MODYUL 4: FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNAN , AT IBA PANG KAUGNAY NA

LARANGAN

I. Mga Layunin:

Sa modyul na ito inaasahan ng iyong/ ikaw ay…

1. Maipaliwanag ang mahigpit na ugnayan ng pagpapalakas ng wikang pambansa,

pagpapatibay ng kolektibong identidad at pambansang kaunlaran.

2. Makapapapahayag ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng tradisyonal at

modernong midya ng akma sa kontekstong Filipino.

3. Malinang ang Filipino bilang daluyan ng inter/multidisplinaring diskurso at

pananaliksik na nakaugat sa mga realidad ng lipunang Pilipino.

4. Malinang ang adhikaing makibahagi sa pagbabagong panlipunan.

5. Makapag-ambag sa pagtataguyod ng wikang Filipino bilang daluyan ng makabuluhan

at mataas na diskurso na akma at nakaugat sa lipunang Pilipino, bilang wika ng pananaliksik na
naaayon sa pangangailangan ng komunidad at bansa.

II. Introduksyon:

Sa iyong panonood /pakikinig ng balita sa 24 Oras GMA, nauunawaan mo ba ng

mabuting ang mga impromasyong na kanilang hinahatid? Kung Ingles ba ang gagamiting bilang
wika ng paglalahad, may pagkakaiba kaya sa iyong karanasan? Sa modyul na ito ay pag-
aaralannatin ang halaga ng wikang Filipino na magiging daan upang mas madali tayong
nagkakaunawaan, nagkakaintindihan at nagkakaisa.

III. Mga Aralin

A. SITWASYON PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM-PANLIPUNAN

Sa pinagdaanang kolonisasyon ng Pilipinas mula sa iba’t ibang mga bansa tulad ng Spain,
United States at Japan, hindi nakapagtatakang napakalaki at napakalalim ng impluwensiya ng
mga ito sa buhay ng mga Pilipino. Sa aspekto ng wika, hindi pa rin nakakawala ang bayan sa
pagkagapos sa kolonyalismo ng nagdaan. Nagdaan na ang isang siglo mula nang makamit ang
Kalayaan sa mga Espaῆol ngunit nanatili na ang kulturang ipinamulat sa atin. Kalahating siglo
naman na ang nakalipas mula nang lumaya ang bansa sa kamay ng United States, ngunit tila
pilat na ang pagkakadikit ng wikang Ingles sa mga Pilipino – sa estado , sistemang edukasyon at
maging sa mundo ng mga korporasyon.

Maaaring maiugnay sa imperyalismong lingguwistiko ang kalagayang ito kung saan ang
pananakop sa mga bansa ay hindi nasa pisikal na aspekto kundi sa diwa at ideolohiya ng mga
mamamayan nito sa pamamagitan ng wika. Dito, ang pagkontrol ay sa isipan na ng mga
nasakop na mga mamamayan na nangyayari dahil sa walang habas na pagpapatanggap sa isang
puspusang itinuro, pinatanggap at pinagamit ang Ingles sa mga Pilipino sa panahon ng
pagsakop. Taliwas ito sa tahasang pagdadamot ng mga mananakop na Espaῆol sa kanilang wika
upang matutuhan ng mga Pilipino. Isa ito sa malinaw na dahilan kung bakit sa kabila na
malayong agwat sa haba ng pananakop ay mas nanaig at nanatili ang Ingles kaysa sa Espaῆol sa
kamalayang Pilipino. Maliban dito, tumutugma rin ang paliwanag ni Ferguson (2006) sa
artikulong The global spread of English: cause, agency, effects and policy responses sa kaso ng
pagkahumaling ng mga Pilipino sa wikang Ingles. Ayon sa kaniya, ang rasyonal sa katanyagan ng
Ingles sa sistemang edukasyon lalo na sa mga kolehiyo at mga unibersidad ay sosyo-ekonomiko.
Ipinaliwanag niya na sa pamamagitan ng pagkatuto ng wikang Ingles, higit na magkakaroon ng
access sa trabaho ang isang tao at dahil dito mas aangat ang kaniyang kalagayang ekonomiko.
Magbubunsod din ito ng paglawak ng kaniyang impluwensiya sa lipunan o access sa mga may
kapangyarihan, kultural, kapital, intelektuwal, o politika. Tinatanaw kung gayon ang pagtinging
ito na mahalaga ang gampanin ng Ingles bilang instrument sa realisasyon ng pang-angat na ito.

Sa kaso ng Pilipinas, naipapaliwanag pa rin ang pagsusuri ni Ferguson kung bakit patuloy
ang kalagayang ito. Una, ang kawalan ng ideolohikal na pagsalag sa promosyon sa Ingles bilang
pangunahing wika, diumano, ng mundo. Pangalawa, ang paniniwala sa laganap na papanaw na
may personal na bentahan sa pagtatamo ng kahusayan sa Ingles dahil ito ang wika ng
intelektuwalisadong mga larangan at gayundin ang wikang pasaporte sa paglago ng ekonomiko.
Ang mga ito ang patuloy na lumilikha ng ilusyon sa mga Pilipino na Ingles ang maghahatid sa
kanila sa mga hangaring ito, bagama’t malinaw na mangnapapabulaanan ang mga paniniwalang
ito sa karanasan ng maraming mga bansang tulad ng Japan, Germany, France, China at marami
pang iba.

Sa sistemang K-12 ng Pilipinas, gumaganda ang kalagayan ng Filipino at iba pang mga
wika sa Pilipinas. Ipinatutupad sa sistemang ito ang mother tongue-based/multilingual
education kung saan sa primaryang antas pangunahing wika ng pagtuturo ang unang wika ng
komunidad at unti-unting papasok ang paggamit ng Filipino at Ingles. Gayunpaman, ang
probisyon ng patakaran sa bilingguwal na edukasyon ay magpapatuloy ay magpapatuloy pa rin
sa mas matataas na antas tulad ng sekondarya at tersiyarya. Sa antas tersiyarya, gagamitin ang
Ingles o Filipino bilang wikang panturo sa mga tiyak na kurso. Ingles sa mga kurso sa agham,
matematika at teknolohiya; at, Filipino naman sa mga kursong nasa agham panlipunan at
humanidades. Sa kasamaang palad, ganito man ang nakasaad sa patakaran hindi naging
mahigpit ang implementasyon nito sa lahat ng mga paaralan. Sa katunayan, naging makiling pa
rin sa paggamit ng Ingles ang kalakhang bahagdan ng mga kolehiyo at unibersidad. Patunay
halimbawa noon ang paggamit ng Ingles sa pagtuturo ng mga kurso sa ekonomiks, sosyolohiya,
kasaysayan at maging sa kurso sa buhay ni Rizal. Hindi malayo kung gayon na ganito pa rin ang
magiging kalagayan ng Filipino sa bagong sistema ng edukasyon. Kolonyal pa rin at malayo sa
mapagpalayang antas ang edukasyong Pilipino. Sa Bilingguwal na Edukasyon na kung saan ang
wikang Filipino ay mapalaganap bilang wika ng literasi, madebelop bilang simbolo ng
pambansang pagkakaisa at identidad, mamodernays ito bilang wika ng scholarship at malinang
at mapakontinito para sa diskursong scholarly (nasa Fortunato, 2003), naisulong ito sa larangan
ng agham panlipunan at humanidades. Hindi man naging maigting ang pagpapatupad sa mga
probisyon ng polisiya, ang mga iskolar at akademiko ay nakapag-ambag sa matagumpay na
pagsusulong ng Filipino sa larangang ito.

Sa katunayan, sa panahon ng mga Espaῆol, nagkaroon na ng mga pagsasalin sa Filipino

ng mga dokumentong pangrelihiyon at pampanitikan at mula pa sa panahong ito ay
nagsimulanang maisulong ang mga katutubong wika ng bansa. Nagpatuloy at lalong naging
masigla ang mga ganitong tunguhin sa panahon ng mga Amerikano at maging sa panahon ng
mga Hapon. Sa kasalukuyan, bahagi na ang pagsasalin sa patuloy na pag-intelektuwalisa sa
wikang Filipino.
B. KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA PAGSUSULONG SA FILIPINO

Ang pagsasalin ay maaaring pagsasaling siyentipiko-teknikal o pagsasaling pampanitikan.

Sa pagsasaling siyentipiko-teknikal, komunikasyon ang pangunahing layon nito, samantalang sa
pagsasaling pampanitikan, nilalayon ng tagasalin na makalikha ng isang bagong obra maestro
batay sa original na akdang nakasulat sa ibang wika (Batnag, et al., 2009)

Ang pagsasaling ito, teknikal man o pampanitikan ay mahalagang instrumento para higit
pang isulong ang Filipino sa iba’t ibang larangan. Layunin nito ng maiabot sa mga Pilipino ang
mga obra maestra ng mga dakilang manunulat sa daigdig upang ang kanilang mga ideya at
karunungan ay umabot sa pakinabang ng mamamayang Pilipino. Inaasahan na ang
pagkakasalin ng mga pinakamahusay na aklat, tula, nobela, sanaysay, kuwento ,dula at
dokumento at iba pa ay maipapakita ang kakayahan ng Filipino upang magamit sa pagtalakay sa
mga temang intelektuwal, nataliwas sa popular napaniniwala ng kawalang kakayahan ng
Filipinong magamit sa mga ganitong antas ng diskurso.

