PANAHON NG HIMAGSIKAN

HIMAGSIKAN LABAN SA KASTILA

Ang pagkakatapon kay Rizal

sa Dapitan noong 1892 ang naging
babala ng pagtatagumpay ng mga
propagandista. Gayunman, hindi
naman nanlupaypay ang mga ibang
masigasig sa paghingi ng reporma.
Ang iba’t hindi naniniwalang
reporma ang kailangan, naniniwala
silang kailangan na ng marahas na
pagbabago.

Nagbago ang takbo ng

panahon sa pagkakatatag ng
Katipunan noong gabi mismo nang
mabalitaang ipinatapon si Rizal
sa Dapitan. Si Andres Bonifacio
kasama nina Velentin Diaz, Teodoro Plata, Ladislao Diwa, Deodato
Arellano at ilan pang may diwang makabayan ay lihim na nagpulong
noong ika-7 ng Hulyo, 1892 sa isang bahay sa Azcarraga.
Itinatag nila ang Kataastaasang Kagalang-galangan na Katipunan
nang manga Anak nang Bayan (K.K.K.) o Katipunan. Nagsanduguan
sila at inilagda sa pamamagitan ng kani- kaniyang mga dugo ang
kanilang pangalan bilang kasapi ng samahan.

Ang mga manunulat na natampok sa panahong ito’y sina

Andres Bonifacio (Ama ng Katipunan) at Emilio Jacinto (Utak ng
Katipunan). Kabilang dito Pio Valenzuela. Ang wikang natatampok
nang panahong ito’y ang Tagalog. Kung sa panulat man ni
Bonifacio’y sinasabi niyang ang dapat mabatid ng mga Tagalog,
mababasa namang ang tinutukoy dito’y ang mamamayang Pilipino,
hindi naman niya matatawag na mga Pilipino sapagkat ang mga
Pilipino noo’y ang mga Kastilang ipinanganak sa Pilipinas, hindi
rin naman maaaring gamitin ang Indio sapagkat ito’y panlilibak
ng mga Kastila.

Nang naging aktibo ang mga Katipunero, gabi- gabi’y may

pagpupulng sila at nadarama ng mga Kastila na may nagaganap sa
kapaligiran lalo na sa Kamaynilaan at sa Gitnang Luzon.

Noong ika-19 ng Agosto, 1896, nabunyag kay Padre Mariano

Gil sa pamamagitan ni Teodoro Patiño ang tungkol sa Katipunan.
Dahil sa pangyayaring ito, wala nang iba pang magagawa kundi ang
makiaglabanan. Kaya noong ika-23 ng Agosto, ipinahayag nina
Bonifacio ang kanilang layunin sa pakikipaglaban. Kaya noong
ika-23 ng Agosto, ipinahayag nina Bonifacio ang kanilang layunin
sa pakikipaglaban sa Pugad- lawin. Pinunit nila ang kanilang mga
sedula at isinigaw ang “Mabuhay ang Plipinas!”

Bigo ang mga propagandista sa kanilang inaasahang

pagbabago. Naging bingi ang pamahalaan sa hinihiling ng mga
repormador. Nasasalungat ng mga prayle ang anumang mabuting
balak ng Inang Espanya para sa bansa. Patuloy ang pagdusta,
pang-aapi, pagsasamantala at ibayong paghihigpit sa mga Pilipino
ng mga pamahalaan at simbahan. Maging ang “La Liga Filipina”, na
isang samahang sibiko, ay pinaghihinalaang mapaghimagsik kaya’t
itinapon sa Dapitan ang nagtatag na si Jose Rizal. Dahil sa mga
pangyayaring ito, si Bonifacio at ang iba pa niyang mga dating
kasama sa La Liga, maliban sa mga kabilang sa gitnang-uring
patuloy na umaasa sa pagbabago, ay nagtatag ng isang samahan,
ang Kataastaasan, ang Kagalanggalangang mga Anak ng Bayan. Ang
pangkat na ito’y nawalan na ng pag-asang makakamit nila ang
kanilang mga hinihiling sa mapayapangamamaraan. Ayon sa kanila,
wala nang natitirang lunas kundi ang maghimagsik. Ang naging
laman ng panitikan ay pawing pagtuligsa sa pamahalaan at
simbahan at pagbibigay-payo sa mga Pilipino upang magising,
magkaisa at maghanda upang matamo ang minimithing kalayaan.
Ang Kataastaasang, Kagalanggalang, Katipunan ng mga Anak ng
Bayan (KKK) o Katipunan, ay isang lihim na samahan na itinatag
noong 1892 upang itaguyod ang kaisipang maka-bayan at
rebolusyonaryo sa mga Pilipino. Layunin ng samahan na sugpuin
ang patuloy na pagmamalabis at di makataong pamumuno ng mga
Espanyol sa Pilipinas tungo sa pagkakamit ng kasarinlan ng
bansa.
Mga kasapi ng KKK (Kataastaasan, Kagalanggalangang Katipunan ng
mga Anak ng Bayan).
PAKSA NG PANITIKAN:
1.Humihingi ng pagbabago o reporma sa pamamalakad ng simbahan at
pamahalaan.
2.Diwang makabayan.
3.Pag-asam o pagnanais ng kalayaan

MGA IBA’T IBANG URI NG PANITIKAN SA PANAHON NG PROPAGANDA:

1. Tula
 Katapusang Hibik ng Pilipinas ni Andres Bonifacio –
tahasang nananawagan ng pagbaklas/paghiwalay ng Pilipinas
sa “Inang Espanya”
 Mi Ultimo Adios ni Jose Rizal
 Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres Bonifacio
  Filipinas ni Jose Palma – pinagbatayan ng liriko/titik ng
Pambansang awit

2. Sanaysay
 Ang Ningning at Ang Liwanag ni Emilio Jacinto – ukol sa
masasamang dulot ng pag-ibig sa ningning ng kayamanan
 Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog ni Andres Bonifacio –
panawagan sa mga Pilipino na tuklasin kung saan nagmula
ang mga paghihirap na kanilang dinaranas (sa
KOLONYALISMO/Pananakop at pangingibabaw ng mga dayuhan)
 El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na Sampung Utos) ni
Apolinario Mabini – sampung utos na kahawig ng 10 Utos sa
Bibliya; nagbibigay-diin sa pag-ibig sa bayan at kapwa
 Kartilya ng Katipunan ni Emilio Jacinto – naglalaman ng
mga tuntuning dapat sundin ng mga Katipunero
 Ordenanzas dela Revolucion at Programa Constitucional dela
Republica Filipina ni Apolinario Mabini – dokumentong
nagpapahayag ng mga patakaran ng gobyernong rebolusyunaryo
ng mga Pilipino (na malao’y magiging republikano);
binanggit sa Ordenanzas… ang reporma sa lupa

3. Pahayagan
Hindi naging mabisa noong panahon ng Himagsikan ang mga
katha. Ang mga sanaysay at pahayagan ang naging behikulo sa
pagpapabatid sa mga tao ng mga tunay na nangyayari sa
kapaligiran. Ito ang naging mabisang tagaakay sa mga tao
upang tahakin ang landas tungo sa pagkakaroon ng kalayaan
Ilang sa mga pahayagan noon ang:

1.) Kalayaan- ang pamansag ng Katipunan. Itinatag ito noong

1896. Pinamatnugutan ito ni PioValenzuela.

2.) Diario de Manila, ang pantulong ng Kalayaan. Natagpuan

ng mga kastila ang limbagan nito kaya’t may katibayan sila
sa mga plano ng mga Katipunero.

