เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3

กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

บทที่ 1 เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว

1.1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว
ทบทวน
สมการ คือ ประโยคสัญลักษณ์ทางคณิตศาสตร์ ที่ใช้แสดงว่าสองสิ่งเหมือนกัน หรือเทียบเท่ากัน ที่เชื่อมด้วย
เครื่องหมายเท่ากับ ( = )
ตัวอย่าง

อสมการ คือ ประโยคสัญลักษณ์ที่แสดงถึงความสัมพันธ์ของจานวน โดยมีสัญลักษณ์ ดังนี้

> < ≥ ≤ ≠
มากกว่า น้อยกว่า มากกว่าหรือเท่ากับ น้อยกว่าหรือเท่ากับ ไม่เท่ากับ
โดยแต่ละอสมการจะมีตัวแปรหรือไม่มีตัวแปรก็ได้ เช่น

อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว คือ อสมการที่มีตัวแปรหนึ่งตัวและเลขชี้กาลังของตัวแปรเป็นหนึ่ง

เช่น

ตัวอย่างที่ 1 จงเขียนประโยคสัญลักษณ์แทนข้อความที่กาหนดให้ ข้อความแทนความสัมพันธ์อาจมีได้

1. “3x – 2 น้อยกว่า 18” 2. “4y มีค่าไม่เกิน 55” หลายแบบ

3. “6b มีค่าไม่น้อยกว่า 30” 4. “27 มีค่ามากกว่า 19”

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 1

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

ตัวอย่างที่ 2 จงเขียนประโยคต่อไปนี้เป็นประโยคที่ใช้สัญลักษณ์ทางคณิตศาสตร์
1. ผลบวกของสามกับเจ็ดน้อยกว่าสิบห้า

2. ห้าเท่าของจานวนหนึ่งน้อยกว่าเก้า

3. เศษสี่ส่วนห้าของจานวนหนึ่งไม่เกินแปด

4. สองเท่าของผลต่างของจานวนหนึ่งกับหกไม่น้อยกว่าสี่

อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว อาจจะเป็นจริงหรือเท็จขึ้นอยู่กับค่าของตัวแปร เช่น

ตัวอย่างที่ 3 จงหาคาตอบของอสมการ คาตอบของอสมการ คือ

1. x ≥ 8

2. y ≠ 45

3. z + 1 < z + 2

4. m ≥ m + 1

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 2

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

แสดงคาตอบในรูปแบบกราฟ

- จุดโปร่ง

- จุดทึบ

ตัวอย่างที่ 4 เขียนกราฟแสดงคาตอบของอสมการในแต่ละข้อต่อไปนี้
1. x ≠ 30

15 20 25 30 35 40 45 50
2. m < 0

-15 -10 -5 0 5 10 15 20
3. n ≥ -1

-3 -2 -1 0 1 2 3 4
4. -2 < x ≤ 6

-4 -2 0 2 4 6 8 10
ตัวอย่างที่ 5 จงหาว่ากราฟในแต่ละข้อต่อไปนี้แสดงจานวนใดบ้าง
1. -4 -2 0 2
ตอบ ........................................................................
2. -6 -4 -2 0
ตอบ ........................................................................
3.
1 2 3 4 5 6 7 8
ตอบ ........................................................................

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 3

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

แบบฝึกหัดที่ 1.1

1. จงเขียนสัญลักษณ์จากข้อความที่กาหนดให้
1) 1 – 3y มีค่ามากกว่า 0 5) ผลบวกของสามเท่าของจานวนหนึ่งกับ 6 น้อยกว่า 20

2) 5b – 1 มีค่ามากกว่าหรือเท่ากับ -4 6) สามเท่าของจานวนหนึ่งไม่เกิน 16

a
3) ค่าไม่ถึง 2 7) ผลบวกของจานวนหนึ่งกับเจ็ดไม่น้อยกว่า 25
4

1
4) y บวกด้วย มีค่าไม่เท่ากับ 3y - 5 8) สองเท่าของผลต่างของจานวนหนึ่งกับ 4 น้อยกว่าห้า
2
เท่าของจานวนนั้นกับ 8

2. เขียนกราฟแสดงคาตอบของอสมการต่อไปนี้
1) x ≥ -20 3) -2 < y < 4

1
2) y ≠ 4) 3.5 < x ≤ 6
2

3. จงหาว่ากราฟแสดงคาตอบในแต่ละข้อต่อไปนี้แสดงจานวนใดบ้าง
1) -1 0 1 2 3 4 5 6
4) 5 6 7 8 9 10 11 12

ตอบ ..................................................... ตอบ .....................................................