Batay sa tala sa Apat na Siglo na Pagsasalin: Bibliograpiya ng mgaPagsasalinsa Filipinas

(1593-1998) ni Lila Antonio (2000), matutunghayan kung paaanong umusad ang tunguhin ng
pagsasalin sa bansa. Ang mga gawaing pagsasaling ito sa kabuuan ay nagdulot ng higit na
pagpapayabong sa mga katutubong wika sa Pilipinas kasama na ang Tagalog, Pilipino o Filipino
bilang mga wikang intelektuwal. Sa pagtalunton na ito, higit na mauunawaan ang naging
proseso at tunguhin ng naturang mga gawain.

1. Pagsasalin sa Panahon ng mga Espaῆol

Pinakabatayan sa pambansang kasaysayan ng Pilipinas ang yugto ng pagdating at

pagsakop ng mga Espaῆol. Ito’y nababaliktanawan sa kanilang pagdaong sa isla ng Limasawa
noong ika- 16 ng Marso 1521 hanggang sa pagtatapos nito sa kanilang pagsuko sa mga
Amerikano noong 1898 na pinagtibay ng nilagdaang Kasunduan sa Paris noong taon ding iyon.
 Sa mithiing kolonyalismo ng Spain, at sa layuning palaganapin ang Kristiyanismo, sinakop
nila ang Pilipinas. Dito nagsimula ang mahaba at masalimuot nating kasaysayan.

Sapagkat lubhang magkalayo ang pamilya ng mga wika sa Pilipinas at sa Spain, ang una’y
sa Austronesian at ang ikalawa’y sa Indo-European, naging mabigat na balakid ito sa mithiing
nais isakatuparan ng mga mananakop. Mahirap magkaintindihan gamit ang dalawang
magkaibang wikang ito.

Dahil sa kakaunti ang bilang ng mga prayleng misyonero, hindi lohikal na kanilang ituro
ang wikang Espaῆol sa higit na nakararaming katutubo; bagkus, sila ay nagsumikap na pag-
aralan ang ating wika upang maging mabisa ang kanilang pakikipag-ugnayan sa madla. Kasabay
ng kanilang pagkatuto sa pagsasalita ng Tagalog ay inaral nila ang balarila nito nakaalinsunod
naman ng pagsulat nila ng mga aklat ng panggramatika at mga diksyunaryo na lubhang
malaking tulong sa mas mabisa pa nilang pagkatuto.

Bilang pagtugon sa mabilis na pagpalaganap ng Kristiyanismo sa kapuluan, ang mga

Kastila ay nagsalin ng mga aklat na orihinal na nasusulat sa kanilang wika. Ukol sa katesismo,
ilan sa mga akdang na isalin ng Catecismo na pinagpapalaman nang manga pangad-yi at
maicling casaysayan na dapat pag-aralan ng taung Cristiano ni Luis de Amezquita (p.1);
Casaysayan nang Doctrina Cristiana ng quinat-ha nang P Rapalda ni Exequiel Mariko (p.2); at
ang Casalanang Veniel at ang pagtanggap na malimit nang manga sacramento ni Joaquin (p.2).
Ang mga akdang ito ay malaking tulong sa madaling pag-unawa sa turong katolisismo .

Kabilang naman sa mga akda na Halaw sa Banal na Kasulatan at Apokripo at sa Aklat sa

Buhay ng mga Santo at Ulirang Tao ang salin ni Benito Rivas sa Concepos Doctrinales y Morales
(p.3); Buhay ni Faustino at ni Matidiana sa Imperyong Roma ni Roman dela Angles (p.4); at ang
Ang manga carangalan ni Maria ni Joaquin Tuazon (p.5). Ito’y mga akdang nagtuturo ng
kabanalan at higit na inspirasyon sa pagpapakabuting loob na siya ring layon ng Kristiyanismo.

Maiuugnay naman natin ang ating mga paniniwala sa bisa ng dasal, lalo na ang mga
Kristiyanong Katoliko, sa mga turong pinababatid ng mga dokumentadong akda ukol sa mga
panalangin. Ilan sa mga ito na naisalin sa Tagalog ay ang: Ang infiernong nacabucas o manga
pagbubulay-bulay nang manga cahirapan at casa-quitan doon ni Pablo Clain S.J. (p.6); ang
salinni Ma. Alfonso Ligouri na Manga Pagninilay nilay sa Pasion nang ating Panginoong
Jesucristo (p.7); at pagsisiyam, Ocol sa capurihan nang marangal na pintacasi sa manga salot
at sakit na si San Roque ni Raymino Martinez (p.10).

Sa panahong iyon, lubhang napakahalaga ng moralidad at wastong pagkilos lalo na sa

mga kababaihan. Ito marahil ang dahilan ng paglilimbag ng mga lathalain may ganitong paksa.
Ilan sa mga nasa-Tagalog ay ang Pagtulad cay Cristo, anonimo, para sa pagsasanay sa
kabanalan (p.10); Ang icatututo nang babae sa Filipinas ni Tadeo Viz Trinidad, na isang aklat sa
kabutihang asal. (p.12); Milicia de Jesucristo ni Antonion Florentino Puansen na nagsilbing
gabay sa mga miyembro ng Confrodia (p.13); Ang mahusay na paraan ng paggagamot ayon
kay Tissot na salin ni Michael Blanco (p.140; at ang Manga Panalanging pagtatago bilin sa
caloloa ng taoung naghihingalo ni Gaspar Aquino de Belen mit (p.15). Ang dalawang huling
nabanggit na mga akda ay ukol sa paggamot sa pisikal na karamdaman at sakit ng kaluluwa.

Mapapansin na ang mga akdang yaon ay sumasailalim sa buhay ng mga tao sa naturang
panahon. Naglalaman ito ng kanilang mga kaugalian, tradisyon, alituntunin at mga bagay.

2. Pagsasalin sa Panahon ng mga Amerikano

Sa panahon ng kolonyalismong Espaῆol, tila na pinid sa karimlan at bilangguan ang mga

Pilipino. Siya’y naging Kristiyano, subalit nakakulong sila at di natamasa ang Kalayaan sa
maraming aspekto sa buhay lalo na ang Kalayaan sa pagkakamit ng karunungan. Bagama’t may
iilang na kapag-aral sa panahon na iyon, pribilehiyo ito at di Karapatan. Tanging may mga
dugong Espaῆol at mayayamang Pilipino lamang ang nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral.

Sa pagtatapos ng kasaysayan sa Panahon ng Espaῆol, naging simula ito ng

imperyalismong Amerikano sa bansa. Naging hudyat nito ang pagpirma ng Estados Unidos at
Spain ng Kasunduan sa Paris noong ika-10 ng Disyembre 1898 kung saan kasama sa kasunduang
ito ang pagpayag ng Spain na ang Pilipinas ay bahagi na ng Kolonya ng USA. Matutunghayan sa
mga nakasulat sa mga aklat pangkasaysayan na ang pagsakop ng mga Amerikano sa bansa ay
may layuning (1) ekspansiyong ekonomiko; (2) pagtatayo ng depensang military at pandagat sa
Asya- Pasipiko; at (3) pagpapalaganap ng protestantismo.
 Kaiba sa panahong Espaῆol, ang edukasyon ay nabigyan halaga sa panahon ng mga
Amerikano. Kapuwa mga mahihirap at mayayaman ay nakakapag-aral. Sa katunayan,
nagpadala ang pamahalaang Amerikano ng mga guro upang sila ang manguna sa edukasyon.
Sila ang mga sundalong nakilalasatawag sa Thomasites.

Di tulad ng Spain, itinuro rin ng mga mananakop ang kanilang wika ang Ingles. Dahil dito
yumabong at yumaman ang panitikang Filipino sa wikang Ingles. Ngunit upang lalo pang
maunawaan ng mga Pilipino ang mga panitikang ito, nagingaktibo rin ang pagsasalin sa
panahong iyon. Maraming na isaling mga tula, dula, maikling kuwento, nobela at sanaysay mga
popular na anyong pampanitikan.

Ang tula ay isang pampanitikang behikulo upang maipahayag ang damdamin.