3.) El Heraldo de la Revolicion. Makalwa sanlinggom kung

lumabas ang pahayagang ito. Limbag ito sa Unang Republika
ng Pilipinas noong 1898. Itinaguyod nito ang kaisipang
pampulitika. Nang lumaon, naging Heraldo Filipino ang
pangalan nito at kalaunan ay naging Indice Official at
Gaceta de Filipinas. Tumagal ang pahayagang ito mula ika-
28 ng Detyembre, 1898 hanggang kalagitnaan ng 1899. Layon
nitong pag-alabin ang damdaming makabayan tulad din ng mga
naunang pahayagan.
 4.) La Independencia. Naging patnugot nito si Antonio Luna.
Itinatag ito noong ika- 3 ng Setyembre, 1898.

5.) La Republika Filipina. Pinamatnugutan at itinatag ni

Pedro Paterno noong 1898.

6.) Ang Bayang Kahapis- hapis. Lumabas noong ika-24 ng

Agosto, 1899.

7.) Ang Kaibigan ng Bayan. Lumabas noong 1898.

8.) Ang Kalayaan. Tagapamalitang Tagalog at Capampangan,

Tarlac, 1899.

MGA MANUNULAT:
1. ANDRES BONIFACIO
Kabilang sa mga nagsisulat at nakapagambag ng
kanilang diwang
mapagmagsik sa panitikang Pilipino ay sina Andres
Bonifacio, Apolinario Mabini, Pio Valenzuela,
Jose Palma, at iba pa. Ang nagtatag ng Katipunan,
isang karaniwan ngunit magiting at dakilang
mamamayan ng bansang Pilipino, ay nagkubli sa mga
sagisag. Ang kaniyang mga sinulat ay malinaw na
nagpapahayag ng kaniyang mga adhikain para sa
bayan.
Unang naging bahagi ng katipunan si Andres noong 1892
pagkatapos na ipatapon si Jose Rizal sa Dapitan.
Si Andres ay binitay sa bundok ng Maragondon kasama ang
kapatid na lalaki na si Procopio noong ika 10 ng Mayo taong
1897.
MGA AKDA NI ANDRES BONIFACIO

 Katapusang Hibik ng Pilipinas

 Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog
 Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
 Katungkulang Gagawin ng mga Z, LL, B
 Katipunang Marahas ng mga Anak ng Bayan
 Tapunan ng Lingap

KATAPUSANG HIBIK NG PILIPINAS

 Sumikat na Ina sa sinisilangan
ang araw ng poot ng Katagalugan,
tatlong daang taong aming iningatan
sa dagat ng dusa ng karalitaan.

Walang isinuhay kaming iyong anak

sa bagyong masasal ng dalita’t hirap;
iisa ang puso nitong Pilipinas
at ikaw ay di na Ina naming lahat.

Sa kapuwa Ina’y wala kang kaparis…

ang layaw ng anak: dalita’t pasakit;
pag nagpatirapang sa iyo’y humibik,
lunas na gamot mo ay kasakit-sakit.

Gapusing mahigpit ang mga Tagalog,

hinain sa sikad, kulata at suntok,
makinahi’t biting parang isang hayop;
ito baga, Ina, ang iyong pag-irog?

Ipabilanggo mo’t sa dagat itapon;

barilin, lasunin, nang kami’y malipol.
Sa aming Tagalog, ito baga’y hatol
Inang mahabagin, sa lahat ng kampon?

Aming tinitiis hanggang sa mamatay;

bangkay nang mistula’y ayaw pang tigilan,
kaya kung ihulog sa mga libingan,
linsad na ang buto’t lumuray ang laman.

Wala nang namamana itong Pilipinas

na layaw sa Ina kundi pawang hirap;
tiis ay pasulong, patente’y nagkalat,
rekargo’t impuwesto’y nagsala-salabat.

Sarisaring silo sa ami’y inisip,

kasabay ng utos na tuparing pilit,
may sa alumbrado—kaya kaming tikis,
kahit isang ilaw ay walang masilip.

Ang lupa at buhay na tinatahanan,

bukid at tubigang kalawak-lawakan,
at gayon din pati ng mga halaman,
sa paring Kastila ay binubuwisan.

Bukod pa sa rito’y ang mga iba pa,

huwag nang saysayin, O Inang Espanya,
 sunod kaming lahat hanggang may hininga,
Tagalog di’y siyang minamasama pa.

Ikaw nga, O Inang pabaya’t sukaban,

kami’y di na iyo saan man humanggan,
ihanda mo, Ina, ang paglilibingan
sa mawawakawak na maraming bangkay.

Sa sangmaliwanag ngayon ay sasabog

ang baril at kanyong katulad ay kulog,
ang sigwang masasal sa dugong aagos
ng kanilang bala na magpapamook.

Di na kailangan sa iyo ng awa

ng mga Tagalog, O Inang kuhila,
paraiso namin ang kami’y mapuksa,
langit mo naman ang kami’y madusta.

ANG DAPAT MABATID NG MGA TAGALOG

NI ANDRES BONIFACIO

Itong Katagalugan, na pinamamahalaan nang unang panahon ng

ating tunay na mga kababayan niyaong hindi pa tumutulong sa
mga lupaing ito ang mga Kastila, ay nabubuhay sa lubos na
kasaganaan, at kaginhawaaan. Kasundo niya ang mga kapit-
bayan at lalung-lalo na ang mga taga-Hapon, sila’y
kabilihan at kapalitan ng mga kalakal, malabis ang
pagyabong ng lahat ng pinagkakakitaan, kaya’t dahil dito’y
mayaman ang kaasalan ng lahat, bata’t matanda at sampung
mga babae ay marunong bumasa at sumulat ng talagang
pagsulat nating mga Tagalog.