2) 5)
-3 -2 -1 0 1 2 3 4 -6 -4 -2 0

ตอบ ..................................................... ตอบ .....................................................

3) 6)
-12 -10 -8 -6 -4 -2 0 1 -7 -5 -3 -1

ตอบ ..................................................... ตอบ .....................................................

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 4

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

1.2 การแก้อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว
สมบัติการบวกของการเท่ากัน
1) ถ้า a < b และ c เป็นจานวนจริง แล้ว a + c < b + c
2) ถ้า a ≤ b และ c เป็นจานวนจริง แล้ว a + c ≤ b + c
ในทานองเดียวกัน
3) ถ้า a > b และ c เป็นจานวนจริง แล้ว a + c > b + c
4) ถ้า a ≥ b และ c เป็นจานวนจริง แล้ว a + c ≥ b + c

ตัวอย่าง 1 จงแก้อสมการ x – 4 < -2 พร้อมทั้งเขียนกราฟแสดงคาตอบของสมการ

วิธีทา

ตรวจคาตอบ

ตัวอย่างที่ 2 จงแก้อสมการ 8m – 10 ≥ 7m

วิธีทา

ตรวจคาตอบ

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 5

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

สมบัติการคูณของการไม่เท่ากัน
1) ถ้า a < b และ c เป็นจานวนจริงบวก แล้ว ac < bc
2) ถ้า a ≤ b และ c เป็นจานวนจริงบวก แล้ว ac ≤ bc
ในทานองเดียวกัน
3) ถ้า a > b และ c เป็นจานวนจริงบวก แล้ว ac > bc
4) ถ้า a ≥ b และ c เป็นจานวนจริงบวก แล้ว ac ≥ bc

สังเกต

1) ถ้า a < b และ c เป็นจานวนจริงลบ แล้ว ac > bc

2) ถ้า a ≤ b และ c เป็นจานวนจริงลบ แล้ว ac ≥ bc
ในทานองเดียวกัน
3) ถ้า a > b และ c เป็นจานวนจริงลบ แล้ว ac < bc
2) ถ้า a ≥ b และ c เป็นจานวนจริงลบ แล้ว ac ≤ bc

สังเกต

x
ตัวอย่างที่ 3 จงแก้อสมการ > 8 พร้อมทั้งเขียนกราฟแสดงคาตอบของอสมการ
4
วิธีทา

ตรวจคาตอบ

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 6

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

ตัวอย่างที่ 4 จงแก้อสมการ -3y ≤ 21 พร้อมทั้งเขียนกราฟแสดงคาตอบของอสมการ

วิธีทา !!ควรระวัง!!

ตรวจคาตอบ

จากตัวอย่างพบว่า

ตัวอย่างที่ 5 จงแก้อสมการ 5x – 6 < 3 พร้อมทั้งเขียนกราฟแสดงคาตอบของอสมการ

วิธีทา

ตรวจคาตอบ

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 7

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

ตัวอย่างที่ 6 จงแก้อสมการ 0 < 3x + 5 < 5 พร้อมทั้งเขียนกราฟแสดงคาตอบของอสมการ

วิธีทา

ตรวจคาตอบ

ตัวอย่างที่ 7 จงแก้อสมการ 3x + 6 ≠ 0

วิธีทา

ตรวจคาตอบ

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 8

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

แบบฝึกหัดที่ 1.2

1. จงหาคาตอบของอสมการแต่ละข้อ

1) -7x ≥ 49 2) 4(x - 1) ≤ 20 + x
วิธีทา วิธีทา

4x - 8
3) - 12  4 4) – (2x + 1) > 3x + 4
5
วิธีทา วิธีทา

x-4 x-6 x+2

5) 5 6) 3    2  
3  4   3 
วิธีทา วิธีทา

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 9

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

7) -16 ≤ 4 – 5x < -1 8) -7 < -2x – 3 ≤ -5

10 - 2y
9) ให้ y เป็นจานวนเต็ม ถ้า 1 < ≤ 2 ค่าน้อยสุดของ y คือจานวนใด
4

2. จงเลือกคาตอบที่ถูต้อง
1) ถ้า a, b และ c เป็นจานวนจริง ข้อใดถูกต้อง
ก. a < b < c หมายถึง a ≤ b และ b ≤ c
ข. a < b ≤ c หมายถึง a ≤ b และ b < c
ก. a ≤ b < c หมายถึง a < b และ b ≤ c
ก. a ≤ b ≤ c หมายถึง a ≤ b และ b ≤ c
2) จงหาค่า x จากอสมการ 8 – 2x < 14 + x
ก. x < -2 ข. x < 2
ค. x > -2 ง. x > 2
3(2x + 6)
3) ข้อใดเป็นคาตอบของอสมการ 9
5
1 5
ก. x ≤ ข. x ≤
2 2
7 9
ค. x ≤ ง. x ≤
2 2

