Kolokwium dydaktyka

1. Co to są środki dydaktyczne, jakie są – klasyfikacja 2, zastosowanie, funkcje, szanse i

zagrożenia chatu GPT

Środki dydaktyczne to nośnik treści realizowany za pomocą konkretnych metod

umożliwiający realizację celów dydaktycznych

Rodzaje:
 Środki dydaktyczne tradycyjne (wzrokowe, słuchowe, ruchowe) – np. kartki papieru,
podręcznik, mazaki, głos, książka, biurko, film
 Nowe technologie – np. Programy, tablice interaktywne, aplikacje, chatboxy,
platformy edukacyjne, podcasty
 Dostosowany do potrzeb uczniów – np. Specjalne programy technologiczne

Zastosowanie:
 Do pracy indywidualnej
 Do pracy grupowej
 Do pracy w parach

Funkcje:
 Poznawcze
 Źródłowo – weryfikacyjne
 Interaktywne
 Zadaniowo-wdrożeniowe
 Utrwalające
 Kontrolująco – regulacyjna
 Motywujące
 Usprawniające
 Uspołeczniające
 Kulturowe
 Stymulujące
 Adaptacyjne
 Chat GPT – szanse i zagrożenia:

Szanse:
 Udoskonalenie tekstu, wskazując elementy wymagające poprawy
 Skracanie notatek lub rozwijanie ogólnych zapisów
 Wyjaśnianie prostym językiem skomplikowanych zagadnień
 Przygotowywanie quizów, testów, materiałów edukacyjnych
 Tworzenie konspektu zajęć
 Tworzenie koncepcji, propozycji tematów projektów, prezentacji
 Dokładne wytłumaczenie zadań matematycznych
 Planowanie treningów sportowych
 Przygotowywanie zaproszeń na uroczystości szkolne
 Weryfikacja źródeł informacji
 Szybka i dokładna odpowiedź na pytanie
 Kształtowanie i rozwijanie umiejętności technologicznych

Zagrożenia:
 Odpowiedzi nie zawsze są poprawne, brak weryfikacji
 Uczniowie wykorzystują narzędzie zlecając mu wykonanie całego zadania np.
Napisanie wypracowania
 Błędy językowe, stylistyczne
 Trudność w wykorzystaniu w zadaniach wymagających kreatywności
 Nie radzi sobie w rozwiązywaniu problemów psychologicznych, filozoficznych,
moralnych
 Brak kontroli nad generowanymi treściami
 Łatwy dostęp do wrażliwych danych osobowych

2. Co to jest dydaktyka, co jest jej przedmiotem i celem

Dydaktyka – didactikos - pouczający. Swoim zakresem obejmuje procesy nauczania i uczenia się.
Wykrywa i wyjaśnia określone zależności między pewnymi czynnościami, treściami, metodami,
formami i środkami oraz warunkami pracy nauczyciela i uczniów a wynikami nauczania i na tej
podstawie formułuje odpowiednie prawidłowości dotyczące procesu kształcenia. Dydaktyka należy do
nauk teoretycznych i praktycznych. Pełni funkcje: poznawczą (teoretyczną) i praktyczną
(pragmatyczną).

Przedmiot:
 naukowa analiza i formułowanie celów kształcenia wraz z ich uszczegółowioną
charakterystyką;
 dobór treści kształcenia według ustalonych zasad i zgodnie z obranym celem
kształcenia;
 badanie procesu kształcenia (nauczania) dla odsłonięcia rządzących nim
prawidłowości,
 formułowanie, opartych na pewnych prawidłowościach procesu, zasad nauczania;
 badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania, formułowanie reguł
ich doboru i poprawnego wykorzystania w procesie dydaktycznym;
 badanie środków dydaktycznych i optymalizacji warunków efektywnego mich
stosowania w kształceniu;
 ustalanie najkorzystniejszych form organizacyjnych nauczania

