EL FILIBUSTERISMO Ben-zayb- Ang mamamahayag sa pahayagan

Mga Pamagat ng Bawat Kabanata Placido Penitente- Ang mag-aaral na nawalan ng ganang
mag-aral sanhi ng suliraning pampaaralan
Kabanata 1: Sa Ibabaw ng Kubyerta
Kabanata 2: Sa Ilalim ng Kubyerta Padre Camorra- Ang mukhang artilyerong pari
Kabanata 3: Ang mga Alamat Padre Fernandez- Ang paring Dominikong may malayang
Kabanata 4: Kabesang Tales paninindigan
Kabanata 5: Ang Noche Buena ng Isang Kutsero
Kabanata 6: Si Basilio Padre Florentino- Ang amain ni Isagani
Kabanata 7: Si Simoun Don Custodio- Ang kilala sa tawag na Buena Tinta
Kabanata 8: Maligayang Pasko
Kabanata 9: Ang mga Pilato Padre Irene-Ang kaanib ng mga kabataan sa pagtatatag ng
Kabanata 10: Kayamanan at Karalitaan Akademya ng Wikang Kastila
Kabanata 11: Los Baños
Kabanata 12: Placido Penitente Juanito Pelaez-Ang mag-aaral na kinagigiliwan ng mga
Kabanata 13: Ang Klase sa Pisika propesor; nabibilang sa kilalang angkang may dugong
Kabanata 14: Sa Bahay ng mga Mag-aaral Kastila
Kabanata 15: Si Ginoong Pasta
Kabanata 16: Ang Kasawian ng Isang Intsik Makaraig-Ang mayamang mag-aaral na masigasig na
Kabanata 17: Ang Perya sa Quiapo nakikipaglaban para sa pagtatatag ng Akademya ng Wikang
Kabanata 18: Ang mga Kadayaan Kastila ngunit biglang nawala sa oras ng kagipitan.
Kabanata 19: Ang Mitsa
Kabanata 20: Si Don Custodio Sandoval-Ang kawaning Kastila na sang-ayon o panig sa
Kabanata 21: Mga Anyo ng Taga-Maynila ipinaglalaban ng mga mag-aaral
Kabanata 22: Ang Palabas
Kabanata 23: Isang Bangkay Donya Victorina-Ang mapagpanggap na isang Europea
Kabanata 24: Mga Pangarap ngunit isa namang Pilipina; tiyahin ni Paulita
Kabanata 25: Tawanan at Iyakan
Kabanata 26: Mga Paskil Paulita Gomez-Kasintahan ni Isagani ngunit nagpakasal kay
Kabanata 27: Ang Prayle at ang Estudyante Juanito Pelaez
Kabanata 28: Pagkatakot
Kabanata 29: Ang Huling Pati-ukol kay Kapitan Tiyago Quiroga-Isang mangangalakal na Intsik na nais magkaroon
Kabanata 30: Si Huli ng konsulado sa Pilipinas
Kabanata 31: Ang Mataas na Kawani
Kabanata 32: Ang Bunga ng mga Paskil Juli-Anak ni Kabesang Tales at katipan naman ni Basilio
Kabanata 33: Ang Huling Matuwid Hermana Bali-Naghimok kay Juli upang humingi ng tulong
Kabanata 34: Ang Kasal ni Paulita kay Padre Camorra
Kabanata 35: Ang Piging
Kabanata 36: Mga Kapighatian ni Ben Zayb Hermana Penchang-Ang mayaman at madasaling babae na
Kabanata 37: Ang Hiwagaan pinaglilingkuran ni Juli
Kabanata 38: Kasawiang-palad
Kabanata 39: Katapusang Kabanata Ginoong Leeds- Ang misteryosong Amerikanong
nagtatanghal sa perya
Mga Tauhan sa El Fili
Simoun- Ang mapagpanggap na mag-aalahas na Imuthis-Ang mahiwagang ulo sa palabas ni G. Leeds
nakasalaming may kulay

Isagani- Ang makatang kasintahan ni Paulita BUOD NG EL FILIBUSTERISMO

Nagsimula ito sa isang paglalakbay ng bapor sa pagitan ng
Basilio- Ang mag-aaral ng medisina at kasintahan ni Juli Maynila at Laguna. Kabilang sa mga pasahero ang mag-
aalahas na si Simoun, si Isagani, at si Basilio. Labintatlong
Kabesang Tales- Ang naghahangad ng karapatan sa taon na ang nakalipas mula nang mamatay si Elias at si Sisa.
pagmamay- ari ng lupang sinasaka na inaangkin ng mga Nakarating si Basilio sa San Diego at sa isang
prayle makasaysayang pagtatagpo ay nakita niya si Simoun na
pagdalaw sa libingan ng kanyang ina sa loob ng libingan ng
mga Ibarra. Nakilala niyang si Simoun ay si Ibarra na
Tandang Selo- Ama ni Kabesang Tales na nabaril ng kanyang nagbabalatkayo; Upang maitago ang ganitong lihim, ay
sariling apo tinangka ni Simoun na patayin si Basilio. Nang hindi ito
naituloy ay hinikayat niya ang binata na makiisa sa kanyang
Ginoong Pasta- Ang tagapayo ng mga prayle sa mga layuning maghiganti sa Pamahalaang Kastila. Si Basilio ay
suliraning legal tumanggi dahil gusto niyang matapos ang kanyang pag-
aaral.
Habang ang Kapitan Heneral ay nagliliwaliw sa Los Baños, Mag-iikapito pa lámang ng gabí ng araw ng kasal, at si
ang mga estudyanteng Pilipino ay naghain ng isang Basilio ay palakad-lakad sa tapat ng bahay ng
kahilingan sa Kanya upang magtatag ng isang Akademya ng pinagdarausan ng handaan. Di-kawasa'y nanaog si Simoun
Wikang Kastila. Ang kahilingang ito ay di napagtibay upang lisanin niya ang bahay na yaong di malulutawan ng
sapagkat napag-alamang ang mamamahala sa akademyang pagsabog. Ang nanlulumong si Basilio ay sisinod sana ngunit
ito ay mga prayle. Sa gayon, sila'y di magkakaroon ng namalas niyang dumating si Isagani, ang naging katipan at
karapatang makapangyari sa anupamang pamalakad ng iniirog ni Paulita. Pinagsabihan niya itong tumakas ngunit di
nasabing akademya. siya pinansin kaya't napilitan si Basilio na ipagtapat kay
Samantala, si Simuon ay nakipagkita kay Basilio at muling Isagani ang lihim na pakana subalit hindi rin napatinag ang
hinikayat ang binatang umanib sa binabalak niyang binatang ito.
paghihimagsik at manggulo sa isang pulutong na sapilitang "Nanlalamlam ang lampara," ang pansin na di mapalagay na
magbubukas sa kumbento ng Sta. Clara upang agawin si Kapitan Heneral. "Utang na loob, ipakitaas ninyo, Pari Irene,
Maria Clara. Subalit hindi naibunsod ang ganitong gawain ang mitsa."
dahil sa si Maria Clara'y namatay na nang hápong yaon. Kinuha ni Isagani ang lampara, tumakbo sa azotea at
Ang mga estudyante naman, upang makapaglubag ang inihagis ito sa ilog. Sa gayon ay nawalan ng bisa ang pakana
kanilang samâ ng loob ukol sa kabiguang natamo, ay ni Simoun para sa isang paghihimagsik sa sandatahan.
nagdaos ng isang salusalo sa Panciteria Macanista de Buen Tumakas sya sa bahay ni Pari Florentino, sa baybáyin ng
Gusto. Sa mga talumpating binigkas habang sila'y karagatang Pasipiko. Nang malapit nang mapagabot ng mga
nagsisikain ay tahasang tinuligsa nila ang mga prayle. Ang alagad ng batas ang mag-aalahas, uminom siya ng lason
pagtuligsang ito ay nalaman ng mga Prayle kaya ganito ang upang huwag pahúli nang buháy. Ipinagtapat niya sa pari
nangyari: Kinabukasan ay natagpuan na lamang sa mga ang tunay niyang pagkatao at isinalaysay niya dito ang
pinto ng unibersidad ang mga paskin na ang nilalaman ay malungkot na kasaysayan ng kanyang búhay. Mula nang
mga pagbabala, pagtuligsa, at paghihimagsik. Ang pagdidikit siya ay bumalik sa Pilipinas buhat sa Europa, labintatlong
ng mga pasking ito ay ibinintang sa mga kasapi ng taon na ang nakalipas, ang pag-iibigan nila ni Maria Clara at
kapisanan ng mga estudyante. Dahil dito ay ipinadakip sila pagbabalatkayo niya na mag-aalahas sa pakay na maiguho
at naparamay si Basilio, bagay na ipinagdamdam nang ang Pamahalaan at makipaghiganti sa pamamagitan ng
malabis ni Juli na kanyang kasintahan. isang paghihimagsik. Pagkatapos na mangungumpisal ay
Ang mga estudyanteng ito ay may mga kamag-anak na namatay si Simoun.
lumakad sa kanila upang mapawalang-sala sila, si Basilio ay Sa nais na maiwaksi ang napakalaking kayamanang naiwan
naiwang nakakulong dahil wala siyang tagapagmagitan. Sa ng mag-aalahas, kayamanang naging kasangkapan nito sa
isang dako naman ay ipinamanhik ni Juli kay Pari Camorra pagtatanim ng mga buktot na gawain ay itinapon ni Pari
na tulungan siya upang mapalaya nguni't sa halip na Florentino sa karagatan ang kahong asero na kinatataguan
makatulong ang paring ito ay siya pang nagging dahilan ng ng di-matatayang kayamanan ni Simoun.
pagkamatay ni Juli, gawa ng pagkalundag nito sa
durungawan ng kumbento.
Upang maisagawa ni Simoun ang kanyang balak na El Filibusterismo Buod Kabanata 1: Sa Ibabaw ng
paghihiganti, ay nakipagsama siya sa negosyo kay Don Kubyerta
Timoteo Pelaez, ang ama ni Juanito. Sa ganitong paraan ay Naglalayag sa ilog Pasig ang Bapor Tabo isang umaga
nagawa niyang maipagkasundo ang kasal nina Juanito at ng Disyembre. Patungo ito sa Laguna at lulan sa
Paulita Gomez. Ang magiging ninong sa kasal ay ang Kapitan
ibabaw ng kubyerta sina Don Custodio, Ben Zayb,
Heneral. Naanyayahan din niya upang dumalo sa piging na
Donya Victorina, Kapitan Heneral, Padre Irene, Padre
idaraos, ang mga may matatas na katungkulan sa
Pamahalaan at mga litaw na tao sa lunsod. Salvi, at Simoun.
Pagkaraan ng dalawang buwang pagkapiit ay nakalaya rin si Mataas ang tingin ng mga tao kay Simoun dahil na rin
Basilio sa tulong ni Simoun. Kaagad siyang nagtungo kay alam nila, lalo na ng mga tao sa Maynila, na
Simoun upang umanib sa paghihimagsik. Sinamantala ni naiimpluwensiyahan nito ang Kapitan Heneral.
Simoun ang ganitong pagkakataon upang ipakita sa binata Dahil sa kabagalan ng bapor habang sila’y naglalakbay
ang bomba na kanyang ginawa. Ito ay isang lampara na may ay napag-usapan sa ibabaw ng kubyerta ang
hugis-granada at kasinalaki ng ulo ng tao. Ang magarang pagpapalalim ng ilog Pasig.
ilawang ito ay siya niyang handog sa mga ikakasal na sina Sa kanilang usapan ay iminungkahi ni Simoun na
Juanito at Paulita. Ipalalagay ni Simoun ang lamparang ito gumawa ng tuwid na kanal na mag-uugnay sa lawa ng
sa gitna ng isang kiyoskong kakanan na ipasasadya niya ang
Laguna at sa look ng Maynila.
pagkakayari. Ang ilawán ay magbibigay ng isang maningning
Nagkasagutan sila ni Don Custodio na isang opisyal na
na liwanag at pagkaraan ng dalawampung minuto ay
manlalabo. Kapag hinagad na itaas ang mitsa upang konsehal at nagbigay ng solusyon na kumbinsihin na
paliwanagin, ay puputok ang isang kapsulang fulminato de lang diumano ang mga tao na mag-alaga ng itik.
mercurio, ang granada ay sasabog at kasabay nito ay ang Kinakain daw kasi ng mga itik ang mga suso sa ilog. Sa
pagkawasak at pagkatugnaw ng kiyoskong kakanan — at ganitong paraan, huhukayin daw ng mga tao ang ilog
walang sinumang maliligtas sa mga naroroon. Sa isang dako upang may makuhang suso na kanilang ipapakain sa
naman, ay malakas na pagsabog ng dinamita sa lampara ay mga alagang itik.
siyang magiging hudyat upang simulan ang paghihimagsik Ngunit hindi nagustuhan ni Donya Victorina ang
na pangungunahan ni Simoun. naturang suhestyon dahil nadidiri siya sa balot.
Talasalitaan: kay Simoun, sinabi umano ni Padre Camorra na kaya
 Garote – bitayan na ang isang lubid na nakasilo sa tamad ang mga Pilipino ay dahil pala-inom ng tubig at
leeg ng bibitayin ay napipilipit ng isang pamihit sa hindi ng serbesa.
likod ng bibitayin hanggang mamatay sa sakal Tinugon siya ni Basilio at sinabing, “sabihin ninyo kay
 Kubyerta – bahagi ng bapor Padre Camorra na kung siya ay iinom ng tubig sa halip
 Pagpugay – paggahasa, pag-rape ng serbesa, marahil ay mawawala ang sanhi ng mga
 Pagtutsada – pagmumura nang may paghamak usap-usapan.”
 Panukala – mungkahi, balakin Dagdag pa ni Isagani, “lumuluhod sa alak at sa serbesa
 Paring regular – uri ng pari, kasama sa orden o na pumapatay ng apoy; na kapag pinainit ay
korporasyon sumusulak; nagiging malawak na dagatan at
 Paring sekular – uri ng pari, karaniwa’y Pilipino na gumugunaw ng santinakpan.”
walang kinasasapiang samahan o orden Tinananong naman ni Simoun kung ano ang itutugon
 Tandisan – tuwiran, harapan niya sakaling itanong ni Padre Camorra kung kailan
 Tikin – mahabang payat na kawayan na ginagamit magiging sulak at malawak na karagatan ang tubig.
sa pagpapatakbo ng sasakyang-pantubig sa Sinagot siya ni Isagani ng “kapag pinainit ng apoy; sa
pamamagitan ng mga bisig sandaling ang mumunting ilog na watak-watak ay
 Uldog – pari, prayle magkakasamasama sa kailalimang hinuhukay ng tao.”
Binigkas din ni Basilio ang isang tula ni Isagani tungkol
El Filibusterismo Buod Kabanata 2: Sa Ilalim ng sa pagtutulong ng apoy at tubig sa pagpapatakbo sa
Kubyerta makina (steam engine). Ngunit ayon kay Simoun ay
Pumunta si Simoun sa ilalim ng kubyerta. Palibhasa’t pangarap daw iyon dahil ang makina ay hahanapin pa.
lahat ng gamit at mga kargamento ay doon din Nang umalis na si Simoun ay saka lamang nakilala
matatagpuan kaya naman masikip sa lugar na iyon nang lubusan ni Isagani ang mag-aalahas na tinatawag
para sa mga pasahero. ding Kardinal Moreno.
Naroon sa ilalim ng kubyerta ang dalawang estudyate Pamaya-maya pa’y may dumating na utusan upang
na sina Basilio na nag-aaral ng medisina at mahusay ipatawag ang pamangkin ni Padre Florentino. Ngunit
nang manggamot, at si Isagani na isang makata at nakita ng kapitan ang pari kaya ito ay inanyayahang
katatapos pa lamang sa Ateneo. pumanhik sa ibabaw ng kubyerta.
Kausap ng dalawa si Kapitan Basilio kung saan Talasalitaan:
nadaanan ng kanilang pag-uusap si Kapitan Tiyago.  Alintana – iniinda
Pinauwi raw siya, ani Padre Irene na naging tagapayo  Makihalubilo – makisama
ng kapitan nitong nga huling araw.  Namula – napahiya
Napunta naman ang usapan sa paaralang balak ng  Paurong – paatras
mga estudyante tungkol sa pagtuturo ng mga Kastila.  Pinagpupugayan – ibinabalik ang pagbati
Ayon kay Kapitan Basilio ay hindi raw ito  Sagabal – hadlang
magtatagumpay. Tutol naman dito ang dalawang  Sumabat – sumingit
binata. Maya-maya pa’y lumayo na si Kapitan Basilio.  Sumugat – nakasakit
Noo’y napag-usapan nila si Paulita Gomez, ang  Tutulan – tatangihan
kasintahan ni Isagani na maganda, mayaman at may  Umiral – namayani
pinag-aralan na pamangkin ni Donya Victorina.
Ipinahahanap ng Donya kay Isagani ang kanyang El Filibusterismo Buod Kabanata 3: Ang mga
asawa na si Don Tiburcio de Espadaña. Ito ay nasa Alamat
bahay pa ni Padre Florentino na amain ng binata, Naabutan ni Padre Florentino na nagtatawanan ang
nagtatago. mga tao sa itaas ng kubyerta. Pinag-uusapan ng mga
Ilang sandali pa’y dumating si Simoun at kinausap ng pari ang pagkamulat ng mga Pilipino at pag-uusig sa
magkabigan. Agad na ipinakilala ni Basilio kay Simoun mga bayarin sa simbahan.
si Isagani. Pagkaraan ay dumating si Simoun. Aniya, sayang raw
Ani Simoun, hindi niya nadadalaw ang lalawigan nina at hindi niya nakita ang mga dinaanan ng bapor. Wala
Basilio dahil ang kanilang lalawigan ay mahirap at di daw kwenta sa kanya ang alinmang pook na kanyang
makabibili ng alahas. makikita kung wala rin namang alamat ang mga ito.
Tinutulan naman ito ni Isagani at sinabing hindi sila Kaya naman sinimulang isalaysay ng Kapitan ang
namimili ng alahas dahil hindi naman nila kailangan. alamat ng Malapad-na-Bato.