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 10

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

1.3 โจทย์ปัญหาเกี่ยวกับอสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว

ขั้นตอนในการแก้โจทย์ปัญหาเกี่ยวกับอสมการ
1. วิเคราะห์โจทย์ว่าโจทย์กาหนดอะไร และถามอะไร
2. กาหนดตัวแปรที่โจทย์ถาม
3. เขียนอสมการตามเงื่อนไข
4. แก้สมการหาคาตอบ
5. ตรวจคาตอบให้สอดคล้องกับเงื่อนไขในโจทย์

ตัวอย่างที่ 1 เมื่อนา 28 ไปลบออกจากสี่เท่าของจานวนเต็มบวกจานวนหนึ่ง จะได้ผลลัพธ์ไม่เกิน

ครึ่งหนึ่งของจานวนเต็มบวกนั้น จงหาว่าจานวนเต็มบวกดังกล่าวเป็นจานวนใดได้บ้าง
วิธีทา

ตรวจคาตอบ

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 11

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

ตัวอย่างที่ 2 แก้มซื้อน้าอัดลมและน้าเปล่ามาขาย 300 ขวด เป็นเงิน 4,000 บาท ขายน้าเปล่าราคา

ขวดละ 15 บาท และขายน้าอัดลมราคาขวดละ 25 บาท เมื่อขายหมดได้กาไรมากกว่า 1,000 บาท
อยากทราบว่าแก้มซื้อน้าอัดลมมาอย่างมากกี่ขวด
วิธีทา

ตรวจคาตอบ

ตัวอย่างที่ 3 สามเท่าของจานวนเต็มบวกจานวนหนึ่งมากกว่า 24 อยู่ไม่เกิน 12 จานวนดังกล่าวเป็น

จานวนใดได้บ้าง
วิธีทา

ตรวจคาตอบ

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 12

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

แบบฝึกหัดที่ 1.3
จงแก้โจทย์ต่อไปนี้
1. เมื่อนา 40 ไปรวมกับหกเท่าของจานวนเต็มบวกจานวนหนึ่ง จะได้ผลลัพธ์ไม่เกินครึ่งหนึ่งของจานวน
เต็มบวกนั้น จงหาว่าจานวนเต็มบวกดังกล่าวเป็นจานวนใดได้บ้าง
วิธีทา

2. จานวนเต็มบวกสองจานวนต่างกันอยู่ 7 ถ้านา 5 เท่าของจานวนที่น้อยกว่ามาลบกับจานวนที่มากกว่า

จะได้ผลลัพธ์ที่มากกว่า 47 แต่ไม่เกิน 67 จานวนเต็มบวกที่เป็นจานวนน้อยที่สุดคือจานวนใด
วิธีทา

3. โอ้มีเงินจานวนหนึ่ง เอ๋มีเงินเป็น 3 เท่าของโอ้ เมื่อนาเงินทั้งสองมารวมกัน พบว่าหนึ่งในสามของจานวน

เงินไม่เกิน 500 บาท จงหาว่าโอ้มีเงินมากที่สุดกี่บาท

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 13

 เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
กลุม่ สาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ จัดทาโดย นางสาวชนิดา ยะฟู ครูหลิว

โจทย์ประลองยุทธิ์
(2n - 1)
1. ถ้า n เป็นจานวนบวกที่น้อยกว่า 7 แล้วอสมการ 5 - ≤ 4n - 1 มีคาตอบกี่จานวน
2 8

2. กาหนด a และ b เป็นจานวนเต็มที่สอดคล้องกับอสมการ b < 9 และ 3 ≤ 2a ≤ 10 แล้ว a + b มีค่า

มากที่สุดเท่าใด

3. เมษามีน้าอัญชันและมะนาวทั้งหมดรวม 20 ลิตร แบ่งน้าอัญชันให้มีนา 8% ของน้าอัญชันทั้งหมดและ

แบ่งน้ามะนาวให้ธันวา 6% ของน้ามะนาวทั้งหมด จงหาว่าเดิมเมษามีน้าอัญชันอย่างน้อยเท่าใด จึงจะได้น้า
มะนาวและน้าอัญชันที่แบ่งไปทั้งหมดไม่น้อยกว่า 1.4 ลิตร

บทที่ 1 อสมการเชิงเส้นตัวแปรเดียว หน้า 14