Mysl Lwa

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 10

Joanna Skibska*

Myśl Lwa S. Wygotskiego


we współczesnej edukacji
małego dziecka
Wprowadzenie
L e w S. Wygotski1 (1896-1934) jest nazwany M ozartem psychologii. Jest uznawany
za klasyka psychologii ogólnej i rozwojowej, psychologii mowy oraz psycholingwi-
styki, a także prekursora kulturowego podejścia do psychologii. To przedstawiciel
konstruktywizm u społecznego, którego fundam entem było budowanie wiedzy
w wyniku aktywności społecznej.
W swoich badaniach zajmował się opanowaniem pojęć w procesie nauczania
szkolnego. Jest autorem koncepcji rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, rozwoju
psychiki człowieka w kontekście społeczno-historycznym oraz twórcą podstaw ba­
dań w zakresie pedagogiki specjalnej. Jego prace w znacznym stopniu wpłynęły na
rozwój teorii języka i świadomości oraz psychologicznej semiotyki i semiologii.
Teorie i koncepcje badań Lwa S. Wygoskiego, m im o upływu lat, są wciąż ak­
tualne i doceniane przez naukowców na całym świecie, ponieważ, jak podkreśla
A.I. Brzezińska2:
• dotyczą najważniejszych stref zjawisk istotnych dla rozwoju człowieka;
• są kompletne, gdyż odnoszą się do najogólniejszych praw rozwoju oraz szcze­
gółowych analiz zjawisk i mechanizmów przekształceń zachodzących w ciągu
rozwoju jednostki;
• są dynamiczne, spójne wewnętrznie, ujęte systemowo i charakteryzują się nie­
zwykłą otwartością.

* dr; Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej.


1 L.S. Wygotski, N arzędzie i znak w rozwoju dziecka , Warszawa 2006, s. 2.
2 A.I. Brzezińska, P rzedm ow a do drugiego w ydan ia polskiego. D laczego dzieło W ygotskiego cięgle fascyn u je?,
[w:] tamże, s. 10.
308 Edukacja Jutra - O d tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji jutra

Teoria poznania Lwa S. Wygotskiego


L.S. W ygotski3 uważał, że każda wyższa funkcja psychiczna zanim stanie
się w ew nętrzną funkcją psychiczną, wcześniej stanowi społeczną relację, czyli
wszystkie funkcje psychiczne są zinternalizowanym i relacjami społecznymi. Spe­
cyfikę dziecięcych relacji społecznych m ożna przedstawić w następujący sposób.
Dziecko staje się biologicznie odrębne, kiedy zaczyna chodzić, jednak nadal nie
jest oddzielone psychicznie. Pierwszym wyobrażeniem dziecka o sobie jest wy­
odrębnienie własnego „ja”.
Interakcje społeczne w teorii L.S. Wygotskiego zajmują szczególne miejsce,
bowiem uważał on, że niemożliwe jest zrozum ienie jednostki bez odniesienia
do środowiskowych uw arunkow ań - instytucjonalnych i interpersonalnych.
Dlatego, chcąc wnioskować na tem at poziom u indywidualnego funkcjonow ania
jednostki, należy przede wszystkim przeprowadzić analizę działalności społecz­
nej, a dopiero w drugiej kolejności działań wynikających z właściwości jed n o st­
ki4. W związku z tym, chcąc wyjaśnić m echanizm przekształceń tego, co spo­
łeczne na to, co indyw idualne - Wygotski sięgnął po centralne pojęcie teorii -
upośrednianie, czyli aby „społeczne” stało się „indyw idualnym ” m usi przejść
przez ogniwo pośrednie - „narzędzie psychologiczne”, którego przykładem jest
„znak”5. Znak stanowi złożone relacje psychiczne powstałe dzięki interakcjom
społecznym. Jego nabywanie umożliwia dziecku kontrolow anie własnego myśle­
nia oraz przypisywanie znaczeń swojemu zachowaniu. „Dzięki znakom kształtuje
się zupełnie nowe psychiczne pole działania, prowadzące następnie do formuło­
wania zamiaru i działalności ukierunkowanej na cel i przedtem zaplanowa­
nej”6. W ynika z tego, że każda wyższa funkcja psychiczna początkowo stanowi
szczególną postać społecznej współpracy, by z czasem przekształcić się w indy­
w idualne zachowanie. W związku z tym znaki początkowo w zachow aniu dziecka
są środkiem kom unikacji pełniącym funkcję interpsychiczną, dopiero po prze­
niesieniu społecznego nastaw ienia w głąb osobowości przekształcają się w śro­
dek kontroli nad własnym zachowaniem, czyli „jakakolwiek sym boliczna form a
działalności dziecka (polegająca na posługiw aniu się znakiem ), która początko­
wo była społeczną form ą współpracy, zachowuje na wszystkich etapach swego
rozwoju społeczny charakter funkcjonow ania”7. Znaki są fundam entem wszyst­
kich wyższych funkcji psychicznych. Bodziec, który ma być znakiem rzeczy, musi
kształtem przypom inać dany przedm iot i posiadać jego charakterystyczne cechy.
O peracje znakowe natom iast powstają na drodze przeobrażeń jakościowych i są
wynikiem złożonego i długotrw ałego procesu8.

