nr 38.
Myoo S., Paradygmat technologii, [w:] S. Myoo, J. Hańderek (red.), Filozofia technolo-
gii, E-naukowiec, Lublin 2014.
Nowak M., Cybernetyczne przestępstwa – definicje i przepisy prawne, „Cyberkłopoty
i pułapki sieci” 2010, nr 4(113).
Patyjewicz L., Postęp naukowo-techniczny a postęp moralny osoby ludzkiej, „Zdrowie
i Dobrostan” 2015, nr 2, rozdz. XXII.
Przegalińska A., Oksanowicz P., Sztuczna inteligencja. Nieludzka, arcyludzka, Wyd.
Znak, Kraków 2020.
Sarkowicz R., Etyka prawnicza w obliczu wyzwań, [w:] J. Hołówka, B. Dziobkowski
(red.), Filozofia prawa. Normy i fakty, PWN, Warszawa 2020.
Sławik K., Kryminalistyka w związkach z procesem karnym, kryminologią i wiktymolo-
gią, Wyd. Nauk. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2003.
Świeczyński J., Współczesna technika a przestępczość kryminalna, „Problemy Krymi-
nalistyki” 1983, nr 159.
Wasilewska M.A., Z historii walki z przestępczością – wybrane zagadnienia, [w:] Doc-
trina Multiplex Veritas Una. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Mariu-
szowi Kulickiemu, twórcy Katedry Kryminalistyki, Wyd. UMK, Toruń 2004.
Widacki J. (red.), Kryminalistyka, C.H. Beck, Warszawa 2008.
Wójcikiewicz J., Scientia auxilium iustitiae (Edmonda Locarda L’enquete criminelle et
les methodes scientifique 85 lat później), [w:] R. Jaworski, M. Szostak (red.), Nauka
wobec prawdy sądowej, Wyd. UWr, Wrocław 2005.
Wójcikiewicz J., Kwiatkowska-Wójcikiewicz V., Paradygmaty kryminalistyki, [w:]
J. Wójcikiewicz, V. Kwiatkowska-Wójcikiewicz (red.), Paradygmaty kryminalistyki,
Wyd. UJ, Kraków 2016.
Załuski Ł., Pani od sztucznej inteligencji, „Focus Ekstra” 2021, nr 1.
Zubańska M., Nowe technologie w kryminalistyce. Aspekty prawne i kryminalistyczne,
Wyd. ElSet, Olsztyn 2019.
Zubik M., Nowe technologie jako wyzwanie i zagrożenie dla prawa, statusu jednostek
i państwa, [w:] P. Girdwoyń (red.), Prawo wobec nowoczesnych technologii, Warsza-
wa 2008.
Z profesorem Tadeuszem Widłą spacer po kryminalistyce, „Gazeta Uniwersytecka UŚ”
2005, nr 10(130), http://gazeta.us.edu.
 Kryminalistyka w dobie przyspieszenia naukowo-technicznego... 567

Summary

Forensic sciences in time of scientific

and technical progress and technological abuse –
an overwhelming vision of changes or an inspiration
for development?
Key words: forensic sciences, industrial revolution, new technologies, technological abuses, law,
ethics.

The purpose of the article is to discuss the problem of correlation between

forensic sciences and technological pillars of the fourth industrial revolution.
The achievements Industry 4.0 were presented from the perspective of the
possible technological abuses, as well as from the point of view of the impact
of these scientific and technical achievements on the research interests of fo-
rensic sciences. Among the problems faced by both forensic sciences and crim-
inal proceedings in the 21st century is the issue of the human-technology re-
lationship. Therefore, an attempt was made to analyze its conditions, including
legal and ethical aspects. Forensic sciences grew out of the needs of law. Science
achieves its purposes. It has specific tasks in the investigation of crime. It
should be emphasized that from the very beginning forensic scientists get
inspired by scientific and technical achievements. The development of forensic
examination is progressing as a result. Significant progress has been made
in the area of examination of identification. Expert opinion is important evi-
dence in a criminal trial. There are reasons to claim that the meaning of this
proof will continue to increase. Industrial revolutions are a kind of turning
point in the development of forensics. New technologies are developing. Spe-
cialist knowledge resources are growing. There are technological abuses at
the same time. New types of crime are emerging. Progress is indifferent to
the criminal trial also. New facts appear. All these processes imply changes
in forensic sciences and they influence the making of the legal framework. It
sometimes happens that the law does not correspond to the new reality. In the
era of the third industrial revolution, when the machine became involved in
human activity, it was observed an accent shift caused by this. In the compli-
cated technological reality of the 21st century, the purpose is to integrate man
with machine. The progress of technology prompts ethical thought also. The
initiatives which designate the law framework for new technologies are need-
ed. It is worth mentioning the more and more frequent announcements re-
garding the implementation of artificial intelligence in the judiciary.