Kadalasang paksa nito ang pag-ibig, kabiguan, pag-asa, nasyonalismo, at iba pa. Sapagkat ito’y
malayang pagpapahayag, marami sa mga tulang may iba’t ibang paksa ay naisalin sa Filipino.
Kabilang sa mga ito ang Huling Paalamni Rizal noong 1907; Una Kong Alaala ni Rizal, 1908;
Matandang Tula ni Crispin Resurreccion, 1910: Ang Awit ni Kupido ni J.C. Balmaceda, 1915;
Apoy ng Pag-asa ni Deogracias Rosario, 1921 at kaniyang Aklat ng Pag-ibig, 1925; Magsing-irog
ni P.M. Santiago, 1932; at Tatlong Larawan ng Buhay ni Conrado Acuῆa, 1938. Ang mga ito’y
tumatalakaysa halo-halong damdamin ng mga manunulat at mga mamamayan; mga
damdaming ukol sa pag-ibig , bansa, pag-asa at buhay.

Marami naming mga dula na mga obra mestra ang naisa-Filipino rin. kabilang sa
isinaling mga dula ang Noli Me Tangere ni Sofronio Calderon, 1906; Ang Hampas Lupa ni Julian
Balmaceda, 1916; Ang Masayang Balo ni Patricio Mariano, 1916; at Mga Artistang Sampay-
Bakod,1919; Ang mga Anak ni Sisa, 1929, ni Godofredo; at ang Kondesa Montecristo, 1932 ni
Jose Maria Rivera. ito’y mga dulang galling sa iba’t ibang panig ng mundo. patunay ang
mgapagsasaling ito na ang buhay ng mga Pilipino ay katulad din ng mga melodrama sa mga
akdang ito.

Ilang naman sa mga maikling kuwentong naisalin ay ang Mithi ng Bayan nu S.G.
Calderon; Pagbabalik sa Lumipas ni Aurelio Curcura; Alaalang Panibagong Taon ni Alejandro
Abadilla; at ang Tunay na Diyos ni Isaac Dizon.
 Katulad ng mga maikling kuwento, marami-rami ring mga nobela ang nagawang isalin.
Ilan dito ang Ang Hiwaga ng Paris ni Francisco Sugui: Sa Lupa’t sa langit ni Gerardo Chanco;
Dugo sa Dugo ni Francisco Laksamana: Kilabot sa Karagatan ni Leonardo Diamzon; at Ang
Palaisip na Maharlikang si Don Quijote dela Mancha ni Dionisio San Agustin.

Sumasalamin ang mga maikling kuwento’t nobelang ito sa mga pangyayari sa buhay ng
mga mamamayan sa bawat bansang pinagmulan ng mga ito. Lalo itong nagpayabong sa
edukasyong hatid ng mga Amerikano sa mga Pilipino dahil naisasalin sa kanilang ang iba’tibang
kaalaman, kultura, karanasan at kasaysayan ng iba’tibang lahi sa mundo.

Katulad ng mga naunang anyong pampanitikan, marami ring sanaysay ang naisalin
patungong Filipino. Layunin nito ang nagpapalaganap ng iba’tibang uri ng kaalaman-
pampolitika, relihiyon, panlipunan at iba pa. kabilang sa mga ito ang Ang ABC…. ng mga
Filipino ni Vales Ronquillo; Isipan Tungkol sa Hula ni Daniel ni Sofronio Calderon; Kodigo
Munisipal ni Manuel Aguinaldo; at Ang Lihim ng Ahente ng Hapon ni I.P. Caballero. Lahat ng
mga ito’y nagsilbing behikulo sa pagpapalaganap ng iba’t ibang kaalaman.

Hindi man dakila na panahon ng mga Amerikano, di rin naman maikakaila ang mga
ideolohiyang naibahagi nila sa atin. Ito’y ang mga di-maitatatwang pagkamulat sa edukasyon at
demokrasiya na sa kabilang banda ay isa ring anyo ng pagbubulag sa mga Pilipino upang sa
kalaunan ay sambahin, kontrolin at maging sunod-sunuran sa imperyalistang ito.

3. Pagsasalin sa Panahon ng mga Hapon

Ang Greater East Asia Co- Prosperity na may islogang Asyano para sa Asyano ang
propagandang ibinandera ng mga Hapones upang lalong mahikayat ang mga Pilipino sa
kanilang mga panukala. Bagama’t laganap ang himagsikan noon, patuloy pa rin naman ang
pagyabong ng edukasyon. Pinasidhi ang paggamit ng wikang Tagalog o Pilipino at sinikap na
alisin ang wikang Ingles.

Sa larangan ng pagsasaling pampanitikan, may ilang akda na naitala sa panahong iyon.

Sa pagsasalin ng tula na riyan ang Gabi ni Ildefonso Santos , 1941; at Lupalop ng
Magkakasamang Kasaganaan sa lalong Malaking Silangang Asya, 1943. ang huling nabanggit
ay lalong nakatulong sa hangarin ng mga Hapon sa Silangang Asya.

May mga dula at maikling kuwento na puspusang naisalin noon. Sa mga dula, kabilang
ang Bahay naPaupahan ni Julian Balmaceda, 1943 at ang kaniyang Diktador sa Ehipto noong
1944. Ang Dalawang Pabulang Mandarin ni Federico Sebastian at ang Limang Kuwentoni
Andersen na isinalin naman ni Antonia Villanueva. Mapapansing politikal at panlipunan ang
paksa ng mga dula, samantalang ang mga maiikling kuwento ay nasa anyong panitikang
pambata.

Ilang piling sanaysay rin ang naisalin sa Filipino. Kabilang dito ang Kautusang Panloob sa
mga Manggawa sa Arsenal, 1942; at ang Si Barrentes at ang Dulaang Tagalog, 1943 ni Julian
Balmaceda.

Tunay ngang mayabong ang kultura at wika sa panahon ng mgaHapones sapagkat

sinuportahan ng mga mananakop ang paggamit at pagpapalaganap ng mga ito. Subalit ito’y sa
isang punto de bista lamang. Hindi rin nating maikakaila ang mga tagong hangarin ng mga
mananakop na siya rin namang hinusgahan na ng ating kasaysayan.

4. Pagsasalin sa Kasalukuyang Panahon

Lumiliit ang mundo. Habang tumatagal ay lalong umiiksi at kumikitid ang pagitan ng
mgabansa sa mundo. Isa sa malaking salik sa kaganapang ito ang patuloy na umuunlad na
teknolohiya ng kompyuter at komunikasyon. Kaakibat ng pagbabagong ito ang wika. Lalo pa
itong lumiit at tilapi nag-iisa. Pinalalakas ang makapangyarihan at lalong pinahihina ang maliliit
na wika, dahil sa pangingibabaw ng malalakas na bansa ng globalisasyon.

Ang wika ang nagiging daluyan sa paglaganap ng mga kaalamang ito,subalit ang wika ay
mawawala ng kabuluhan kung ito ay hindi na iintindihan ng mga taong nakaririnig o nakababasa
nito. Upang bigyang -lunas ang ganitong suliranin, ang pagsasalin ay dapat puspusang itaguyod
at paunlarin. Maisasagawa ito sa patuloy na paglilimbag. Ang mga pinakamahuhusay na akda,
lokal man o banyaga ay dapat magkaroon ng salin sa Filipno. Ito’y upang lubos na maipamalas
at maipabatid sa mga Pilipino ang diwa at ganda ng iba’t ibang kultura at gayundin ang
kahusayan ng iba’t ibang kaalaman.

Narito ang ilang mga akdang naisalin na at ang mga tagasalin ng mga ito – mulatula,
dula, maikling kuwento, nobela at sanaysay. Ilan sa mga tulang naisalin sa kontemporaryong
panahon ang: Sa Hardin ng mga Tula, 1949, ni Rufino Alejandro; Ang Malawak na Hapag ni
Alberto Alejo; Bukang liwayway sa Dibdib ng Aprika ni Virgilio Almario; at ang Huling Paalam ni
Jose Sevilla. Ang mga tulang ito ay may iba-ibang paksa na kumakatawan sa puyos na
damdamin ng mga tao at ng lipunang kanilang ginagalawan sa isang takdang panahon.

Kabilang naman sa mga piling mga dula ang isinalain sa Filipino. Ilan ang New York sa
Tondo ni Marcelino Agana; Anim na Tauhang Naghahanap ng Isang Mangangatha ni Lilia
Antonio; Harutan ni Belinda Guttierez; at ang Balong Masaya ni Jose Victor Torres. Ang mga ito
ay sumasailalim sa realidad ng buhay ng mga Pilipino at iba pang lahi sa mundo. Marami mga
dulang dayuhan ang itinanghal sa mga teatro sa bansa, ngunit lahat ng mga ito’y nakasalin na sa
Filipino.

Samantala malaking bilang ang maikling kuwento’t nobela ang naisalin at patuloy na
isinasalin sa kasalukuyan. Ito’y mga kuwentong naglalarawan ng mga tunay na buhay ng mga
mamamayan. Ilan sa mga kuwentong ito ang: Paghahanap ni Orpha Abesamis; Lihim na Pag-
ibig ni Belves Paz; at ang Tigang na Palay ni Jun Cruz Reyes. kabilang naman sa mga nobela
ang: Munting Prinsipeng Pilay ni Rufino Alejandro; Huwag mo Akong Salangin ni Dionisio
Salazar; at ang Ilog na Walang Tulay ni Lorenzo Tabin.