3 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne II. D zieciństwo i dorastanie, Poznań 2002, s. 100-102.
4 J. Tudge, B. Rogoff, W p ływ rówieśników na rozwój p o zn a w czy - podejście Piageta i W ygotskiego , [w:] A. Brzezińska,
G. Lutomski, B. Smykowski (red.), D ziecko wśród rówieśników i dorosłych , Poznań 1995, s. 183-184.
5 Tamże, s. 185-186.
6 L.S. Wygotski, N arzędzie i zn a k . .., dz. cyt., s. 57.
7 Tamże, s. 62-63.
8 Tamże, s. 73.
Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji m ałego dziecka 309

W 1934 r. L.S. Wygotski sform ułow ał pojęcie strefa najbliższego rozwoju,


aby uchwycić i podkreślić społeczną oraz interakcyjną naturę rozwoju dziecka.
Określił ją jako różnicę pom iędzy faktycznym stanem rozwoju, a potencjalnym
rozwojem przebiegającym w czasie rozwiązywania problem ów pod kierunkiem
bardziej kom petentnej osoby - dorosłego lub rów ieśnika9. W ykorzystanie tego
pojęcia w edukacji wskazuje na rolę osoby posiadającej większą wiedzę i um iejęt­
ności, która, wchodząc w interakcję z dzieckiem, um ożliwia mu podejm ow anie
działań oraz realizację zadań, których samodzielne wykonanie jest niemożliwe.
Ideę strefy najbliższego rozwoju m ożna ująć „jako strukturę wspólnej działalno­
ści w dowolnym kontekście, kiedy to uczestnicy ponoszą zróżnicow aną odpo­
wiedzialność zależnie od swoich kom petencji”10. Formą aktywności dziecka, sty­
m ulującą go do przełam ywania ograniczeń poznawczych jest zabawa, dzięki niej
dziecko stwarza strefę najbliższego rozwoju oraz świadomie podejm uje działania
i nadaje znaczenia przedm iotom 11. W wieku szkolnym staje się ona elem entem
mowy wewnętrznej, pamięci logicznej oraz abstrakcyjnego myślenia. Jest niejako
negatywem codziennych zachowań dziecka oraz jego najważniejszą działalnością
określającą poziom rozw oju12. Dzięki niej dziecko uczy się i poznaje otaczającą
rzeczywistość, kształtuje swoją osobowość i rozwija indyw idualność - stopniowo
osiągając kolejne etapy rozwoju.