Dumating ang mga Kastila at dumulog na nakipagkaibigan. Sa

mabuti nilang hikayat na diumano, tayo’y aakayin sa lalong
kagalingan at lalong imumulat ang ating kaisipan, ang
nasabing nagsisipamahala ay nangyaring nalamuyot sa tamis
ng kanilang dila sa paghibo. Gayon man sila’y ipinailalim
sa talagang kaugaliang pinagkayarian sa pamamagitan ng
isang panunumpa na kumuha ng kaunting dugo sa kani-kanilang
mga ugat, at yao’y inihalo’t ininom nila kapwa tanda ng
tunay at lubos na pagtatapat na di magtataksil sa
pinagkayarian. Ito’y siyang tinatawag na "Pacto de Sangre"
ng haring Sikatuna at ni Legaspi na pinakakatawanan ng hari
sa Espana.
Buhat nang ito’y mangyari ay bumubilang na ngayon sa
tatlong daang taon mahigit na ang lahi ni Legaspi ay ating
binubuhay sa lubos na kasaganaan, ating pinagtatamasa at
binubusog, kahit abutin natin ang kasalatan at
kadayukdukan; iginugugol natin ang yaman, dugo at sampu ng
tunay na mga kababayan na aayaw pumayag na sa kanila’y
pasakop, at gayon din naman nakipagbaka tayo sa mga Insik
at taga-Holandang nagbalang umagaw sa kanila nitong
Katagalugan.

Ngayon sa lahat ng ito’y ano ang sa mga ginawa nating

paggugugol ang nakikitang kaginhawahang ibinigay sa ating
Bayan? Ano ang nakikita nating pagtupad sa kanilang
kapangakuan na siyang naging dahil ng ating paggugugol!
Wala kudi pawang kataksilan ang ganti sa ating mga
pagpapala at mga pagtupad sa kanilang ipinangakong tayo’y
lalong gigisingin sa kagalingan ay bagkus tayong binulag,
inihawa tayo sa kanilang hamak na asal, pinilt na sinira
ang mahal at magandang ugali ng ating Bayan; iminulat tayo
sa isang maling pagsampalataya at isinadlak sa lubak ng
kasamaan ang kapurihan ng ating Bayan; at kung tayo’y
mangahas humingi ng kahit gabahid na lingap, ang nagiging
kasagutan ay ang tayo’y itapon at ilayo sa piling ng ating
minamahal ng anak, asawa at matandang magulang. Ang bawat
isang himutok na pumulas sa ating dibdib ay itinuturing na
isang malaking pagkakasala at karakarakang nilalapatan ng
sa hayop na kabangisan.

Ngayon wala nang maituturing na kapanatagan sa ating

pamamayan; ngayon lagi nang gingambala ang ating
katahimikan ng umaalingawngaw na daing at pananambitan,
buntong-hininga at hinagpis ng makapal na ulila, bao’t mga
magulang ng mga kababayang ipinanganyaya ng mga manlulupig
na Kastila; ngayon tayo’y nalulunod na sa nagbabahang luha
ng Ina sa nakitil na buhay ng anak, sa pananangis ng
sanggol na pinangulila ng kalupitan na ang bawat patak ay
katulad ng isang kumukulong tinga, na sumasalang sa
mahapding sugat ng ating pusong nagdaramdam; ngayon lalo’t
lalo tayong nabibiliran ng tanikalang nakalalait sa bawat
lalaking may iniingatang kapurihan.

PAG-IBIG SA TINUBUANG LUPA

Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya

sa pagkadalisay at pagkadakila
gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa?
Alin pag-ibig pa? Wala na nga, wala.

Ulit-ulitin mang basahin ng isip

at isa-isahing talastasing pilit
ang salita’t buhay na limbag at titik
ng isang katauhan ito’y namamasid.

Banal na pag-ibig pag ikaw ang nukal

sa tapat na puso ng sino’t alinman,
imbit taong gubat, maralita’t mangmang
nagiging dakila at iginagalang.

Pagpupuring lubos ang nagiging hangad

sa bayan ng taong may dangal na ingat,
umawit, tumula, kumatha’t sumulat,
kalakhan din nila’y isinisiwalat.

Walang mahalagang hindi inihandog

ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
dugo, yaman, dunong, katiisa’t pagod,
buhay ma’y abuting magkalagot-lagot.

Bakit? Ano itong sakdal nang laki

na hinahandugan ng buong pag kasi
na sa lalong mahal kapangyayari
at ginugugulan ng buhay na iwi.

Ay! Ito’y ang Inang Bayang tinubuan,

siya’y ina’t tangi na kinamulatan
ng kawili-wiling liwanag ng araw
na nagbibigay init sa lunong katawan.

Sa kanya’y utang ang unang pagtanggap

ng simoy ng hanging nagbigay lunas,
sa inis na puso na sisinghap-singhap,
sa balong malalim ng siphayo’t hirap.

Kalakip din nito’y pag-ibig sa Bayan

ang lahat ng lalong sa gunita’y mahal
mula sa masaya’t gasong kasanggulan.
hanggang sa katawan ay mapasa-libingan

Walang mahalagang hindi inihandog

ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
dugo, yaman, dunong, katiisa’t pagod,
buhay ma’y abuting magkalagot-lagot.
 Bakit? Ano itong sakdal nang laki
na hinahandugan ng buong pag kasi
na sa lalong mahal kapangyayari
at ginugugulan ng buhay na iwi.

Ay! Ito’y ang Inang Bayang tinubuan,

siya’y ina’t tangi na kinamulatan
ng kawili-wiling liwanag ng araw
na nagbibigay init sa lunong katawan.

Sa kanya’y utang ang unang pagtanggap

ng simoy ng hanging nagbigay lunas,
sa inis na puso na sisinghap-singhap,
sa balong malalim ng siphayo’t hirap.

Kalakip din nito’y pag-ibig sa Bayan

ang lahat ng lalong sa gunita’y mahal
mula sa masaya’t gasong kasanggulan.
hanggang sa katawan ay mapasa-libingan
at lalong maghirap. O! himalang bagay,
lalong pag-irog pa ang sa kanya’y alay.

Kung ang bayang ito’y nasa panganib

at siya ay dapat na ipagtangkilik
ang anak, asawa, magulang, kapatid
isang tawag niya’y tatalikdang pilit.

Datapwa kung bayan ano ang bayan ng ka-Tagalogan

ay nilalapastangan at niyuyurakan
katwiran, puri niya’t kamahalan
ng sama ng lilong ibang bayan.

Di gaano kaya ang paghinagpis

ng pusong Tagalog sa puring nalait
at aling kaluoban na lalong tahimik
ang di pupukawin sa paghihimagsik?

Saan magbubuhat ang paghihinay

sa paghihiganti’t gumugol ng buhay
kung wala ring ibang kasasadlakan
kundi ang lugami sa kaalipinan?

Kung ang pagka-baon niya’t pagka-busabos

sa lusak ng daya’t tunay na pag-ayop
supil ng pang-hampas tanikalang gapos
at luha na lamang ang pinaa-agos
 Sa kanyang anyo’y sino ang tutunghay
na di-aakayin sa gawang magdamdam
pusong naglilipak sa pagka-sukaban
na hindi gumugol ng dugo at buhay.