Napangiti si Simoun sa sinabi ng binata. Paliwanag Anang Kapitan, ito daw ay banal sa mga katutubo
niya, dukha daw ang lalawigang nabanggit niya dahil noong una bilang tahanan ng mga espiritu. Nang
ang mga pari sa simbahan ay Pilipino. tirahan daw ito ng mga tulisan ay nawala ang takot sa
Inanyayahan ni Simoun ang magkaibigan sa pag-inom espiritu, sa halip ay nasalin sa mga tulisan ang takot.
ng serbesa ngunit ito’y tinanggihan ng dalawa. Ayon
Nabanggit ng Kapitan ang alamat tungkol kay Donya Inisip din niyang pag-aralin na sa kolehiyo si Juli upang
Geronima at inanyayahan na si Padre Florentino ang mapantay kay Basilio na kasintahan nito.
magsalaysay ng alamat. Nang umunlad ang bukid ay inangkin ito ng mga
May magkasintahan umano sa Espanya at ang lalaki ay prayle at pinagbayad ng buwis si Kabesang Tales.
naging arsobispo sa Maynila. Nagbalatkayo daw ang Tinaasan ng tinaasan ng mga pari ang buwis at nang
babae, sinundan ang kasintahan sa Maynila at ‘di na kinaya ng Kabesa ay nakipag-asunto ito sa mga
hinihiling na sundin nito ang pangako na magpakasal prayle.
sila. Dinala ni Kabesang Tales sa korte upang maayos ang
Ngunit may ibang naisip ang arsobispo. Sa halip na problema. Ngunit natalo ang Kabesa dahil nasa ilalim
pakasal ay itinira niya ang babae sa isang yungib na ng impluwensya ng mga prayle ang gobyerno.
malapit sa Ilog Pasig. Nang tuluyan nang hindi makabayad ng buwis si
Nagandahan si Ben Zayb sa alamat. Nainggit naman si Kabesang Tales ay ipinaglaban pa rin niya ang lupa sa
Donya Victorina at ibig ding manirahan sa kweba. pamamagitan ng pagbabantay dito.
Tinanong ni Simoun si Padre Salvi ng, “Sa inyong Sa kanyang pagbabantay ay nagdala siya ng baril na
palagay, hindi ba higit na mainam ay ilagay sa isang kinumpiska ng prayle. Sumunod ay itak naman ang
beateryo tulad ni Sta. Clara?” Sinagot ng pari ang kanyang dinala ngunit ipinagbawal itong muli ng mga
tanong ni Simoun at sinabing hindi daw siya pari. Sa huli ay palakol na lamang ang dinala ng
makakahatol sa mga ginawa ng isang arsobispo. Kabesa sa pagbabantay.
Upang mabago naman ang kanilang usapin ay Kalaunan ay dinakip ng mga tulisan si Kabesang Tales
isinalaysay ang alamat ni San Nicolas na nagligtas sa dahil may perang nakita sa kanya at nakakapagbayad
isang Intsik sa pagkamatay sa mga buwaya. Naging ng abogado para sa kaso niya. Ipinatubos naman siya
bato diumano ang mga buwaya ng dasalan ng Intsik sa halagang 500.
ang santo. Upang may maipantubos sa ama ay ibinenta ni Juli ang
Nang datnan ng bapor ang lawa ay nagtanong si Ben kanyang mga alahas liban sa bigay ng kanyang nobyo
Zayb sa Kapitan kung saan banda doon napatay ang na isang laket na pagmamay-ari ni Maria Clara.
isang Guevarra, Navarra o Ibarra. Nang ‘di sumapat ang perang pantubos ay namasukan
Itinuro naman ng Kapitan kung saan. Sa tubig ay siyang katulong sa tahanan ni Hermana Penchang.
naghanap pa ng bakas si Donya Victorina ng Bisperas noon ng Pasko kaya kinabukasan ay
pagkamatay kahit labingtatlong taon na ang maninilbihan na siya bilang isang alila. Dahil sa
nakalilipas mula ng mangyari iyon. pangyayaring ito ay hindi na nakapag-aral si Juli.
Ayon kay Padre Salvi, nakasama daw ng ama ang Masalimuot naman ang naging panaginip ng dalaga
bangkay ng kanyang anak. Dagdag naman ni Ben ng gabing iyon.
Zayb, ‘yon daw ang pinakmurang libing. Kaya naman Talasalitaan:
nagtawanan ang iba.  Buwis – tungkulin; bayad sa gobyerno; tax
Namutla naman si Simoun at walang kibo.  Gulok – isang malaking kutsilyo; bolo
Ipinagpalagay na lamang ng Kapitan na nahihilo ito  Kabesa de Barangay – pinuno ng Nayon noong
dahil sa paglalakbay. panahon ng Kastila
Talasalitaan:  Manilbihan – maglingkod
 Baging – halamang gumagapang  Naidlip – nakatulog
 Bangketa – handaan  Nilinang – tinamnan
 Muog – pader  Pag-asenso – pag-unlad
 Sinisiyab – binabangga  Palayok – isang lalagyan para sa pagluluto;
 Taripa – buwis kaldero
 Pusod – gitna
El Filibusterismo Buod Kabanata 4: Kabesang Tales  Sinamsam – kinuha o ipinatapon
Si Tandang Selo na umampon noon sa gubat kay  Tulisan – taong humaharang sa mga taong
Basilio ay matanda na. Ang anak nitong si Kabesang naglalakbay upang magnakaw
Tales ay isa nang Kabesa de Baranggay. May tatlo
itong anak, sina Lucia, Tano, at Juli. Namatay si Lucia at El Filibusterismo Buod Kabanata 5: Ang Noche
ang kanyang asawa dahil sa malaria. Sina Tano at Juli Buena ng Isang Kutsero
na lamang ang buhay. Gabi na noon at kasabay ng pag-uwi ni Basilio sa
Yumaman na sila dahil sa tiyaga. Nakisama si Kabesang bayan ng San Diego ay ang nagaganap na prusisyong
Tales sa namumuhunan sa bukid at nang makaipon ng pang-noche Buena. Nalimutan ng kutserong si Sinong
kaunti ay nagbungkal ng lupa sa gubat. Nang ang kanyang sedula kaya’t ito’y kinakailangang
maipagtanong na walang may-ari sa naturang lupa ay bugbugin muna ng mga guwardiya sibil.
ginawa niya itong tubuhan. Pagkatapos ay napag-usapan nila ang imahen ni
Metusalem, ang pinaka-matandang taong nabuhay sa
mundo. Kasunod nito’y idinaan ang mga imahen ng Isinama si Basilio ni Kapitan Tiyago at naging katulong
tatlong Haring Mago. Dahil dito’y naalala ni Sinong si siya sa bahay nito. Wala siyang sweldo ngunit ang
Haring Melchor na kayumanggi ang balat. kapalit ng kanyang paninilbihan ay pinag-aral naman
Itinanong ng kutsero kay Basilio kung nakawala na ang ng Kapitan si Basilio sa Letran.
kanang paa ni Bernardo Carpio na naipit sa Sa unang taon ng kanyang pag-aaral ay wala siyang
kabundukan ng San Mateo. Pinaniniwalaan kasi na hari nabibigkas kundi ang pangalan niya at ang salitang
ng mga Pilipino si Bernardo Carpio na “adsum” o narito po. Minamaliit din siya doon dahil sa
makakapagpalaya diumano sa bayan. kanyang luma at gulanit na kasuotan. Gayunpaman ay
Pagkaraan ay nadaan rin nila ang ilang mga imahen, lagi siyang nagsasaulo ng leksiyon.
ang huli sa mga ito ay ang imahen ng birheng Maria Nagkaroon ng isang gurong Dominiko si Basilio.
na tila malungkot. Minsan ay tinawag niya ang binata upang lituhin ito sa
Nahuli muli si Sinong dahil hindi niya namalayang pagtatanong ng leksyon. Subalit sinagot siya ni Basilio
namatay na ang ilaw ng kanyang kalesa. Sa nang tuloy-tuloy at walang kagatul-gatol. Dahil dito’y
pagkakataong ito ay dinala na sa presinto ang kutsero tinawag siyang loro ng propesor sa gitna ng katuwaan
kaya bumaba na lamang si Basilio at naglakad. ng klase.
Sa paglalakad ni Basilio ay napansin niya na wala Nang minsang bigyan muli ng guro si Basilio ng
masyadong parol ang mga bahay at tahimik ang katanungan ay nasagot niya muli ang mga ito. Sa
karamihan maliban sa bahay ni Kapitan Basilio na puno pagkakataong ito ay wala ang inaasahang
ng kaligayahan. Nakita niya dito ang alperes, ang kura, katatawanan.
at si Simoun. Dahil dito’y napahiya ang Dominiko at sumama ang
Nakarating din si Basilio sa bahay ni Kapitan Tiyago loob kay Basilio. Nagkaroon pa sila ng alitan at
kung saan siya’y binati ng mga katiwala. Ikinuwento ng hamunan sa labanang gagamitan ng sable at baston.
mga ito kay Basilio ang tungkol sa mga pangyayari sa Natutuwa namang iniharap siya ng mga mag-aaral sa
bukid kung saan maraming namatay na hayop at kanilang propesor. Mula noon ay nakilala na at
katiwala at sa balitang nadakip si Kabesang Tales, ang nakatuwaan si Basilio. Siya ay nagkaroon ng markang
ama ng kanyang nobyang si Juli. sobresaliente.
Talasalitaan: Dahil masikap sa pag-aaral si Basilio ay hinikayat siya
 Ipipiit – ikukulong ni Kapitan Tiyago na lumpat sa Ateneo Municipal.
 Karumata – kalesa Namumuhi kasi si Kapitan Tiyago sa mga prayle mula
 Kinulata – hinampas; pinukpok ng baril nang magmongha si Maria Clara. Doon ay pinili ni
 Kutsero – taong nagpapatakbo ng kalesa Basilio ang pag-aaral ng medisina dahil ito rin naman
 Natubigan – natigilan ang kanyang hilig.
 Pitagan – paggalang Sa kanyang ikatlong taon ay marunong nang
 Sambalilo – sumbrero manggamot ang binata kaya ng makaipon ay
 Takba – tampipi nakapagbihis na siya nang maganda at nakapag-ipon
din nang kaunti.
El Filibusterismo Buod Kabanata 6: Si Basilio Nasa huling taon na ng pag-aaral ng medisina si
Nang sumapit ang madaling-araw ay umalis ng tahimik Basilio at kapag nakatapos ng pag-aaral ay pakakasal
si Basilio sa bahay ni Kapitan Tiyago saka nagtungo sa na sila ni Juli.
gubat ng mga Ibarra. Anibersaryo kasi ng pagpanaw Talasalitaan:
ng kanyang ina sa mismong gubat na iyon. Ipinagdasal  Aprobado – mainam na marka
niya ang kaluluwa ng kanyang ina at inalala ang mga  Bunton – tambak o tumpok
pangyayari labing-tatlong taon na ang nakararaan.  Dalamhati – paghihirap ng kalooban
Naalala niya na may isang lalaki na sugatan. Inutusan  Dupikal – sunod-sunod na tunog ng kampana
siyang maghakot ng kahoy na ipansusunog sa kanyang  Gatol – hindi nagdadalawang isip o sigurado
ina at sa lalaki. May isa ring lalaki na tumulong sa  Naaninag – makita
kanya sa paglilibing sa lalaking sugatan pati na rin sa  Nauliningan – narinig
kanyang ina.  Pagsisiga – pagsusunog
Pagkaraan ng mga pangyayaring iyon ay umalis na si  Primer ano – unang taon
Basilio sa gubat at lumuwas sa Maynila.  Sable – espada
Sa sobrang hiraap at gutom ay ninais na niyang  Sipilis – isang uri ng sakit na nakukuha sa
magpasagasa sa mga karwaheng dumadaan. Sakto pakikipag talik
namang dumaan ang karwahe ni Kapitan Tiyago na  Sobresaliente – pinakamataas o pinakamahusay
lulan din si Tiya Isabel. Kapapasok pa lamang ni Maria na marka
Clara noon sa kumbento at pauwi na sana nang  Tanyag – Sikat
madaanan nila si Basilio.  Tari – sandata na kinakabit sa paa ng panabong na
manok sa tuwing labanan
 Tinalunton – hinarap Dagdag pa ni Simoun, mabuti raw kung ayaw silang
turuan ng mga Kastila ng kanilang wika. Mas maigi
El Filibusterismo Buod Kabanata 7: Si Simoun umano na paunlarin ang isang katutubong wikain nang
Uuwi na sana si Basilio nang may nakita siyang liwanag mawala ang pagtatangi-tangi at magkaroon ng mga
na paparating at makarinig ng yabag. Nagtago siya sa layuning pambansa.
puno ng baliti at sa kabilang dako ng punong kanyang Dapat din ay huwag hayaang magpalagay ang Kastila
pinagtaguan ay tumigil ang taong dumating. na sila ang panginoon dito at sila’y bahagi ng bayang
Nagsimula itong maghukay gamit ang asarol. ito kundi sila’y mga manlulupig at dayuhan. Sa gayon
Nakilala siya ni Basilio. Ang taong dumating ay ang daw ay mas matatamo nina Basilio ang tunay na
mag-aalahas na si Simoun. Siya rin ang taong paglaya.
tumulong sa paglilibing sa kanyang ina at sa lalaking Inamin ni Simoun na ito ang dahilan kung bakit
sugatan labing-tatlong taon na ang lumipas. hinayaan niyang mabuhay si Basilio, Isagani at
Lumabas sa pinagtataguan si Basilio at lumapit kay Makaraig na binalak niyang patayin dahil baka maging
Simoun upang tumulong sa paghuhukay. Ngunit hadlang ang mga ito sa pinaplano niyang paghihiganti.
tinutukan siya ng baril ni Simoun at itinanong kung Paliwanag naman ni Basilio, ‘di daw siya isang pulitiko.
siya daw ba ay nakikilala nito. Napalagda lamang siya sa kahilingang tungkol sa
Tumugon si Basilio at sinabi na nakikilala siya nito. Siya paaralan dahil inaakala niyang iyon ang mabuti. Ngunit
diumano ang taong tumulong sa kanya labing-tatlong sa panggagamot daw talaga ang hilig niya.
taon na ang nakalilipas. Inakaala ng lahat na siyang Sa kasalukuyang kalagayan daw ng lipunan ay hindi
patay na ngunit kinilala siya ni Basilio na ang lalaking makapanggagamot nang mahusay si Basilio ayon kay
kausap ay walang iba kundi si Ibarra. Simoun dahil mas dapat umanong unahing gamutin
Ani Simoun, malaking sikreto ang nalalaman ni Basilio ang sakit ng bayan.
kaya di niya pagsisihan na patayin ito dahil ayaw Ngunit para kay Basilio, kaya nga daw niya pinili ang
niyang maburilyaso ang kanyang planong siyensiya ay upang makapaglingkod sa bayan.
paghihiganti. Kalaunan ay nauwi sa kadakilaan ng karunungan ang
Ngunit dahil sa halos pareho sila ng sinapit ni Basilio at pag-uusap nina Basilio at Simoun.
uhaw din sa katarungan ay dapat daw silang Napansin ni Simoun na tila hindi naantig ang kalooban
magtulungang dalawa. ni Basilio kaya tinuya niya ito. Ani Simoun, wala
Inamin ni Simoun na siya nga si Ibarra at ikinuwento na namang ginagawa si Basilio kundi tangisan ang
nilibot niya ang buong daigdig upang magpayaman bangkay ng kanyang ina na parang isang babae.
upang sa kanyang pagbabalik ay mapabagsak ang Tutulungan daw niya si Basilio sa paghihiganti.
pamahalaang sumira sa kanyang buhay. Ngunit ano naman daw ang mapapala niya sa
Siya raw ay bumalik upang gisingin ang damdamin ng paghihiganti kung hindi naman daw mabubuhay ang
bayan sa paghihimagsik laban sa pagmamalabis ng kanyang ina at kapatid kahit gawin niya ito, sagot ni
taong pamahalaan at simbahan. Basilio.
Di rin sang-ayon si Ibarra sa plano nina Basilio na Ngunit tinugon siya ni Simoun na ang
pagtatayo ng paraalan ng Wikang Kastila at sa pagpapaumanhin ay ‘di laging kabaitan, ito’y kasalanan
paghingi nilang gawing lalawigan ng Espanya ang kung nagbibigaay-daan sa pang-aapi. Walang mang-
Pilipinas at bigyan ng pantay na karapatan ang mga aalipin kung walang paaalipin.
Kastila at Pilipino. Saka ipinaalala ni Simoun na sa pag-aaral ni Basilio ay
Ayon kay Simoun, magbibigay lamang daw ito ng daan maaaring danasin nito ang dinanas ni Ibarra. Nagtaka
sa Pilipinas sa pagiging bayang walang sariling si Basilio. Siya na raw ang inapi ay siya pa ang
pagkukuro, walang kalayaan at pati kapintasan ay kamumuhian.
hiram dahil sa pagpipilit manghiram ng wika. Ani Simoun, likas sa tao ang mamuhi sa kanyang
Katwiran naman ni Basilio, ang kastila umano ay isang inaapi.
wikang magbubuklod-buklod sa mga pulo ng Pilipinas. Ngunit ‘di naman daw sila pinakikialaman ni Basilio
Bagay na pinabulaanan ni Simoun. Kailan man ay di kaya pabayaan daw nila siyang makagawa at mabuhay.
raw magiging wikang pangkalahatan sa bayang ito ang Tinugon naman ni Simoun si Basilio at sinabing
wikang Kastila. Iilan lamang daw ang nakapagsasalita magkakaanak din ito ng mababait na alipin at ang mga
ng Kastila at ang iilang ito ay mawawalan ng sariling damdaming mabuti o masama ay mamamana ng
kakayahan, magpapailalim sa ibang utak, at paaalipin. kanyang magiging anak.
Tinuligsa ni Simoun ang mga pangkat na naghahangad Dagdag pa ni Simoun, walang hangad si Basilio kundi
luminang sa wikang Kastila at di sa kaalamang isang munting tahanan, kaunting kaginhawahan, isang
magsalita o sumulat sa sarili nilang wika pati ang mga asawa; isang dakot na bigas; mithiin rin ng marami sa
nagpapanggap na di sila maalam magsalita at Pilipinas, at kung iyan ay ibigay sa kanila, ituturing
umunawa ng sariling wika. nilang sila’y mapalad na.