Strefa najbliższego rozwoju w edukacji małego dziecka


U podstaw rozwoju cech osobowości każdego człowieka znajduje się w spółpra­
ca i kontakt z drugą osobą. To one stanowią bezpośrednie źródło wewnętrznych
i indywidualnych właściwości rozwojowych. Owa współpraca ma szczególne zna­
czenie w ocenie i badaniu dojrzewających procesów intelektualnych oraz we wska­
zaniu tych procesów, które w najbliższym czasie zostaną ukończone i tych, które
osiągną dojrzałość w kolejnych fazach13.
Dojrzewające procesy rozwojowe to strefa najbliższego rozwoju, stanowiąca
swoistą zasadę diagnostyczną, która umożliwia dotarcie do „wewnętrznych przy­
czyn owo-dynamicznych i genetycznych związków, które charakteryzują proces
rozwoju intelektualnego”14. E. Rzechowska rozszerza tę definicję, traktując strefę
najbliższego rozwoju jako „obszar konstruktywnej aktywności podm iotu:
• inicjowanej i kontynuowanej w sytuacji mediacji społecznej (bezpośredniego
lub pośredniego współdziałania);

9 M. Cole, Strefa najbliższego rozwoju. Tam g d zie kultura i poznanie w spółtw orzą się w zajem nie , [w:] A. Brzezińska,
G. Lutomski, B. Smykowski (red.), D ziecko..., dz. cyt., s. 30.
10 Tamże, s. 30.
11 L.S. Wygotski, Z abaw a i je j rola w rozwoju psychicznym dziecka , [w:] A. Brzezińska, G. Lutomski, T. Czub, B. Smy­
kowski (red.), Dziecko w zabaw ie i w świecie język a , Poznań 1995, s. 67-88.
12 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne. .., dz. cyt., s. 155-160.
13 Tamże, s. 86.
14 Tamże, s. 86.
310 Edukacja Jutra - Od tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji ju tra

• prowadzącej do nabywania lub wytwarzania w jej toku narzędzi [...] oraz in­
formacji;
• w celu kształtowania określonej kompetencji”15.
Strefa najbliższego rozwoju jest umownym obszarem stykającym się z aktualnym
obszarem rozwoju - tu i teraz, który reprezentują zachowania niewystępujące spon­
tanicznie16. Jednak poprzez stworzenie określonych - sprzyjających warunków do­
chodzi do ich aktywowania, dziecko nabywa nowe doświadczenia oraz buduje obraz
świata w swoim umyśle17.
Dlaczego diagnoza strefy najbliższego rozwoju jest tak istotna w edukacji m a­
łego dziecka? L.S. W ygotski18 podkreślał, że w rozwoju dziecka występują okresy
będące najodpow iedniejsze dla określonego typu nauczania, co oznacza, że tylko
w określonym wieku rozwojowym przekazywanie wiedzy, kształtow anie nawy­
ków oraz nabywanie um iejętności jest optym alne i najbardziej efektywne. Jednak
nie wystarczy określić dolną granicę możliwości oraz późno rozpocząć naukę, by
była ona najbardziej przystępna dla dziecka, bowiem jak i zbyt późne, tak i zbyt
wczesne nauczanie w arunkuje wystąpienie trudności. Przyczyny takiej sytuacji
należy upatryw ać w tym, że nauczanie oparte jest nie na dojrzałych funkcjach,
lecz na funkcjach dojrzewających, co ma najkorzystniejszy wpływ na optym ali­
zację nauczania.
W skaźnikiem dojrzałych funkcji jest to, co dziecko wykonuje sam odzielnie,
bez udziału innych osób, natom iast m iarą zdolności i funkcji dojrzewających
jest wszystko to, co odnosi się do strefy intelektualnego naśladownictwa19, czy­
li tego, co dziecko robi w sposób przem yślany i celowy, w spółpracując z innymi.
„Badania wskazują na ścisły genetyczny związek m iędzy tym, co dziecko jest
zdolne naśladować, a jego rozwojem umysłowym. To, co dziecko potrafi robić
we w spółpracy i pod kierunkiem , jutro zdoła zrobić sam odzielnie. W yjaśniając,
jakim i m ożliw ościam i w spółpracy dysponuje dziecko, określam y tym samym
strefę dojrzewających właśnie funkcji intelektualnych, które w najbliższej fazie
rozwoju pow inny przynieść plony, a więc określić poziom jego rzeczywistego
rozwoju umysłowego. Badając to, co dziecko potrafi zrobić sam odzielnie, b ad a­
my wczorajszy dzień w jego rozwoju. Badając to, co potrafi zrobić we w spółpra­
cy, określam y dzień jutrzejszy”20. W związku z tym w pracy z dzieckiem istotny
jest poziom korzystania z pomocy, co z kolei wskazuje na różnice w poziom ie
strefy najbliższego rozwoju. W ykorzystanie tej wiedzy pozwala nam obserw o­
wać reakcje dziecka na naprow adzanie, czy dochodzi do uw ew nętrznienia n o ­