Mangyari kayang ito’y masulyap

ng mga Tagalog at hindi lumingap
sa naghihingalong Inang nasa yapak
ng kasuklam-suklam na Castilang hamak.

Nasaan ang dangal ng mga Tagalog,

nasaan ang dugong dapat na ibuhos?
bayan ay inaapi, bakit di kumikilos?
at natitilihang ito’y mapanuod.

Hayo na nga kayo, kayong nanga buhay

sa pag-asang lubos na kaginhawahan
at walang tinamo kundi kapaitan,
kaya nga’t ibigin ang naaabang bayan.

Kayong antayan na sa kapapasakit

ng dakilang hangad sa batis ng dibdib
muling pabalungit tunay na pag-ibig
kusang ibulalas sa bayang piniit.

Kayong nalagasan ng bunga’t bulaklak

kahoy niyari ng buhay na nilanta’t sukat
ng bala-balakit makapal na hirap
muling manariwa’t sa baya’y lumiyag.

Kayong mga pusong kusang inuusal

ng daya at bagsik ng ganid na asal,
ngayon magbangon’t baya’y itanghal
agawin sa kuko ng mga sukaban.

Kayong mga dukhang walang tanging sikap

kundi ang mabuhay sa dalita’t hirap,
ampunin ang bayan kung nasa ay lunas
sapagkat ang ginhawa niya ay sa lahat.

Ipahandog-handog ang buong pag-ibig

hanggang sa mga dugo’y ubusang itangis
kung sa pagtatanggol, buhay ay mapatid
ito’y kapalaran at tunay na langit.

KATUNGKULANG GAGAWIN NG MGA Z. LL. B.

 SINULAT NI GAT ANDRES BONIFACIO

1. Sumampalataya sa Maykapal nang taimtim sa puso.

2. Gunamgunamin sa sarili tuwina na ang matapat na

pagsampalataya sa Kanya ay ang pag-ibig sa lupang
tinubuan sapagkat ito ang tunay na pag-ibig sa kapwa.

3. Ikintal sa puso ang pag-asa sa malabis na kapurihan

at kapalaran na kung ikamamatay ng tao'y magbubuhat sa
pagliligtas sa kaalipinan ng bayan.

4. Sa kalamigan ng loob, katiyagaan, katuwiran at pag-

asa sa ano mang gagawin nagbubuhat ang ikagaganap ng
mabuting ninanais.

5. Paingat-ingatang gaya ng puri ang mga bilin at

balak ng K... K... K....

6. Sa isang nasasapanganib sa pagtupad ng kanyang

tungkol, idadamay ng lahat ang buhay at yaman upang
maligtas yaon.

7. Hangarin na ang kalagayan ng isa't isa, maging

huwaran ng kanyang kapwa sa mabuting pagpapasunod at
pagtupad ng kanyang tungkol.

8. Bahaginan ng makakaya ang alin mang nagdaralita.

9. Ang kasipagan sa paghahanapbuhay ay siyang tunay na

pag-ibig at pagmamahal sa sarili, sa asawa, anak at
kapatid o kababayan.

10. Lubos na pagsampalataya sa parusang ilinalaan sa

balang suwail at magtaksil, gayundin sa pala na
kakamtan ukol sa mabuting gawa. Sampalatayanan din
naman na ang mga layong tinutungo ng K... K... K... ay
kaloob ng Maykapal, samakatwid ang hangad ng bayan ay
hangad din Niya.

2. EMILIO JACINTO
Ang utak ng Katipunan at siya ring patnugot ng Kalayaan,
pahayagan ng nasabing samahan. Ito’y naglalaman ng mga
pagtuligsa sa pamahalaan at simbahan, panawagan sa mga Pilipino
upang magkaisa at magmithi ng kasarinlan, ng pahayag o
manipesto upang ipaglaban ang kalayaan, at mga tulang
naghahandog ng buhay para sa bayan.
Si Emilio Jacinto y Dizon (Disyembre 15, 1875 - Abril 16,
1899), ay isang Heneral ng Pilipinas sa panahon ng Rebolusyong
Pilipino. Isa siya sa mga pinakamataas na opisyal ng
Rebolusyong Pilipino at isa sa pinakamataas na opisyal ng
rebolusyonaryong lipunan ng Kataas-taasan, Kagalang-galangang
Katipunan ng mga Anak ng Bayan o mas kilala sa tawag na
Katipunan. Siya ay inihalal na Kalihim ng Estado para sa Haring
Bayang Katagalugan, isang rebolusyonaryong gubyerno na itinatag
noong sumiklab ang mga labanan. Kilala siya sa mga aklat-aralin
sa kasaysayan ng Pilipinas bilang Utak ng Katipunan habang ang
ilan ay nakikipaglaban na dapat siyang makilala bilang "Utak ng
Rebolusyon" (isang pamagat na ibinigay kay Apolinario Mabini).
Si Jacinto ay nasa Sigaw ng Balintawak kasama si Andres
Bonifacio, ang Kataas-taasang Pangulo ng Katipunan, at iba pang
mga miyembro nito na nagpahiwatig ng pagsisimula ng Rebolusyon
laban sa kolonyal na pamahalaan ng Espanya sa mga isla.
MGA AKDA NI EMILIO JACINTO

 Sa May Nasang Makisanib sa Katipunang Ito

 Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B
 Liwanag at Dilim
 Ang Ningning at Liwanag
 Sa Anak ng Bayan
 Pahayag

SA MAY NASANG MAKISANIB

SA KATIPUNANG ITO
ni Gat Emilio Jacinto (1875-1899)

Sa pangangailangan na ang lahat

na nag-iibig pumasok sa
katipunang ito ay magkaroon ng
lubos na pananalig at kaisipan sa
mga layong tinutungo at mga
kaaralang pinaiiral, minarapat na
ipakilala sa kanila ang mga bagay
na ito at nang bukas makalawa’y
huwag silang magsisi at tuparing
maluwag sa kalooban ang kanilang
mga tutungkulin.

Ang kalagayang pinag-uusig ng

katipunang ito ay lubos na dakila
at mahalaga; papag-isahin ang
loob at kaisipan ng lahat ng Tagalog1 sa pamamagitan
ng isang mahigpit na panunumpa upang sa pagkakaisang
ito’y magkalakas na iwasak ang masinsing tabing na
nakabubulag sa kaisipan at matuklasan ang tunay na
landas ng Katwiran at Kaliwanagan.

Dito’y isa sa mga kauna-unahang utos ang tunay na pag-

ibig sa bayang tinubuan at lubos na pagdadamayan ng
isa’t isa.

Maralita, mayaman, mangmang, marunong, lahat dito’y

magkakapantay at tunay na magkakapatid.