Mataas din ang bilang ng mga sanaysay na naisalin sa ating wika. Kinabibilangan ito ng
mga titulong Bulag na Pagkadakila ni Erlinda Abad; Agham at Teknolohiya sa Dantaon-19 ni J.
D. Bernal; at Kriminal ng Digmaan ni Leonora Dimagiba.

Bilang isang konstitusyonal na ahensya, ang KWF ay patuloy naman ang kaniyang mga
pagsasalin. Sa katunayan, nasimulan at nagpapatuloy pa ang mgapagsasalin ng mga klasiko at
pinakamahuhusay na akdang pampanitikan sa daigdig. Isinalin din ang ilang mga klasikong akda
sa iba’t ibang larangan. Makikita sa kanilang online website na www.kwf.gov.ph ang ilang sa
mga akdang isinalin na maaari nang ma-access ng mga Pilipino upang maging hanguan ng
bagong impormasyon at kaalaman. Inaasahan na sa patuloy na inisyatibang ito, hindi lamang
mapapaunlad ang kaalamang ng mamamayan kung hindi maisusulong din ang Filipino sa isang
kalagayang intelektuwal.

C. Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa Pagsusulong sa Filipino

Ang pagsasalin ay tiyak na nag-aambag para sa pagsulong ng Filipino sa ilang

pamamaraan kabilang dito ang:

1. Sa naipamamalas na hindi hanggang sa ordinaryong talakayan lamang ang

magagamit ang Filipino kundi kaya nitong magamit sa pagpapahayag ng mga intelektuwal na
diskurso na makikita sa mga naisaling akda sa agham, teknolohiya, agham panlipunan, panitikan
at marami pang iba.

2. Napapaunlad ang korpus ng Filipino habang patuloy ang mga gawaing pagsasalin. Sa
mga katulad na inisyatiba, nabibigyang katumbas sa ating wika ang mga konsepto na tanging sa
Ingles o ibang wika natin nababasa. Maaaring ang pagtutumbas na ito ay dumaan sa
pagsakatutubo, adaptasyon o lumikha man ng mahalaga ay magkakaroon ang mga konsepto ng
mga tiyak na katumbas sa Filipino.

3. Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa iba’t ibang larangan sa pamamagitan ng

Filipino. Dahil dito, mas naitatampok ng Filipino ang kakayahan nitong maging imbakan ng
karunungan natin na tayang mahalaga sa pag-unlad at lalong pagpapabuti sa buhay ng mga
Filipino.

4. Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga naisaling akda, upang puspusang magamit
ang Filipino sa akademiya partikular sa mga kolehiyo at unibersidad. Kung mga aklat at
materyales na panturo o sanggunian ang mga naisalin magiging mas madalina ang pagtuturo at
hindi na magiging dahilan ang kawalan ng kagamitan kaya hindi ginagamit ang Filipino sa mga
kursong wala pang nalilimbag na aklat sa Filipino.
 5. Napapaunlad nito ang pedagogical idiom sa isang larangan. Bagama’t pagpapaunlad
din ito ng korpus ng Filipino, partikular na tinutukoy nito ang mga salita na magagamit para
maituro nang mabilis at episyente ang isang kurso gamit ang Filipino. Dahil sa mga naisaling
akda, unti-unti itong mabubuo ng magagagamit ng Filipino sa pagtuturo ng iba’t ibang larangan.

D. FILIPINO BILANG WIKA NG PAGTUTURO AT PANANALIKSIK SA HUMANIDADES AT AGHAM

PANLIPUNAN

Agam-agam ng maraming akademiko at maging mga estudyante kung possible nga bang
magamit ang Filipino sa pagtuturo at pananaliksik. Bagama’t may mga sumubok na
nananatiling palaisipan o sadyang ayaw tanggapin kung magiging epektibo ba ito. Kadalasang
dahilan ng ilan, possible naman na magamit ang Filipino sa mga talakayan na tila ba pantulong
na wika lamang ito at hindi ang pangunahing instrument sa pagtuturo. Maaari daw ito sa mga
pasalitang pagkakataon tulad ng mga panayam at talakayan sa klase, subalit bumabalik na sa
nakasanayang Ingles kung ito’y pasulat na.

Ano nga ba ang ipinapakita ng karanasan ng mga sumubok nang walang alinlangan sa
paggamit ng Filipino sa kanilang mga pananaliksik at pagtuturo?

E. Filipino Bilang Wika ng Pagtuturo

Maraming kaso ng paggamit ng Filipino upang ituro ang mga kurso na agham
panlipunan at humanidades. Isang magandang halimbawa ang naging karanasan ni Manuel Dy,
Jr. isang propesor ng pilosopiya sa Pamantasang Ateneo de Manila. Sa kaniyang personal na
salaysay, nagsimula na siyang magturo ng pilosopiya sa Filipino noong pang 1975.
Impluwensiya ito ng kaniyang mga kaibigan at kasamahan na nagturo din ng mga katulad na
kurso hindi sa Ingles kundi sa Filipino. Kasama sa mg impluwensiyang ito si Padre Roque
Ferriols, S. J. na isang Ilocano at si Dr. Ermita Quinto ng La Salle na isang Kapampangan.
 Hindi lamang iisang kurso sa pilosopiya ang itinuro ni G.Dysa Filipino kung hindi tatlo pa.
Ang mga ito ay mga Pilosopiya ng Tao, Pilosopiyang Moral at Pilosopiya ng Relihiyon. Tulad ng
inaasahan, lalo na sa mga unang semester ng pagtuturo, naging mapanghamon ang desisyong
ito. Mula sa hindi pagiging taal sa Tagalog dahil siya’y Cebuano hanggang sa pagtanggap at
kooperasyon ng mga estudyante niya. Subalit hindi naglaon ay naging maayos na ang daloy ng
mga talakayan sa kaniyang mga klase.

Sa karanasang ito na pagtanto ni Dy namarapat lamang nagamitin ang Filipino sa

pagtuturo ng Pilosopiya sapagkat may mga kaalaman, halimbawa sa Pilosopiya ng Tao, nahigit
na maipapaliwanag gamit ang wikang ito. Partikular na tinukoy niya ang existential
phenomenology kung saan ipinaliwanag niyang, “ ang pinakamahalagang kaalaman sa
penomenolohiya ang pagka-intensiyonal ng kamalayan, ibig sabihin, na ang kamalayan ay may
lagging tinutunguhang bagay bukod sa kamalayan mismo, na ang suheto ay lagging suheto ng
isang obheto, o na ang tao ay laging may mundo. Sa madaling salita, walang kamalayan kung
walang namamalayan; walang mundo kung walang taong malay-tao…..” at ito ayon sa kaniya ay
mas maipapaliwanag gamit ang Filipino (Dy,2003).

Ngunit hindi natapos sa paggamit ng Filipino sa loob ng klasrum ang inisyatiba niyang
ito. Upang tugunan ang mga hamon tulad ng kawalan ng babasahing nakalimbag sa Filipino
nagsalin siya ng pinakamahalagang teksto sa mga kursong itinuturo niya. Nagsulat din siya ng
sariling panayam at inilimbag para sa kapakanan ng kaniyang mga klase. Nailimbag niya noong
1979, kasama sina Padre Roque Ferriols at G. Eduardo Calasanz, ang Magpakato, Ilang
Babasahing Pilosopiko. Sinundan pa ito noong 1985 ng kaniyang Mga Babasahin sa
Pilosopiyang Moral na maituturing na kauna-unahang antolohiya ng Pilosopiyang Moral na
naisulat sa Filipino. Ginamit din sa klase ang salin ni Ferriolsna Penomenolohiya at Metapisika
ng Pag-asa para sa kursong Pilosopiya ng Relihiyon.

Hindi rin nagtapos ang paggamit ng Filipino sa kanilang mga talakayan, sapagkat
pinasulat din niya sa Filipino ang mga papel sa kurso ng mga mag-aaral.

Sa kaniyang pagtatapos ng kaniyang salaysay, nagmungkahi si Dy (2003) ng mga

praktikal na gagawin sa pagtuturo ng Pilosopiya sa Filipino na maaari naming magamit bilang
mga pamamaraan sa pagtuturo maging ng iba pang mga kurso. Narito ang ideya ng kaniyang
mga mungkahi:

1. Huwag matakot na simulan ang paggamit ng Filipino.

2. Iwasan ang Taglish.

3. Huwag matakot magkamali. Mas matuto sa pagkakamali.

4. Matuto sa mga mag-aaral at kapuwa guro.

5. Huwag mag-alinlangang humiram ng mga dayuhang salita kung walang mahanap na

salin saFilipino. Napapayaman ang isang wika sa pamamagitan ng paghiram mula sa ibangwika.