15 E. Rzechowska, W spółczesne kierunki badań nad strefy najbliższego rozwoju poznaw czego, [w:] A. Januszewski,
P. Oleś, W. Otrębski (red.), Studia z psychologii w KUL, Lublin 1996, s. 85.
16 E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-w yrów naw cze dla dzieci, które rozpocznę naukę w szko­
le. Podstaw y psychologiczne i pedagogiczne oraz za b a w y i sytuacje zadaniow e sprzyjające intensyw nem u wspomaganiu
rozwoju umysłowego i kształtowaniu umiejętności , Warszawa 2009, s. 29-30.
17 J. Gładkowska, K onstruowanie um ysłow ej reprezentacji św iata , Kraków - Warszawa 2012, s. 276.
18 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne..., dz. cyt., s. 87.
19 Tamże, s. 84.
20 Tamże, s. 85.
Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji małego dziecka 311

wych rozwiązań i na ile opanowane procedury są trw ałe oraz przenoszone na


nowe sytuacje21.
Zgodnie z założeniami dotyczącymi strefy najbliższego rozwoju działania po­
dejmowane przez dziecko powinny przebiegać etapowo i wynikowo (rys. 1).

ETAP i - WSPIERANIE DZIECKA

stosowanie pytań oraz wskazówek naprowadzających


prezentacja sposobu rozwiązania dziecko nie jest samodzielne
opiera się na werbalnych wskazówkach

\ y
/

ETAP II - PRZEJMOWANIE ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZEZ DZIECKO

dziecko pracu je w obecności osoby dorosłej, jednak


samo kieruje swoimi działaniami wspartymi werbalnymi dziecko podejmuje samodzielne działania
komentarzami skierowanym do siebie

/
\ W
ETAP III - AUTOMATYZACJA DZIAŁA*i PODEJMOWANYCH PRZEZ DZIECKO

wielokrotność ćwiczeń powoduje zinternalizowanie


wiedzy, czyli jej przeniesienie z poziomu społecznego na dziecko jest samodzielne
■MMMMMM
Rys. 1. Przebieg działań w ramach strefy najbliższego rozwoju
Źródło: opracowanie własne na podstawie: L.S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne II. Dzieciń­
stwo i dorastanie, Poznań 2002, 84-85; H.R. Schaffer, Psychologia dziecka, Warszawa 2008, s. 226-227;
A. Czapiga, Zastosowanie pojęcia strefy najbliższego rozwoju L.S. Wygotskiego w diagnozie dzieci niepeł­
nosprawnych umysłowo, [w:] S. Mihilewicz (red.), Psychologiczno-pedagogiczne problemy wspomaga­
nia rozwoju dzieci niepełnosprawnych, Kraków 2006, s. 11; A. Jurek, Rozwój dziecka a metody nauczania
i czytania, Gdańsk 2012, s. 20

Dziecko nabywa i rozwija swoją samodzielność w kontakcie z inną osobą poprzez


naśladowanie oraz werbalizowanie tego, co robi. Wygotski22 uzasadniał to regułami
rozwoju i tworzenia wyższych funkcji psychicznych, będących fundam entem kształ­
tującej się osobowości (rys. 2). Zmiany te są wielokierunkowe, ponieważ wynikają
z interakcji społecznych, dlatego dziecko nabywa te umiejętności, które są dostępne
w jego najbliższym otoczeniu oraz ćwiczy je, posługując się nimi w kontakcie ze swo­
imi społecznymi partnerami.