3. Związek dydaktyki z innymi naukami

Neurobiologia:
 Podział procesów myślowych na dwie półkule mózgowe
 Prawa półkula - odpowiedzialna jest za rozpoznawanie kształtów, rysunków, form,
orientację przestrzenną, kreatywność, zdolności muzyczne
 Lewa półkula - odpowiada za porozumiewanie się, rozumienie języka, mowę,
czytanie, pisanie, logiczne i analityczne myślenie
 Prawidłowy przebieg procesu uczenia się i nauczania zależny jest od prawidłowej
interakcji obu półkul mózgowych
Psychologia:
 Istotny rozwój indywidualnej osobowości człowieka, która wskazuje kiedy osiąga on
dojrzałość psychiczną
 Rozwój umysłowy człowieka
 Rozwój dociekliwości przez nauczyciela za pomocą prawdy
 Dociekliwość dojrzała umożliwia poznanie siebie, drugiego człowieka oraz otaczający
świat
 Dociekanie to poszukiwanie odpowiedzi
 Socjologia:
 Kształtowanie moralności człowieka pod wpływem społeczeństwa
 Środowisko wychowawcze korzystnie wpływa na włączenie dziecka do grupy
społecznej
 Osiągnięcie dojrzałości determinuje właściwą realizację ról społecznych
 Rozwój oparty o wartości: odpowiedzialność, sprawiedliwość, wolność, prawda,
pracowitość, równość
 Młody człowiek wchodzi w role społeczne, uczestniczy w procesie wychowania

Kultura:
 Wrażliwość na dzieła i wytwory kultury
 Człowiek dostrzega wartość kultury i dorasta do jej zrozumienia
 Wartości: odpowiedzialność, prawda, wolność, miłość, dostrzeganie piękna
 Proces twórczy, osobowość twórcza kluczowa w późniejszym wyborze zawodu

Teologia:
 Duchowość, religijność
 Człowiek przeżywa to, co go otacza
 Człowiek odkrywa swoją osobowość, nowego siebie, wartości
 Wiara umacnia, nadaje sens życiu
 Najważniejszy jest Bóg
 Wartości: piękno, dobro, miłość, pokora
 Dostrzeganie metafizyczne swojego powołania

4. Proces kształcenia, zasady procesu kształcenia, ogniwa

Proces kształcenia - proces nauczania i uczenia się, ma charakter systematyczny i długotrwały.
Podmiotami są nauczyciel i uczeń. Proces kształcenia jest inicjowany i kierowany przez nauczyciela,
uczeń poznaje. W procesie kształcenia należy uwzględnić obserwację, myślenie, praktykę i refleksję

Uczenie się:
 Nabywanie i rozwój wiedzy o świecie
 Nabywanie i rozwój postaw
 Nabywanie i rozwój przekonań
  Rozwijanie zdolności

Nauczanie:
 Określa przebieg czynności nauczyciela i uczniów
 Odpowiedni dobór metod, środków dydaktycznych
 Dobór form organizacyjnych dla rodzaju treści kształcenia
 Proces kontroli i oceny realizacji założonych celów

Kompetencje ucznia:
 Zaangażowanie
 Umiejętność współpracy
 Predyspozycje
 Indywidualne cechy osobowości
 Zaangażowanie

Kompetencje nauczyciela:
 Dydaktyczne
 Intrapersonalne
 Menadżerskie
 Organizacyjne

Ogniwa procesu kształcenia F. Bereźnicki:

 uświadomienie uczniom celów i zadań kształcenia;
 poznawanie nowych faktów;
 nabywanie nowych pojęć (specyfikacja, wyszukiwanie cech wspólnych-
generalizowanie, wyszukiwanie cech różniących danej rzeczy czy zjawiska,
wytworzenie przez uczniów własnych pojęć na podstawie poznanych, znajdowanie
zastosowania przyswojonych pojęć, faktów w konkretnych, nowych sytuacjach);
 poznawanie prawidłowości i systematyzowanie wiedzy (utrwalanie wiedzy,
merytoryczne wiązanie jej z relewantnymi obszarami);
 przechodzenie od teorii do praktyki
 Zasady procesu kształcenia (F. Bereźnicki):
 Zasada świadomej aktywności uczniów (intelektualnej, emocjonalnej, praktycznej) -
nauczyciel powinien odwołać się do doświadczeń, potrzeb, zainteresowań uczniów.
Nauczyciel systematycznie uświadamia uczniom cele kształcenia, przekonuje o ich
wartości i motywuje uczniów do osiągania wysokich wyników uczenia się
 Zasada poglądowości - poznanie rzeczywistości poprzez aktywne spostrzegania.
Poglądowość ilustracyjna polega na prezentowaniu uczniom rzeczy, modeli lub
rysunków. Poglądowość operatywna jest czynna i wymaga działania ucznia. Pełni
funkcje reprezentatywną oraz symbolizującą
 Zasada przystępności - oznacza konieczność dostosowania materiału, metod,
środków do poziomu rozwoju i możliwości psychofizycznych uczniów
 Zasada systematyczności - integracja wiedzy w spójny sposób. Właściwa kolejność
treści, nawiązywanie do materiału wprowadzonego wcześniej, spójne i logiczne
systematyzowanie materiału, praktyka, podsumowanie, wdrożenie do samodzielnej
pracy
 Zasada łączenia teorii z praktyką - bazuje na określonej wiedzy. Działania uczniów
powinny poszerzać ich wiedze, operację praktyczne, powinny kształć. Zasada powinna
mieć miejsce tam, gdzie jest to możliwe
 Zasada trwałości wiedzy i umiejętności - możliwość ugruntowania wiedzy poprzez
powtarzanie, ocenianie tak, by uczniowie mogli zawsze ją odtworzyć
 Zasada indywidualności i zespołowości - sprowadza się do organizowania procesu
nauczania – uczenia się, w którym z jednej strony uwzględnione są indywidualne
możliwości każdego ucznia, z drugiej zaś współpraca i współdziałanie wszystkich
uczniów. Postuluje ona konieczność zachowania indywidualnego podejścia do ucznia
w warunkach pracy zespołowej

5. Teorie kształcenia – wymienić i krótko opisać jedną

1) Teoria J.A. Komeńskiego (XVII w):
2) Teoria Jana Fryderyka Herbarta (XVIII/XIX w):
3) Teoria wielostronnego kształcenia Okonia:
4) Teoria konstruktywizmu J. Brunera:
5) Teoria komunikatywnego uczenia się Jurgena Habermansa:
6) Teoria uczenia się przez doświadczenie A.D. Kolb:
7) Teoria zrównoważonego rozwoju:
 8) Teoria Scaffoldingu:
9) Teoria integralnego rozwoju i wychowania:

Teoria wielostronnego kształcenia Okonia:

 Teoria ogólna
 Przedstawia integralność procesu kształcenia
 Działalność ucznia:
 Poznawcza - bezpośrednie i pośrednie poznanie rzeczywistości oparte na
kontakcie z nią
 Praktyczna – rozwijanie zdolności twórczych, włącza aktywność poznawczą,
problemową i emocjonalną, uczenie się przez działanie
 Badawcza – uczenie się problemowe, związana z działalnością badawczą
nauczyciela. Dostrzeżenie problemu, sformułowanie go i poszukiwanie
rozwiązań oraz końcowa weryfikacja
 Afektywna - aktywność emocjonalna, zmiana postaw uczuciowych,
wyrabianie umiejętności wartościowania
 Uczenie się jest trwająca przez całe życie odmiana działalności człowieka, w toku
której pod wpływem poznania, doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe formy jego
zachowania i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte
 Osobowość harmonizująca się stopniowo:
 aspekt poznawczy
 aspekt afektywny
 zmienianie świata

6. Związek teorii Okonia i Brunera

 Obie teorie podkreślają aktywne uczestnictwo ucznia w procesie nauki. Oba
podejścia zakładają, że uczeń powinien być aktywnym uczestnikiem, a nie tylko
biernym odbiorcą informacji.
 Obie teorie zalecają różnorodność metod nauczania. W przypadku teorii
wielostronnego kształcenia okonia, istotne są różnorodne doświadczenia, takie jak
praktyczne zajęcia czy interakcje społeczne. Natomiast konstruktywizm zachęca do
zastosowania różnych metod, które umożliwiają uczniowi konstruowanie własnej
wiedzy.
  W obu teoriach nauczyciel pełni rolę przewodnika, pomocnika, który wspiera ucznia
w poznawaniu i zdobywaniu doświadczeń
 Obie teorie kładą nacisk na wielostronny rozwój ucznia.
 Zarówno teoria wielostronnego kształcenia okonia, jak i konstruktywizm podkreślają
konieczność dostosowania procesu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia.