6. Magbabad sa kulturang Filipino.

7. Isulat ang mga panayam sa Filipino at ipalathala ang mgaito.

Walang pinag-iba ang karanasan nina Tereso Tullao ng La Salle at Agustin Arcenas ng UP
na nagturo naman ng mga kurso sa ekonomiks gamit ang Filipino. Hindi rin naiiba ang naging
karanasan ni Generoso Benter na gumamit naman ng Filipino sa pagtuturo ng Lohika. Pare-
pareho ang kanilang mga naging karanasan at hamon at nagkakaisa rin ang mga ito sa
pagpapatunay na epektibo at magagamit nang lubusan ang Filipino sa pagtuturo ng anumang
kurso sa humanidades at agham panlipunan kung magpupursige lamang at huwag tamarin dahil
sa mga nakaaambang hamon at kakulangan.

F. Filipino Bilang Wika ng Pananaliksik

Isa sa mga palasak at di-siyentipikong argument sa paggamit sa Filipino sa mga

intelektuwal na diskurso ay ang pagrarasong hanggang sa pasalitang talakayan lamang
magagamit ito at hindi sa mga pasulat na sitwasyon, partikular sa mga pananaliksik at iba pang
kaugnay na publikasyon. Subalit dapat tandaan na ang totoong kulang sa ganitong sitwasyon ay
hindi ang kakayahan ng wika kung hindi ang kakayahan ng taong gumagamit nito. Hangga’t
may mataas na antas na karunungang ang gumagamit nito, kakayanin ng wika ang anomang
pagdidiskursong gagawin, pasulat man yan o pasalita.

Upang makita ang kawalang basehan ng mga basehang ito makikita sa Talahanayan 5.1
ang ilang artikulo, riserts at mga tesis at disertasyon sa agham panlipunan, sining at
humanidades na gumamit ng Filipino.

Talahanayan 5.1 Pag-aaral

Artikulo at Pananaliksik May-akda

“Birhen ng Manaoag at ang tradisyon ng manag-anito” (2014) Maria Crisanta Nelmida-
Flores Daluyan 12:2
“Lawas ng panunuri sa panitikan ng Pilipinas“ (2004) Rosario Torres-Yu
Daluyan 12:1-2
“Ang sining ng paninimbang sa pagtula ni Mike L. Bigornia, Romulo P. Baquiran, Jr.
1969-1985” (2004) Daluyan 2:2
“Musika sa pambublikong paaralan sa Filipinas , 1901-1930” Raul C. Navarro
(2004) Daluyan 12:2

“Wikang bisuwal sa Kanlurang Bisaya: Pagpapahayag sa sarili Brenda Fajardo

at lugar” (2004) Daluyan 12:2
“Ang kaugnayan ng pilosopiya sa paghubog ng sosyolohiyang Gerry M.Lanuza
Filipino : Ang pagsasama, paghihiwalay at muling Daluyan 12:1
pagbabalikan ng sosyolohiya at pilosopiya” (2004)
“Feminisasyon ng paggawa: pagkalalaki sa serbisyong sector” Roland B. Tolentino
(2004) Daluyan 12:1
Bago dumating ang social work: Katutubong konsepto ng Maria Corazon J. Veneracion
pagtulong sa Filipinas (2004) Daluyan 12:1
Pagburnayan: Ang ladaoan ng mga Iloko sa tradisyong Mary Jane R. Tatel
seramiko ng Filipinas (2014) Daluyan 2:1
“Ang diyalektika ng pilosopiyang Filipino batay kay Theodor Jovito V. Carino
Adorno” (2014) Hasaan 1
“Si Roque Ferriols, wika at ang larong basketbol” (2004) Emmanuel C. De Leon
 Hasaan 1
“Taas ng diwa, linaw ng katwiran at sarap ng salita: Ang Ramon G. Guillermo
balagtasan sa pangangatwirang bayan “ (2015) Hasaan 1
“Kaya nakikinig ang lupa at lumilipad ang balita: Ang tsismis at Mark Anthony S. Dela Cruz
ang tunggalian ng mga uri salipunang Pilipino” (2014) Hasaan 1:1
“Ang proseso ng transkripsiyon ng mga inskripsiyon sa mga Ramon G. Guillermo
bato ng Ticao” (2014) Social Science Diliman 8:1
“Ang pilosopiya ng Pierre Bourdieu bilang batayang teoretikal Feorillo Demetrio at Liane
sa araling Pilipino” (2014) Liwanag
Kritike 8:2
“Pambansang Salbabida at Kadena ng Dependensiya: Isang David Micheal San Juan
Kritikal na Pagsusurisa Labor Export Policy (LEP) ng Pilipinas” Malay 27:1

“Ingles at Pedagohikal na pagganap nito sa reproduksiyon ng Gozalo Campoamor III

paggawa” (2013) Daluyan 19:1
Tesis at Disertasyon May-akda
“Wika, militarismo at ultranasyonalismo: Ang pagpaplanong Yolanda B. Alfaro
pangwika ng Japan sa Pilipinas sa panahon ng digmaan (1942-
1945)”
“Ang diskursong patriarchal sa ilang piling naratibo ng Flaudette May V. Datuin
nakalimbag na panitikan ng kilusang pambansa-demokratiko
1970-1991”
“Wika at relihiyon :Panimulang pag-aaral sa wika ng Iglesia ni Jovy M. Peregrino
Cristo (INC)
“Ang diskursong panlipunan sa mga pelikulang masaker ni Jaime Martin R. Meneses ,Jr.
Carlos J. Caparas”
“Dalumbayan ng manggagawa sa konteksto ng militanteng Apolonio B. Chua
kilusang unyonismo (1980-1994)”
“Ang relasyon ng ekonomiya at wika sa mga Belling Ayta ng Rosita M. Mendoza
Labney”
“Iba’t ibang larawan ng kababaihan sa mga piling nobela ni Consuelo F. Valerio
Lualhati Bautista”
“ Ang intelektwal na pamana ng mga pangunahing Pilipinong Emmanuel C. De Leon
pilosoper sa kasaysayan ng pamimilosopiyang Filipino: Quit,
 Mercado, Hornedo, Timbreza, Abullad at Co”

Narito ang ilan sa abstrak ng mga pananaliksik na nasa larangan ng humanidades at

agham panlipunan. Sa larangan ng pilosopiya, ang artikulong “Si Roque Ferriols, Wika at ang
Larong Basketbol” ni Emmanuel De Leon ay makikita sa Hasaan,Tomo 1 (2014)

Ang papel na ito ay tumatalakay sa gawaing pilosopikal na iminumungkahi ni Roque

Ferriols, isang paring Heswita, dalubguro at pilosopo. Sa unang bahagi ng papel, masinsinang
inuugat ang proyekto ng nasabing pilosopo. Nakasentro sa pagmumulat sa halaga ng gawing
pagkatao at pagkahiwatig ni Ferriols sa potensyal ng wika ang papel na ito. Sa pagkagising at
pagkamulat natin sa reyalidad ng wika bilang tahanan ng katotohanan, kailangang ito ng itaas
sa libel ng epistemolohiya. Kasama rito ang hamon ng pag-iisip sa gilid-gilid. Sa huling bahagi
ng papel, isang matapat na pagtingin sa larong basketbol ang ating matatagpuan magbigay ng
isang kongretong praktikum sa uring pag-iisip na inilalarawan ni Ferriols. Penomenolohikal ang
pamamaraan. Hindi ito nagnanais na maglagay ng mgaganap na depenisyon, bagkus layunin
lamang nitong maglarawan ng uring kaisipan mula sa mga tuwirang sinabi ni Ferriols sa
kaniyang mga sinulat at sa mga pahiwatig nito.

Sa larangan naman ng edukasyon, tinalakay nina Jane K. Lartec (2014) at mga

kasamahang mananaliksik mula sa Saint Louis University ang paggamit ng wikang Filipino bilang
inklusibong wika ng edukasyon. Narito ang abstrak ng kanilang pananaliksik.

Ang inklusibong edukasyon ay tumutukoy sa kagustuhang malampasan ang mga hadlang sa partisipasyon
at pagkatuto ng lahat ng mga mamamayan sa paaralan – anuman ang kanilang wika, politika na panindigan o uring
kinabibilangan. Upang matamo ito, mahalaga ang papel na ginagampanan ng inklusibong wika. Kung kaya, layon ng
pag-aaral na suriin ang paggamit ng inklusibong wika sa Filipino ng mga guro sa Paaralan ng Edukasyong Pangguro
ng Saint Louis University, Baguio City. Ginamit ang deskriptibong pamamaraan upang makuha ang mga datos mula
labing-anim na respondent. Lumabas sa resulta ng pag-aaral na ang paggamit ng mga guro ng inklusibong wika sa
Filipino ay kalimitang ukol sa katawagan sa kapansanang pisikal at mental. Natukalasan ding nangungunang salik
ang ugnayan ng wika at kultura sa paggamit ng inklusibong wika tungo sa pagpapatupad ng inklusibong edukasyon.
Sa huli, ang mga mungkahing pamantayan mula sa mga guro ay nagbibigay ng pansin sa lahat ng domeyn ng
holistikong pagkatuto gaya ng pagkakaroon ng kaalaman, pagpapahalaga, at pagsasagawa. Samakatwid, kailangang
bigyang-pansin ang ugnayan ng wika at edukasyon sa pagtamo ng inklusibong edukasyon sa lahat ng aspekto at
larangan.

