Mysl Lwa
Mysl Lwa
Mysl Lwa
3 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne II. D zieciństwo i dorastanie, Poznań 2002, s. 100-102.
4 J. Tudge, B. Rogoff, W p ływ rówieśników na rozwój p o zn a w czy - podejście Piageta i W ygotskiego , [w:] A. Brzezińska,
G. Lutomski, B. Smykowski (red.), D ziecko wśród rówieśników i dorosłych , Poznań 1995, s. 183-184.
5 Tamże, s. 185-186.
6 L.S. Wygotski, N arzędzie i zn a k . .., dz. cyt., s. 57.
7 Tamże, s. 62-63.
8 Tamże, s. 73.
Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji m ałego dziecka 309
9 M. Cole, Strefa najbliższego rozwoju. Tam g d zie kultura i poznanie w spółtw orzą się w zajem nie , [w:] A. Brzezińska,
G. Lutomski, B. Smykowski (red.), D ziecko..., dz. cyt., s. 30.
10 Tamże, s. 30.
11 L.S. Wygotski, Z abaw a i je j rola w rozwoju psychicznym dziecka , [w:] A. Brzezińska, G. Lutomski, T. Czub, B. Smy
kowski (red.), Dziecko w zabaw ie i w świecie język a , Poznań 1995, s. 67-88.
12 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne. .., dz. cyt., s. 155-160.
13 Tamże, s. 86.
14 Tamże, s. 86.
310 Edukacja Jutra - Od tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji ju tra
• prowadzącej do nabywania lub wytwarzania w jej toku narzędzi [...] oraz in
formacji;
• w celu kształtowania określonej kompetencji”15.
Strefa najbliższego rozwoju jest umownym obszarem stykającym się z aktualnym
obszarem rozwoju - tu i teraz, który reprezentują zachowania niewystępujące spon
tanicznie16. Jednak poprzez stworzenie określonych - sprzyjających warunków do
chodzi do ich aktywowania, dziecko nabywa nowe doświadczenia oraz buduje obraz
świata w swoim umyśle17.
Dlaczego diagnoza strefy najbliższego rozwoju jest tak istotna w edukacji m a
łego dziecka? L.S. W ygotski18 podkreślał, że w rozwoju dziecka występują okresy
będące najodpow iedniejsze dla określonego typu nauczania, co oznacza, że tylko
w określonym wieku rozwojowym przekazywanie wiedzy, kształtow anie nawy
ków oraz nabywanie um iejętności jest optym alne i najbardziej efektywne. Jednak
nie wystarczy określić dolną granicę możliwości oraz późno rozpocząć naukę, by
była ona najbardziej przystępna dla dziecka, bowiem jak i zbyt późne, tak i zbyt
wczesne nauczanie w arunkuje wystąpienie trudności. Przyczyny takiej sytuacji
należy upatryw ać w tym, że nauczanie oparte jest nie na dojrzałych funkcjach,
lecz na funkcjach dojrzewających, co ma najkorzystniejszy wpływ na optym ali
zację nauczania.
W skaźnikiem dojrzałych funkcji jest to, co dziecko wykonuje sam odzielnie,
bez udziału innych osób, natom iast m iarą zdolności i funkcji dojrzewających
jest wszystko to, co odnosi się do strefy intelektualnego naśladownictwa19, czy
li tego, co dziecko robi w sposób przem yślany i celowy, w spółpracując z innymi.
„Badania wskazują na ścisły genetyczny związek m iędzy tym, co dziecko jest
zdolne naśladować, a jego rozwojem umysłowym. To, co dziecko potrafi robić
we w spółpracy i pod kierunkiem , jutro zdoła zrobić sam odzielnie. W yjaśniając,
jakim i m ożliw ościam i w spółpracy dysponuje dziecko, określam y tym samym
strefę dojrzewających właśnie funkcji intelektualnych, które w najbliższej fazie
rozwoju pow inny przynieść plony, a więc określić poziom jego rzeczywistego
rozwoju umysłowego. Badając to, co dziecko potrafi zrobić sam odzielnie, b ad a
my wczorajszy dzień w jego rozwoju. Badając to, co potrafi zrobić we w spółpra
cy, określam y dzień jutrzejszy”20. W związku z tym w pracy z dzieckiem istotny
jest poziom korzystania z pomocy, co z kolei wskazuje na różnice w poziom ie
strefy najbliższego rozwoju. W ykorzystanie tej wiedzy pozwala nam obserw o
wać reakcje dziecka na naprow adzanie, czy dochodzi do uw ew nętrznienia n o
15 E. Rzechowska, W spółczesne kierunki badań nad strefy najbliższego rozwoju poznaw czego, [w:] A. Januszewski,
P. Oleś, W. Otrębski (red.), Studia z psychologii w KUL, Lublin 1996, s. 85.
16 E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-w yrów naw cze dla dzieci, które rozpocznę naukę w szko
le. Podstaw y psychologiczne i pedagogiczne oraz za b a w y i sytuacje zadaniow e sprzyjające intensyw nem u wspomaganiu
rozwoju umysłowego i kształtowaniu umiejętności , Warszawa 2009, s. 29-30.
17 J. Gładkowska, K onstruowanie um ysłow ej reprezentacji św iata , Kraków - Warszawa 2012, s. 276.
18 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne..., dz. cyt., s. 87.
