Plany I Programy Nauczania

Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 5

Plany i programy nauczania

Plany i programy nauczania w większości krajów są dokumentami zatwierdzanymi


przez centralne władze oświatowe. Zgodnie z ,, Zarządzeniem Nr 13 z dnia 12 maja
1992 roku w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach
ogólnokształcących i zawodowych’’ przedmioty objęte planem nauczania szkoły
podstawowej są w Polsce obowiązkowe dla wszystkich uczniów1.

Przez pojęcie program nauczania rozumie się zazwyczaj odpowiednio przez


specjalistów uporządkowany zbiór tematów z wybranych dziedzin wiedzy i życia,
przydatny dla nauczania. Pierwszą i podstawową cechą każdego programu nauczania
musi być jego całkowita zgodność z podstawami programowymi. Program powinien
charakteryzować się zgodnością z ustaleniami odpowiadającej mu dyscyplinie
naukowej, a więc zawierać prawdziwe informacje i nie dopuszczać błędnych twierdzeń.
Powinien przy tym ukazywać najnowsze tendencje i osiągnięcia nauki, nie zaniedbując
przy tym elementów które stanowią o trwałość wiedzy. Powinien uwzględnić materiały
przystępne dla uczniów tak aby realistyczne było osiągnięcie postawionych w nim
celów nauczania.2

Zadaniem nauczycieli jest zaznajomić uczniów kolejno z tymi tematami , a uczniów


przyswoić sobie ich treść. Współcześnie ze względu na różnorodność wartości i celów
kształcenia, istnieje wiele różnych definicji programu nauczania. Pojecie programu
nauczania najlepiej charakteryzuje łaciński odpowiednik curriculum , który oznacza –,,
tor wyścigu rydwanów’’. Czyli program zakłada cel, drogę do celu i środek realizacji
celu. W każdym wypadku znaczenie terminu programu kształcenia wiąże się z
pojęciem treści kształcenia, dlatego trudno jest jednoznacznie określić to pojęcie. 3

Program nauczania- dla danego typu szkoły, tzn. szkoły ogólnokształcącej lub
zawodowej o określonej specjalności , obejmuje pełen rejestr realizowanych w niej
przedmiotów, ich rozkład na poszczególne dni nauki, a także liczbę godzin nauczania
przeznaczoną dla każdego przedmiotu, zarówno w pełnym cyklu pracy szkoły jak i w
określonych klasach. Tego rodzaju plan stanowi podstawę do opracowania programów
nauczania poszczególnych przedmiotów. W przeciwieństwie do planu , który zawiera
tylko wykaz przedmiotów nauki szkolnej , program nauczania ustala jakieś wiadomości,
1
C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo ,, BGW’’, Warszawa 1995, str.86.
2
H. Komorowska, O programach prawie wszystko, Wydawnictwo WSiP, Warszawa, 1999, str.77-80.
3
F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2007, str.125-127.
umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w
jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

Na program wychowawczy składają się :

- Uwagi wstępne, w których ustalane są cele nauczania danego przedmiotu,

- Materiał nauczania- obejmuje podstawowe pojęcia, informacje, prawa, teorie,


metody, techniki pracy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej
odpowiadającej danemu przedmiotowi,

- Uwagi o realizacji programu oraz wskazówki na temat metod , form organizacyjnych


i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału nauczania objętego
programem,4

Zawartość programów jest determinowana nie tylko przez treści odpowiadających


im dyscyplin naukowych , lecz również przez cele, metody i organizację pracy
dydaktyczno- wychowawczej. Przedmioty które są objęte planem nauczania dzieli się
przeważnie na obowiązkowe i fakultatywne. Przedmioty obowiązkowe zawierają
podstawy wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie , kulturze, stanowią wspólny dla
wszystkich uczniów kanon wykształcenia. Natomiast przedmioty fakultatywne
dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych , wiążą się głównie z dążeniem szkoły do
zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów.

Aby określić podstawowe funkcje programu nauczania, należy najpierw


odpowiedzieć sobie na pytania , które stanowią oś dla teorii programów: Czego należy
uczyć w szkole? Po co posyłamy dzieci do szkoły?. W odpowiedzi na pytanie czego
należy uczyć w szkole przejawia się funkcja społeczna programu szkolnego. Jest
bowiem zapisem umowy społecznej zawartej między rodzicami a szkołą, określającej
obowiązki szkoły: czego, w jakim czasie i w jaki sposób uczone będzie dziecko. Na
kształt i zróżnicowanie programów ma ogromny wpływ to, czy system szkolny jest
zcentralizowany czy zdecentralizowany. W systemie scentralizowanym program cechują
sztywne przydziały czasu i wyraźnie wskazane wiadomości do przekazania uczniom.
Systemy zdecentralizowane cechuje duża swoboda pod obydwoma względami .Ponadto
w odpowiedzi na drugie pytanie( po co posyłamy dzieci do szkoły) w pewnym zakresie
wyraża się też funkcja społeczna programu kształcenia, celem posyłania dziecka do
4
C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo ,, BGW’’, Warszawa 1995, str.85 -90.
szkoły może być bowiem przede wszystkim podporządkowanie ich normom
społecznym albo też rozwijanie indywidualnych zadatków .Inaczej mówiąc, program
kształcenia może zapewnić reprodukcję kulturową albo zmianę społeczną.