21 A. Czapiga, Zastosowanie pojęcia strefy najbliższego rozwoju L.S. Wygotskiego w diagnozie dzieci niepełnosprawnych
um ysłow o , [w:] S. Mihilewicz (red.), Psychologiczno-pedagogiczne problem y wspom agania rozwoju dzieci niepełnospraw­
nych , Kraków 2006, s. 11.
22 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne..., dz. cyt., s. 332-336; J. Tudge, B. Rogoff, W pływ rówieśników na
rozw ój..., art. cyt., s. 192.
312 Edukacja Jutra - O d tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji jutra

REGUŁA ill
zewnętrzne operacje
stają się operacjami
wewnętrznymi:
przez innych stajemy się
sobą

REGUŁA i i
społeczne formy
zachowania w wyniku
/
rozwoju warunkują
przystosowanie jednostki
oraz stają się
indywidualnymi formami \
zachowania i myślenia REGUŁA I
przejście od bezpośrednich
i naturalnych form
zachowań do zachowań
upośrednionych
wynikających z
kulturowego rozwoju

Rys. 2. Reguły rozwoju i tworzenia wyższych funkcji psychicznych


Źródło: opracowanie własne na podstawie L.S. Wygotski, Wybrane proce psychologiczne II. Dzieciństwo
i dorastanie, Poznań 2002, s. 332-336

Dziecko w grupie uczy się kontrolować swoje zachowania, dostosowuje je do wy­


magań i oczekiwań grupy oraz podporządkowuje się regułom w niej obowiązującym,
przez co doświadczane zachowania stają się zindywidualizowanymi formami, a ich
kontrola jest fundamentem kształtowania wyższych funkcji psychicznych - form u­
łowania osobowości.

Wymagania edukacyjne a strefa najbliższego rozwoju


Aktualny poziom rozwoju dziecka oraz strefa najbliższego rozwoju stanowią nor­
matywną diagnostykę rozwoju umożliwiającą, na podstawie norm i standardów
oraz oceny dojrzałych i dojrzewających procesów, określać i wyjaśniać wewnętrzne
stany rozwoju dziecka23. Takie ujęcie diagnozy podkreśla znaczenie jej składowych -

23 L.S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne..., dz. cyt., s. 88.


Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji małego dziecka 313

diagnozy objawowej, która na podstawie obserwowanych zachowań dziecka (okre­


ślonych symptomów) pozwala wnioskować o nieprawidłowościach rozwojowych
oraz diagnozy klinicznej, która je empirycznie stwierdza i wyjaśnia. Merytoryczna
diagnoza, oprócz wnioskowania i wyjaśnienia, powinna także prognozować i wska­
zywać kierunki rozwoju oraz wyznaczać drogi postępowania i wspierania dziecka
w zakłóconych lub opóźnionych przestrzeniach rozwoju, a także pełnić rolę w pro­
gramowaniu działań wzmacniających i rozwijających to, co prawidłowe. Dlatego się­
ganie po strefę najbliższego rozwoju jest fundamentem prawidłowego planowania,
organizowania oraz prowadzenia działań edukacyjnych dostosowanych do możliwo­
ści rozwojowych dziecka. Umożliwia także poznanie tych procesów rozwoju umy­
słowego, które warunkują podejmowanie przez dziecko samodzielnych działań oraz
tych przestrzeni, które wymagają wsparcia, bowiem dziecko, z powodów rozwojo­
wych, nie jest w stanie wykonać określonych zadań samodzielnie. W edukacji taka
wiedza jest wskaźnikiem możliwości intelektualnych dziecka, które powinny decydo­
wać o doborze zadań w taki sposób, by było ono „zmuszone” do wysiłku intelektual­
nego, na miarę indywidualnych możliwości.
Wykorzystywanie w procesie edukacji strefy najbliższego rozwoju czyni dziec­
ko najważniejszym podm iotem podejmowanych działań, bowiem nabywanie przez
nie wiedzy i umiejętności będzie oparte na dojrzewających schematach umysłowych
oraz dostosowaniu wymagań edukacyjnych do tego, co dziecko już potrafi. Tak ro­
zumiana edukacja jest nastawiona na „kształcenie dla rozwoju” oraz maksymalne
wykorzystanie potencjału dziecka oraz jego możliwości rozwojowych, ponieważ -
jak wynika z powyższych rozważań - strefa najbliższego rozwoju wskazuje bazowe
umiejętności dziecka, a tym samym dostarcza informacji na temat jego mocnych
i słabych stron. J. Bałachowicz podkreśla, że należy „odejść od wzoru kształtowania
człowieka, a przejść do wzoru wsparcia jego samorozwoju, czy raczej umiejętnego
zróżnicowania wielu wzorów w kierunku uspołecznienia, indywidualizacji i em an­
cypacji. Przesuwa to uwagę pedagogów w kierunku poszukiwania warunków eduka­
cyjnych, w jakich będzie się kształtowała indywidualność młodego człowieka i jego
podmiotowe relacje ze zmieniającym się światem”24. W związku z tym poszukiwania
optymalizacji warunków edukacji szkolnej powinny zmierzać w kierunku umożli­
wienia szkołom organizowania mniej licznych klas oraz uwzględniania w organizacji
pracy, szczególnie w klasie pierwszej, diagnozy gotowości przedszkolnej, która obo­
wiązkowo powinna być udostępniona i przekazana szkole, w której uczy się dziecko.
Bowiem diagnoza ta uzupełniona o diagnozę szkolną oraz systematyczne i bieżące
obserwacje nauczyciela będzie wyznaczać drogi osiągania celów w sposób najbar­
dziej dostępny dla dziecka oraz wykorzystywać jego doświadczenia poznawcze, po­
nieważ - jak podkreśla E. Gruszczyk-Kolczyńska25 - uczenie się wspomaga rozwój
umysłowy tylko wtedy, gdy zawiera budulec, którym jest doświadczenie niezbędne
w dokończeniu schematów intelektualnych.

