GAWAIN 1: PAGSULAT NG SANAYSAY

COOL-tura
Ang isa sa pinakamahalaga sa tao at lipunan ay ang wika. Samantala ang wika ay nabuo
para sa tao at lipunan. Ang Pilipinas ang binubuo ng ibat-ibang kultura at wika. Mayaman tayo
sa mga pamahiin dahil sa mga ninuno natin. Gayunpaman, ang isang lipunan ang may sariling
kultura at wika, masasabi natin na ang tao ay naninirahan sa isang lugar dahil sa kanyang wika
at kultura.
Ang ugnayan ng wika, kultura, at lipunan ay lahat sila ay mahalaga upang magkaroon ng
pagkakaisa at kaugnayan ang bawat tao sa lipunan. Ang wika ang sinasabing ugat ng
pagkakaunawaan at komunikasyon ng mga tao sa lipunan. At sa isang lipunan, mayroon
namang nabubuong mga kultura at pagpapahalaga sa pamamagitan ng wika.Dahil may ugnayan
na ang mga tao sa lipunan, nagiging maayos na rin ang pagpapayaman at pagpasa ng kultura.
Ang kulturang nabubuo ay nagiging malaking bahagi ng lipunan at pagkakakilanlan ng bawat isa.
Kung may pagkakaunawaan ang bawat bahagi ng lipunan, siguradong ang lahat ay makakamit
ang inaasam na kaunlaran.

BARAYTI AT BARASYON NG WIKA

A. GAWAIN BAGO ANG TALAKAYAN (Page 8)

UNANG VARAYTI PANGALAWANG VARAYTI

SAANG LUGAR: Cebu SAANG LUGAR: Iloilo City

Ako si takuri Ako si takuri

Gamay ug daku Gamay kag daku
Kini ang kuptanan Ini ang kalaptan
Ug Kini anf bubuan Kag ini ang bubuan

Kung mukulo Kung magbukal

Kumukulo Nagakiro-kiro
Haunon mo ako Uyatan mo ako
Ug ibubo Kag ibubo
A. DAYALEK (Page 9)

ENGLISH FILIPINO CEBUANO/CAGAYAN CEBUANO CEBUANO

BUKIDNON DAVAO
Short Maikli Mubu Gamay Mubo
Stout Matapang Isog Isog Isog
Handle Hawakan Hawiranan Gunitanan Hawiran
Hear Dinggin Paminawon Paminawan Paminawan
Shout Sigaw Singgit Singgit Singgit

PANGALAN IDYOLEK
1. Noli De Castro Magandang Gabie Bayan
2. Kim Atienza Ang buhay ay weather-weather lang
3. Nora Aunor Walang Himala
4. Douglas Mc Arthur “I shall return”

B. SOSYOLEK
1. Doktors/Nars
 Virus
 Bakuna
 Modernong Bayani
 Bitamina
 Stethoscope

2. Instruktors
 Takdang Aralin
 Modyul

3. Draw a Person in a face mask

 Bagong Normal
 Patakaran
 Importante

4. Senior Citizen
 Mahina
 Mahina ang immune system
 Mabagal
 Peligro
 Kailangang alagaan
C. ETNOLEK

WIKANG ETNIKO WIKANG FILIPINO KAHULUGAN

1. Weleng Mukha Bahagi ng katawan
2. Maayad Ha Sulem Magandang Umaga Panahon
3. Alima Kamay Bahagi ng katawan
4. Kuding Pusa Hayop
5. Maama Lalaki Kasarian

D. PIDGIN

PIDGIN WIKANG FILIPINO

1. Ako kita ganda babae Ako ay nakakita ng magandang babae
2. Kayo bili alak akin Bihan niyo ako ng alak
3. Ako tinda damit maganda Ako ay magtitinda ng maganda na damit
4. Suki ikaw bili akin ako bigay diskawnt Bigyan kita ng diskawnt dahil suki kita
5. Ikaw aral mabuti para ikaw kuha taas Mag aral ka ng mabuti para makakuha ka ng
grado mataas ng marka

E. CREOLE

CREOLE WIKANG FILIPINO

Mi nombre Pangalan ko
Di donde lugar to? Sabihin kung saan pupunta
Buena Dias Magandang Umaga
Buenas Tardes Magandang Hapon
Buenas Noches Magandang Gabie

PANUTO: Isulat ang mga pangalan ng mga bagay na nasa ibaba gamit ang inyong sariling
dayalekto