Matapos sabihing ‘di niya pinagbabawalan si Basilio sa  Tampipi – sisidlan ng damit na yari sa kawayan o
pagbubunyag ng kanyang lihim ay sinabing kung may buli
kailangan si Basilio ay magsadya lamang ito sa
kanyang tanggapan sa Escolta. El Filibusterismo Buod Kabanata 9: Ang mga Pilato
Nagpasalamat naman si Basilio at iniiwan si Simoun na Naging usap-usapan sa bayan ang mga nangyari kay
nag-iisip. Di raw kaya niya napaniwala si Basilio sa Tandang Selo. Karamihan sa mga tao ay walang
paghihiganti o may balak din itong maghiganti ngunit pakialam samantalang ang iba ay walang habas kung
naglilihim lamang at nais sarilinin o sadyang wala nang pagtsismisan ang matanda.
hangad na maghiganti? Anang ilan, kung di lamang daw umalis si Kabaesang
Ngunit lalong nagtumining sa loob ni Simoun ang Tales ay baka hindi hindi daw nangyayari iyon kay
matinding nasa na makapaghiganti. Tandang Selo. Nag-usap-usap din ang mga ito kung
Talasalitaan: sino ba ang may kasalanan kaya nangyari ang
 Agam-agam – alinlangan kamalasan kay Tandang Selo.
 Alatiit – tunog Ibinunton naman ni Hermana Penchang ang sisi sa lolo
 Asarol – kagamitang panghukay ni Juli. Aniya, parusa raw ito dahil sa kakulangan ng
 Dumanak – dumaloy pagdadasal at hindi pagturo ni Tandang Selo kay Juli
 Kasagwaan – kapangitan nang maayos.
 Lihis – salungat Nang mabalitaang ng Hermana na tutubusin ni Basilio
 Magpakita – lumantad ang kasintahan ay sinabi niyang ang binata ay isang
 Mulala – tanga; hangal; walang malay; inosente demonyong nag-aanyong estudyante na ibig
 Mulato – mestisang negro magpahamak sa kaluluwa ng dalaga.
 Nagkikibit-balikat – nagwawalang-bahala Samantala, nakauwi na si Kabesang Tales dahil sa
 Natigatig – natinag; nabahala tulong ng salaping napagbilhan ng mga alahas ni Juli
 Paghahabol – pagtugis at nautang ng dalaga kay Hermana Penchang.
 Rebolber – maikling baril Nalaman din niyang nagpaupang utusan si Juli, ang
kanyang lupa ay pagmamay-ari na ng iba, at napipi
El Filibusterismo Buod Kabanata 8: Maligayang ang amang si Tandang Selo.
Pasko Pinapaalis na din siya sa kanyang bahay sa utos na rin
Kinaumagahan ay agad na tinungo ni Juli ng ng hukuman at binigyan lamang ng tatlong araw para
kinalalagyan ng Mahal na Birhen upang alamin kung maialis ang lahat ng kanilang gamit. Ito nama’y
may dalawandaan at limampung piso na sa ilalim nito. ikinatuwa ng mga pari at ng bagong may-ari ng
Sa kasamaang palad ay hindi naghimala ang Mahal na kanyang lupa.
Birhen kaya inaliw na lamang niya ang sarili at inayos Dahil sa mga kaganapang ito ay naupo lamang sa
ang damit na dadalhin pagtungo sa tahanan ni isang tabi ang Kabesa at nanatiling walang kibo.
Hermana Penchang. Talasalitaan:
Dahil Pasko noon kaya ang mga bata ay binibihisan  Mabubulid – mahuhulog
nang magara ang kanilang mga anak upang magsimba  Matutudla – tatamaan
at pagkatapos ay dadalhin sa kanilang mga ninong at  Nabalisa – nag-alala; hindi mapakali
ninang upang mamasko.  Nagkibit – balikat – pinagsawalang-bahala
Nagpunta sa bahay ni Tandang Selo ang kanilang mga  Paglusob – pagsalakay
kamag-anak upang mamasko ngunit nang babatiin na  Pagsanggalang – pagtatanggol
niya ang mga ito ay laking gulat niya na walang  Sumasalungat – tumututol
salitang lumabas sa kaniyang bibig. 
Pinisil niya ang kanyang lalamunan, pinihit ang leeg at El Filibusterismo Buod Kabanata 10: Kayamanan at
sinubukang tumawa ngunit kumibut-kibot lamang ang Karalitaan
kanyang mga labi. Ang ingkong ni Juli ay napipi. Nakipanuluyan si Simoun sa bahay ni Kabesang Tales
Talasalitaan: na nasa pagitan ng bayan ng San Diego at ng Tiyani.
 Alatiit – pigil na salita Naghihirap na noon si Kabesang Tales samantalang
 Ingkong – lolo dala nang lahat ni Simoun ang pagkain at ibang
 Ketong – sakit sa balat na umaagnas sa laman ng kailangan at dalawang kaban ng mga alahas.
tao at nag-aalis ng pakiramdam Ipinagmalaki rin niya sa Kabesa ang dala niyang
 Nakapinid – nakasara rebolber. Maya-maya pa’y nagdatingan na ang mga
 Nananagis – umiyak mamimili ng alahas.
 Salabat – paboritong inumin ng karaniwang Doon ay dumating sina Kapitan Basilio, ang anak
Pilipino. Ito ay dinikdik na luya, pinakuluan sa sapat nitong si Sinang at asawa nito, at si Hermana Penchang
na tubig at minamatamisan ng panotso o asukal na mamimili ng isang singsing na brilyante para sa
 Sinunong – ipinatong sa ulo birhen ng Antipolo. Binuksan ni Simoun ang dalawang
maleta ng alahas na may iba’t ibang uri, ayos, at dahil ayaw niyang malaman ng mga kasama na wala
kasaysayan. siyang alam sa pangangaso. Kaya naman sila ay umuwi
Inilabas ni Simoun ang mga bago niyang hiyas at doon na lamang sa bahay ng Kapitan Heneral.
namili si Sinang. Sinabi rin ni Simoun na namimili rin Sa isang bahay-aliwan sa Los Baños ay naglaro ng
siya ng alahas. Tinanong niya si Kabesang Tales kung baraha sina Padre Irene, Padre Sybila at ang Kapitan.
may ipagbibigli itong alahas. Naiinis naman si Padre Camora dahil lagi siyang talo.
Iminungkahi ni Sinang ang kwintas na agad tinawaran Hindi nagtagal ay pinalitan siya ni Simoun sa paglalaro.
ni Simoun ng limandaang piso nang makilala niyang Pumayag si Simoun na itaya ang kanyang mga alahas
kay Maria Clara nga iyon na kanyang kasintahan na sa kondisyong ipupusta ng mga prayle ang pangakong
nagmongha. magpapakasama sa loob ng limang araw. Sa Kapitan
Ngunit ayon kay Hermana Penchang ay hindi daw Heneral naman ay ang pagbibigay ng kapangyarihan
dapat iyon ipagbili ni Kabesang Tales dahil minabitu pa kay Simoun na magpakulong at magpatapon ng kahit
ni Huli ang paalila kaysa ipagbili iyon. Isangguni raw na sinong kanyang nanaisin.
muna ni Kabesang Tales sa anak ang bagay na iyon na Dahil sa mga kakaibang kundisyong ito ng pagsusugal
sinang-ayunan naman ni Simoun. ay napalapit sina Don Custodio, Padre Fernandez at
Nang lumabas ng bahay si Kabesang Tales ay ang Mataas na Kawani. Ang Mataas na Kawani ay
natanawan niya ang prayle at ang bagong may-ari ng nagtanong kung ano ang mapapala ni Simoun sa
kanyang lupa. kanyang mga hiling.
Kinabukasan, wala na si Kabesang Tales sa kanyang Tinugon ito ni Simoun na para daw luminis ang bayan
tirahan. Nawawala rin ang rebolber ni Simoun at ang at maalis na lahat ang masasamang damo.
naroroon lamang ay isang sulat at kuwintas ni Maria Iniisip ng mga nakarinig na kaya ganun na lamang ang
Clara. kaisipan ni Simoun ay dahil sa pagkakaharang sa kanya
Humingi ng paumanhin si Kabesang Tales sa pagkuha ng mga tulisan.
niya ng baril ng mag-aalahas dahil kinailangan niyang Ayon naman kay Simoun, walang kinuha sa kanya
sumapi sa mga tulisan. Pinagbilinan din niya si Simoun kundi ang dalawa niyang rebolber at mga bala.
na mag-ingat sa mga tulisan dahil mapahamak ang Kinamusta pa nga daw ng mga ito ang Kapitan Heneral
mga ito. at sinabing marami raw baril ang mga tulisan.
Si Tandang Selo ay hinuli ng mga gwardiya sibil. Tumugon naman ang Heneral at sinabing ipagbabawal
Natuwa naman si Simoun dahil sa wakas ay natagpuan niya ang mga sandata.
na niya ang taong kanyang kailangan, isang pangahas Katwiran naman ni Simoun ay marangal daw ang mga
ngunit marunong tumupad sa mga pangako. tulisan. Sila lamang raw ang tanging marangal na
Samatala, tatlo ang pinatay ni Kabesang Tales ng kumikita ng ikabubuhay nila.
gabing iyon: ang prayle, ang lalaking gumagawa sa Dagdag pa ni Simoun, “Halimbawa, pawawalan ba
lupa, at ang asawa nito na putol ang leeg at puno ng ninyo ako nang ‘di man lang kukunin ang aking mga
lupa ang bibig. Sa tabi ng bangkay ng babae ay may alahas? Ang kasamaan ay wala sa mga tulisan sa
papel na may nakasulat na “Tales” na isinulat ng bundok, nasa mga tulisan sa bayan at siyudad.”
daliring isinawsaw sa dugo. “Gaya ninyo”, ani Padre Sibylang nakatawa.
Talasalitaan: “Gaya natin”, ganti ni Simoun, “Tayo nga lamang ay
 Indulgencia – utang na loob mga di-hayagang tulisan.”
 Karalitaan – kahirapan; dalita; sakuna Kalahating oras na lamang at magtatanghalian na kaya
 Kayamanan – pag-aari; mga mahalagang bagay tinigil na ng Kapitan Heneral ang laro. Maraming
na naipon o naitago; bagay na mataas ang halaga; suliranin pa silang pinag-usapan.
pagkaingat- ingatan Isa na dito ang pagbabawal ng Heneral sa armas de
 Lantay – tunay salon. Tutol man ang Mataas na Kawani dito ngunit
 Lugmok – nakalubog wala naman siyang nagawa. Nagbigay pa ng payo si
 Mahalughog – halungkatin; suriin mabuti Simoun na huwag ipagbawal ang armas de salon sa
 Nagdarahop – naghihirap halip ay magkaroon na lamang ng iisang sukat na
 Namamalikmata – di-makapaniwala kasalukuyang nabibili noon. At ito ang nasunod.
 Narahuyong – naakit Sumunod na pinag-usapan ay ang paaralan sa Tiyani.
 Niyurakan – sinira Iminungkahi ni Don Custodio na gawing paaralan ang
 Panggigilalas – pagkagulat sabungan kahit sa loob ng isang araw sa isang linggo
 Umaalipusta – nanglalait na tinutulan kaagad ng Kapitan Heneral.
Ang ilang mga sa pari ay tutol sa pagpapatayo ng
El Filibusterismo Buod Kabanata 11: Los Baños Akademya dahil sa ito’y makakaepekto sa karapatan,
Nangaso ang Kapitan Heneral sa Boso-Boso ngunit isang paghihimagsikan at dapat raw ay hindi nag-aaral
wala siyang nahuli dahil natatakot ang mga hayop sa ang mga Indiyo.
dala niyang musiko. Ikinatuwa naman ito ng Heneral
Sumang-ayon dito si Simoun at sinabi na ito’y kahina- Placido na maglakwatsa, bagay na tinutulan naman ng
hinala. Kaya naman pinutol na ng Heneral ang usapin huli.
at sinabing pag-iisipan niya ang mga bagay na iyon. Natigil lamang ang kanilang pag-uusap ng manghingi
Pamaya-maya pa’y dumating ang kura ng Los Baños ng abuloy si Juanito para sa monumento ng isang
na nagsabing handa na ang pagkain. paring Dominikano. Nagbigay naman ito ng abuloy
Ang kawani naman ay bumulong sa Kapitan Heneral na dahil alam niyang makatutulong ito para sa pagpasa
si Juli ay tatlong araw na pabalik-balik at ng estudyante.
nagmamakaawa na palayain ang kanyang nuno. Sa unibersidad ay naroon si Isagani na nakikipagtalo
Sinang-ayunan naman ito ni Padre Camorra kaya tungkol sa aralin. Ang ibang estudyante naman ay
pumayag rin ang Heneral. tinitingnan ang mga magagandang dalagang
Talasalitaan: nagsisimba.
 Apyan – opyo Pinagtinginan ng mga estudyante ang isang
 Armas de salon – sandatang pambulgaw o karwaheng parating kung saan lulan ang katipan ni
pandekorasyon Juanito na si Paulita Gomez. Nginitian siya ng tiyahin ni
 Dumagok – suntukin Paulita na si Donya Victorina.
 Kagyat – kaagad-agad Ang estudyanteng si Tadeo na kaya lamang pumasok
 Katigan – sang-ayunan sa paaralan ay upang alamin kung may pasok at kung
 Masinsinan – seryosong pag-uusap mayroon ay aalis na at magdadahilang maysakit ngunit
 Masusugpo – mapipigil nakapapasa, sa anong himala ay napasunod kay Paulita
 Mulato – tao na may isang magulang na puti at sa simbahan.
isang magulang na negro; biracial Nagpasukan na sa paaralan ang mga mag-aaral ngunit
 Nakayungyong – nagbibigay lilim may tumawag kay Placido. Pinalalagda siya sa
 Pag-aalipusta – paghamak kasulatang tutol sa balak na paaralan ni Makaraig.
 Pag-aalsa – paghihimagsik Walang panahon si Placido na basahin ang kasulatan
 Pangangamkam – pagkuha kaya ayaw niya sanang lumagda. Ngunit dahil mapilit
 Punglo – bala ang kausap ay napalagda si Placido. Dahilan kaya siya
 Rebolber – uri ng baril ay nahuli sa klase.
 Tresilyo – sugal na baraha Bagama’t huli ay pumasok pa rin sa klase si Placido.
 Tulisan – rebelde; magnanakaw Pinatunog pa niya ang takong ng kanyang sapatos sa
El Filibusterismo Buod Kabanata 12: Placido pagbabakasakaling ang pagkakahuli niya ay
Penitente pagkakataon na upang siya’y mapuna at makilala ng
Patungo sa Unibersidad ng Santo Tomas si Placido kanyang guro.
Penitente. Malungkot ang kanyang mukha dahil ibig na Sila’y mahigit isang daan at limampu sa klase. Hindi
niyang tumigil ng pag-aaral tulad ng nasabi sa naman siya nagkamali at napansin nga siya ng
dalawang sulat niya sa ina. Nasa ika-apat na taon na kanyang guro. Ngunit nabastusan ito kay Placido at
siya ng pag-aaral ngunit pinakiusapan na kahit nasabing magbabayad daw ito sa kanya.
batsilyer sa artes ay matapos niya. Talasalitaan:
Palaisipan sa mga kababayan ni Placido sa Tanawan,  Bulastog – mayabang
Batangas kung bakit nais na niyang tumigil sap ag-  Dia-pichido – ipit na araw na hindi na
aaral. Siya pa naman ang pinakamatalino sa bantog na pinapasukan ng ibang mga estudyante
paaralan ni Padre Valerio roon. Hindi naman siya  Loob ng Maynila na namoogan – Intramuros o
sugarol, walang kasintahang magyayayang pakasal, at Walled City
laban sa mga aral ng Tandang Basyong Makunat.  Mangilak – manghingi
Nasa liwasan ng Magallanes na si Placido nang tapikin  Panghihinawa – pagkasawa
siya sa balikat ni Juanito Pelaez. May kayabangan si  Penitente – nagdurusa
Juanito, mayaman, may pagkakuba, at paborito ng  Placido – kalmante o mapayapa
mga guro. Anak siya ng isang mestisong Kastila.  Puerta – pinto
Napag-usapan ng dalawa ang tungkol sa bakasyon ni  Tandang Basiong Macunat – isang aklat na
Juanito sa Tiyani. Nangharana raw sila ni Padre naglalaman ng mga payo ng kura at mga salaysay
Camorra ng magagandang babae at ipinagyabang na tungkol sa kasamaang dulot ng pagpapaaral ng
wala raw bahay na hindi nila napanhik. mga anak
Dagdag pa ni Juanito, tanga raw si Basilio sa  Umiibis – bumababa
pagkakaroon ng katipang tulad ni Juli dahil susuko rin  Victoria – karuwahe
daw si Juli kay Padre Camorra. El Filibusterismo Buod Kabanata 13: Ang Klase sa
Nagtanong ng leksyon si Pelaez kay Penitente dahil Pisika
noon lamang siya papasok. Ani Placido, tungkol daw sa Isang mahaba at rektangular na bulwagan ang silid ng
salamin ang leksyon. Ngunit niyaya ni Juanito si klase sa Pisika, maluluwang ang bintana nito at
narerehasan ng bakal. Sa magkabilang tabi ng silid ay  Pagupak – patunog na yari sa kahoy na ginagamit
may tatlong baitang na batong natatapakan ng kahoy. sa misa kung Biyernes Santo sa halip na
Doon nakaupo ang mga estudyanteng nakaayos ayon kampanilyang metal
sa pagkakasunud-sunod ng letra ng kanilang mga  Pilosopastro – pauyam na tawag sa pilosopo
apelyido.  Ponograpo – pangkaraniwang aparatong
Walang palamuti ang dingding ng silid. May mga pampatugtog
kasangkapan nga sa pisika ngunit ito ay nakasusi sa  Requiescat in pace – sumalangit nawa
isang aparador na may salamin at kung gamitin man  Salamin – isang matigas, babasagin at
ay ipinakikita lamang sa klase mula sa malayo tulad ng nakaaaninag na materyal
Santisimo ng Pari.  Santisimo – banal na sakramento
Samantala, ang batang Dominikong pari na si Padre  Sihang – Panga
Millon ang guro sa klase ng Pisika. Siya’y napabantog  Ultimatum – pinakahuling pahayag
sa pilosopiya sa Kolehiyo ng San Juan de Letran. El Filibusterismo Buod Kabanata 14: Sa Bahay ng
Katapat ng pintuan, sa ilalim ng larawan ni Santo mga Mag-aaral
Tomas de Aquino ay doon nakaupo ang propesor. Ang tinitirahang bahay ni Makaraig ay malaki.