Sa pag-aaral ng varyasyon ng wika, matutuklasan na iba’tiba ang diyalekto ng wikang Subanen

sa Zamboanga Peninsula sa pag-aaral ni Julieta Cruz Cebrero (2014).

Ang mga Subanen ay isa sa mga etnikong pangkat na naninirahan sa Zamboanga Peninsula. Isinagawa ang
pag-aaral upang malaman ang lingwistikong pagkakaiba sa wikang Subanen na ginagamit sa Lapuyan, Zamboanga
Del Sur at sa Sindangan, Zamboanga Del Norte. Kinalap ang mga katawagang kultural sa siklo ng buhay,
pangkabuhayan, at pananampalataya sa pamamagitan ng pamamaraang indehinus nina Santiago at Enriquez.
Sinuri ang mga ito gamit ang kwalitatibo, kwantitatibo at deskriptibong pamamaraan. Sa huli, natuklas na ang
dalawang dayalek sa Subanen ay may varyasyonal leksikon, morpolohiya, at ponolohiya.

Pagpapahalaga:

Ilan lamang ang mga halimbawang ito ng kongkretong patunay na magagawa ng

Filipinong maging wika sa matataas na antas ng diskurso. Inspirasyon din ito sa bawat
Pilipinong iskolar na maging mas agresibo sa pagsusulong sa pambansang wika sa kani-kanilang
mga diskurso. Inaasahan kung gayon sa kanila na ipagpapatuloy ang tradisyong pagsulat ng
pananaliksik, mga panayam, artikulo at iba pang anyo ng iskolarling sulatin para higit pang
maitampok ang Filipino bilang wikang intelektwalisado.

Pangalan:______________________________________ Marka:______________

Kurso/Taon at Seksyon: ___________________________Petsa:_______________

I. Panuto: Basahin ang sumusunod na mga pahayag at tukuyin kung Tama o Mali ang
ideyang ipinararating ng bawat pahayag. Isulat ang TAMA kung valid ang ideya ng pahayag at
MALI naman kung hindi. Sagutinsa ½ napahaba na papel.
__________________ 1. Ang pagsasaling pampanitikan ay higit na kultural an lapit kaysa
pagsasaling teknikal sapagkat ang buhay at tradisyon ng mga tao ang sinasalamin ng mga
akdang isinalin dito.

__________________ 2. Sa pagsusulong sa Filipino sa agham panlipunan maaaring gamitin ito

sa pagtuturo at pagsasalin, subalit hindi puwedeng sumulat ng sariling aklat sapagkat ang mga
kaalaman, sa larangan ay hindi likas sa kulturang Pilipino.

__________________ 3. Ang mga diskurso sa planong pansarili, usaping pampamilya, at mga

karaniwang kaganapan sa komunidad gamit ang Filipino ay nagpapakita ng paggamit sa Filipino
sa antas intelektuwal.

__________________ 4. Ang tao ay gumagawa ng intelektuwalisado sa wika at hindi ang wika

ang nagdadala sa taong intelektuwal.

__________________ 5. Teknikal ang siyentipiko ang naging tuon ng mga pagsasalin noong
panahon ng mga Espaῆol.

__________________ 6. Maunlad na ang mga pananaliksik sa Filipino sa humanidades at

agham panlipunan.

__________________ 7. Mahalaga ang pampanitikang pagsasalin sa larangan ng Panitikan

upang lumalim at lumawak ang pagpapahalaga rito ng mga Pilipino.

__________________ 8. Hindi sapat ang wikang Filipino upang maipaliwanag ang ilang mga
konsepto at termino sa larangan ng Humanidades at Agham Panlipunan.

__________________ 9. Mas maunlad na at ginagamit ang wikang Filipino sa sistemang

edukasyon sa Pilipinas.

__________________ 10. Sa teorya ng pantayong pananaw, mahalaga ang wikang Filipino para
sa paglinang ng sariling kultura at kasaysayan para sa mga Pilipino.

Wakas

Gabay sa Pagtalakay;
 Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa isang buong papel.

1. Ano-anong kurso ang nagamit ng Filipino bilang midyum ng pagtuturo at talakayan sa

klase? Ginagamit din ba ang Filipino sa mga kurso mo rito sa kolehiyo? Sa anong mga
pagkakataon ninyo ito nagagamit?

2. Sa mga klase mong Ingles ang pangunahing gamit bilang midyum ng instruksiyon,
posible bang gamitin ang Filipino sa mga ito? Ano ang mga konsiderasyon kaya ang dapat
mong isaalang-alang o ng guro bago simulan ang paggamit nito?

3. Saan nagkukulang ang maraming iskolar para makapag-ambag sa pagtatampok sa

Filipino bilang wika ng mga intelektwal ?Bakit sa palagay mo nangyayari ito?

4. Paano ka makapag-aambag sa popularisasyon ng paggamit ng wikang Filipino sa mga

diskursong akademiko? Magmungkahi ng mga praktikal na hakbang.

5. Sa iyong palagay kung magamit ang Filipino sa mga diskursong intelektwal, may
pakinabang ba ang mga gumagamit nito o ang komunidad na kanilang kinabibilangan sa
aspektong kultural, ekonomiko, political o sosyolohikal? Ipaliwanag.

MODYUL V: MGA BATAYANG TEORYA SA PANANALIKSIK NA AKMA SA LIPUNANG PILIPINO

I. MGA TIYAK NA LAYUNIN

Sa kabanatang ito, inaasahang ika’y,

 Matukoy ang mga mapagkakatiwalaan, makabuluhan at kapaki-pakinabang na

sanggunian sa pananaliksik;

 Malikhain at mapanuring mailalapat sa pananaliksik ang konsepto at teoryang local at

dayuhan na akma sa konteksto ng komunidad at bansa;

 Makapagpahayag ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng tradisyunal at

makabagong midyang akma sa kontekstong Pilipino; at

 Mapalalalim ang pagapapahalaga sa sariling teorya ng mga Pilipino sa iba’t ibang

larangan; at
 Makapag-ambag sa pagtaguyod ng wikang Filipino bilang daluyan ng makabuluhan at
mataas ng antas ng diskurso na akma at nakaugat sa lipunang Pilipino bilang wika ng
pananaliksik na nakaayon sa pangangailangan ng komunidad at bansa.

II. PANIMULA/ MOTIBASYON

Malaking bahagi ng isang pag-aaral o anumang uri ng pananaliksik ang teorya na

magsisilbing pundasyon ng kabuuan ng pag-aaral. Ito ang magagamit ng mananaliksik sa
pagsusuri ng kanyang mga datos na nakalap at sa pagsagot ng pangkalahatan at mga
espisipikong layunin/ tanong ng pag-aaral. Sa pamamagitan ng teorya, nagkakaroon ng
pagkakataon ang mananaliksik na bumuo ng koneksyon sa pagitan ng abstrakto at ng
konteksto. Pero, ano nga ba ang teorya?

III. MGA GAWAIN SA PAGKATOTO

A. Kahulugan at kahalagahan ng Teorya

Ang teorya ay binubuo ng mga pagsasapangungusap ng mga ideya at dalumat-salita na

nagpapaliwanag sa relasyon o pagkakaugnay-ugnay ng mga konsepto tungkol sa kaganapan,
karanasan at phenomenon (Nuncio at Nuncio, 2004)

 Ito ay tumutukoy sa estruktura ng ugnayan sa pagitan ng realidad at dalumat-salita.

 Ang teorya ay wika dahil ito ay gumagamit, lumilinang ng mga salitang ‘di payak at
nakikipagtalastasan para maunawaan at mailapit ito sa iba’t ibang tiyak na panukat, domeyn at
kaligiran ng pananaliksik.

 Binanggit sa aklat na Talaban: Komunikasyon, Pagbasa at Pananaliksik nasa paghanap ng

teoryang gagamitin, dapat isaalang-alang ang kaugnayan at balangkas nito sa pag-aaral.

Hindi uunlad ang teorya at pagteteorya sa Araling Filipino kung hindi wikang Filipino ang
gagamitin, liban nalang sa kung nasa ibang bansa na iba yong pananaw ang ginagamit o
Filipinong nasa Ingles ang kinalulunalan nila. (Nuncio at Nuncio, 2004).
Sa kabanatang ito ay tatalakayin ang mga teoryang akma sa araling P/Filipino at sa pag-aaral ng
lipunang Pilipino. Ilan sa mga ito ay ang Panatayong Pananaw ni Zues Salazar, Sikolohiyang
Filipino ni Virgilio G. Enriquez, Marxismo ni Karl Marx, Teoryang Dependensya at iba pang
nakaugnay rito.