24 J. Bałachowicz, Style działań edukacyjnych nauczycieli klas początkowych. M iędzy uprzedm iotowieniem a p o dm ioto­
wością, Warszawa 2009, s. 78.
25 E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-w yrów naw cze dla dzieci..., dz. cyt., s. 31.
314 Edukacja Jutra - Od tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji jutra

Edukacja oparta na strefie najbliższego rozwoju to także wykorzystywanie


w codziennej pracy z dzieckiem jego wcześniejszych doświadczeń oraz korzy­
stanie z opanowanej wiedzy i um iejętności. To jej progresywne i dynam iczne uj­
m owanie, czyli dostosow anie do rzeczywistości i w arunków panujących w danej
chwili oraz holistyczne patrzenie na dziecko, co w praktyce pedagogicznej p o ­
w inno oznaczać aktywność ukierunkow aną na rozwój oraz dobór strategii postę­
powania z dzieckiem w taki sposób, by uwzględniały jego dobro i perspektywicz-
ność zamierzeń.

Konkluzja
Strefa najbliższego rozwoju jest wskaźnikiem funkcji dojrzewających, na któ­
rych oparte jest nabywanie nowych wiadomości i umiejętności. Stanowi funda­
m ent nauczania dla rozwoju zmierzającego w kierunku rozwijania potencjału,
zdolności i możliwości oraz samodzielności dziecka. Pozwala na takie wyprofilo­
wanie działań edukacyjnych, aby umożliwiały mu uczenie się według jego indy­
widualnej ścieżki rozwoju. Dlatego praca oparta na strefie najbliższego rozwoju
powinna uwzględniać poznanie, zrozum ienie potrzeb i możliwości rozwojowych
dziecka oraz traktowanie go jako podm iotu działań edukacyjnych. Powinna być
oparta na indywidualnych możliwościach poznawczych wyznaczających sposoby
dochodzenia do wiedzy i um iejętności oraz nabywania nowych doświadczeń. Sta­
nowić szereg działań, w wyniku których kształtowana będzie autonom ia dziecka,
a proces uczenia będzie oparty na twórczych i nowatorskich rozwiązaniach, nasta­
wionych na poszukiwanie różnych dróg dochodzenia do wytyczonych indywidual­
nymi możliwościami dziecka celów edukacyjnych.