Tinawag ng propesor ang antuking estudyante na may Maluwag ito at puro binata ang mga nakatira na
buhok na parang iskoba. Parang ponograpo itong pawang nangangasera.
tumugon ng isang isinaulong leksiyon na ukol sa Mayaman si Makaraig at kumukuha ng kursong
salamin, bahagi nito, kauriang bubog o kalaing. abogasya. Siya ang pinuno ng kilusan para sa
Pinatigil ng guro ang estudyante at sunod na tinawag Akademya ng wikang Kastila. Inimbitahan ni Makaraig
si Pelaez. ang mga pangunahing mag-aaral na sina Isagani,
Sumenyas ito kay Placido na tila ba sinasabing, Sandoval, Pecson at Pelaez upang pag-usapan ang
“Makinig ka’t diktahan mo ako.” Sa katatapak sa paa ni kanilang pakay.
Placido ay napasigaw ito sa sakit. Sa kanya tuloy Si Isagani at Sandoval ay naniniwala na maaaprubahan
nabaling ang galit ng propesor. ang pagbukas ng paaralang samantalang si Pecson ay
Siya ang tinatanong ng propesor matapos na siya’y nag-aalinlangan. Nagkaroon sila ng debate sa maaring
murahin at sabihang “espiritu sastre”. Nasabihan din maging aksiyon sa kanilang paaralan. Si Sandoval ay
siyang “pakialamero” at dahil dito ay pinaupo na si larawan ng mga kastilang may malasakit at
Juanito at siya na ang tinanong. pagpapahalaga sa mga Pilipino.
Nagkandautal si Placido sa pagsagot sa mga tanong Isang magandang balita ang ibinahagi ni Makaraig. Si
ng propesor. Tinawag pa siya nitong Placidong Padre Irene umano ang nagtatanggol sa kanila laban
Tagadikta. Wala siyang nabigkas sa mga leksyon kaya sa mga sumalungat sa kanilang adhikain.
naglagay ang propesor ng guhit kay Placido. Tumutol Dagdag pa niya, kailangan ng kanilang grupo ang
dito si Placido at nagpaliwanag. pagpanig ni Don Custodio, isa sa mga kataas-taasang
Inihagis ni Placido ang hawak niyang aklat, tumindig, lipon ng paaralan sa kanilang panig.
hinarap ang propesor at walang-galang na umalis sa Dalawang tao ang maari umano nilang lapitan upang
klase. kumbinsihin si Don Custodio na pumanig sa kanila. Ito
Natigilan ang klase. ‘Di nila lahat akalain na magagawa raw ay si Ginoong Pasta na isang manananggol at ang
iyon ni Placido. Nagsermon at nagmura si Padre Millon mananayaw na si Pepay.
hanggang sa tumugtog ang kampanilya, hudyat na Napagkasunduan nila na kay Ginoong Pasta lumapit
tapos na ang klase. upang maging marangal ang kapamaraanan.
Talasalitaan: Talasalitaan:
 Ampliacion – mataas na kurso  Abuloy – kontribusyon
 Asoge – Mercury o Merkurio  Aktibidades – gawain
 Binuling – pinakinis  Facultad – nag-aaral ng kursong pampropesyunal
 Dominus Vobiscum – sumaiyo ang Panginoon o pang-akademiko
 Eskaparate – salaming dibisyon  Hangarin – pangarap
 Espiritu Sastre – pauyam na termino ni Padre  Kasigabuhan – silakbo
Millon sa Espiritu Santo  Magpalikaw-likaw – magpaligoy-ligoy
 Hinuha – palagay  Mapakiling – pumanig; mapapayag; mapasang-
 Iskoba – brush ayon
 Kamagong – Mahogany; kahoy na kulay itim  Nagpapasimuno – nagsimula
 Lavvoiser, Secchi, Tyndall – mga banyagang  Nagpipingkian – nag-iiskrima
siyentipiko  Nang-uulot – nang-uudyok
 Pag-aglahi – pang-iinsulto  Nobya – kasintahan
El Filibusterismo Buod Kabanata 15: Si Senyor Pasta
Sinadya ni Isagani ang opisina ng manananggol na si pagkatapos ay gagawan ng pagsisiyasat at marami ang
Senyor Pasta, isa sa mga may pinakamatalas na pag- mabibilango. Siya ay lalakad sa mga mapipiit upang
iisip sa Maynila na sinasangguni ng mga pari kung ang kumita. Napilitan namang sumang-ayon si Quiroga.
mga ito’y nasa gipit na kalagayan. Samantala, ang pangkat ni Don Custodio ay nag-uusap
Pinakiusapan niya ang Senyor na kung maari ay tungkol sa komisyong ipapadala sa India para pag-
mamagitan upang kanilang mapasang-ayon kung aralan ang paggawa ng sapatos para sa mga sundalo.
sakaling sumangguni na sila kay Don Custodio. Ang grupo naman ng mga prayle ay pinag-uusapan
Ikinuwento ni Isagani kay Senyor Pasta ang tungkol sa ang tungkol sa ulong nagsasalita sa may perya sa
balaking kilusan. Nakinig ng mabuti ang Senyor na tila Quiapo na pinamamahalaan ni Mr. Leeds.
walang alam at kunwari’y wala siyang pakialam sa Talasalitaan:
gawain ng mga kabataan. Pinakikiramdaman naman ni  Bulalas – pahayag
Isagani ang naging bisa ng kanyang mga salita sa  Consulado – ukol sa gawain ng konsul
abogado.  Kapighatian – kahirapan, kalungkutan
Nais sana ni Isagani na maaprubahan ng manananggol  Konsul – isang tao na ipinag-utos ng pamahalaan
ang nais nilang akademya ng Wikang Kastila ngunit na naninirahan sa ibang bansa para maging
nabigo siya dahil nagpasiya ng abogado na huwag kinatawan ng kanyang bansa.
makialam dahil maselan ang usapan at mas mabuting  Kopa – goblet
hayaan daw na ang gobyerno ang kumilos.  Nakahuhughog – nakasasaid
Talasalitaan:  Nanduduwit – nangunguha
 Anasan – pag-uusap sa mahinang boses; bulung-  Paghahamok – labanan, away
bulungan  Piging – handaan, kainan
 Kilatisin – uriin  Pulseras – bracelet
 Kondesa – tawag sa asawa ng konde  Sikolo – 25 sentimo
 Nagmamaang-maangan – nagkukunwang walang  Tsampan – kumikislap na alak (Champagne)
alam  Walang kapangi-pangimi – malakas ang loob
 Pabulalas – pasambulat El Filibusterismo Buod Kabanata 17: Ang Perya sa
 Pagsasapantaha – panghihinala Quiapo
 Pahat – kaunti; munti Pumunta sa peryahan sa Quiapo ang labindalawang
 Palikaw-likaw – pahipit-hipit, pasikot-sikot galing sa bahay ni Quiroga. Patungo sila sa kubol ni
 Pangangayupapa – pagpapakumbaba, pagyukod, Mr. Leeds.
pagluhod, pagpapatirapa, o iba pang kilos na Ikinatuwa ng makamundong pari na si Padre Camorra
tanda ng pagpapasakop o pagbibigay-galang ang mga nasasalubong nilang magagandang dalaga
 Pasaliwa – pabaliktad lalo pa ng makita niya si Paulita Gomez na kasama ng
 Rector – punong pari kanyang tiya na si Donya Victorina at ni Isagani na
 Silyon – isang upuang may patungan ng mga nobyo ng dalaga. Naiinis naman si Isagani sa bawat
kamay tumititig kay Paulita.
 Sumuong – lumusob Dumating sila sa isang tindahan kung saan maraming
 Upaw – kalbo makikita na estatwang kahoy. Ang isang estatwang
El Filibusterismo Buod Kabanata 16: Ang Kasawian mukhang mulato ay kinilala nilang si Simoun dahil sa
ng Isang Intsik parang pinaghalong puti at itim ito.
Ang negosyanteng Intsik na si Quiroga ay Wala roon ang mag-aalahas kaya’t napag-usapan nila
naghahangad magkaroon ng konsulado ang kanyang ito. Ani Padre Camorra, baka daw natatakot si Simoun
bansa kaya siya ay naghandog ng isang hapunan. na pagbayarin nila sa pagpasok sa peryahan.
Dumalo ang mga tanyag na panauhin kabilang na ang Wika naman ni Ben Zayb, baka natakot si Simoun na
mga kilalang mangangalakal, mga pari, mga militar, matuklasan nila ang lihim ng kanyang kaibigan na si
mga kawani ng pamahalaan pati na din ang kanilang Mr. Leeds.
mga suki. Talasalitaan:
Nang dumating si Simoun ay sinigil niya si Quiroga sa  Galaw – kilos
kanyang utang na nagkakahalaga ng siyam na libong  Kalantiriin – inisin
piso. Nalulugi daw ang Intsik kaya hindi makakabayad  Katog – tunog
sa mag-aalahas.  Kinamumuhian – kinagagalitan, kinaiinisan
Inalok siya ni Simoun na babawasan ng dalawang  Kutsero – ang nagkokontrol sa kabayo
libong piso ang utang kung papayag umano si  Liwasan – parke, plasa
Quiroga na itago sa kanilang bodega ang mga armas  Mabunggo – maumpog, mabangga
na dumating.  Namimirinsa – namamalantsa
Wala daw dapat ipangamba ang Intsik dahil ang mga  Prinsa – plantsang bilog na ang ginagamit na
baril ay unti-unting ililipat sa ibang bahay na painit ay uling o kahoy.
El Filibusterismo Buod Kabanata 18: Ang mga Nang mapadaan naman sa Escolta ay may nadaanan
Kadayaan siyang dalawang Agustino sa pinto ng basar ni
Sa peryahan ay sinalubong ni Mr. Leeds ang mga Quiroga. Ibig niya sanang pag-uundayan ng suntok
panauhin. Isa siyang Amerikano na magaling magsalita ang mga ito ngunit nagpigil si Placido.
ng Kastila dahil sa matagal na namalagi sa Timog- Nadaanan din niya ang dalawang kadete na nakikipag-
Amerika. usap sa isang kawani saka sinagasa mga ito.
Bago naman magsimula ang palabas ay nagsiyasat Sa kanyang tinutuluyan ay dumating si Kabesang
muna si Ben Zayb at hinanap ang salamin na maaring Andang na kanyang inang taga-Batangas. Naghinagpis
ginagamit ni Mr. Leeds sa pandaraya. Ito naman ay ang ina nang magpaalam si Placido na hindi na mag-
may pahintulot ng Amerikano ngunit walang aaral.
natagpuang salamin si Ben Zayb. Ilang sandali pa ay umalis na si Placido at nilibot ang
Pagkaraan ay pumasok si Mr. Leeds sa isang pinto at Sibakong, Tundo, San Nicolas, at Sto. Kristo.
paglabas ay may dala na siyang kahong kahoy. Aniya, Mainit ang ulo ni Placido. Maya-maya’y nakaramdam
natagpuan daw niya iyon sa libingang nasa piramid ni siya ng gutom at naisipang umuwi. Inisip niya na wala
Khufu, isang Paraon ng Ehipto. na sa kanyang tinutuluyan ang ina at nagtungo na sa
Ang kahon ay may lamang abo at kapirasong papiro kapitbahay upang makipangginggi. Ngunit mali siya
na kinasusulatan ng dalawang salita. Kapag binigkas ng akala dahil naroon pa ang ina at naghihintay sa
ang unang salita ay nabubuhay ang abo at nakakausap kanya.
ang isang ulo. Kapag ang pangalawang salita naman Pinakiusapan daw ni Kabesang Andang sa prokurador
ang binanggit ay bumabalik ito sa dating kinalalagyan. ng Agustino na iayos ang suliranin ni Placido sa
Maya-maya, bumigkas ng isang salita ang Amerikano. nakagalit na Dominiko. Ngunit matigas si Placido.
Lumabas ang isang ulo at sinabi nitong siya si Imuthis. Tatalon daw muna siya sa ilog Pasig o magtutulisan
Siya daw ay umuwi sa kanyang bayan pagkatapos ng bago mag-aral na muli.
pag-aaral at mahabang paglalakbay. Muling nagsermon ang ina tungkol sa pagtitiis. Hindi
Nang dumaan daw siya sa Babilonia ay nalaman niya na lang kumain si Placido at saka muling umalis.
ang isang lihim na hindi ang tunay na Sumerdis ang Pumunta siya sa daungan ng bapor. Doon ay naisip
namamahala doon kundi si Gautama, isang niya na magpunta ng Hongkong upang magpayaman
magnanakaw ng kapangyarihan at namamahala sa at kalabin ang mga pari sa kanyang pagbabalik.
tulong ng pandaraya. Dahil sa takot na isumbong siya Gabi na at dahil sa walang natagpuang kaibigan ay
kay Cambises ay binalak niyang patayin si Imuthis sa nagtungo siya sa perya. Doon niya nakita si Simoun.
tulong ng mga saserdoteng taga-Ehipto. Ikinuwento niya dito ang nangyari sa kanya at ang
Samantala, si Imuthis ay umibig sa isang anak ng pari planong magpunta sa Hongkong.
at naging kaagaw niya rito ang pari sa Abidos. Isinama ni Simoun Placido sa kanyang karwahe. Nakita
Nagpanukala ang pari ng kaguluhan at siya ang nila sina Isagani at Paulita na magkasama. Nainggit
sinangkalan. naman si Placido kina Isagani at Simoun.
Isinakdal si Imuthis, napiit, tumakas, at saka napatay. Pagkaraan ay muling nagpatuloy sa paglalakbay ang
Ayon sa ulo, siya ay nabuhay muli upang ihayag ang dalawa. Nakarating sila sa isang bahay na pagawaan
gayong kataksilan. Titig na titig ang ulo kay Padre Salvi ng mga pulbura na pinangangasiwaan ng dating guro
habang nagsasalita ito kaya dahil sa takot ay hinimatay sa San Diego.
ang pari. Inatasan si Simoun na pakipagkitaan ng guro ang
Kinabukasan ay naglabas ng utos ang Gobernador na tenyente at ang kabo ng mga militar, gayundin si
nagbabawal sa palabas ni Mr. Leeds ngunit huli na Kabesang Tales. Anang guro ay di pa sila handa.
dahil wala na ang Amerikano at nagpunta na sa Ngunit ayon kay Simoun ay sapat na sina Kabesang
Hongkong dala ang kanyang lihim. Tales, ang mga naging kabinero at isang
Talasalitaan: rehinameyento ng mga kawal dahil kung
 Alingasaw – Singaw ipagpapaliban pa raw nila ang plano ay baka patay na
 Iginugumon – Inilulubog si Maria Clara.
 Kabuhungan – Kasamaan Dalawang oras din na nag-usap sa bahay ni Simoun at
 Kahindik-hindik – Nakakatakot ang binata bago umuwi sa kaserahan si Placido.
 Pinaunlakan – Pinagbigyan Kinabukasan ay nakikinig na sa pangaral ng kanyang
El Filibusterismo Buod Kabanata 19: Ang Mitsa ina si Placido. Hindi na rin siya tumutol sa mga payo
Galit na galit na lumabas sa klase si Placido Penitente. nito. Pagkaraan ay pinauwi na niya ang ina sa Batangas
Halos hindi na siya makapagtimpi at nais na gumawa dahil baka malaman pa daw ng prokurador na naroon
ng isang libo’t isang paghihiganti. siya at hihingian pa ito ng regalo at pamisa.
Nakita niyang nagdaan lulan ng isang sasakyan si Talasalitaan:
Padre Sibyla at Don Custodio. Nais niyang habulin ang  Arabal – hangganan ng bayan
kura at ihagis sa ilog.  Basar – tindahan
 Candelabra – mahabang tubo na may kandila sa  Nalathala – naipahayag
dulo  Pananalig – paniniwala
 Ciriales – mahabang tubo na may krus sa dulo  Pangahas – nangunguna
 Fenix – isang mahimalang ibon na nabubuhay ng  Panukala – mungkahi
limandaang taon  Sinang-ayunan – kinampihan
 Iginugupo – pinaghihina
 Kabuluhan – may kapupuntahan, may katutururan El Filibusterismo Buod Kabanata 21: Mga Anyo ng
 Karabinero – isang kawal na armado ng karabin Taga-Maynila
 Kastilyero – tagagawa ng mga paputok Ang Les Choches de Corneville ng bantog na mga
 Kinatitirikan – kinatatayuan Pranses ay may pagtatanghal sa Teatro de Variendades
 Lipakin – hamakin ng gabing iyon. Mabilis na naubos ang mga tiket para
 Malamlam – mapanglaw sa dula.
 Mitsa – isang parte ng bomba na sinisindihan para Hindi abalang pumasok sa tanghalan ang Kastila na tila
ito’y pumutok; nagsisilbi rin itong orasan kung iilan pulubi na si Camarroncocido. Nilapitan siya ni Tiyo
nalang na oras ang bibilangin bago pumutok ang Kiko, isang matandang lalaki na nakasuot ng
bomba amerikanang hanggang tuhod at ipinakita ang anim na
 Nagngingitngit – labis na galit pisong galing sa mga Pranses na kinita niya sa
 Nakaririmrim – nakapandidiri pagdidikit ng mga paskil.
 Platero – tagapanday ng pilak Ngunit sinumbatan ni Camarroncocido si Tiyo Kiko at
 Procurador – pinuno ng isang relihiyosong sinabing ang kikitain sa buong palabas ay mapupunta
korporasyon sa mga pari.