7. Cele kształcenia, rodzaje, związek z taksonomią Blooma

Cele kształcenia - świadome, zamierzone stany rzeczy lub zdarzenia do których dąży się przez
organizację działania. Zamierzonymi stanami lub zdarzeniami są efekty, osiągnięcia, rezultaty,
skutki działania dydaktyczno-wychowawczego nauczycieli, uczniów oraz szkoły. Realizowane
są za pomocą odpowiednich metod, środków i warunków umożliwiających realizację treści
kształcenia

Rodzaje celów:
 Cele ogólne - wyrażają to, co ma być „produktem końcowym”
 Cele szczegółowe - precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań,
pytań, problemów, poleceń:
 Poznawcze – poznanie, zdobycie wiedzy
 Praktyczne – analizowanie, tworzenie, interpretowanie, rozwijanie umiejętności,
syntetyzowanie
 Wychowawcze - rozwijanie umiejętności dociekania, współpracy
 Poznawcze, afektywne, psychomotoryczne

Cele kształcenia pozostają spójne z celami wychowania, odnoszą się zawsze do:
 podmiotu edukacyjnego
 Implikują treści zdeterminowane aksjologicznie
 Ich efektem finalnym jest wartościowa zmiana w postawie
 Wskazują na istotę rozwoju człowieka
 Zakładają klarowność, spójność, logikę, metodologię myślenia
 Dialektyczne rozróżnienie dobra i zła
 Efektywność osiągana w sposób godny poprzez dobór metod, środków oraz treści
 Taksonomia Blooma:
 Sfera afektywna – emocje i wartości (cele wychowania)
 Sfera kognitywna - kształcenie umiejętności intelektualnych (cele nauczania)
 Sfera psychomotoryczna - umiejętności manualne, psychofizyczne (cele praktyczne)
 Do celów edukacyjnych warto podejść, zakładając różny poziom ich złożoności i
szczegółowości
 klasyfikacja (uporządkowanie) celów poznania według ich hierarchii, od najniższych
do najwyższych; osiągnięcie celu wyższego wymaga wcześniej osiągnięcia niższego

8. Paradygmaty powiązane z podejściem nauczyciela i ucznia, czym jest

Paradygmat:
a) Wspólnota naukowa - kształtowanie się podejścia wspólnotowego do danych treści
b) Wzorzec, model, przykład - światopogląd filozoficzny – zestaw przekonań, zasad itd.
 Powiązanie wiedzy naukowej z codziennością
 Zmienność i różnorodność
 Odpowiedzialność
 Wybory, decyzje
 Samoświadomość ->refleksja ->strategia dystansu

Rodzaje paradygmatów:
1) Paradygmat obiektywistyczny:
 Dominująca rola i aktywność nauczyciela
 Ustalone odgórnie treści, efekty uczenia się
 Uczenie się jest bezpośrednim skutkiem nauczania, efekty osiągane za pomocą metod
kształcenia wskazywanych jako wzorcowe
 Dostarcza wiedzy oczekiwanej przez uczniów, uznanej za ważną
 Działanie + myślenie przyczynowo - skutkowe

2) Paradygmat konstruktywistyczno – interpretatywny:

 Konstruowanie rzeczywistości - wiedza formalna i praktyczna
 Nauczyciel – refleksyjny praktyk
 Nauczyciel wspiera spontaniczną aktywność i zainteresowania ucznia
 Treści kształcenia związane z potrzebami ucznia uwzględniając ich indywidualne
potrzeby
  Uczeń nadaje sens nowym informacją, wyciąga to co dla niego najważniejsze
 Nauczyciel – pomocny partner