19 Tamże, s. 84.
20 Tamże, s. 85.
Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji małego dziecka 311
\ y
/
/
\ W
ETAP III - AUTOMATYZACJA DZIAŁA*i PODEJMOWANYCH PRZEZ DZIECKO
21 A. Czapiga, Zastosowanie pojęcia strefy najbliższego rozwoju L.S. Wygotskiego w diagnozie dzieci niepełnosprawnych
um ysłow o , [w:] S. Mihilewicz (red.), Psychologiczno-pedagogiczne problem y wspom agania rozwoju dzieci niepełnospraw
nych , Kraków 2006, s. 11.
22 L.S. Wygotski, W ybrane prace psychologiczne..., dz. cyt., s. 332-336; J. Tudge, B. Rogoff, W pływ rówieśników na
rozw ój..., art. cyt., s. 192.
312 Edukacja Jutra - O d tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji jutra
REGUŁA ill
zewnętrzne operacje
stają się operacjami
wewnętrznymi:
przez innych stajemy się
sobą
REGUŁA i i
społeczne formy
zachowania w wyniku
/
rozwoju warunkują
przystosowanie jednostki
oraz stają się
indywidualnymi formami \
zachowania i myślenia REGUŁA I
przejście od bezpośrednich
i naturalnych form
zachowań do zachowań
upośrednionych
wynikających z
kulturowego rozwoju
24 J. Bałachowicz, Style działań edukacyjnych nauczycieli klas początkowych. M iędzy uprzedm iotowieniem a p o dm ioto
wością, Warszawa 2009, s. 78.
25 E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-w yrów naw cze dla dzieci..., dz. cyt., s. 31.
314 Edukacja Jutra - Od tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji jutra
Konkluzja
Strefa najbliższego rozwoju jest wskaźnikiem funkcji dojrzewających, na któ
rych oparte jest nabywanie nowych wiadomości i umiejętności. Stanowi funda
m ent nauczania dla rozwoju zmierzającego w kierunku rozwijania potencjału,
zdolności i możliwości oraz samodzielności dziecka. Pozwala na takie wyprofilo
wanie działań edukacyjnych, aby umożliwiały mu uczenie się według jego indy
widualnej ścieżki rozwoju. Dlatego praca oparta na strefie najbliższego rozwoju
powinna uwzględniać poznanie, zrozum ienie potrzeb i możliwości rozwojowych
dziecka oraz traktowanie go jako podm iotu działań edukacyjnych. Powinna być
oparta na indywidualnych możliwościach poznawczych wyznaczających sposoby
dochodzenia do wiedzy i um iejętności oraz nabywania nowych doświadczeń. Sta
nowić szereg działań, w wyniku których kształtowana będzie autonom ia dziecka,
a proces uczenia będzie oparty na twórczych i nowatorskich rozwiązaniach, nasta
wionych na poszukiwanie różnych dróg dochodzenia do wytyczonych indywidual
nymi możliwościami dziecka celów edukacyjnych.
Bibliografia
Bałachowicz }., Style działań edukacyjnych nauczycieli klas początkowych. Między
uprzedmiotowieniem a podmiotowością, Warszawa 2009.
Cole M., Strefa najbliższego rozwoju. Tam gdzie kultura i poznanie współtworzą się wza
jemnie,, [w:] A. Brzezińska, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko wśród rówieśni
ków i dorosłych, Poznań 1995.
Czapiga A., Zastosowanie pojęcia strefy najbliższego rozwoju L.S. Wygotskiego w diagno
zie dzieci niepełnosprawnych umysłowo, [w:] S. Mihilewicz (red.), Psychologiczno-peda
gogiczne problemy wspomagania rozwoju dzieci niepełnosprawnych, Kraków 2006.
Gładkowska J., Konstruowanie umysłowej reprezentacji świata, Kraków - Warszawa
2012 .
Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji małego dziecka 315
Słowa kluczowe: interakcje społeczne, wyższe funkcje psychiczne, znak, strefa intelektualne
go naśladownictwa, strefa najbliższego rozwoju, normatywna diagnoza rozwoju, indywidu
alizacja
Streszczenie: Tekst został poświęcony najważniejszym aspektom teorii poznania Lwa 5. Wy
gotskiego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na znaczenie w rozwoju jednostki interakcji
społecznych oraz operacji znakowych. Autorka omawia i charakteryzuje także pojęcie strefy
najbliższego rozwoju, które zostało sformułowane przez Lwa S. Wygotskiego dla uchwycenia
społecznej i interakcyjnej natury rozwoju małego dziecka, podkreślając etapowość podejmo
wanych przez nie działań w celu ich internalizacji. Wskazuje na miejsce diagnozy dojrzewa
jących procesów intelektualnych w prawidłowym planowaniu, organizowaniu i prowadzeniu
działań edukacyjnych. Określa rolę strefy najbliższego rozwoju w procesie indywidualizacji
pracy z małym dzieckiem.
Keywords: social interactions, higher psychical functions, sign, zone of intellectual adapta
tion, zone of proximal development, normative diagnosis of development, individualization
Abstract: The following chapter focuses on the most important aspects of the theory of cogni
tion by Lev S. Vygotsky, paying special attention to the importance of an individual's develop
ment in the social interactions and signs operations. The authoress discusses and characterizes
the term of "the zones of proximal development," which has been created by Lev S. Vygotsky in
order to capture the social and interactive nature of the development of a small child, putting
particular emphasis on the gradualism of their actions aiming at their internalization. Fur
thermore, the authoress indicates the place of the diagnosis of maturing intellectual processes
in the proper planning, organizing and conducting educational activities. She also specifies
the role of the zone of proximal development in the process of individualization of work with
a small child.