1. Talinga 2. Damulmog 3. Alima

4. Tiil 5. Idong 6. Tuhod
GAWAIN 1: (PAGE 13)

KATAWAGANG KULTURAL KAHULUGAN BAHAGI NG PANANALITA

NA MAY LARAWAN
Panika Palamuti sa ulo ng babae Panika
Kulintang Instrumento Kulintang
Dabakan Instrumento Dabakan
Tangkulo Palamuti sa ulo ng lalaki Tangkulo
Galang Ha Bukala Proteksyon sa masamang Galang ha Bukala
elemento
Salu-al Pantalon Pantalon
Baliug Alahas na isinusuot sa leeg Kuwintas
Batadyong Palda ng kababaihan na may Palda
bulaklak o payak na may
pula, asul o puti bilang
nangingibabaw na kulay.
Songol Isinusuot sa biwang/Sinturon Songol
Senibod Pulseras sa paa Senibod
Sonong Bag Sonong

MODYUL 3: ANG PITONG TRIBO NG BUKIDNON

URI NG TRIBU KAUGALIAN PAMAHIIN VALYUS
Higaonon Magsasaka at sila ay Pamuhat Matapat at
naninirahan sa mapagkatiwalaan
bundok
Bukidnon Magsasaka Pamahandi Matapang at masipag

GAWAIN (Pahina 22)

TERMINO KULTURANG GAMIT SA KANILANG
NAKAPALOOB LIPUNAN
1. Talabugta Paniniwala sa mga anito at Ang mga Bukidnon ay
pagiging mapagpasalamat naniniwala na ang bawat
nalikha dito sa mundo ay
may mga ispiritung
nakatanod. Nagpapakita rin
sa katangiang pagiging
mapagpasalamat sa lahat ng
bagay na natamasa o bigay
ng ispiritung nakatanod sa
lupa.
2. Pangampu Pagpapasalamat kay Ang Higaonon ay naniniwala
“Magbabaya” sa mga na ang bawat biyaya ay dapat
biyayang ipinagkaloob sa luwalhatiin ang panginoon sa
isang taon pamamagitan ng Pangampu.
Pinapakita rin ito ng pagiging
maka diyos ng tribung
Higaonon
3. Pamuhat Isang handog sa mga Diyos sa Ginagawa ito kapag
pagpasok sa isang hindi humihingi ng pahintulot ang
kilalang lugar, lalo na ang isang tao na pumasok sa
mga kagubatan. isang kagubatan o yungib
upang mangalap ng mga
prutas, pinuputol ang mga
puno na kilala na tinitirhan
ng mga espiritu. Ang ritwal ay
nagsasangkot ng pag-alok ng
pagkain, alak at tabako.
4. Mangayao Ang tao o pangkat ng mga Ginagawa nila ito upang
tao ay naghahanap ng makamit ang inaasam na
hustisya dahil sa pagpatay sa hustiya sa pagpatay ng isang
sinumang (IP’s o hindi) na IP o sinumang tao na
pumasok sa lugar na kabilang sa kanilang tribo
idineklarang nasa loob ng
lugar ng Magahat
5. Pamalas Isang kasanayan na ibinigay Naninawala ang Tribung
sa isang bagong kasal na Higaonon na sa pamamagitan
mag-asawa o sa isang bisita ng Pamalas, mawawala ang
upang malugod silang mga malas sa kanilang pag
tanggapin. Ang isang manok iisang dibdib.
ay ginagamit sa ritwal na ito.
6. Diyandi Ginagawa ang isang ritwal Diyandi ay ang magpakasal sa
para sa mga layunin ng mga bata ng
pagkakasundo lalo na sa magkakasalungat na partido
pagitan ng isang tribo. upang mapalakas ang
kanilang pagkakaisa at sa
wakas ay magpatawad sa
bawat isa.
PAGSASANAY 1 (Pahina 25)
TERMINO KULTURANG EPEKTO SA LIPUNAN
NAKAPALOOB
1. Dugso Nangangahulugang “sayaw,” Mas lalo nilang
ginagawa ito na may pinahalagahan ang pag
paggalang sapagkat bahagi konsulta sa likas na espiritu
ito ng kaliga-on, ito rin ay upang sila ay gabayan at
sumisimbulo sa pasasalamat, bigyan ng biyaya.
pagpapalambing,
pagsusumamo at konsulta ng
mga likas na espiritu.
2. Inagong Isang sayaw para sa libangan Ito ay pagpapakita ng kultura
na ginanap sa mga piyesta at kung ano at saan sila
pagtitipon nanggaling. Layunin din
nilang aliwin ang kanilang
manunuod sa pamamagitan
ng pagsayaw ng Inagong
3. Bangkaso Ang bangkaso ay isang hugis- Ito ay nagsisilbing kahoy na
parihaba na tray na gawa sa pinagsasayawan nila upang
kahoy na pinalamutian ng humingi ng biyaya sa
mga palad ng palma at may kanilang mga panginoon.
mga incensi o larawang inukit
4. Baylan tampuda hu Isa itong tradisyon ng lumad Isa ito sa tradisyon ng politika
balagun upang maisaayos ang mga at pagpapatupad ng hustisya
tribung nagaaway ng katutubo at lumad.
5. Lagun Ritwal ng pasasalamat para Mas lalo nilang
sa pag-aani sa mga miyembro pinapahalagahan ang
ng tribo Bukidnon kung saan kapaligaran sapagkat dito sila
ang palagbasuk, o himihingi ng tulong upang
magsasaka, kasama ang isang protektahan ang kanilang
baylan o shaman, ay halaman at pag ani
nagbabahagi ng kanyang ani
sa pamayanan at mga
espiritu.
6. Pangalasan Ito ang ritwal ng mangangaso Pinapahalagahan ng lipunan
ito para mabigyan sila ng
proteksyon sa anumang
masamang elemento.
PAGSASANAY 1: Pahina 33
SALITA/ KULTURA BAHAGI NG PALIWANANAG/KONEKSYON
PANANALITA SA BUHAY
1. Bonga at Buyo Pangngalan Mahalaga ito dahil ito ang
pinagkukunan ng pagkain.
2. Nanangen Pandiwa Dapat isa isip at isa-puso natin ang
pagturo ng mga valyus at
tradisyon sa ating kabataan upang
manitiling buhay sa ibang
henerasyon.
3. Bukidnon Pangngalan Ang Bukidnon ay isa sa mga tribo
dito sa Probinsya ng Bukidnon.
Napakahalaga nito dahil dito
nanggaling ang ating mga ibang
kapatid na lumad.
4. Ulaging Pangangalan Ang kulturang Manobo ay may
sariling pananaw sa mundo, at ang
epiko na ito ay isiniwalat ang
kanilang interpretasyon sa buhay.
Ang mapunta sa ubod ng Ulaging
ay ang punung-punong ng
kahulugan ng buhay ayon sa
Talaandig Manobo.