3) Paradygmat transformatywny:
 Pomaga drugiej osobie (dziecku) dokonać zmiany wewnętrznej
 Ważne aby druga osoba (dziecko) odkryła w sobie tą zmianę
 Odwrócone podejście indukcyjne
 Stała zmiana w funkcjonowaniu drugiej osoby

4) Paradygmat humanistyczny:
 Całościowe podejście do ucznia
 Uczeń jest w centrum
 Nauczyciel oddziałuje całym sobą
 Rozwój kompetencji miękkich (społeczne, współpracy, uniwersalne, przydatne w
każdym zawodzie, nie podlegają ocenie)

5) Paradygmat pragmatyczny:
 Nauka przez doświadczenie

6) Synergiczno- partycypacyjny:
 Odnosi się do różnych sposobów poznania
 Współdziałanie + równe uczestnictwo na miarę możliwości dąży do wzbogacenia
rzeczywistości wychowawczej
 Efekt synergiczny -> emergencja
 Wzajemne oddziaływanie, współpraca, kompatybilność poszczególnych elementów

7) Paradygmat podmiotowo – partycypacyjny:

 Podmiotowość - pokazuje charakterystyczne podejście do siebie nawzajem, wolność
słowa
 Uczestnictwo
 Podstawa jest miłość do drugiej osoby
 Zasada – wsparcie, sprawiedliwość
 Podejmowanie wzajemnych odpowiedzialności
 Refleksyjność
9. Klasyfikacja metod kształcenia
Klasyfikacja metod kształcenia - klasyfikacja polska
 Metody podające (np. Pogadanka, praca z książką, opis, opowiadanie, wykład, film)
 Metody problemowe (Np. Metoda sokratejska, Nauczanie problemowe, Dyskusja,
Mapa myśli, Kapelusze de Bono, Burza mózgów)
 Metody eksponujące (np. Pokaz, teatr, drama, taniec, odgrywanie roli)
 Metody praktyczne (np. Laboratoria, ćwiczenia, projekt)

Klasyfikacja metod kształcenia - Theresa Dorgu:

 Metody afektywne (np. drama, symulacje, modelowanie, dogrywanie roli)
 Metody ukierunkowane na rozwój psychomotryczny (np. Metoda pokazowa,
mikronauczania, laboratoryjna, Plan Daltoński, projekt)
 Metody poznawcze (np. Dyskusja, metoda sokratejska, ewaluacyjne, zespołowego
nauczania, pokazowa, wykładowa)

10. Etapy metod problemowych i opisać mapę myśli

Nauczanie problemowe:
 organizacja sytuacji problemowej, kierowanie procesem formułowania problemów i
dochodzenia do pomysłów ich rozwiązania, kierowanie procesem poszukiwania
sposobów weryfikacji tych problemów i sprawdzenia ich rozwiązań;
 organizowanie pracy nad systematyzowaniem i utrwalaniem i stosowaniem wszelkiej
wiedzy zdobytej przez uczniów samodzielnie bądź uzupełnionej z innych źródeł.

Cztery etapy nauczania problemowego:

 tworzenie sytuacji problemowej,
 pomoc uczniom w sformułowaniu problemów i pomysłów rozwiązania;
 stworzenie warunków do rozwiązania problemów
 kierowaniem procesem poszukiwania sposobów weryfikacji tych pomysłów i
sprawdzenia ich rozwiązań

Mapa myśli:
 Mapy myśli to przydatne narzędzie do pobudzania kreatywności i rozwiązywania
podanych problemów.
  Jest to szczególny sposób notowania, mający zwiększać efektywność pracy i
zapamiętywania oraz aktywować zarówno prawą jak i lewą półkulę mózgu.
 Mapa myśli jest innowacyjnym sposobem na uporządkowanie informacji. Dzięki
mapie myśli i jej obrazowemu przedstawieniu (schemat, kolory, rysunki) oraz
związanymi z nią pojęciami (kluczowe słowa, wyrażenia pobudzony zostaje cały mózg.
 W tworzeniu mapy myśli istotna jest hierarchia pojęć, zaznaczenie kolejności tego co
najważniejsze i co z tego wynika.
 Tworzenie mapy myśli to twórcza interpretacja myśli, która świadczy o umiejętności
przeprowadzenia analizy, odkrywania nowych zdolności i dojrzałości umysłowej.
 Jest to cenne narzędzie przydatne przede wszystkim dla tych, którzy je tworzą i dla
tych, którzy pragną dzielić się wiedzą
 Zasady:
 Zacznij od środka – główna myśl, tytuł pytanie umieszczone w centrum, wyraźnie
zapisane drukowanymi literami
 Dodawaj gałęzie na których umieścisz pojęcia kluczowe – są to podtematy, z nich
będą odchodzić kolejne hasła
 Używaj rysunków i symboli – wizualizacja słów kluczy