B. TEORYANG MARXISMO TUNGO SA KAPAYAPAANG NAKABATAY SA KATARUNGAN

 Ang Marxismo ay isang kalipunan ng mga sosyolistang doktrina na itinatag nina Karl
Marx at Friedrich Engels na may matibay na paniniwalang ang kapitalistang lipunan ang tunay
na dahilan ng paghihirap ng mga tao.

“Ang kapitalistang lipunan ay binubuo ng mga kapitalista na siyang nagmamay-ari ng kapital at

ng mga manggagawang gumagawa sa kapakanan at kayamanan ng kapitalista” – Timbreza
(2002)

 Sinasabi ng mga Marxista na dehado ang kalagayan ng mga manggagawa dahil sa

kinasasangkapan lamang sila ng mga kapitalista habang patuloy sa pagkakamal ng salapi at
pagyaman.

 Habang yumayaman ang mga kapitalista ay lalo naming naghihirap ang mga manggagawa.

 Sosyalismo – isang uri ng lipunang pagmamay-ari ng mga mamamayan nito at ‘di nga
mga naghaharing uri lamang.

 Nais ng mga Marxista ang isang klasles na lipunang may tunay na kalayaan,
pagkakapantay-pantay at katarungan. Sa lipunang yaon ay wala nang mainiil (Timbreza, 2002)

 Ayon kay Timbreza (2002), sa konteksto ng lipunang Pilipino, ang Partida Komunista ng
Pilipinas o Communist Party of the Philippines at National Democratic Front ang mga
nagtataguyod ng ilang simulain at pag-aaral ng Marxismo.

 Bilang teorya, ito ay magagamit sa mga paksang pananaliksik na may kaugnayan sa:

1. Migrasyon at diaspora
2. Karahasan sa mga kababaihan

3. Pang-aabuso sa mga manggagawa

4. Kahirapan

5. Globalisasyon at iba pa

C. SIKOLOHIYANG PILIPINO: SIKOLOHIYANG NAKABATAY SA KULTURA, KASAYSAYAN AT

WIKANG KATUTUBO

Ayon kay Dr. Virgilio G. Enriquez

◦ sabi ng mga dayuhang propesor na walang sariling sikolohiya ang mga Pilipino at
ikinagalit ito ni Enriquez.

Sikolohiya

◦ Ang sikolohiya ay ang pag-aaral ng isip, diwa at asal.

Ano ang Sikolohiyang Pilipino?

Ayon kay Dr. Virgilio G. Enriquez

◦ Ang Sikolohiyang Pilipino ay ang sikolohiyang bunga ng karanasan, kaisipan at

oryentasyong Pilipino.

Sa pag-aaral ng Sikolohiyang Pilipino, mahalagang dukalin at unawain ang konsepto ng kapwa o

shared identity upang ganap na maunawaan ang pamamaraan ng pag-iisip at pagkikilos ng
isang Pilipino.

Ang kapwa ng mga Pilipino ay ibang-iba sa Ingles na others sapagkat ang kapwa ay ang
pagkakaisa ng sarili at ng ibang tao o others.

Ang pakikipagkapuwa ang pinakamahalagang sikolohiya at pilosopikong konsepto sa

Sikolohiyang Pilipino.

Itinuturing kang hindi ibang-tao bilang kung ikaw ay marunong ng sumusunod:

 Pakikitungo/Transaksyon/Paggalang

 Pakikisalamuha/Interaksyon

 Pakikilahok/Pagsama/Pagsali

 Pakikibagay/Pagsunod

 Pakikisama/Pakikiayon

 Pakikipagpalagayang-loob/Pagiging Maunawain/Pagiging Katanggap-tanggap

 Pakikisangkot/Pakikialam

 Pakikiisa/Pagkakaisa

Mahalaga ang pag-unawa sa bawat salitang nabanggit sapagkat sa konteksto ng lipunang

Pilipino, ang mga ito ay may mga espesipikong kahulugan. Bukod sa pag-unawa ng kahulugan
ng mga nabanggit na salita, narito pa ang ilang patunay na ang wikang Pilipino ay bukal ng
Sikolohiyang Pilipino.

Halimbawa:

Ang salitang hiya, hindi naman ito nangangahulugan ng shame sa wikang Ingles sapagkat
nababago ang kahulugan nito batay sa kultural na konteksto at pamamaraan ng paglalapi

Halimbawa:

Iba na ang kahulugan ng salitang nakakahiya, kahiya-hiya, hiyang-hiya, ikinahiya, ikahiya, hiyain,
manghiya, nakahihiya, mahiyain at walang-hiya.

Nariyan din ang pagkakaiba-iba ng kahulugan ng mga salitang may kaugnayan sa salitang loob

Halimbawa:

Masama ang loob, kusang-loob, kagandahang-loob, utang na loob, at mababang kalooban.

Marami ring sikolohikal na konseptong katutubo ang mga Pilipino na mahirap tumbasan o isalin
sa ibang wika.
Halimbawa:

Saling-pusa na itinuturing na makabuluhang konseptong sikolohikal sa Pilipinas na

nagpapahiwatig ng mataas na pagpapahalaga ng mga Pilipino sa damdamin ng isa’t-isa kung
kaya’t iniiwasan ang huwad na pakikipagkapwa.

Halimbawa:

Ang pamasok-butas na nangangahulugan ng pagbibigay ng ideya na ang isang tao ay hindi ang
unang dapat na nasa kanyang kinalalagyan at dahil sa ‘di napwede ang nauna ay siya na ang
nakuhang kapalit.

Bukod sa wika, mahalagang batayan din ng Sikolohiyang Pilipino ang kinagisnang sikolohiya na
sumusunod:

 Mga aral at ritwal, mga dalangin, bulong, kuwentong-bayan, alamat at epiko.

 Ang tao at ang kanyang diwa.

 Ang panahon ng pagbabagong-isip.

 Ang panahon ng pagpapahalaga sa kilos at kakayahan ng tao.

 Ang panahon ng pagpapahalaga sa suliranin sa lipunan.

Samantala, bunsod din ang pagkakatatag ng Sikolohiyang Pilipino ay nabuo din ang maka-
Pilipinong metodo sa pangangalap ng datos na binanggit nina Pe-pua at Marcelino gaya ng:

 Pagtatanong-tanong

 Pagmamasid-masid

 Panunuluyan

 Pakikipagkwentuhan

 Pakapa-kapa
Samakatwid, akmang gamitin ang pananaw na Sikolohiyang Pilipino sa mga pananaliksik sa
kasaysayan, kultura at wika ng mga Pilipino na nakatuon sa paraan ng pag-iisip at
pagpapakahulugan ng mga partisipant o saklaw ng pag-aaral.

D. BATAYANG KAALAMAN SA PANTAYONG PANANAW BILANG LENTE SA MAKA-

PILIPINONG PAG-AARAL NG KASAYSAYAN

Ang Pantayong Pananaw ay isang maka-pilipinong lente ng pangkasaysayan na binuo ni Dr. Zeus
Salazar na kinilala bilang “ama ng bagong kasaysayan”.

Ayon kay Chua (1989), ang Pantayong Pananaw ay ang pag-aaral ng kasaysayan natin sa ating
sariling perspektiba gamit ang mga konsepto/dalumat at isang wikang naiintindihan ng lahat.
Ito ay mula sa salitang tayo. Ito ay mga kwento at kasaysayan ng Pilipinong isinilaysay ng mga
Pilipino para sa mga Pilipino.

Para sa Pantayong Pananaw, dapat ang pagkukuwento ay nasa wikang naiintindihan ng halos
lahat ng Pilipino – at sa panahong ito, ito ay ang Wikang Filipino.

Binabasag nito ang kinagisnan nang makadayuhang pamamaraan ng pagsusuri at pag-aral ng

kasaysayang tuon sa perspektiba ng mga dayuhan.

Ayon kay Salazar (1997), magkakaroon lamang ng pantayong pananaw kapag gumagamit ang
lipunan at kalinangan ng Pilipinas ng mga konsepto at ugali na alam ng lahat ang kahulugan na
magiging talastasang bayan.

E. INTERSECTIONALITY: TEORYANG FEMINISMO

Batay sa tala, ang Intersectionality Theory ay isang feminismong sosyolohikal na teoryang

nabuo noong 1989 ni Crenshaw, isang critical legal scholar na Amerikano. Para kay Crenshaw,
ang teoryang Intersectionality ay naglalarawan kung paano ang iba’t ibang paraan ng
diskriminasyon ay nararanasan o kung paanong ang diskriminasyon ay bunsod ng magkakaiba
subalit magkakaugnay na elementong bumubuo sa tao o lipunan. Ayon sa mga eksperto, ang
teoryang ito ay tumutukoy sa kung paano ang iba’t ibang sangay ng identidad gaya ng lahi,
kasarian, abilidad, sekswal na oryentasyon, relihiyon at grupong kinabibilangan at mga kaugnay
nito ay nagiging ugat ng opresyon o pagmamalupit at pagmamaliit sa lipunan o pribelehiyo.