 Promotor piskal – pinunong abogado ng isang Ang pagtatanghal ay humati sa Maynila. Masagwa daw
distrito at laban sa moralidad ang palabas sabi ng mga tutol
El Filibusterismo Buod Kabanata 20: Si Don na sina Don Custodio, mga pari, pati na mga babaeng
Custodio may asawa at may kasintahan.
Nasa mga kamay ni Don Custodio ang usapin sa May mga taong nagtatanggol naman sa palabas
akademya ng wikang Kastila. Siya ang pinagkatiwalaan kagaya ng mga pinuno ng hukbo, mga marino, mga
lumutas sa suliraning ito. matataas na tao, mga kawani at mga babaeng walang
Si Don Custodio de Salazar y Sanchez de kasintahan.
Monteredondo o kilala sa tawag na “Buena Tinta” ay Naging malaking bulung-bulungan ang palabas at
tanyag sa bahagi ng lipunan sa Maynila. Nakapag- kasamang nababanggit ang Kapitan Heneral, si
asawa siya ng mayaman at sa pamamagitan nito ay Simoun, si Quiroga at ang mga artista.
nakapag-negosyo. Siya ay pinupuri kahit kulang sa Pinuna ni Camarroncocido ang mga nais manood na
kaalaman sa mga tungkuling kanyang hinahawakan kaya daw naroon ay para malaman kung bakit bawal at
dahil si Don Custodio ay masipag. dapat ipagbawal ang palabas.
Nang magtungo sa Espanya ay walang pumansin sa Nang umalis na si Tiyo Kiko ay may napansin si
kanya dahil sa kakulangan niya sa pinag-aralan. Wala Camarroncocido na mga taong tila hindi sanay mag-
pang isang taon ay bumalik na rin siya sa Pilipinas at amerikana at sa wari niya ay umiiwas na mapuna. May
nagyabang sa mga Pilipino sa kanyang kunwaring isang kagawad ng hukbo ang kumausap sa mga di-
magandang karanasan sa Madrid. kilalang tao na apat o lima sa bawat pulutong.
Ipinalagay niyang siya’y isang amo at manananggol. Pagkaraan ay masiglang lumapit ang kagawad sa isang
Naniniwala siyang may ipinanganak upang mag-utos karwahe na lulan si Simoun. May narinig si
at ang iba’y upang sumunod. Para sa kanya, ang mga Camarroncocido na wikang Kastila na ang ibig sabihin
Pilipino ay ipinanganak upang maging utusan. ay “Ang hudyat ay isang putok”, saka niya nasabi sa
Pagkaraan ng labinlimang araw ay nakabuo na ng sarili na tila may binabalak ang mga ito.
pasya si Don Custodio at handa na niya itong ipaalam Nagpatuloy sa paglalakad ang pulubi. May dalawang
sa lahat. tao siyang naririnig na nag-uusap at sinabing ang mga
Talasalitaan: kura ay malakas kaysa Heneral. Umaalis daw ang
 Bantog – kilala Heneral samantalang ang mga pari ay naiiwan at ang
 Di-masusupil – di mapipigil hudyat na isang putok ang kanilang ikayayaman.
 Ginugol – inaksaya Naaawa man sa bayan ngunit wala namang pakiaalam
 Himala – kababalaghan si Camarroncocido sa mga narinig.
 Katukayo – kapangalan Samantala, sa labas ng dulaan ay makikita si Tadeo na
 Masawata – masupil niloloko ang isang kababayang tanga sa pagsasabi ng
 Matapang – malakas ang loob mga kahanga-hangang kasinungalingan.
 Nakagagambala – nakagugulo
 Nakikini-kinita – nagugunita
Sinabi ni Tadeo sa kausap na kilala niya ang mga ginoo. Ang pagmamatigas ni Don Primitivo ay
malalaking tao na nadaan at kaibigan niya ang mga ito nagdulot ng kaguluhan at kasiyahan sa mga taong
kahit hindi naman totoo. naiinip.
Dumating ang mga mag-tiyahin na sina Donya Samantala, habang nagaganap ang kaguluhan ay
Victorina at Paulita Gomez. Kahit na nagbabalatkayo ay biglang tumugtog ang marchareal dahil dumating na
nakilala pa rin ni Tadeo si Padre Irene na ‘di naitago ng ang Kapitan Heneral. Sinasabing manonood ang
tunay na katauhan dahil sa mahaba niyang ilong. Kapitan Heneral ng palabas dahil sa dalawang dahilan.
Dumating din si Don Custodio. Ang una ay hinahamon diumano ito ng simbahan at
Nang dumating sina Makaraig, Pecson, Sandoval at ang pangalawa ay dahil ito ay may pagnanasa lamang
Isagani ay lumapit si Tadeo sa kanila saka bumati. May na makita ang pagtatanghal.
sobra silang isang tiket dahil hindi sumama si Basilio. Nasa loob din ng dulaan si Pepay at katapat ng mga
Dahil dito’y inanyayahan nila sa Tadeo sa loob, agad estudyante ang kinauupuang palko nito. Kinuntsaba
siyang sumama sa apat, at iniwan ang kababayang siya ng mga estudyante at siyang gagamitin kay Don
kanina lamang ay kausap ngunit ngayon ay nag-iisa na. Custodio upang palambutin ang puso nito. Noong
Talasalitaan: hapong iyon ay sumulat si Pepay sa kagalang-galang
 Alingasngas – usap-usapan na tagapayo at naghihintay ng kasagutan.
 Bihasa – sanay, eksperto Naroroon din si Don Manuel na panay ang pasaring
 Hampaslupa – mahirap kay Don Custodio. Si Makaraig ay makahulugang
 Hudyat – palatandaan tumitingin kay Pepay na parang ibig ipahiwatig na
 Kalmen – eksapularyong isinusuot bilang deboto mayroon siyang sasabihin.
sa isang santa o santo Masaya ang mga estudyante, si Pepay pati na si
 Kawani – opisyal Pecson. Si Isagani lang ang hindi dahil nakita niya sa
 Kinakatigan – pinapakinggan o kinakampihan dulaan si Paulita na kasama ni Pelaez na kanyang
 Malamlam – mapungay, malabo karibal.
 Mapanibughuin – seloso Maya-maya’y umawit si Gertude, isang Pransesa. Sige
 Masagwa – kahalayan sa pagsalin si Tadeo sa wikang Kastila ng mga salitang
 Nag-ibayo – tumitindi Pranses na naririnig. Gayon din ang ginawa ni Juanito
 Nagkukumahog – nagmamadali Pelaez kina Paulita Gomez at Donya Victorina. Lamang
 Nagpatumpik-tumpik – nagpabagal-bagal ay madalas mali ang pagsalin ni Juanito. Dito rin
 Nanlilimahid – maruming-marumi nagsimula ang paghanga ng Donya sa kanya at
 Natitigatig – nayayanig hinangad na pakasalan ang binatang kuba pag
 Naulinigan – narinig ng bahagya namatay ang mister na si Don Tiburcio.
 Pabuya – premyo, gantimpala Umawit din si Serpolette. Mayroong pumalakpak na
 Pagala-gala – paikot-ikot nakilala ni Tadeo na si Padre Irene. Pinapag-espiya pala
 Pagbabalatkayo – pagkukunwari ito ni Padre Salvi kung sadyang masama nga ang
 Pagkakarinyosa – pagkamalambing palabas ng mga Pranses. Namukhaan ng mananayaw si
 Pakana – plano Padre Irene at kakilala pala siya ni Serpolette doon pa
 Pangingimbulo – pagkainggit sa Europa.
 Panunuligsa – pambabatikos Pagkaraan ay may isang bababeng dumating na may
 Paskil – karatula kasamang asawa. Ipinagmamalaki pa niya ang
 Patid – tigil, hinto pagkahuli ng dating. Nang makitang wala pang laman
 Pinakakalansing – pinapatutunog sa may palko ay inaway ng ginang ang asawa.
 Sekreta – pulis Sinutsutan siya ng mga tao at sa inis ay tinawag niya
 Tiktik – espiya ang mga ito na mga “ungas” at akala mo daw ay
 Walang muwang – walang alam marurunong mag-pranses.
El Filibusterismo Buod Kabanata 22: Ang Palabas Si Ben Zayb naman ay panay ang panunuligsa sa
Punong-puno ng tao sa dulaan ngunit lampas na sa pinapanood at sinabing ang mga nagsiganap ay hindi
oras ay ‘di pa rin nagsisimula ang palabas dahil mga artista at ‘di marunong umawit.
hinihintay pa ang Kapitan Heneral. Marami nang Sa palabas ay kakikitaan ng kahalayan at pagnanais sa
naiinip, nagsisipadyak at sumisigaw na buksan na ang kababaihan ang mga kalalakihang tulad nina Don
tabing. Custodio, Tadeo, Macaraig at Pecson ngunit sila ay
Ang lugar na tinatawag na palko na may pulang nalungkot sapagkat hindi itinanghal ang hinihintay
kurtina ay uupuan ng Kapitan Heneral. Isang ginoo ang nilang cancan.
umupo sa butaka at ayaw tumindig. Si Don Primitivo Napag-usapan din ang ”di pagsipot ni Simoun sa
kasi ang may-ari ng upuan kinauupuan nito. dulaan. Pinagtalunan naman ng mga estudyante ang
Dahil dito’y tinawag ni Don Primitivo ang tagapaghatid kagandahan at kapangitan ng wikang Pranses.
sa upuan nang makita niya na ayaw tumindig ng
Galing si Makaraig kay Pepay, malungkot ang hitsura Makaraig sa may daang Ospital malapit sa kumbento
kaya naman pagbalik niya ay nag-usisa ang mga ng Sta. Clara. Nakita naman siya ni Camarroncocido sa
kapwa mag-aaral. Dala niya ang balita na may pasya na may dulaan nang mag-iikasiyam na may kausap na tila
daw tungkol sa paaralan ayon kay Padre Irene. estudyante.
Sinang-ayunan daw ang paaralan ngunit ito’y ipaiilalim Hindi rin pumunta sa teatro si Basilio dahil siya ay
sa Unibersidad ng Sto. Tomas sa pamamahala ng mga papunta sa San Diego. Pupunta siya sa bahay ni
Dominikano. Kapitan Tiyago upang gamutin ito.
Talasalitaan: Habang inaalagaan ni Basilio ang may sakit ay bigla na
 Alingawngaw – tinig na bumabalik sa pandinig lang itong sinusumpong dahil sa sobrang paghithit ng
 Artilyero – kanyunero opyo.
 Ayuntamiento – Pamahalaang lungsod Nagbilin naman sina Simoun at si Padre Irene kay
 Butaka – upuang may patungan ng braso; pang- Basilio na pagalingin ang may sakit at pagtiisan ito sa
ibabang mga hanay ng upuan sa teatro o pag-aalaga.
tanghalan Sa pagrerepaso ni Basilio ay dumating si Simoun. Noon
 Butaw – donasyon lamang sila muling nagkaharap mula nang huli silang
 Cancan – isang masiglang sayaw na nagsimula pa magkita sa San Diego.
noong ika-19 na siglo na ang pinakatampok na Kinamusta ni Simoun si Kapitan Tiyago. Ibinalita naman
galaw ang pasipang pataas sa saliw ng mabilis na ni Basilio na malubha na ang lagay ng Kapitan dahil
tugtog kalat na ang lason sa katawan nito.
 Dagok – suntok o dating ng suliranin Muling hinimok ni Simoun si Basilio na makiisa sa
 Dometiques – domestic o pantahanan himagsikan laban sa pamahalaang Kastila. Ang hindi
 Entrada General – teatro raw kasi kakampi sa kanila ay ituturing nilang kaaway
 Gora – sombrero na dapat patayin.
 Guniguni – imahinasyon Si Basilio daw ang magtatakas kay Maria Clara sa
 Ipalulon – ipalunok, ipakain kumbento ni Sta. Clara habang nagkakagulo ang
 Kahali-halina – kaakit-akit buong lungsod.
 Matikas – matipuno Ngunit huli na daw ang lahat, ani Basilio. Nalaman
 Manunuligsa – namumuna niyang nagpakamatay na raw si Maria Clara dahil
 Mapakali – mapalagay naroon daw siya sa kumbento upang makibalita kaya
 Mapanudyo – mapanukso niya nalaman ang nangyari.
 Masasal – mabilis at malakas na ubo Nang bumalik siya ay nakita niya ang liham na padala
 Masatsat – masalita, madaldal ni Padre Salvi kay Padre Irene na siyang nagpabasa kay
 Masigabo – mainit na pagtanggap o palakpakan Kapitan Tiyago na nag-iiyak nang mabatid na patay na
 Nakapukaw – nakagising ang anak.
 Nakaririmarim – nakadidiri, nasusuka Nagulat si Simoun sa narinig niyang balita ngunit ayaw
 Nakimatyag – nakiusyoso niyang maniwala na totoo ito at pinipilit na buhay pa si
 Nakukutya – namamaliit Maria Clara.
 Natitigatig – natitibag Nang huminahon na ay umalis agad siya ng silid.
 Nayamot – nainis Naririnig ni Basilio ang mga sigaw ng hinagpis ni
 Palko – balkonahe, upuan sa itaas ng teatro Simoun habang paalis ito.
 Panlulumo – panghihina Nawala na sa isip ni Basilio ang pag-aaral at sa halip
 Pasaring – parinig inisip ang kasalukuyang kalagayan ni Simoun.
 Peluka – wig, pekeng buhok Talasalitaan:
 Pinagkuskos – pinagkiskis  Balaan – bigyan ng paunang paalala
 Servantes – servants o tagapaglingkod  Baligho – laban sa katwiran
 Tabing – kurtina  Bugnutin – bigla o madaling magalit
 Tampalasan – walang galang, bastos  Dalisay – puro o walang dungis
 Tisiko – may sakit sa baga o tuberculosis  Dinaluhong – sinugod
 Tumambad – lumitaw  Humimlay – matulog o mahimbing
 Udyok – tulak  Kabig – kakampi
 Umilandang – humagis  Kahindik-hindik – katakot-takot
 Winawasiwas – iwinagayway  Lipos – puno
El Filibusterismo Buod Kabanata 23: Isang Bangkay  Lubay – tigil o patid
Hindi pumunta sa dulaan si Simoun.  Nagpalahaw – umatungal sa iyak
Noong ika-pito ng gabi ay makalawang beses umalis  Nagugulumihanan – naguguluhan
at dumating si Simoun sa bahay na may iba’t ibang  Nag-uulol – nababaliw o nawawala sa isip
taong kasama. Nang mag-iikawalo na ay nakita siya ni  Nakabubulahaw – nakaiistorbong ingay
 Nangakatanikala – nakagapos o nakatali Ang piging ay idinaos ng mga mag-aaral sa Panciteris
 Nangatal – nanginig Macanista de Buen Gusto. Labing-apat silang lahat
 Natighaw – mabawasan o humina kabilang na si Sandoval.
 Pagpapaunlak – napasunod o nagbigay Matatalim magsalita ang mga estudyante. Kahit pa
 Pantalya – lampara nagtatawanan sila ay ramdam pa din ang kanilang
 Sinisikil – iniipit o pinahihirapan hinanakit.
 Sulak – agos Dumating na din si Isagani. Si Pelaez na lang ang wala.
 Talamak – marami o kumalay Sana daw ay si Basilio na lang ang inimbitahan kaysa
 Tigib – masobrahan o matambakan kay Juanito, ani Tadeo. Malalasing pa daw sana nila si
 Tigmak – basa o babad Basilio at baka sakaling mapaamin ang lihim tungkol sa
El Filibusterismo Buod Kabanata 24: Mga Pangarap nawawalang bata at sa isang mongha.
Ang magkasintahang sina Isagani at Paulita ay mag- Habang kumakain ay inihandog nila kay Don Custodio
uusap sa Luneta. ang pansit lang-lang, ang sopas ay tinaguriang sopas
Galit si Isagani dahil nakita niyang magkasama sina ng panukala, ang lumpiang intsik ay inalay kay Padre
Paulita at Juanito sa dulaan. Ngunit napag-alaman niya Irene at ang torta’y inukol sa prayle (torta de Frailes).
na si Donya Victorina raw ang may ibig kay Pelaez kaya Tumutol si Isagani. Di daw dapat isama sa panunumpa
nagkatawanan sila ng kausap. ang isang pari. Sinegundahan ito ni Tadeo. Kahabag-
Nagkapalitan din sila ng mga pangarap sa hinaharap. habag daw na inihambing ang alimasag sa mga prayle.
Nais raw ni Isagani na sa nayon manirahan. Para sa Ang pansit gisado naman ay inukol sa pamahalaan at
kanya, ang bayang iyon ang tangi niyang kaligayahan sa bayan. Ani Makaraig, ang pansit ay katutubong
bago pa nakilala at nakita si Paulita. Ngunit nabatid lutuing Pilipino. May gusto daw mag-alay ng pansit
niyang parang naging may kulang sa kanya ang kay Quiroga na isa raw sa apat na kapangyarihan sa
bayang iyon at natitiyak niyang ang kulang ay ang Pilipinas. Samantalang may nagsabi na sa Eminencia
kanyang nobya. Negra (Simoun) raw dapat ialay ang pansit.
Ngunit ayaw pumunta doon ni Paulita. Ayaw daw Hindi handa si Tadeo ng mahilingan siyang
niyang magdaan sa mga bundok na malimatik. Ang magtalumpati. Nagtalumpati din si Pecson na inatake
nais niyang paglalakbay ay sa pamamagitan ng tren. ang mga pari. Aniya, mula raw sa kamusmusan
Pinaghambing ni Isagani sa isip ang pansin ng mga hanggang sa libingan ay mga pari ang kasama natin.
taong pamahalaan sa nagkaramdam na si Simoun at May nakakita sa isang utusan ni Padre Sibyla
ang mga sugatang kawal na galing sa digma. Sa mga (biserektor sa Unibersidad) na sumakay sa karwahe ni
sugatang kawal ay ni walang pumapansin subalit kay Simoun. Nagtitiktik pala ito sa mga mag-aaral.
Simoun ay nabahala ang marami. Iba na raw ang Nasambit tuloy ni Makaraig ang mga katagang, “Ang
mayaman ayon sa binata. Ang bayang nasa isip niya ay busabos ng bise-rektor na pinglilingkuran ng
‘di lamang Pilipinas kundi pati ang Espanya. panginoon ng Heneral!”