11. Sprawdzanie i ocenianie, funkcje oceniania, ustosunkować się do oceniania kształtującego

Sprawdzanie:
 Określenie poziomu nabytej wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych z
uwzględnieniem jednostki i ogółu przez uczniów
 Jakość nauczania
 Poziom trudności treści
 Utrwalenie materiału i jego weryfikacja
 Cechy: rzetelność, adekwatność, trafność

Funkcje sprawdzania i oceniania:

 diagnostyczna
 profilaktyczna
 prognostyczna
 dydaktyczna (porządkowanie, korygowanie błędów, uzupełnienie, doskonalenie)
 selektywna
 poznawcza
  kształcąca
 wychowawcza
 motywacyjna
 kreatywna
 Stymulująca
 Monitorująca

Formy sprawdzania:
 Wstępne
 bieżące
 końcowe
 ustne i pisemne
 wewnątrz-klasowe i zewnętrzne

Ocena kształtująca - interakcja pomiędzy nauczycielem a uczniem, w której następuje

pozyskiwanie informacji na temat przebiegu procesu uczenia się. Dzięki informacji
otrzymywanej od ucznia nauczyciel może modyfikować swoje nauczanie, uczeń zaś otrzymuje
informację zwrotną pomagającą mu się uczyć.
1) Ocenianie kształtujące wpływa na zwiększenie aktywności i świadomości uczniów, rozwija
się u nich umiejętność uczenia się.
2) Ocenianie kształtujące wspiera uczniów mających trudności w nauce, pozwala na
wyrównywanie szans.
3) Ocenianie kształtujące motywuje uczniów ze zróżnicowanymi potrzebami do uczenia się.
4) Ocenianie kształtujące wpływa na zmianę relacji nauczyciel – uczeń, powoduje, że stają po
tej samej stronie, są partnerami w procesie uczenia się.
5) Uczniowie przejmują odpowiedzialność za swoją naukę, są bardziej samodzielni, co ma
istotny wpływ na kształtowanie młodych ludzi do pełnienia w przyszłości określonych ról
społecznych

12. Praca domowa, elementy przeciążenia pracą domową

Funkcje pracy domowej (Bereźnicki):
 Utrwalająca
 Rozwijająca umiejętności praktyczne
 Uwzględnia zainteresowania uczniów
  Kształtuje postawy odpowiedzialności i samodzielności
 Rozwijanie umiejętności rozwiązań problemowych (element pracy twórczej)
 Rozwijanie inicjatywy
 Systematyczność

Elementy przeciążenia pracą domową:

 Nadmierna ilość zadań do zrobienia
 Duża ilość zadań do realizacji w krótkim czasie
 Niewłaściwy plan
 Stopień trudności zadań jest za wysoki, uczniowie chodzą na korepetycje
 Brak stopniowania trudności zadań

12. Kryteria oceny podręczników szkolnych:

 Treść
 Forma i organizacja treści: klarowny spis treści, podział na mniejsze jednostki, druk,
zrozumiale instrukcje , czytelne ćwiczenia bez przeładowania, dobrze dobrany
materiał ilustrujący treści,
 Kompletność (ćwiczenia, aneks, odwołania do przerobionego materiału, grafy,
ilustracje, instrukcje, przykłady),
 Zgodność podręcznika z podstawą programową i programem autorskim nauczyciela,
 Budowa podręcznika
 Przydatność podręcznika z punktu widzenia nauczyciela
 Przydatność podręcznika z punktu widzenia ucznia

13. Potrzeby różnicowane uczniów, indywidualne aspekty