Kapag karakang mapasok dito ang sinuman, tatalikdang

pilit ang buhalhal na kaugalian at paiilalim sa
kapangyarihan ng mga banal na utos ng katipunan.

Ang gawang lahat na laban sa kabanalan at kalinisan,

dito’y kinasusuklaman; kaya’t sa bagay na ito’y
ipinaiilalim sa masigasig na pakikibalita ang
kabuhayan ng sinumang nag-iibig makisanib sa
katipunang ito.

Kung ang hangad ng papasok dito’y ang tumalastas

lamang ng mga kalihiman nito, o ang ikagiginhawa ng
sariling katawan, o ang kilalanin ang mga naririto’t
nang maipagbili sa isang dakot na salapi, huwag
magpatuloy sapagkat dito’y bantain lamang ay talastas
na ng makapal na nakikiramdam sa kanya at karaka-
rakang nilalapatan ng mabisang gamut na laan sa mga
sukaban.

Dito’y gawa ang hinahanap at gawa ang tinitingnan;

kaya’t hindi dapat pumasok ang di makagagawa, kahit
magaling magsalita.

Ipinauunawa din na ang mga katungkulang ginaganap ng

lahat ng napaaanak sa katipunang ito ay lubhang
mabibigat, lalong lalo na kung gugunitain na di
mangyayaring maiiwasan at walang kusang pagkukulang na
di aabutin ng kakila-kilabot na kaparusahan.

Kung ang hangad ng papasok dito ay ang siya’y abuluyan

o ang ginhawa’t malayaw na katahimikan ng katawan,
huwag magpatuloy sapagkat mabigat na mga katungkulan
ang matatagpuan, gaya ng pagtangkilik sa mga naaapi at
madaluhong na pag-usig sa lahat ng kasamaan. Sa bagay
na ito ay aabutin ang maligalig na pamumuhay.

Di kaila sa kangino pa man ang mga nagbalang

kapahamakan sa mga Tagalog na nakaisip nitong mga
banal na kabagayan (at hindi man) at ang mga pahirap
na ibinibigay ng naghaharing kalupitan, kalikuan, at
kasamaan.

Talastas din naman ng lahat ang pangangailangan sa

salapi na sa ngayo’y isa sa mga unang lakas na
maaasahang magbibigay-buhay sa lahat. Sa bagay na ito,
kinakailangan ang lubos na pagtupad sa mga
pagbabayaran – piso sa pagpasok at sa buwan-buwan ay
sikapat. Ang salaping ito’y ipinagbibigay-alam ng nag-
iingat sa tuwing kapanahunan, bukod pa sa
mapagsisiyasat ng sinuman kailanma’t ibigin. Di
makikilos ang salaping ito kundi pagkayarian ng
karamihan.

Ang lahat ng ipinagsaysay ay dapat gunitain at

mahinahong pagbulay-bulayin sapagkat di magagnap at di
matitiis ng isang walang tunay na pag-ibig sa
tinubuang lupa at tunay na adhikaing tangkilikin ang
Kagalingan.

At nang lalong mapagtimbang ang sariling isip at

kabaitan, basahin ang sumusunod na MGA ARAL NG
KATIPUNAN NG MGA A.N.B

Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at

banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim kundi
man damong makamandag.

Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa

sarili at hindi sa talagang nasang gumawa ng
kagalingan ay di kabaitan.

Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang

pag-ibig sa kapwa, at ang isukat ang bawat kilos,
gawa’t pangungusap sa talagang Katwiran.

Maitim man o maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao’y

magkakapantay; mangyayaring ang isa’y higtan sa
dunong, sa yaman, sa ganda, ngunit di mahihigtan sa
pagkatao.

Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa

pagpipita sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna
ang pagpipita sa sarili kaysa puri.

Sa taong may hiya, salita’y panunumpa.

Huwag mong sayangin ang panahon: ang yamang mawala’y

mangyayaring magbalik, ngunit ang panahong nagdaan
na’y di na muling magdadaan.

Ipagtanggol mo ang inaapi at kabakahin ang umaapi.

Ang taong matalino’y ang may pag-iingat sa bawat

sasabihin; at matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim.

Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang

patnugot ng asawa’t mga anak; kung ang umaakay ay
tungo sa sama, ang patutunguhan ng inaakay ay kasamaan
din.

Ang babae ay huwag mong tingnang isang bagay na

libangan lamang kundi isang katuwang at karamay sa mga
kahirapan nitong kabuhayan; gamitin mo nang buong
pagpipitagan ang kanyang kahinaan at alalahanin ang
inang pinagbuhata’t nag-iwi sa iyong kasanggulan.

Ang di mo ibig gawin sa asawa mo, anak, at kapatid ay

huwag mong gagawin sa asawa, anak, at kapatid ng iba.

Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa

tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagkaparing
KAHALILI NG DIYOS, wala sa mataas na kalagayan sa
balat ng lupa. Wagas at tunay na mahal na tao kahit
laking-gubat at walang nababatid kundi ang sariling
wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi;
yaong marunong magdamdam at marunong lumingap sa
bayang tinubuan.

Paglaganap ng mga aral na ito ay maningning na sumikat

ang araw ng mahal na Kalayaan dito sa kaabang-abang
Sangkatauhan at sabugan ng matamis niyang liwanag ang
nangagkaisang magkalahi’t magkakapatid ng ligayang
walang katapusan, ang mga ginugol na buhay, pagod, at
mga tinis na kahirapa’y labis nang natumbasan.

Kung ang lahat ng ito’y matarok na ng nag-iibig

pumasok at inaakala niyang matutupad ang mga
tutungkulin, maitatala ang kanyang ninanasa sa kasunod
nito.

1Sa salitang Tagalog katutura’y ang lahat ng tumubo sa

Sangkapuluang ito, samakatwid, Bisaya man, Iloko man,
Kapampangan man, etc. ay Tagalog din.