Nang dumating sina Paulita ay nginitian niya ang Talasalitaan:
nobyo. Ngumiti rin si Isagani at tila ba napawi lahat ng  Naaninaw – nabanaagan
kanyang pagkainis. Masaya na sana si Isagani ngunit  Nagmamanman – nag-iimbestiga
biglang itinanong ni Donya Victorina kung nasa  Pagtalima – pagsunod
kanilang nayon ba nagtatago ang asawa niyang si Don  Piging – handaan
Tiburcio.  Sinipat – tinignan
Ipinagkaila ng binata ang kanyang nalalaman. Ngunit El Filibusterismo Buod Kabanata 26: Mga Paskil
may pahabol na tanong ang Donya na ano daw kaya Maagang nagising si Basilio. Dadalawin niya ang
kung pakasal siya kay Juanito. Kinaiinisan man ang pasyente sa ospital ng San Juan de Dios saka pupunta
kanyang kamag-aral ngunit pinuri pa niya si Juanito sa sa Pamantasan para sa kanyang lisensiyatura.
harap ng Donya. Kakatagpuin rin niya si Makaraig para mangutang ng
Pinagbigyan ni Donya Victorina na magkausap ang salapi na kanyang gugugulin. Ang mga naimpok niya
pamangkin at ang nobyo nito. Kung magkakatuluyan kasi ay nagamit na niya sa pagtubos kay Juli.
nga naman si Paulita at Isagani ay masasarili niya si Sa kanyang paglalakad ay nakasalubong niya ang
Juanito. propesor na malapit sa kanyang loob. Tinanong siya ng
Talasalitaan: propesor kung nasa piging siya kagabi. Mabuti raw at
 Naulinigan – narinig wala ito doon.
 Mapaniil – mapang-abuso Nang malamang kasapi si Basilio sa kapisanan ay
 Naghulas – pagtutubig, lusaw, tunaw, tagas pinayuhan nito ang binata na umuwi na at sirain ang
 Pagkabusabos – pagkaalipin lahat ng kasulatang magdadawit sa kanya.
 Sumilay – sumulpot, sumipot, dumating Nabanggit ni Basilio si Simoun. Wala raw kinalaman
El Filibusterismo Buod Kabanata 25: Tawanan at dahil nahihiga ang mag-aalahas dahil sa sinugatan ng
Iyakan
kung sino. Anang kausap ay may ibang mga kamay na  Nakaligtaan – nakalimutan
nakapangingilabot dito.  Paskin o Paskil – poster
Tinanong ni Basilio kung may kasangkot na tulisan.  Putahe – pagkain
Ngunit ang sagot ng propesor ay wala raw dahil puro El Filibusterismo Buod Kabanata 27: Ang Prayle at
estudyante daw ang sangkot. Sa unibersidad daw ay ang Estudyante
nakakita ng mga paskin o paskil na mapanghimagsik. Ipinatawag ng isang katedratikong si Padre Fernandez
May nasalubong silang isa pang propesor na kakilala ni si Isagani. Ito’y labis na iginagalang ng binata.
Basilio. Ang sabi’y nangangamoy na raw si Kapitan Narinig daw umano ng pari ang pagtatalumpati ni
Tiyago at nilalapitan na siya ng mga uwak at buwitre. Isagani. Itinanong din nito kung kasama ba siya sa
Nagpatuloy sa paglalakad si Basilio. Napag-alaman hapunan. Pinuri ng pari ang pagkakaroon ni Isagani ng
niya na marami raw mga estudyanteng papupugutan paninindigan.
ng ulo, ipabibilanggo, at ibabagsak sa pag-aaral. Nagpatuloy sa pagsasalita ang pari at sinabing may
Naalala ni Basilio ang sinabi ni Simoun na oras na sila’y mga dalawang libong estudyante na raw ang naturuan
itiwalag nila ay ‘di sila makatatapos sa kanilang karera. niya o sinikap niyang turuang mabuti at karamihan
Dito’y pinaghinalaan ni Basilio si Simoun na may doon ay pumupula at lumalalos sa mga prayle ngunit
kinalaman sa mga paskil. walang makapagsalita nang tapatan o harapan.
Tinawag ni Simoun si Sandoval ngunit para itong Ayon naman kay Isagani ay ‘di kasalanan ng kabataan
walang narinig. Tuwang-tuwa naman si Tadeo dahil na magsalita laban sa may kapangyarihan na agad
wala na raw klase. Ibibilanggo raw lahat ng mga naman nilang pararatangan ng pilibustero dahil alam
estudyanteng kasama sa kapisanan. ng pari ang ibinubunga ng gayong paratang.
Si Juanito naman ay parang baliw na paulit-ulit na Sinabi ng pari na ‘di niya inuusig si Isagani at malaya
sinasabing wala siyang kinalaman. Saka umalis nang itong nakapagsasalita ng anuman sa kanyang klase. Sa
makitang may papalapit sa kanilang tanod. halip ay paborito pa nga daw niya si Isagani.
Natanaw ni Basilio si Isagani na namumutla ngunit Pangiti namang nagpasalamat ang binata at sinabing
pinagpupuyusan ng kalooban. Ani Isagani ay hindi na itinatangi rin niya ang katedratiko. ‘Di raw gaya ni
daw mahalaga kung sino ang sumulat sa mga paskil Padre Fernandez ang ibang prayleng Dominikong
dahil tungkulin ng mga pari ang alamin iyon. Kung katedratiko. Saka nisa-isa ang mga sakit sa pagtuturo
nasaan daw ang panganib ay doon sila dumako dahil ng mga prayle.
naroon ang karangalan. Napakagat-labi lamang si Padre Fernandez at sinabi
Dagdag pa niya, kung ang nasasabi raw sa paskil ay nitong lampas na sa guhit ng pag-uusap ang mga
kaayon sa kanilang kalooban, sino man ang sumulat paratang ni Isagani.
noon ay dapat daw nilang pasalamatan. Kung hindi Giit naman ni Isagani na ang mga prayle sa lahat ng
naman ay sapat nang tutulan nila at tanggihan. orden ay naging mga kontratista ng karunungan at sila
‘Di naman sang-ayon dito si Basilio kaya tumalikod ito umano ang nagsasabi mismo sa mga mag-aaral na
sa kaibigan saka umalis dahil pupunta na siya kay hindi raw sila nararapat matuto dahil balang araw ay
Makaraig para makahiram ng pera. magpapahayag ang mga ito ng paglaya.
‘Di niya pinansin ang mga senyas ng mg mga Dagdag pa ni Isagani, ang kalayaan ay katambal ng tao
kapitbahay ni Makaraig. Nang makaharap ang at gayundin ng talino at katarungan. Ang pagtanggi ng
dalawang tanod na beterana ay sinabi niyang naroon mga prayle na matuto sila at lumaya ang dahilan ng
siya para makipagkita sa kaibigang si Makaraig. kawalan ng kanilang kasiyahan.
Nagkatinginan lamang ang dalawang tanod. Saka Anang pari, ang karunungan daw ay hindi
dumating si Makaraig, ang kabo, at dalawang kawal. ipinagkakaloob kundi sa karapat-dapat lamang.
Nagtaka si Makaraig sa pagparoon ni Basilio. Inusig ng Ipagkaloob daw iyon sa mga walang tibay ng loob at
kabo si Basilio saka isinama sa pagdakip. kapos sa wastong asal ay taliwas sa layunin.
Sa sasakyan ay ipinagtapat ni Basilio ang kanyang Ngunit tinutulan ito ni Isagani. Aniya, kung ano daw
sadya kay Makaraig. Sinabi ni Makaraig na maaasahan sila ngayon ay ang mga pari ang may gawa. Ang bayan
siya ni Basilio at kapag nakapagtapos daw siya ng daw na inaalipin ay natutong magkunwari; ang
pagdodoktor ay aanyayahan pa nila ang mga kawal na paghaharian ay lumikha ng mga alipin.
dumakip sa kanila. Ipagpalagay daw nila, kahit di totoo, na ang mga
Talasalitaan: estudyante ay mga walang dakilang asal at katibayan
 Gugol – gastos ng loob. Sino daw ang may kasalanan? Sila daw ba o
 Kabo – sundalong may rangong “Corporal” sa ang mga nagturo sa kanila sa loob ng may tatlong
militar siglo? Kung pagkatapos ng panahong iyon ay walang
 Kanto – salikop nayari ang manggagawa ng palayok kundi mga sira,
 Magara – magarbo siya’y napakatanga na raw marahil. O baka daw
 Nagunita – naalala marumi ang putik na ginamit?
 Naimpok – naipon
Dagdag muli ni Isagani, “Kung gayo’y higit pang  Tutusin – bibilangin
napakahangal gayong alam na palang masama at El Filibusterismo Buod Kabanata 28: Pagkatakot
marumi ang putik ay bakit nagpapatuloy pa sa Sa El Grito ay pinangalandakan ni Ben Zayb na tama
pagsasayang ng panahon, at ‘di lamang hangal, kundi siya sa madalas niyang sabihin na nakasasama sa
manlilinlang at magnanakaw pa dahil alam nang Pilipinas ang pagtuturo sa kabataan. Pinatutunayan
walang ibubunga ang ginagawa niya’y patuloy pa sa umano ito ng mga paskil.
pagtangap kabayaran at ‘di lamang hangal, mandaraya Binalot ng takot ang lahat mula sa Heneral hanggang
at magnanakaw kundi isa pang talipandas dahil ayaw sa mga Intsik.
nilang subukin ang kakayahan ng iba sa paggawa ng Hindi na din nakapunta sa basar ni Quiroga ang mga
magiging kapaki-pakinabang.” prayle. Inayos din ng mga Intsik ang kanilang mga
Nakilala ng pari ang kanyang kagipitan at noon tindahan upang madali itong maisara kung sakali.
lamang siya nakaranas ng pagkatalo sa isang Naisip ni Quiroga na sumangguni kay Simoun upang
estudyanteng Pilipino lamang. Nabanggit ng pari na itanong kung panahon na upang gamitin ang mga
ang utos na sinusunod nila ay galing lamang sa baril, pulbura at bala na ipinatago nito sa kanya.
pamahalaan. Ayon sa napag-usapan nila ni Simoun ay palihim na
Ngunit pinulaan ni Isagani ang pagtatago ni Padre ilalagay ang mga baril sa mga bahay-bahay at saka
Fernandez sa likod ng pamahalaan. magpapahalughog ang pamahalaan.
Muling nangatwiran ang pari at sinabing ang ibig daw Maraming madarakip lalo sa mga mayayaman at ito ay
niyang sabihin ay may mga batas na mabuti ang layon magpapatulong sa kanila na mangangahulugan ng
nguni’t masama ang ibinubunga. malaking salapi.
Ang masamang ugali ng mga mag-aaral ay ‘di daw Ngunit hindi nakausap ni Quiroga si Simoun. Ipinasabi
dapat isisi sa kanila o kahit sa Pamahalaan kundi sa lamang na huwag galawin ang anuman sa
masamang pagkakatatag umano ng kanilang kinalalagyan.
kapisanan. Pumuta si Quiroga kay Don Custodio upang isangguni
Ani Isagani, “Opo, may pumipilit na sila’y mag-aral. kung dapat niyang sandatahan ang sariling tahanan.
Katungkulan ng bawat tao na hanapin ang kanilang Subalit ayaw rin tumanggap ng bisita si Don Custodio.
kaganapan ng pagkatao. Kaya naman kay Ben Zayb nagtungo si Quiroga.
Katutubo sa tao na linangin ang kanyang talino at May dalawang rebolber na nakapatong sa mga
lalong matindi ang nais na ito dahil ito’y papeles ng manunulat kaya ng makita niya ang mga
hinahadlangan. Ang bumubuhay sa pamahalaan ay ito ay nagpaalam kaagad ang intsik at nagdahilang
humihingi sa pamahalaan ng liwanag upang lalong may sakit.
makatulong sa bansa. Kinahapunan ay may kumalat na balitang may
Pamahalaan na rin at ang mga prayle na rin ang panayam ang mga estudyante at mga tulisan sa San
pumipilit na kaming mga indiyo ay maghanap ng Mateo. Ang balak daw na paglusob ng mga ito sa
karunungan dahil sa inyong pag-aglahi sa amin sa lungsod ay nabuo sa isang Pansiterya.
kawalang pinag-aralan at kamangmangan. May bapor pandigma pa daw ang mga Aleman. May
Kami’y inyong hinuhubaran at pagkarapos ay mga estudyante daw na nagtungo sa Malakanyang
pinagtatawanan ninyo ang aming kahihiyan.” upang magpahayag ng pagkamaka-Kastila ngunit
Talasalitaan: nahulihan sila ng armas kaya ang mga ito ay
 Buhong – mapanlinlang pinagkukulong.
 Capista – tagapaghatid Naligtas daw ang Heneral dahil noo’y nakikipanayam
 Inuupasalaan – manirang-puri sa mga puno ng orden o provincial sa Pilipinas.
 Itinangi – pinapahalagahan, pinag-uukulan ng May nagmungkahi na magpabaril ng isang dosenang
mamumukod na pagmamahal pilibusterilyo upang matigil ang gulo.
 Karangalan – dignidad Sabi naman ng isa’y sapat nang palakarin sa mga
 Katedratiko – paring propesor lansangan ang mga kawal na kabayuhan at may hilang
 Lumait – umapi, kumutya kanyon upang ang lahat ay magsisipanhik ng bahay
 Mangmang – walang alam para manahimik.
 Nakatutop – nakalagay Anang isa, pagpapatayin ang mayayaman at linisin ang
 Pagbabalatkayo – pagkukunwari bayan.
 Paghuhulo – pagkakaintindi May naghalughog sa bahay ni Kapitan Tiyago kung
 Payabungin – paunlarin saan si Basilio ay nanunuluyan. Hinahanap nila ang
 Pensing – eskrima mga kasulatan ng binata.
 Salat – kulang Maya-maya’y dumating si Padre Irene saka nagbalita
 Siniil – ginipit ng mga nakakatakot sa matanda.
 Tinakpan – ipininid Natakot si Kapitan Tiyago sa mga kwento ng pari.
 Tinutuligsa – pinupuna Napadilat ang Kapitan habang nakakapit sa kura.
Nagpumilit siyang makabangon ngunit hindi niya kaya. bangkay. Nakita man iyon ni Ben Zayb ay ‘di na rin niya
Bumagsak ito na bumubula ang bibig saka namatay. ibinalita.
Nakahawak ang patay kay Padre Irene na nakaladkad Talasalitaan:
niya hanggang sa gitna ng silid.  Albacea – tagaganap ng huling bilin o testamento
Sa isang binyagan kinagabihan ay may nagsabog ng ng namatay
kwalta. Nag-agawan ang mga bata kaya maingay sa  Aleman – taong taga-Germany
may pinto ng simbahan.  Kimi – namumula ang pisngi
May nagdaang opisyal at nabigla ito sa mga nakita.  Kuwalta – salapi, pera
Inakala niyang gawa iyon ng mga pilibusterilyo kaya  Pahumal – nauukol sa ilong
hinabol ng sable ang mga batang nagsipasok sa  Pinagpipiit – pinagkukulong
simbahan.  Sable – espada
Nagtakbuhan ang mga tao dahil nagsimula na raw ang  Timpiin – supilin
himagsikan.  Tudling – kulubot
May dalawang tao na nahuling nagbabaon ng sandata El Filibusterismo Buod Kabanata 29: Ang Huling
sa silong ng isang bahay na tabla. Pati-ukol kay Kapitan Tiyago
Hinabol ng mga tao ang dalawa upang ibigay sa Marangya ang libing ni Kapitan Tiyago. Hinirang si
pamahalaan ngunit hindi nila iyon nahuli. Ang mga Padre Irene na tagapamahala at tagapagpatupad ng
baril ay lumang eskopeta na maari pang makasugat sa testamento ng kapitan.
gagamit. Ang malaking kayamanan ng namatay ay napunta sa
May beteranong napatay ng isang kawani sa pag- Sta. Clara, sa Papa, sa Arsobispo, at sa mga orden. Ang
aakalang isa itong estudyante. Patay rin ang isang dalawanpung piso ay itinira para pangmatrikula ng
bingi na hindi sumagot ng tanungin. mga estudyanteng mahihirap.
Sa isang tindahan ay napag-usapan si Tadeo. Binaril na Inalis ni Kapitan Tiyago ang dalawampu’t limang piso
raw ito kaya napadaing ang babaeng kausap. Marami na pamana kay Basilio dahil sa kawalang-utang na loob
raw kasing utang sa ginang si Tadeo. umano nito ngunit isinauli ni Padre Irene at siya na raw
Sinabihan naman siya na baka raw madamay pa kay ang magpapaluwal sa sariling bulsa.
Tadeo ang may-ari ng tindahan kaya natahimik ang Pinagtatalunan nila kung anong damit ang susuotin ni
babaeng kanina lang ay dumaraing. Kapitan Tiyago. Ipinirisinta ni Kapitan Tinong ang
Si Isagani naman daw ay kusang nagpadakip. Isa daw kanyang sirang damit-Pransiskano na nabili niya sa
siyang luku-luko ayon sa usapan. isang prayle sa halagang tatlumpu’t anim na piso.
Malamang daw ay babarilin din iyon. Wala namang Handa raw niya itong ibigay sa kaibigan na ni minsan
paki ang babae dahil wala naman daw utang sa kanya ay hindi niya nadalaw noong nabubuhay pa.
ang binata. Baka daw pakasal na din sa iba si Paulita. Ang sastre ay tumutol at sinabing dapat prak ang
Halos lahat ng mga bahay ay may nagru-rosaryo. ipasuot dahil ito ang suot ng kapitan nang magpakita
Sa tinutuluyan nina Palcido Penitente, hindi naniniwala sa mga mongha at ito ay laging naka-prak kapag
ang platero sa mga paskil. Si Padre Salvi lang daw ang dumadalo noong araw sa mga pagtitipon.
may gawa noon. Nagprisinta pa ang sastre na hindi sisingilin nang
Ayon naman sa isa ay si Quiroga ang may gawa dahil mahal kapag sa kanya ipinagawa ang ipababaong
may ibig daw ipasok na kontrabando ang Instik na damit. Tatlumpu’t dalawang piso ang halaga ng niyari
nasa look na sandaang libong pisong mehikano. niyang damit.