Funkcja pedagogiczna programu kształcenia wyraża się przede wszystkim w doborze


treści kształcenia pod kątem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka. Normuje
ona pracę szkoły i zawiera wytyczne, jak zestroić pracę nauczyciela z celami szkoły. 5

Z funkcją społeczną , jak też z wizją nauki i procesu zdobywania wiedzy, jaką
przyjmuje konstruktor programu , wiążą się modele programu. Wyróżniamy trzy
modele programu: analityczny, hermeneutyczny, krytyczny. Model analityczny- uczyć
się by przyswoić; traktuje wiedzę jako obiekt który należy zdobyć, koncentruje się na
odpowiedzi na pytania: do jakiej wiedzy dążymy oraz jak możemy robić to
najskuteczniej. Model hermeneutyczny- uczyć się by znaleźć odpowiedź; traktuje
wiedzę jako produkt procesu współtworzenia, w którym uczestniczą nauczyciel i
uczeń .Preferuje uczenie się przez doświadczenie oraz przez działanie przybliżające
proces uczenie się do procesu badawczego , jaki dokonuje się w zespole. Model
krytyczny- uczyć się by zmieniać; traktuję wiedzę jako uzyskanie możliwości zmiany
otaczającej rzeczywistości i modyfikacji zastanych sytuacji, odpowiada zatem na
pytanie jak zmieniać świat.6

Podział programów ze względu na typ wykształcenia :

Program pajdocentryczny - kładzie się w nim nacisk na gromadzenie doświadczeń


płynących z interakcji dziecka ze środowiskiem szkolnym i pozaszkolnym. Nauczyciel
reaguje na inicjatywy dziecka i podtrzymuje jego aktywność.

Program praktyczny - skierowany na kształtowanie umiejętności, wiedzy i postaw


potrzebnych przyszłemu obywatelowi i pracownikowi.

Program o nachyleniu społecznym - występuje w nim socjalistyczna podbudowa,


promująca społeczną sprawiedliwość.

5
F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2007, str.129-131.
6
F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2007, str.133-140.
Program tradycyjny - na szczeblu nauczania początkowego kładzie nacisk na naukę
czytania, pisania i liczenia. Na wyższym szczeblu przybiera postać akademickiego
modelu programu szkolnego.

Podział programów ze względu na treść nauczania:

Programy przedmiotowe( akademickie)- są najbardziej rozpowszechnionym typem


programu. Przedmiot nauczania może być subdyscypliną naukową np. kurs arytmetyki
może być podzielony na geometrię i algebrę albo może być połączeniem subdyscyplin
pokrewnych, np. geografia może obejmować geologię i minerologię..

Programy zintegrowane- w odróżnieniu od nie są zminiaturyzowaniem obrazem


dorobku danej nauki. W zrozumieniu ich istoty potrzebne jest odróżnienie treści
kształcenia od treści nauki. Programy te mają charakter układów otwartych co jest ich
wadą i zaletą. Wadą- nauczyciel nie otrzymuje natychmiastowej informacji zwrotnej o
postępach ucznia , a administracja nie otrzymuje informacji czy nauczyciel pracuje
zgodnie z jej wytycznymi. Ich zaletą jest elastyczność, możliwość szybkiego
dostosowania się do poziomu i zainteresowań uczniów.

Ze względu na układ treści dzieli się programy na:

Programy liniowe - treści nauczania są organizowane wg zasady przechodzenia od


prostego do skomplikowanego. Bez opanowania elementu A nie można zrozumieć
elementu B. materiał nauczania tworzy ciąg ściśle ze sobą powiązanych ogniw, np.
program matematyki.

Programy koncentryczne - te same treści powtarza się co pewien czas, rozszerzając


stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe składniki. Te same treści pojawiają się
wielokrotnie, za każdym razem wzbogacone o nowe informacje.7

Program powinien stanowić dla nauczyciela wszechstronną pomoc umożliwiająca


mu rozwijanie u uczniów umiejętności i kompetencji ogólnych, rozwijanie u uczniów
umiejętności szczegółowych związanych z jakimś przedmiotem, planowanie pracy oraz
przygotowanie rozkładów materiału, wybór podręczników i książek pomocniczych.
Program staję się wartościowy dla ucznia wtedy ,gdy okazuje się przydatny w praktyce,

7
F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2007, str. 136-139.
stanowi dobry fundament dalszej nauki, jest atrakcyjny jeśli chodzi o treści i formy
pracy, umożliwia pracę własną w razie choroby lub nieobecności, zapewnia rozumienie
systemu oceniania i umiejętności przewidywania oceny odpowiadającej danemu
poziomu umiejętności.8

Z wielu programów nauczania stworzonych przez specjalistów, nauczyciel ma


możliwość wyboru takiego, który według niego w pełni będzie realizować zamierzony
proces kształcenia i wychowania. Nie wszystkie efekty kształcenia szkolnego można
wyjaśnić przy użyciu pojęcia programu szkolnego. Ten dodatkowy czynnik zyskał
nazwę „programu ukrytego”. Dzięki niemu możemy zrozumieć, dlaczego dydaktyczne i
wychowawcze osiągnięcia uczniów wykraczają poza zakres przewidziany w programie.
Ukryty program oznacza pozadydaktyczne lecz wychowawczo ważne konsekwencje
uczęszczania do szkoły, które pojawiają się systematycznie, ale nie zawarte są w
żadnym zestawie celów i uzasadnieniu działań oświatowych.

8
H. Komorowska, O programach prawie wszystko, Wydawnictwo WSiP, Warszawa, 1999, str.79-80.

You might also like