MGA ARAL NG KATIPUNAN

Sumulat din si Andres Bonifacio ng Dekalogo. Ito ang

mga sumusunod:
10. Sa daang matinik ng buhay, lalaki ang siyang
patnugot ng asawa at mga anak; kung ang umaakay ay
tungo sa sama, ang pagtutunguhan ng inaakay ay
kasamaan din.
11. Ay ang babae ay huwag mong tignang isang bagay na
aliwan lamang, kundi isang katuwang karamay sa
kahirapan nitong buhay; gamitin mo nang buong
pagpipitagan ang kanyang kahinaan, at alalahanin ang
inang pinagbuhatan at nagiwi sa iyong kasanggulan.
12. Ang di mo ibig gawin sa asawa mo, anak at kapatid,
ay huwag mong gagawin sa asawa, anak at kapatid ng
iba.
IX. Ang sipag sa paggawa na iyong ikabubuhay ay siyang
tunay na sanhi ng pag-ibig, pagmamahal sa sarili, sa
iyong mga asawa't anak, sa iyong kapatid at mga
kababayan.
X. Parusahan ang sino mang masamang tao't taksil at
purihin ang mabubuting gawa. Dapat mong paniwalaan na
ang itinitungo ng KKK ay mga biyaya ng Diyos; na
anupa't mga ninasa ng Inang-Bayan, ay mga nasain din
ng Diyos.
1. Ang buhay na hindi ginugugol sa isang malaki at
banal na kadahilan ay kahoy na walang lilim, kundi
damong makamandag.
2. Ang gawaing magaling na nagbuhat sa paghahambog at
papipta sa sarili, at hindi talagang hangaring gumawa
ng kagalingan, ay di kabaitan.
3. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang
pag-ibig sa kapwa at ang isukat ang bawat kilos,
gawa't pangungusap sa talagang katuwiran.
4. Maitim man o maitim ang kulay ng balat, lahat ng
tao'y magkakapantay; mangyayaring ang isa'y hihigitan
sa dunong, sa yaman, sa ganda, ngunit di mahihigitan
sa pagkakatao.
 5. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa
pagpipita sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna
ang pagpipta sa sarili kaysa sa puri.
6. Sa taong may hiya, salita'y panunumpa.
7. Huwag mong sayangin ang panahon; ang yamang
nawala'y maaaring bumalik; ngunit panahong nagdaan ay
di na muling pang magdadaan.
8.Ipagtanggol mo ang inaapi; kabakahin ang umaapi.
9. Ang taong matalino'y may pag-iingat sa bawat
sasabihin; matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim.

LIWANAG AT DILIM
ni Emilio Jacinto
ANG NINGNING AT ANG LIWANAG

Ang ningning at liwanag ay nakasisira ng paningin.

Ang liwanag ay kinakailangan ng mata, upang mapagwari ang
buong katunayan ng mga bagay-bagay.
Ang bubog kung tinatamaan ng nag-aapoy na sikat ng araw ay
nagniningning; ngunit sumusugat sa
kamay ng nagaganyak na dumampot.
Ang ningning ay maraya.
Ating hanapin ang liwanag, tayo’y huwag mabigham sa
ningning. Sa katunayan ng masamang naugalian. Nagdaraan ang
isang karwaheng maningning na hinihila ng kabayong matulin?
Tayo’y magpupugay at ang isasaloob ay mahal na tao ang
nakalulan. Datapwa’y marahil naman isang magnanakaw;
marahil sa ilalim ng kanyang ipinatatanghal na kamahalan at
mga hiyas na tinataglay ay natatago ang isang pusong
sukaban.
Nagdaraan ang isang maralita na nagkakanghirap sa
pinapasan? Tayo’y mapapangiti at isasaloob: Saan kaya
ninakaw? Datapwa’y maliwanag nating nakikita sa pawis ng
kanyang noo at sa hapo ng kanyang katawan na siya’y
nabubuhay sa sipag at kapagalang tunay.
Ay! Sa ating pang-uga-ugali ay lubhang nangapit ang
pagsamba sa ningning at pagtakwil sa liwanag.
Ito na nga ang dahilang isa pa na kung kaya ang tao at ang
mga nayan ay namumuhay sa hinagpis at dalita.
Ito na nga ang dahilan na kung kaya ang mga loob na inaakay
ng kapalaluan at ng kasakiman ay nagpupumilit na lumitaw na
maningning,lalong-lalo na ang mga hari at mga Pinuno na
pinagkakatiwalaan ng sa ikagiginhawa ng kanilang mga
kampon, at walang ibang nasa kundi ang mamalagi sa
kapangyarihang sukdang ikanais at ikamatay ng Bayan na
nagbigay sa kanila ng kapangyarihang ito.
Tayo’y mapagsampalataya sa ningning; huwag nating pagtakhan
na ang ibig mabuhay sa dugo ng ating mga ugat ay
magbalatkayo ng maningning.
Ay! Kung ang ating dinudulugan at hinahinain ng puspos na
galang ay ang maliwanag at magandang asal at matapat na
loob, ang kahit sino ay walang magpapaningning pagkat di
natin pahahalagahan, at ang mga isip at akalang ano pa man
ay hindi hihiwalay sa maliwanag na banal na landas na
katwiran.
Ang kaliluhan at ang katampalasan ay humahanap ng ningning
upang huwag magpamalas ng mga matang tumatanghal ang
kanilang kapangitan; ngunit ang kagalingan at ang pag-ibig
na dalisay ay hubad, mahinhin, at maliwanag na napapatanaw
sa paningin.
Ang lumipas na pinapanginoon ng Tagalog ay labis na
nagpapatunay ng katotohanan nito.
Mapalad ang araw ng liwanag!
Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko, ay matututo kaya na
kumuhang halimbawa at lakas sa pinagdaanang mga hirap at
binatang mga kaapihan?