Nagkaroon daw ng kaguluhan. Pinadulasan ang mga Ngunit sa bandng huli ay si Padre Irene pa rin ang
kawani sa adwana at nakalusot ang salapi. nasunod kaya isang lumang damit ng Kapitan ang
Pagkaraan ay may narinig silang mga yabag. Kay ipinasuot nito.
Quiroga naputol ang usapan ngunit kunwari’y Usap-usapan na nagpakita umano ang kaluluwa ni
binanggit ng isa si San Pascual Bailon. Kapitan Tiyago. Dala ng namatay ang kanyang
Ang dumating pala ay si Placido kasama ang sasabunging manok, ang pisngi niya ay nananambok
manggagawa ng kuwitis o pulbura ni Simoun. sa nganga at nasa kanyang bibig ang opyo.
Hindi raw nakausap ni Placido ang mga bilanggo. Ayon Ang mga kasama ni Kapitan Tiyago sa sabungan na
sa manggagawa ng pulbura ay magpupugutan ng ulo naroon ay pinag-usapan kung hahamunin kaya ni
sa gabing iyon. Kapitan Tiyago si San Pedro na pagsabungin ang
Hindi daw mangyayari iyon sabi ng isa dahil si Simoun kanilang manok sa langit.
na siyang madalas magpayo ng ganun ay maysakit. Ayon kay Don Primitivo, naniniwala siyang parehong
Nagkatinginan na lang ang dalawang bagong dating. mananalo sina San Pedro at Kapitan Tiyago sa
Pinalitan ang mga tanod sa pinto ng siyudad nang pagsasabong.
gabing iyon. Mga artilyerong Kastila ang ipinalit. Sinalungat naman ni Martin Aristorenas ang teorya ni
Kinabukasan sa Luneta ay may nakitang bangkay ng Don Primitivo. Para sa kanya, meron talagang
isang dalagitang kayumanggi. Halos hubad ang mananalo at matatalo.
Tatlong pari ang nagmisa sa libing. Maraming  Agua Bendita – Banal na tubig (Holy Water)
kamanyang ang sinunog at agua bendita ang  Islas Carolinas – lugar kung saan ipatapon si Tano
ipinandilig sa kabaong. na maaaring pagtapunan din kay Basilio
Hindi rin mabilang ang inawit na mga awiting Latin  Kandili – proteksyon
tungkol sa patay. Marami rin ang sumakit ang ulo sa  Nahimatay – nawalan ng malay-tao
katutugtog ng plegarya.  Takipsilim – dapit-hapon
Humanga ang lahat sa libing ni Kapitan Tiyago.  Umiimik – kumikibo
Si Donya Patrocinio na kalaban naman ng kapitan  Umuukilkil – paulit-ulit
noon sa pagkabanal ay inggit na inggit sa libing ni
Kapitan Tiyago at tila nagnanais na mamatay na rin El Filibusterismo Buod Kabanata 31: Ang Mataas na
kinabukasan upang magkaroon ng libing na higit pa sa Kawani
naging libing yumaong katunggali. Hindi nabalita sa mga pahayagan ang pagkamatay ni
Talasalitaan: Juli. Ang tanging nabalita sa tulong ni Ben Zayb ay ang
 Apyan – sigarilyo kabutihan umano ng Heneral. Nakalaya na sina
 Budhi – kalooban Makaraig at Isagani at tanging si Basilio na lamang ang
 Dayukdok – gutom na gutom hindi.
 Hitso – nganga Ipinagtanggol ng Mataas na Kawani si Basilio.
 Kuwakong – pinaglalagyan ng tabako Mabuting bata raw ito at malapit nang matapos sa
 Maringal – marangya panggagamot. Lalo lamang napahamak si Basilio dahil
 Prak – barong Tagalog bawat sabihin ng kawani ay panay ang tutol ng
 Pinawalang-bisa – binalewala Heneral.
 Sumakabilang-buhay – namatay Dapat daw ay magkaroon ng halimbawang ‘di dapat
El Filibusterismo Buod Kabanata 30: Si Juli tularan ang mga mahilig sa pagbabago.
Balita sa buong San Diego ang pagkamatay ni Kapitan Pinagbintangan si Basilio ng Heneral na gumamit ng
Tiyago at pagkakadakip kay Basilio. Dinamdam ito ng bawal na aklat sa medisina.
buong bayan lalo na si Juli. Ayon sa Kawani ay dapat matakot ang Heneral sa
Hindi mawala sa kanyang isip ang sinapit ng katipan. bayan.
Nais niyang makalaya ito kaya naisip niyang lapitan si Natawa lamang ang Heneral dahil wala umano siyang
Padre Camorra dahil alam niyang isang salita lamang pakialam sa bayan sapagkat ang naglagay sa kanya sa
ng pari ay makakalabas ng kulungan si Basilio. pwesto ay ang bayang Espanya at hindi ang bansang
Gabi-gabing hindi pinapatulog ng pangamba ang Pilipinas.
dalaga at madalas din siyang bangungutin. Urong- Kapag itinanggi umano sa isang bayan ang liwanag,
sulong siya kung hihingi ng tulong sa pari o hindi. tahanan, katarungan at kalayaan ay ituturing ng bayan
Makaraan ang ilang araw ay nabalitaan niyang nag-iisa na magnanakaw ang nagtanggi ng mga ito.
na lamang sa kulungan si Basilio dahil nakalaya na ang Pagkaalis ng Kawani makaraan ang dalawang oras ay
ibang mga nakapiit. nagbitiw ito sa tungkulin at nagsabing siya’y uuwi na
Wala tagapagtanggol si Basilio at wala rin naman sa Espanya lulan ng kasunod na bapor.
kamag-anak lalo pa’t kamakailan lang ay namatay na si Talasalitaan:
Kapitan Tiyago. Ipatatapon daw ito sa Carolinas.  Katampalasanan – kalupitan
Ayaw mang pumunta ni Juli sa kumbento upang  Koreo – sulat
humingi ng tulong kay Padre Camorra dahil natatakot  Lakayo – komikero (clown)
siya sa binabalak at hinihinging kapalit nito ay napilitan  Padrino – ninong
pa rin siyang humingi ng tulong dito.  Umalingawngaw – magkalat ng balita
Pinilit din siya ni Hermana Bali sa pag-aakalang ang El Filibusterismo Buod Kabanata 32: Ang Bunga ng
pari na lamang ang pag-asa ni Basilio. mga Paskil
Nang hapong iyon ay nagawa ni Padre Camorra ang Dahil sa mga nangyari sa mga mag-aaral ay hindi na
panghahalay kay Juli. Kinagabihan, usap-usapan si Juli nagpaaral ng mga anak ang mga magulang.
at ang pagtalon niya sa bintana ng kumbento na Sa unibersidad naman ay maraming bumagsak at
kanyang ikinamatay. bihira ang pumasa sa mga eksamen at sa kanilang
Patakbo siyang nilapitan ni Hermana Bali at bumaba sa kurso.
pinto ng kumbento. Hindi man nakapasa ay ikinatuwa pa rin iyon ni Tadeo
Ang lolo ni Juli na si Tandang Selo ay nagsisigaw at at sinunog pa ang kanyang mga aklat. Hindi rin
nagwala sa harap ng kumbento. Hindi niya kinaya ang nakapasa sina Makaraig, Pecson, at Juanito Pelaez.
nangyari sa apo. Si Pelaez ay napatali sa negosyo ng ama. Nagmadali
Bigo rin siya sa paghahanap ng hustisiya kaya naisipan namang pumunta sa Europa si Makaraig.
na lang ng matanda na sumama sa mga tulisan.
Talasalitaan:
Sina Isagani at Sandoval lamang ang nakapasa. Si Nagsalita si Simoun at sinabing nasa panig daw pala
Basilio naman’y hindi pa nakakakuha ng pagsusulit niyang talaga ang katwiran. Ang kanyang usapin ay
dahil nasa bilangguan pa. siyang usapin ng mga sawimpalad na tulad ni Basilio.
Sa bilangguan na rin niya nalaman ang pagkawala ni Tumayo si Basilio at sinabing matutuloy na ang
Tandang Selo at pagkamatay ni Juli. Sa tulong ng himagsikan dahil hindi na siya nag-aalinlangan.
kutserong si Sinong na tanging dumadalaw sa kanya Si Simoun naman ay nagsabi na ang nagtulak sa kanya
ay nalaman niyang lahat ang mga pangyayari. upang ipagtuloy ang kanyang mga balak ay ang mga
Samantala, ayon kay Ben Zayb ay mabuti na ang lagay mabait na hindi makapagdesisyon ng maigi at ayaw ng
ni Simoun. Mamamahala umano ito ng isang piging sa gulo.
bahay ni Kapitan Tiyago na nakuha ni Don Timoteo Kung nagkatulungan na daw sana noon pa ang mga
Pelaez sa murang halaga. nasa mataas na lipunan at ang mga nasa ibaba, ang
Mula noo’y madalas si Simoun sa tindahan ng mga gawain sana ay mapagkawanggawa at hindi madugo
Pelaez na usap-usapan ng iba na pinakisamahan na at buktot.
niya. Nagpunta sila sa laboratoryo at ipinakita ni Simoun
Ilang linggo lang ay nabalitang ikakasal na si Juanito ang isang granada kay Basilio. Napag-usapan nila kung
kay Paulita. Bagay umano ang dalawa dahil pareho paano ito ginagamit at saan nila ito gagamitin.
silang walang-isip at makasarili. Sa kapistahan daw umano nila gagamitin ang tila
Buwan na ng Abril at limot na ang mga pangamba. ilawan ngunit isang granada na pipinsala sa mga bisita
Hinintay-hintay ng buong Maynila ang piging sa kasal sa pista.
nina Juanito at Paulita. Ang plano ay magtatagpo sina Kabesang Tales at
Isang bagay lang ang pinagkakaabalahan at iniisip ng Simoun sa siyudad upang agawin ang mga armas na
ilan, ang makipagkaibigan kay Simoun at Don Timoteo itinago ni Simoun sa tindahan ni Quiroga.
Pelaez para maimbita sa kasal. Si Basilio naman ang namumuno sa mga arabal at pag-
Ninong daw ang Kapitan Heneral sa nalalapit na kasal aagaw ng mga tulay. Magkukuta siya roon upang
at si Simoun ang mag-aayos at maghahanda nito. sumaklolo kina Simoun.
Talasalitaan: Papatayin niya ang lahat ng laban sa paghihimagsik at
 Bilangguan – piitan, bilibid lahat ng lalaking tatangging sumama at humawak ng
 Bitayan – entablado sandata.
 Hukom – tagahatol Sinabihan ni Simoun si Basilio na sa ikasampu ng gabi
 Mabimbin – maantala ay magkikita sila sa tapat ng simbahan ng San
 Mapawi – maparam, kumupas Sebastian para sa mga huling tagubilin.
 Pagsalakay – paglusob Talasalitaan:
 Palugid – pagpapaurong sa parusa  Balang – lukton
 Talumpati – panayam  Makahuma – makagalaw
El Filibusterismo Buod Kabanata 33: Ang Huling  Nag-aatubili – nag-uurong-sulong, nag-
Matuwid aalinlangan
Maaga pa ay inayos na ni Simoun ang kanyang mga  Nagbunsod – nagtulak
hiyas at armas.  Pinaglagakan – pinagtaguan
Araw na ng kanyang pag-alis at sasabay na siya sa El Filibusterismo Buod Kabanata 34: Ang Kasal ni
Kapitan Heneral. Naniniwala ang marami na hindi Paulita
magpapaiwan si Simoun dahil baka marami ang mga Ika-walo na ng gabi. Nasa daan pa si Basilio ng maisip
taong galit at maghiganti sa kanya o kaya naman ay na makituloy sa kaibigang si Isagani. Ngunit hindi pala
pag-uusigin siya ng kahaliling Heneral. umuwi ang kaibigan sa buong araw na iyon.
Kinahapunan ay nagkulong si Simoun sa kanyang silid Dalawang oras na lang at sasabog na ang ilawan ni
at nagbilin na wala siyang ibang tatanggapin kundi si Simoun. Marami tiyak ang mamamatay.
Basilio lamang. Dumating si Basilio at nagulat ni Sinalat ni Basilio ang kanyang rebolber at naalala ang
Simoun sa laki ng ipinagbago ng binata. babala ni Simoun na lumayo siya sa daang Anloague.
Payat na payat na ito, humpak ang mga pisngi, gulo Ang bahay ni Kapitan Tiyago ay nasa daang iyon. May
ang buhok, walang ayos ang pananamit at wala na ang binanggit na kasayahan si Simoun kung saan sa bahay
dating amo ng kanyang mga mata. Si Basilio ay tila na iyon idaraos ang piging sa kasal nina Paulita at
isang patay na muling nabuhay. Juanito.
Nasambit ni Basilio kay Simoun na naging masama Nakita niya ang pagdating ng sasakyan ng bagong
siyang anak dahil hindi niya ipinaghiganti ang kasal. Naisip niya ang kaibigang si Isagani.
kasawian ng kanyang ina at kapatid. Naawa siya rito at naisip na yakaging sumama sa
Sa kanyang pag-iwas kay Simoun at sa mga plano nito himagsikan. Ngunit naisip din niya na malamang ay ‘di
ay wala umano siyang napala kundi ang pagkakulong. papayag si Isagani dahil hindi pa naman nito
Handa na raw siyang sumanib dito. naranasan ang mga naranasan ni Basilio.
Muli niyang naalala ang kanyang pagkabilanggo, ang Ngunit ng makita niya sina Padre Salvi at Padre Irene
kabiguan sa pag-aaral, at ang nangyari kay Juli. ay nagbago ang kanyang isip.
Saka muling hinaplos ang puluhan ng rebolber at Nakita rin ni Basilio si Simoun na dala ang ilawan.
ninasang dumating na sana ang sandaling hinihintay. Kakila-kilabot ang anyo ni Simoun na naliligid ng apoy
Dumating ang sasakyan ni Simoun kasama ang at parang nag-aalinlangan din ito sa pagpanhik.
kutserong si Sinong. Sumunod sila sa sasakyan ng Ngunit nang magtuloy ay sandali niyang kinausap ang
bagong kasal. Heneral at iba pang mga bisita. Saka siya nawala sa
Nagtungo din si Basilio sa Anloage sa bahay ni Kapitan paningin ni Basilio.
Tiyago. Doon kasi gaganapin ang hapunan at nandoon Nalimot na naman ni Basilio ang kapighatiang dinanas
din ang Kapitan Heneral na ninong sa kasal. Dala ng kanyang ina, kapatid, at ni Juli.
naman ni Simoun ang ilawan na kanyang handog. Namayani ang kanyang kabutihang loob at ninais na
Sa bahay ni Kapitan Tiyago ay makikita sa mga iligtas ang mga nasa bahay ngunit siya’y hinadlangan
dingding ang mga magagarang palamuting papel, ng mga tanod dahil sa marusing niyang anyo.
aranya, at mga bulaklak. Namutla si Simoun nang makita si Basilio na iniwan ng
Ang kurtina sa bahay ay may pulang pelus na tanod-pinto upang magpugay sa kanya.
nabuburdahan ng ginto at may unang titik ng Ang mukha niya’y tila nagsasabi na tumuloy sa
pangalan ng mag-asawa. sasakyan at nag-utos na, “Sa Eskolta. Matulin!”
Napakagara ng bahay na iyon. Parang hapag ng mga Mabilis na lumayo si Basilio ngunit may nakita siyang
diyoses ang pagdarausan ng hapunan. lalaki na nakatanaw sa bahay.
Para sa mga dakilang panauhin ang mesa at ang mga Si Isagani pala iyon kaya niyaya niya itong lumayo.
diyus-diyusan ay sa asotea nakalagay. Ipinaliwanag niya ang tungkol sa ilawan saka hinila si
Pipito ang doon ay nakaupo. Naroon ang Isagani.
pinakamasarap at mahal na alak. Ubos-kaya si Don Ngunit mabilis na nagpasya ang binata ng makitang
Timoteo, ang ama ng lalaking ikinasal. nagpupuntahan na sa kainan ang mga bisita. Naisip
Talasalitaan: niya na kasamang sasabog sa bahay si Paulita.
 Bumabaha – umaapaw Sa loob ng bahay ay may nakita ang mga nagpipiging
 Gumigiit – pumipilit na isang kaputol na papel na ganito ang nakasulat.
 Lasug-lasog – wasak, punit-punit, durog MANE THACEL PHARES
 Mawaglit – mawala JUAN CRISOSTOMO IBARRA
 Nasinagan – nasikatan Ani Don Custodio ay isang biro lamang iyon dahil
 Pagdarausan – paggaganapan matagal nang patay si Crisostomo Ibarra.
 Puluhan – tangkay, tatagnan, bitbitan Ngunit ng Makita ni Padre Salvi ang papel at ang
 Pumpon – kumpol, bungkos nakasulat doon ay namutla ito.
El Filibusterismo Buod Kabanata 35: Ang Piging Lagda daw iyon ni Ibarra kaya napahilig siya sa
Ikapito ng gabi nang simulang dumating ang mga sandigan ng silya saka nanlambot sa takot.
bisita sa bahay ni Kapitan Tiyago kung saan naroon Magpapatawag sana ng mga kawal ang Kapitan
ang piging para sa ikinasal. Heneral ngunit ng walang makita kundi mga utusan na
Unang dumating ang maliliit na tao hanggang sa may hindi niya naman kilala ay sinabi na lamang nito na
malaking katayuan sa tungkulin at sa kabuhayan. Lahat magpatuloy sa pagkain at ‘wag intindihin ang ganoong
ng mga bisita ay pinagpupugayan ni Don Timoteo. klaseng pagbibiro.
Dumating na rin ang bagong kasal kasama si Donya Ngunit ang Heneral ay nagkunwari lamang na hindi
Victorina. Si Padre Salvi ay naroon na ngunit wala pa takot kahit pa ang lahat sa loob ng bahay ay takot na
ang Heneral. takot sa nasaksihan.