5. Magbabaya Pangangalan Ang pinakamataas at

pinakamakapangyarihang diyos ng
Bukidnon. Dito sila humihingi ng
proteksyon at biyaya kay
Magbabaya

MAGLAKBAY ARAL (Pahina 34)

SA PANAHON NG PANDEMYA
LARAWAN 1:
Sa panahon ng pandemya nagkaroon tayo ng mas matibay na relasyon sa ating mga
pamilya, nagkaroon tayo ng mataas na oras at maraming ala-ala na kasama sila.
Gayunpaman, pagpasalamat pa rin tayo sa ating panginoon kahit mayroon tayong
hinaharap ng problema
LARAWAN 2:
Nang dahil sa pandemya, hindi tayo makalabas sa ating mga bahay pero marami paring
tayo ipagpasalamat sa panginoon

PAGSANAY 1
SALITA/ BAHAGI NG PANGKAT NG KAHULUGAN
KULTURA PANANALITA ETNIKONG
KINABIBILANGAN
Law-oy Pangngalan BUKIDNON Ang Law-uy ay isang
ulam na sabaw ng
gulay na sikat sa
Mindanao, sa unang
tingin parang
dinengdeng o laswa
ngunit ang ulam na
ito ay lubos na
naiiba at mula sa
napansin kong
gumagamit ng
maraming
malabong gulay at
root crop

Kalamay Pangangalan BOHOLANO Malagkit na

matamis na
kaselanan na patok
sa maraming mga
rehiyon ng Pilipinas.
Ito ay gawa sa
coconut milk,
brown sugar, at
ground
Binaki Pangngalan BUKIDNON Ang Binaki o pintos
ay isang uri ng
steamed mais
tamales mula sa
dalawang rehiyon
sa Pilipinas -
Bukidnon
Mananabtan Pangngalan CEBUANO Ang taong
 namumuno sa isang
panalangin o
nobena
Pinakbet Pangngalan ILOKANO Ang Pinakbet ay
gawa sa halo-halong
gulay na igisa sa
isda o sarsa ng
hipon

PINAL NA PROYEKTO (Pahina 38)

SALITA/KULTURA BAHAGI NG PANGKAT ETNIKONG KAHULUGAN

PANANALITA KINABIBILANGAN
1. Tagpangaen Pandiwa Higaonon Kumain na
2. Mapasu- pasu Pang-uri Higaonon Mainit
3. Dagum Pangngalan Cebuano Karayom
4. Duminayon Pandiwa Higaonon Umalis
5. Kahimanan Pangngalan Higaonon Sangkap
6. Walong Pangngalan Higaonon Mukha
7. Alima Pangngalan Higaonon Kamay
8. Kawanan Pangangalan Higaonon Kaliwa
9. Hiduga-an Pangngalan Higaonon Kama
10. Lakso Pandiwa Higaonon Talon