Layunin ng teoryang ito na tugunan ang rasismo, patriyarkang lipunan, opresyon ng lahi, at iba
pang uri ng diskriminasyong lumilikha ng ‘di pantay na pagtingin sa kababaihan.

Ayon naman kay Dr. Olena Hankivsky, ang Intersectionality bilang teorya ay nakabatay
sa paniniwalang ang buhay ng tao ay multidimensyonal at komplikado.

Sinabi rin ni Symington na ito ay nag-ugat sa prinsipyong ang tao ay nabubuhay sa multi-
layered identities na nagmula sa pakikipag-ugnayan at nakaugat na kasaysayan. Ipinaliliwanag
ng teoryang ito na ang tao ay bahagi ng higit pa sa isang komunidad na maaaring makaranas ng
pribelehiyo o opresyon nang magkasabay.

Sa pagsusuri ng Intersectionality bilang teorya, layunin nito naipakita ang mas makahulugang
pagkakaiba at pagkakatulad ng bawat tao upang malagpasan ang diskriminasyon upang tunay
na maramdaman ang karapatang pantao.

Sa kabuuan, ipinaliwanag ng Intersectionality Theory na ang opresyon o pagmamaliit sa isang

tao partikular na ang mga kababaihan ay bunga ng iba’tibang magkaugnay na kadahilanan.

Kung gayon, magagamit ang teoryang ito sa mga pananaliksik na umiikot sa kalagayang babae
sa iba’t ibang setting.

F. PANTAWANG PANANAW: TAWA BILANG KRITIKA

Produkto ng kritikal na isipan at malikhaing imahinasyon nina Dr. Rhoderick Nuncio at

Elizabeth Morales Nuncio (2004).

- ay nangangahulugang tawa bilang kritika sa mga isyu at tauhan sa lipunan. Ang

pantawa bilang pang + tawa ay pag-angkin at pagtukoy sa kakanyahan at kakayahan ng tawa
bilang kritika.

Paglalarawannina Nuncio at Nuncio (2004):

Ang tawa ay reaksyong pandamdamin. Isang mekanismo ang damdamin na nagbibigay ng
laman sa puwang o guwang sa damdamin ng isang taong malungkutin o taong naghahanap ng
kasiyahan sa buhay. Kaya’t mahihinuha sa sikolohiya ng tao ang paglikha ng iba’t ibang
pamamaraan (maaaring bagay, persona, o pangyayaring nagiging tampulan ng katatawanan) na
magpapaaliw sa kanya.

Tumutukoy (ang pananaw) sa pag-iisip ng tao. Pinagninilayan o pinag-iisipan ng tao ang

pagkakaroon ng pananaw. Sa pagbuo ng pananaw, inaabot ng tao ang kahalagahan o
kabalintunaan ng isang pangyayari. Kung isang interpretasyon ang pananaw, maituturing ito
bilang kritika --- na tumutukoy sa pagbasa ng karanasan, teksto, at kultura na inuunawa sa
perspektiba ng kamalayan. Samakatuwid, ang pananaw ay kritikal na pagbasa na nakaugat sa
kontekstong panlipunan.

Limang Mahahalagang Elemento

1. Midyum

2. Konteksto

3. Kontent o Anyo

4. Aktor

5. Manonood

Limang Katangian ng Pantawang Pananaw

1. Ito ay isang pagbasa ng kritikal.

2. Ito ay subjective na pagbasag sa imahe at katawan.

3. Ang pananaw na ito ay may kasaysayan.

4. Ito ay intersubjective.

5. Ito ay kapwa intertekstwal at repleksibo.

 Sa paglalapat, magagamit ang teoryang ito bilang lente sa pag-aaral o pagsusuri ng mga
dulang panteatro (komedya at sarswela) dulang panradyo (kwentong kutsero), kwentong-bayan
(kwento ni Matsing), awit, sayaw, pelikula, programa sa telebisyon, stand up comedy, at iba
pang may elemento ng pagpapatawa tungo sa pagbasang kritikal.

G. TEORYANG DEPENDENSYA

Ito ay ipinakilala ni Raul Prebisch na noon ay director ng United Nations Economic Commission
for Latin America.

Ayon sa pagsusuri, kapalit na patuloy na pagyaman ng mga mayayaman nang mga bansa sa
mundo ay ang patuloy na paghihirap ng mga maliliit, mahihirap at walang kalaban-labang mga
bansa bunsod ng mga ‘di makatarungang polisiyang pang-ekonomiyang nararanasan mula noon
hanggang sa kasalukuyang panahon,

Ito ay tinatawag ding Dependensya sa Dayuhan. Ito ay ginagamit upang ipaliwanag ang
pagkabigo ng mga ‘di industrialisadong bansa na magpaunlad ng ekonomiya sa kabila ng mga
puhunan mula sa mga industrialisadong mga bansa. Ang sentral na argumento sa teoryang ito
ay: Labis ang ‘di pagkakapantay-pantay ng ekonomiyang pandaigdig sa distribusyon ng
kapangyarihan at yaman bunga ng kolonyalismo at neokolonyalismo. Ito ang naglalagay sa
maraming bansa sa posisyon ng dependent o umasa.

Katulad ng nabanggit na, kaugnay ng teoryang ito ang konsepto ng kolonyalismo. Ayon kay
Crossman (2018). Inilarawan ng kolonyalismo ang ablilidad at kapangyarihan ng mga
industrialisado at nangungunang bansa na epektibong manakawan ng mahalagang resorses ang
kanilang mga kolonya tulad ng lakas-paggawa at mga natural na element at mineral. Sa kabilang
banda, ang neokolonyalismo ay tumutukoy sa pangkalahatang dominasyon ng mga
makapangyarihang bansa sa mga banang ‘di mauunlad kasama ang kanilang mga kolonya sa
pamamagitan ng panggigipit at opresibong rehimeng political.

Sinasabi nga ng Teoryang Dependensya na hindi tiyak na ang mga umuunlad na bansa ay
magiging industriyalisadong bansa kalaunan kung sila’y susupilin ng mga pwersang panlabas na
epektibong nagpapatupad ng dependensya sa kanila kahit pa sa mga batayang pangangailangan
sa buhay. Halimbawa ang bansang Africa na tumatanggap ng bilyong dolyar na utang mula sa
mayayamang bansa mula 1970 hanggang 2002. Nagkapatong-patong ang interes ng mga utang
na iyon. Bagama’t nabayaran na ng Africa ang kanilang utang ng kanilang mga lupain, may
bilyong utang pa rin ang Africa upang mamuhunan sa kanilang sariling ekonomiya at pag-unlad
ng tao. Malabo nang umunlad pa ang Africa liban nalang kung patatawarin ang interes ng mga
makapangyarihang bansang nagpapautang upang tuluyan nang mabura ang utang ng Africa
(Crossman, 2018). Hindi ba parang pamilyar sa atin ang kwentong Africa?

IV. PAGTATAYA

Panuto: Talakayin ang mga sumusunod na gabay na katanungan. Isulat ang iyong/inyong
kasagutan sa isang buong papel.

1. Ano ang teorya? Ano ang gamit at kahalagahan nito sa pananaliksik-panlipunan?

2. Ano-ano ang mga teorya o pananaw sa pananaliksik na akma sa lipunang Pilipino? Ano-
ano ang batayang premis at esensya ng bawat isa? At paanong ang bawat isa ay masasabing
akma sa lipunang Pilipino?

3. Ano-ano ang iba pang teorya o pananaw sa pananaliksik na akma sa lipunang Pilipino?
Ano-ano ang batayang premis at esensya ng bawat isa? Bakit at paanong ang bawat isa sa mga
iyon ay masasabing akma sa lipunang Pilipino?

4. Aling suliranin o aspektong panlipunan sa kasalukuyan ang naiisip mong/ ninyong

saliksikin? Aling teorya o pananaw sa pananaliksik ang sa palagaw mong/ninyong akmang
gamiting teoritikal na batayan? Ipaliwanag ang iyong/inyong sagot.

V. KARAGDAGANG GAWAIN

Panuto: Pumili ng dalawa mula sa mga sumusunod na paksa at pagkatapos magsaliksik

hinggil sa mga teorya, pananaw, akma sa paksang itatakda sa inyo. Isulat sa isang buong papel.
a. Pagbabaklas/Pagbabagtas

b. Bakod, Bukod, Buklod

c. Mga Kritikal na Diskurso sa Nasyonalismo

d. Mga Diskurso sa Nasyonalismo