Pupunta sana sa palikuran si Don Timoteo ngunit ‘di Maya-maya’y nagsalita si Don Custodio. Sa wari daw
siya makaalis dahil wala pa ang Heneral. niya’y ang kahulugan ng sulat ay papatayin silang lahat
Mayroong pumintas sa mga kromo sa pader. Nagalit noong gabing iyon.
ang Don at sinabing iyon daw ang pinakamahal na Hindi sila lahat nakakibo. May nagsabi na baka lasunin
mabibili sa Maynila. Kinabukasa’y sisingilin daw niya sila kaya binitawan ang mga hawak na kubyertos. Siya
ang utang ng pumintas. namang paglabo ng ilawan.
Dumating na rin ang Heneral. Nawala ang mga Anang Kapitan Heneral kay Padre Irene ay itaas nito
dinaramdam ni Don Timoteo. Si Basilio naman ay nasa ang mitsa ng ilawan.
harap ng bahay at pinapanood ang mga Bigla namang may mabilis na pumasok, tinabig ang
nagdaratingan. utusang humadlang dito, saka kinuha ang ilawan,
Naawa siya sa mga inakala niyang mga walang malay itinakbo sa asotea, at itinapon sa ilog.
na mamamatay roon kaya naisip niyang bigyan sila ng May nagsabing magnanakaw daw iyon at may
babala. nanghingi pa ng rebolber.
Ang anino naman na kumuha sa ilawan ay tumalon rin Ang ilan daw sa kanilang mga kasama ay nagsibalikan
sa ilog. na sa bundok. Binalak nilang maghiganti sa umano’y
Talasalitaan: Kastilang makalawa beses na umanong lumoko sa
 Lumagpak – bumagsak, nahulog kanila. Kaya naman ang tatlong tulisan ay nagpasyang
 Nagbabantulot – nag-aalinlangan manloob.
 Nagbuwal -nabagsak Ayaw paniwalaan ang tulisan sa kanyang paglalarawan
 Panibugho – inggit, selos na si Simoun ang kanilang pinuno. Si Simoun naman
 Pumanhik – umakyat ay hindi matagpuan sa kanyang bahay. Marami silang
El Filibusterismo Buod Kabanata 36: Mga nakitang bala at pulbura doon.
Kapighatian ni Ben Zayb Samantala, si Don Custodio ay naghanda ng habla
Matapos malaman ang pangyayari ay patakbong laban sa mag-aalahas. Mabilis na kumalat ang balita
nagtungo si Ben Zayb sa kanyang bahay. Mula sa tungkol kay Simoun. Maraming tao ang ‘di
bahay ni Kapitan Tiyago ay umuwi si Ben Zayb sa makapaniwala sa kanilang nabalita.
kanila. Hindi siya natulog ng gabing iyon. Nagtiis Talasalitaan:
siyang iwan ang hapunan at sayawan.  Entreswelo – mesanin, isang silid na mas mababa
Sa kanyang pagsusulat ay tila gumagawa si Ben Zayb sa pangalawang palapag
ng panibagong istorya. Ayon sa kanyang  Kalakip – kasama
pagkakasalaysay, ang Heneral ay naging bayani, ang  Nilooban – ninakawan
pagsuot ni Padre Irene sa ilalalim ng mesa ay naging  Pagkatigal – pagkabigla
udyok ng katapangan dahil ginawa niya ito sa  Tinuligsa – binatikos
patatangkang paghuli sa nagkasala. El Filibusterismo Buod Kabanata 37: Ang Hiwagaan
Kay Don Custodio naman ay inalala ang katalinuhan at Sa kabila ng pagpipigil sa balita sa mga kaganapan
paglalakbay, samantalang ang pagkahimatay ni Padre noong gabi sa piging ay nalaman pa rin ito ng madla.
Salvi ay gawa umano ng malaking dalamhati ng mabait Naging usap-usapan ito ng lahat ngunit palihim nga
na Pransiskano. lamang.
Ngunit matapos niyang isulat ng lahat ng iyon ay Ang payat na platerong si Chikoy ay nagdala kasi ng
ibinalik sa kanya ng patnugon ng pahayagan ang hikaw kay Paulita. Tinatanggal na noon ang mga
kanyang sinulat. Ipinagbawal pala ng Kapitan Heneral palamuti at sa mga hapag sa bahay ni Kapitan Tiyago
ang pagbanggit sa nangyari nang gabing iyon. at nakita niya mismo ang maraming supot na pulbura
May balita naman mula sa Pasig na nilusob daw ng sa ilalim ng mesa, sa silong, sa bubungan, at sa likod
maraming tulisan ang bahay-pahingahan ng mga ng mga upuan.
prayle at nakatangay ng may dalawang libong piso. Ayon daw kay Ginoong Pasta ay iisa ang maaring
Malubha umano ang prayle at dalawang utusan nito. gumawa ng gayon. Maaring isang kaaway ni Don
Muli na namang umandar ang imahinasyon ni Ben Timoteo o kaagaw ni Juanito kay Paulita.
Zayb. Gagawin daw niyang bayani ang isang kura na sa Binalaan agad ng may-ari ng bahay na si Kapitan
pagtatangol ay nagkasira-sira ang isang silyang Loleng kung saan nanunuluyan si Isagani na magtago
ginamit laban sa mga tulisan. ito.
Agad siyang nagtungo sa Pasig at doon ay natagpuan Ngunit ngumiti lamang ang binata.
niyang sugatan si Padre Camorra. May isang maliit na Ipinagpatuloy ni Chikoy ang pagbabalita. Aniya,
sugat sa kamay at may pasa sa ulo ang pari. Tatlo dumating daw ang mga sibil ngunit wala namang
diumano ang mga magnanakaw na may dalang gulok mapagbintangan. Si Don Timoteo lamang daw at si
at limampung piso ang nanakaw. Simoun ang nangasiwa sa pag-aayos ng bahay na
Ayon kay Ben Zayb ay hindi tama ang salaysay ni Padre pinagdausan ng piging. Pinaalis daw ang lahat ng mga
Camorra. Kailangan daw gawing marami ang mga ‘di kailangan sa imbestigasyon.
tulisan. Natakot ang mga babaeng nakikinig sa ibinalita ni
Samantala, may nadakip sa mga tulisan. Pinaamin ito Chikoy. Hinulaan nila kung sino ang may kagagawan
at sinabing sila raw ay inanyayahang sumama sa ng lahat.
pangkat nina Matanglawin upang sumalakay sa May nagsabing ang mga prayle daw. Ang iba ay si
kumbento at mga bahay ng mayayaman. Quiroga daw, o kaya ay ang mga mag-aaral. Baka daw
Isang Kastila na mataas, kayumanggi, puti ang buhok si Makaraig. At tumingin si Kapitan Toringgoy kay
at ang pasabi ay kumikilos sa utos ng Kapitan Heneral Isagani.
na kaibigan niyang matalik ang diumano’y Ang sabi ni Chikoy, ayon daw sa ilang kawani ay si
mangunguna sa kanila. Katulong pa raw nila ang mga Simoun ang may kagagawan noon. Kaya naman
artilyero kaya wala raw dapat ikatakot. nagtaka ang lahat.
Ang hudyat pa nga daw ay isang malakas na putok Biglang naalala ni Momoy, isa sa mga dumalo sa
ngunit dahil walang putok na narinig ay inakala nilang piging, ang pag-alis ni Simoun bago magsimula ang
nilinlang sila ng kanilang tagapanguna. hapunan.
Ang sabi naman ni Chikoy ay nawawala daw si Simoun El Filibusterismo Buod Kabanata 39: Katapusang
at kasalukukang pinaghahahanap ng mga sibil. Lalong Kabanata
nabuo sa isip ng mga kababaihan ang pagiging Si Padre Florentino ay malungkot na tumugtog ng
demonyo ni Simoun na nagkatawan umanong tao. kanyang armonyum. Umalis si Don Tiburcio de
Dagdag pa ni Chikoy, iniisip umano ng mga may Espadaña sa pag-aakalang siya ang Kastilang tinutukoy
kapangyarihan na ang ilawan ang siyang sa telegrama na darakpin daw sa gabing iyon. Akala
magpapasiklab sa pulbura na nasa buong kabahayan. niya’y natunton na siya ni Donya Victorina na kanyang
Biglang natakot si Momoy ngunit nang makita ang asawa.
kasintahan na si Siensa na nakatingin sa kanya ay Isang telegrama ang pinabasa ng tenyente ng
nagtapang-tapangan ito. guwardiya sibil sa bayan kay Padre Florentino. Anang
Makaraan ng ilang sandali ay nagpaalam na si Isagani telegram, “Espanyol escondido casa Padre Florentino
at umalis. Hindi na ito kaylan man bumalik pa sa cojera remitara vivo muerte”.
kanyang amain. Si Simoun talaga ang tinutukoy sa telegrama. Sugatang
Talasalitaan: dumating sa bayan nina Padre Florentino si Simoun
 Buktot – nakakatakot may dalawang araw na ang nakararaan. ‘Di na siya
 Platero – gumagawa ng alahas inusisa ng pari. Walang alam ang pari tungkol sa mga
kaganapan noong gabi ng piging sa Maynila.
El Filibusterismo Buod Kabanata 38: Kasawiang- Ang akala ng pari ay kaya sugatan si Simoun sapagkat
palad may naghiganti dito sa kadahilanang wala na ang
Kinuha ng Pamahalaan ang lahat ng pinaghinalaang Kapitan Heneral. Ngunit paliwanag ni Simoun ay
tulisan para maitago ang kanilang kahinaan. Matapos nagkasugat lamang siya dahil sa kawalan ng pag-
ang pagsalakay ni Kabesang Tales ay anim o pitong iingat.
mga magsasaka ang dinakip ng mga sibil saka Nang matanggap ng pari ang telegrama ay naghinala
pinalakad sa init ng araw. ito na si Simoun ay tumakas sa mga kawal na
Sampu o labindalawang mga gwardia sibil naman na tumutugis sa kanya sa Maynila.
mga Pilipino ang nang-aabuso sa mga bilanggo at pilit Si Simoun naman ay ayaw magpagamot sa ospital
na pinapaamin na sila ang mga tulisan. ngunit pumayag na mag-paalaga kay Dr. De Espadaña.
Abot-siko at kabit-kabit ang gapos ng mga ito na Malubha ang sugat na natamo ni Simoun.
inilakad nang tanghaling tapat sa kainitan ng Mayo na Itinigil ni Padre Florentino ang pagtugtog at inisip ang
walang sombrero at panyapak. kahulugan ng pakutyang ngiti ni Simoun nang mabatid
Kapag may natumba at mabagal ang paglakad ng mga nito ang tungkol sa telegrama at sa ikawalo ng gabi
bilanggo ay binugbog sila at pilit na pinapatayo. ang dating mga darakip.
Nilalait pa ng ilang sibil ang mga bihag. Sa isip ng pari ay taong palalo daw si Simoun na dati’y
Ayon kay Mautang, isa sa mga Pilipinong sibil, may makapangyarihan ngunit ngayon ay kahabag-habag.
karapatan silang abusuhin ang mga bilanggo dahil Inisip din niya kung bakit sa kanya na isang paring
magkapareho lang ang kanilang nasyonalidad. Pilipino ninais ni Simoun na mamalagi at magtago
May ilang mga tulisan na lumusob sa kanilang gayong dati’y napakababa ng tingin sa kanya nito.
paglalakbay at sinimulan ang pagpalitan ng putok. ‘Di kasi pinansin noon ni Simoun ang pakisuyo ng pari
Namatay si Mautang at ilang mga gwardiya sibil. na tulungang makalaya si Isagani sa kulungan
May isang tao na nakatayo sa itaas ng bundok na dalawang buwan na ang nakararaan.
iwinawasiwas ang baril. Inutusan ng kabo si Carolino Ikinalungkot din ni Isagani ang pagkakadali ng kasal ni
na barilin iyon. Paulita at Juanito sa tulong ni Simoun. Ngunit sa kabila
Mukhang kilala ni Carolino kung sino ang taong nasa ng lahat ng ito maging ang pagtulong ni Padre
bundok ngunit hindi niya masyadong maaninagan Florentino kay Simoun ay tila ba walang pagnanasang
dahil sa init ng araw. mailigtas ni Simoun ang sarili.
Nang tingnan niya ang mga nakahandusay, nakita niya Pumasok ang pari sa silid ni Simoun at tila wala na ang
sa mga iyon ang kanyang lolo Selo. Nakatingin ito kay mapangutyang anyo sa mukha nito. Uminom pala ng
Carolino habang nakaturo ang daliri sa likod ng lason si Simoun at wari’y tinitiis ang sakit na dulot nito.
talampas. Tinangka pa ng pari na ihanap ng lunas si Simoun
Namutla si Carolino. Hindi niya inaasahang siya ang ngunit tumanggi na ito. Nagdasal ang pari at
makakapatay sa kanyang ingkong. pagkatapos ay buong kabanalang kanyang inilapit ang
Talasalitaan: isang silyon sa maysakit, at tumalagang makinig.
 Iika-ika – pipilay-pilay Dito na ipinagtapat ni Simoun ang tunay niyang
 Kabyawan – asukarera katauhan. Halos nasindak ang pari. Malungkot na
 Kapasete – helmet ngumiti ang maysakit. Tinakpan ng pari ng panyo ang
 Pagtudla – pag-asinta mukha at tumungo upang makinig. Isinalaysay ni
 Walang kaabug-abog – biglaan Simoun ang kanyang buhay.
Labintatlong taon siyang tumigil sa Europa upang Napabulong na lamang ang pari ng,
mag-aral saka bumalik sa Pilipinas na puno ng “Nasaan ang kabataang naglalaan ng magagandang
pangarap at pag-asa. Napatawad na niya noon ang sandali, ng kanilang mga pangarap at kasiglahan
mga nagkasala sa kanyang ama at piniling mabuhay alang-alang sa ikabubuti ng kanilang bayan? Saan
ng tahimik at mapayapa. Ngunit isang kaguluhan ang naroon ang handang magpakamatay upang hugasan
dumating sa kanyang buhay at sa isang iglap ay ng dugo ang napakaraming pagkakasala? Upang
nawala sa kanya ang kanyang pangalan, yaman, pag- karapatdapat ang pagpapakasakit ito’y kailangang
ibig, kinabukasan, at kalayaan. Naligtas lamang siya sa malinis at busilak. Nasaan ang kabataang may lakas na
kamatayan sa tulong ng isang kaibigan. tumanan na sa aming mga ugat, ng kalinisan ng diwa
Tinangka daw niyang maghiganti. Nagpunta siya sa na narumihan na sa amin, ng apoy ng sigla na patay na
ibang bansa dala ang bahagi ng kayamanan ng sa aming puso? O kabataan, kayo’y aming hinihintay!”
kanyang magulang at siya’y nangangalakal. Naluha ang pari at binitawan ang kamay ni Simoun.
Sumali daw siya sa himagsikan sa Kuba. Nakilala niya May kumatok na utusang nagtanong kung magsisindi
roon ang Kapitan Heneral na noon ay Kumandante pa na ng ilawan. Hinipo niya si Simoun at dahil sa liwanag
lamang. Pinautang siya at naging matalik na kaibigan ng lampara ay nabatid na ito ay patay na. Lumuhod at
dahil sa kawalang hiyaan ng kapitan na siya lang ang nanalangin si Padre Florentino.
nakaaalam. Pagkaraan ay tinawag ng pari ang mga utusan,
Sa tulong umano ng salapi ay nakuha niyang maging pinaluhod ang mga ito at pinagdasal. Umalis ang pari
kaibigan ang Kapitan Heneral at naging sunud-sunuran sa silid at kinuha ang takbang bakal ni Simoun. Dinala
pa sa kanya. niya ito sa talampas na laging inuupuan ni Isagani
Marami pang pagtatapat na sinabi si Simoun na inabot upang sisirin ng tingin ang kalaliman ng dagat.
na ng gabi nang matapos. Saglit na nanahimik at Maya-maya’y inihagis ni Padre Florentino ang mga
inihingi ng tawad ng pari ang mga pagkukulang ni takba ng brilyante at alahas ni Simoun sa dagat.
Simoun. Hiniling din ng pari na igalang ng mag- Talasalitaan:
aalahas ang kalooban ng Diyos.  Dalumat – dila
Makaraan ay nagtanong si Simoun kung bakit hindi  Gubat – giyera
siya tinulungan ng Diyos sa kanyang layunin. Ang sabi  Kahalangdon – dignidad
ng pari ay dahil masama ang kanyang pamamaraan  Lubong – lamay
saka nagpaliwanag.  Mabudhion – traydor
Tinanggap ni Simoun ang mga sinabi ng pari. Inaming  Magtutudlo – propesor
siya’y nagkamali at naitanong na dahil ba sa  Pahamatngon – banta
pagkakamaling iyon ay ipagkakait na ng Diyos ang  Pinuy’anan – tahanan
kalayaan ng isang bayan at ililigtas ang napakaraming  Pusil – baril
higit pang salarin kaysa sa kanya?  Suba – ilog
Tumugon ang pari at sinabing ang matatapat at  Ulipon – alipin
mababait ay nararapat na magtiis nang ang mga
adhika nila ay makilala at lumaganap. Ang nararapat na
gawin ay magtiis at gumawa. Sanggunian:
Napailing lamang si Simoun. Madali lamang daw https://pinoycollection.com/el-filibusterismo-buod/
sabihin ang magtiis at gumawa sa mga taong hindi pa
nakararanas ng ganoon. Natanong pa ni Simoun na
anong klaseng Diyos daw ang humingi ng ganoon
kalaking pagpapasakit.
Sinabi naman ng pari na ito raw ang isang Diyos na
makatarungan at nagpaparusa sa kakulangan ng tao
ng pananalig at sa mga gawang masama. Dagdag pa
niya,
“Pinabayaan natin ang kasamaan kaya’t katulong tayo
sa paglikha nito. Ang kalayaan ay ‘di natin dapat
tuklasin sa tulong ng patalim. Tuklasin natin ito sa
tulong ng nagpapataas ng uri ng katwiran at
karangalan ng tao. Gumawa tayo ng mabuti, tapat at
marangal hanggang mamatay tayo dahil sa kalayaan.”
Pinisil ni Simoun ang kamay ng pari. Naghari ang
katahimikan. Dalawang pisil pa. Nagbuntong hininga si
Simoun at higit na mahabang katahimikan ang
namayani.