Bibliografia
Bałachowicz }., Style działań edukacyjnych nauczycieli klas początkowych. Między
uprzedmiotowieniem a podmiotowością, Warszawa 2009.
Cole M., Strefa najbliższego rozwoju. Tam gdzie kultura i poznanie współtworzą się wza­
jemnie,, [w:] A. Brzezińska, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko wśród rówieśni­
ków i dorosłych, Poznań 1995.
Czapiga A., Zastosowanie pojęcia strefy najbliższego rozwoju L.S. Wygotskiego w diagno­
zie dzieci niepełnosprawnych umysłowo, [w:] S. Mihilewicz (red.), Psychologiczno-peda­
gogiczne problemy wspomagania rozwoju dzieci niepełnosprawnych, Kraków 2006.
Gładkowska J., Konstruowanie umysłowej reprezentacji świata, Kraków - Warszawa
2012 .
Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji małego dziecka 315

Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci,


które rozpocznę naukę w szkole. Podstawy psychologiczne i pedagogiczne oraz zabawy
i sytuacje zadaniowe sprzyjające intensywnemu wspomaganiu rozwoju umysłowego
i kształtowaniu umiejętności, Warszawa 2009.
Jurek A., Rozwój dziecka a metody nauczania i czytania, Gdańsk 2012.
Rzechowska E., Współczesne kierunki badań nad strefą najbliższego rozwoju poznaw­
czego, [w:] A. Januszewski, R Oleś, W. Otrębski (red.), Studia z psychologii w KUL, t. 8,
Lublin 1996.
Schaffer H.R., Psychologia dziecka, Warszawa 2008.
Tudge J., RogoffB., Wpływ rówieśników na rozwój poznawczy - podejście Piageta i Wy­
gotskiego, [w:] A. Brzezińska, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko wśród rówie­
śników i dorosłych, Poznań 1995.
Wygotski L.S., Narzędzie i znak w rozwoju dziecka, Warszawa 2006.
Wygotski L.S., Wybrane prace psychologiczne II. Dzieciństwo i dorastanie, Poznań
2002 .
Wygotski L.S., Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka, [w:] A. Brzezińska,
G. Lutomski, T. Czub, B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i w świecie języka, Po­
znań 1995.
316 Edukacja Jutra - Od tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji ju tra

Myśl Lwa S. Wygotskiego


we współczesnej edukacji małego dziecka

Słowa kluczowe: interakcje społeczne, wyższe funkcje psychiczne, znak, strefa intelektualne­
go naśladownictwa, strefa najbliższego rozwoju, normatywna diagnoza rozwoju, indywidu­
alizacja

Streszczenie: Tekst został poświęcony najważniejszym aspektom teorii poznania Lwa 5. Wy­
gotskiego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na znaczenie w rozwoju jednostki interakcji
społecznych oraz operacji znakowych. Autorka omawia i charakteryzuje także pojęcie strefy
najbliższego rozwoju, które zostało sformułowane przez Lwa S. Wygotskiego dla uchwycenia
społecznej i interakcyjnej natury rozwoju małego dziecka, podkreślając etapowość podejmo­
wanych przez nie działań w celu ich internalizacji. Wskazuje na miejsce diagnozy dojrzewa­
jących procesów intelektualnych w prawidłowym planowaniu, organizowaniu i prowadzeniu
działań edukacyjnych. Określa rolę strefy najbliższego rozwoju w procesie indywidualizacji
pracy z małym dzieckiem.

The theory of Lev S. Vygotsky


in the contemporary education of a small child

Keywords: social interactions, higher psychical functions, sign, zone of intellectual adapta­
tion, zone of proximal development, normative diagnosis of development, individualization

Abstract: The following chapter focuses on the most important aspects of the theory of cogni­
tion by Lev S. Vygotsky, paying special attention to the importance of an individual's develop­
ment in the social interactions and signs operations. The authoress discusses and characterizes
the term of "the zones of proximal development," which has been created by Lev S. Vygotsky in
order to capture the social and interactive nature of the development of a small child, putting
particular emphasis on the gradualism of their actions aiming at their internalization. Fur­
thermore, the authoress indicates the place of the diagnosis of maturing intellectual processes
in the proper planning, organizing and conducting educational activities. She also specifies
the role of the zone of proximal development in the process of individualization of work with
a small child.

You might also like