KALAYAAN
Ang kalayaan ng tao ay ang katwirang tinataglay na talaga
ng pagkatao na umisip at gumawa ng anumang ibigin kung
ito’y di nalalaban sa katwiran ng iba.
Ayon sa wastong bait, ang katwirang ito ay siyang ikinaiba
ng tao sa lahat ng nilalang. Ang hayop ay sinusupil at
nilulubiran sapagkat di nakatatanto ng matwid at di matwid,
di nakaaabot ng dakila at magandang gawa. Liban sa tao
lamang ang makapagsasabi ng ibig ko’t di ko ibig kaya’t
ayon sa bagay na kanyang inibig o di inibig siya’y magiging
dapat sa tawag na mabuti o masama, sa parusa o sa palo.
Kung sa tao’y wala ang kalayaan ay dili mangyayaring
makatalastas ng puri, ng katwiran, ng kagalingan, at ang
pangalang tao’y di rin nababagay sa kanya.
Ay! Kung sa mga Bayan ay sukat nang sumupil ang kulungan,
ang panggapos, at ang panghampas katulad din ng hayop ay
dahil sa ang mga A.N.B. ay di tao, pagkat ang katwiran ng
pagkatao ay namamatay na sa kanilang puso.
Kung sa santinakpan ay walang lakas, walang dunong na
makakakayang bumago ng ating pagkatao, ay wala rin namang
makapakikialam sa ating kalayaan.
Ang Kalayaan ay biyaya ng langit at hindi ng dilang
kagalingan at magandang asal.
Bakit nga, bakit natin ipagkakaloob sa kapangyarihan ng
lupa ang ipinagkaloob sa atin ng kapangyarihan ng langit?
Gayunman, ang karamihan ng mga Bayan ay lagi nang humihila
ng tanikalang mabigat ng kaalipinan. Ang kakapalan ng tao’y
iniinis ng iilang panginoong itinatanggi.
Ang Anak ng Bayan ay lagi nang inaagawan ng bunga ng
kapaguran niyang sarili upang mamalagi at madagdagan ang
kapangyarihan at bagsik ng Namamahala at Pamahalaan
(Gobyerno) na dahil sa pagkaliyo sa mabangong suob ng
mapagpuring kaakbay ay nakalilimot tuloy na ang kanilang
buong lakas, kalakhan, at kataasang ipinatatanghal ay
galing na lahat sa mga kampong inaalipin at ibinabaon sa
dalita.
Madalas namang mangyari na ang Kalayaan ay sinasakal ng
mali at bulag na pagsampalataya, ng mga laon at masasamang
ugali, at ng mga kautusang udyok ng mga akalang palamara.
Kung kaya may katwiran ay dahil may kalayaan.
Ang Kalayaan nga ay siyang pinakahaligi, at sinumang
mangapos na sumira at pumuwing ng haligi at upang maigiba
ang kabahayan ay dapat na pugnawin at kinakailangang
lipulin.
Kung ang Kalayaan ay wala, dili mangyayari ang ganito: Na
ang tao’y bumuti sapagkat ang anumang gagawin ay di
magbubuhat sa kanyang pagkukusa.
Maraming hayop, lalo na sa ibon, ang namamatay kung
kulungin dahil sa pagdaramdam ng pagkawala ng kanilang
Kalayaan. Diyata’t ikaw na itinanging may bait sa
Sandaigdigan ay daig pa ng hayop?
Ang salitang Kalayaan ay nakapaninibago sa tainga at marami
pa sa aking mga kababayan ang di nakaabot ng tunay na
kahulugan.
Kung ang Kalayaan ay wala, ang kamatayan ay makalibo pang
matamis kaysa kabuhayan.
Ang umiibig at nagpapakamatay sa dakilang kadahilanan ng
Kalayaan ay umiibig at nagpapakamatay sa kadahilanan ng
Maykapal, ang puno’t mula ng katwiran na dili maaaring
magkaroon kung ang Kalayaan ay wala.
Bakit ang Tagalog ay kulang-kulang na apat na raang taong
namuhay sa kaalipinan na pinagtipunang kusa ng lahat ng
pag-ayop, pagdusta, at pag-api ng kasakiman at katampalasan
ng Kastila?
Dahil kanyang itinakwil at pinayurakan ang Kalayaang
ipinagkaloob ng Maykapal upang mabuhay sa kaginhawaan; at
dahil dito nga’y nawala sa mga mata ang ilaw at lumayo sa
puso ang kapatak mang ligaya.

ANG TAO’Y MAGKAKAPANTAY

Ang lahat ng tao’y magkakapantay sapagkat iisa ang pagkatao
ng lahat.
Anung ganda, anung liwanag ng katotohanan ito!
Sino kaya ang pangahas na makapagsasabing higit ang kanyang
pagkatao at tangisa pagkatao ng kanyang mga kapwa?
Datapwat sa lahat ng sulok ng lupa ay naghari at nagkaroon
ng mga pangahas na ito, kaya nga’t lumabo ang ganda’t
liwanag ng dakilang katotohanan, at ang kaguluhan, ang
luha, ang dugo, ang kasukaban, ang kadiliman ay lumaganap
sa Sansinukuban.
“Kayong lahat ay magkakapantay, kayong lahat ay
magkakapatid,” sinabi bi Kristo. Ngunit ang nagpapanggap na
mga kahalili Niya, alagad at pinakahaligi ng Kanyang mga
aral ay siyang kauna-unahang napakilalang natatangi sa
madla; at ang bulag na tao’y naniwala sa kanila, dahil sa
matinding pagsampalataya na sumusunod nga sa aral ni
Kristo.
“Ang tao’y magkakapantay,” sinabi ng mga amang maiirugin ng
Sangkatauhan; at ang sabing ito’y tumalab hanggang sa
kaibuturan ng puso. Ang ulong may putong na korona ni Luis
XVI ay nalaglag; maraming setro ang nanginig sa kamay at
umuga ang luklukan ng mga hari; sampu ng mga marangyang
kahalili at alagad ni Kristo ay kinasuklaman at inilagan na
katulad din ng pag-ilang sa ulupong.
Ang lahat ng tao’y magkakapantay sapagkat iisa ang pagkatao
ng lahat. Ito’y siyang katotohanang tunay; ito ang itinatag
ng katalagahan ng lumalang ng lahat; ito ang ilaw ng pag-
asa na matatapos din ang pagkainis at titigil din sa mata
ng tao ang pagdaloy ng luha.
Kung itinititig ang mga mata ko sa kahambal-hambal na
kaanyuan ng mga Byan, ay! Di ko mapigilan na maniig sa puso
ang matinding kalungkutan. Kung minsan ang katotohanang ito
ay niyuyurakan ng kaliluhan sa tulong ng tingga ng baril at
ng tanikala ng bilangguan, dahil sa di pagkakaisa at
karuwagan ng mga Bayan. Kung minsan naman ang kaliluhan ay
nagdadamit – mahal at ang mga hamak niyang kaakbay ay di
kinukulang ng maririkit na katwirang ipinapatay sa
ginagawang mga paglapastangan sa matwid at sa pagkakapantay
ng tao, na tinatanggap naman ng Bayan dahil sa kanyang
kabulagan.
Datapwat ang katotohanan ay walang katapusan; ang matwid ay
hindi nababago sapagkat kung totoo na ang ilaw ay
nagpapaliwanag, magpahanggang kailanman ay magpapaliwanag.
Kung may matwid ako na mag-ari ng tunay na sa akin, kapag
ako’y di nakapg-ari ay di na matwid.
Kaya nga’t may panahon din na dapat antayin na ang sigaw ng
katotohanan ay sasapit sa mga isip na kinakalong ng
kadiliman, at ang matwid ng pagkakapantay-pantay ng tao ay
yayakaping tunay ng mga pusong nahihimbing sa kalikuan.
Huwag umasa na ang araw na ito ay katumbas din ng di
paniniwala sa pagka-Diyos ng Diyos. O ikaw na pinopoon sa
kataasan, di mo baga talos na ang dinaramdam ng mababa kung
iyong inaapi ay siya mo ring daramdamin kung ito’y sa iyo
gawin?
Ikaw na mayaman: Di mo ba naaabot na ang hapdi ng loob mo
kung aalisan ka ng iyong mga kayamanan ay siya ring hapdi
ng loob ng mahirap kung inaagawan ng kapos na upa ng
kanyang mga kapalagan?
Kayong malalaki, na umaasa sa kamahalan ng inyong dugo at
sa katwirang taglay ng inyong kalakhan na sumakop at
lumapastangan sa inyong mga kapwa, sandaling bukahin ang
mapagmarunong na pag-iisip sa mga halimbawang sinabi at
makikilala ninyong lubos na ang lahat ng tao ay tunay ngang
magkakapantay.
Datapwat huwag akalain ng sino pa man na ang pagkakapantay
ng tao ay nalalaban sa kataasang kinakailangan ng mga
pinunong dapat na mamahala ng Bayan. Hindi nga nalalaban,
sapagkat ang kanilang kataasan ay nabubuhat sa Bayang
kumikilala sa kanila. Ngunit ang sarili nilang pagkatao ay
kapantay din ng pagkatao ng lahat.
At dahil ang tao ay tunay na magkakapantay at walang
makapagsasabing siya’y lalong tao sa kanyang kapwa, ang
sino pa man nga na sa sarili niya lamang at sa tulong ng
iilang mapagmapuri ay lumukloksa kataasan ng kapangyarihan
at mangangahas na magpakilalang una’t mataas sa lahat,
ito’y isang sukab na loob na ibig maging panginoon – na
nagsasabi ng katwiran ngunit umuuyam sa matwid, na
nagsasabi ng kaginhawaan ngunit umiinis at nagpapadalita.
Sa walang likat na pagpupuri ng kanyang mga lilong katulong
at kaakbay, namamahay tuloy sa paniniwala na siya’y tunay
ngang hinirang ng langit na maging panginoon at kanyang
magagawa ang balang nasain ng kanyang pagkapanginoon. Ang
kanyang mga hamak na Galamay ay katulad ng aso na
napasusupil sa kanya upang makasupil sa iba na katulad ng
halimaw at magkasalo sila sa pag-inom ng dugo ng Bayan.
Inyong masdan ang kinasasapitang kahambal-hambal kung ang
pagkakapantay-pantay ng tao’y ibinabaon sa dilim ng limot
at siphayo.
Kung iginagalang ang hangin ng kapalaluan, ang bula ng
kayamanan ay lalong dapat na igalang ang magbubukid na
nabababad sa ulan at nabibilad sa araw upang mabuhay ang
lahat ng bunga ng kanyang pinagpaguran!

ANG PAG-IBIG
Sa lahat ng damdamin ng puso ng tao ay wala ngang mahal at
dakila na gaya ng pag-ibig.
Ang katwiran, ang katotohanan, ang kabutihan, ang
kagandahan, ang Maykapal, ang kapwa tao ay siya lamang na
mangyayaring maging sanhi ng pag-ibig, siya lamang na
mangyayaring maging sanhi ng pag-ibig, siya lamang
makapagpapabukal sa loob ng tunay at banal na pag-ibig.
Kung ang masama at di matwid ay ninasa rin ng loob ay hindi
ang pag-ibig ang may udyok kundi ang kapalaluan at ang
kayamuan.
Kung ang pag-ibig ay wala, ang mga Bayan ay dili
magtatagal, at kapagkarakang mapapawi sa balat ng lupa ang
lahat ng pagkaka-pisan at pagkakaisa, at ang kabuhayan ay
matutulad sa isang dahon ng kahoy na niluoy ng init at
tinangay ng hanging mabilis.
Ang pag-big, wala na kundi ang pag-ibig, ang makaaakay sa
tao sa mga darakilang gawa sukdang ikawala ng buhay sampung
kaginhawaan.
Ngunit ang kadayaan at katampalasan ay nag-aanyong pag-ibig
din kung minsan, at kung magkagayon na ay libo-libong
mararawal na pakikinabang ang nakakapalit ng kapatak na
pagkakawanggawa, na nagiging tabing pa mandin ng kalupitan
at masakim na pag-iimbot. Sa aba ng mga bulag na isip na
nahaharuyo sa ganitong pag-ibig!
Ang pag-ibig, wala na kundi ang pag-ibig, ang taning bina-
balungan ng matatamis na alaala ng nagdaan na at ng pag-asa
naman sa darating. Sa malawak na dagat ng ating mga
kahirapan at kadustaan, ang pag-ibig ay siyang nagiging
dahil lamang kung kaya natin minamahal pa ang buhay.
Kung ang magulang ay walang pag-ibig sa anak, sino ang
magbabatang mag-iiwi ng kasanggulan? At mabubuhay kaya
naman ang mga anak sa sarili nila lamang? Kung ang anak
kaya naman ay walang pag-ibig sa magulang, sino ang
magiging alalay at tungkod ng katandaan? Ang kamatayan ay
lalong matamis pa sa buhay ng matanda na nangangatal ang
tuhod at nanlalabo ang mga pagod na mata ay walang
malingapang makapag-aakay at makaaliw sa kanyang kahinaan.
Ang pagkaawa sa ating mga kapwa na inilugmok ng sawing
kapalaran hanggang sa tayo’y mahikayat na sila’y bahaginan
ng ating kamuntik na kaluwagan; ang pagtatangkakal sa
naaapi hanggang sa damayan ng panganib at buhay; ang
pagkakawanggawa na lahat kung tunay na umusbong sa puso –
alin ang pinagbuhatan kundi ang pag-ibig?
Ang tunay na pag-ibig ay walang ibinubunga kundi ang tunay
na ligaya at kaginhawahan. Kailan pa ma’t sapin-sapin ang
dagan ng pinapasan ng Bayang lipos sa kadukhaan at lungkot
ay dahil ang tunay na pag-ibig ay di siyang naghahari kundi
ang taksil na pita sa yama’t bulaang karangalan.
Sa aba ng mga Bayang hindi pinamamahayan ng wagas at
matinding pag-ibig!
Sa pag-ibig nunukal ang kinakailangan pagdadamayan at
pagkakaisang nagbibigay ng di-maulatang lakas, maging sa
pag-aabuluyan at pagtutulungan ng isa’t isa, maging sa
pagsasanggalang ng mga banal na matwid ng kalahatan.
Sa aba ng mga Bayang hindi pinamamahayan ng pag-ibig at
binubulag ng hamak na pagsasarili! Ang masasama ay walang
ibang ninanasa kundi ang ganitong kalagayan, at inuulalan
pa’t pinapasukan ng mga pagkakaalit, kaguluhan,
pagtataniman, at pagpapatayan, sapagkat kinakailangan ng
kanilang kasamaan na ang Anak ng Bayan ay magkabukod-bukod
upang kung mahina na’t dukha sa mga pag-iiringan ay
makapagpasasa sila sa kanyang kahinaan at kadukhaan.
O, sino ang makapagsasaysay ng mga himalang gawa ng pag-
ibig?
Ang pagkakaisa na siya niyang kauna-unahang nagiging bunga
ay siyang lakas at kabuhayan; at kung at kung nagkakaisa
na’t nag-iibigan, ang lalong malalaking hirap ay magaang
pasanin at ang munting ligaya’y nilalasap na malaki. Kung
bakit nangyayari ang ganito ay di matatalos ng mga pusong
hindi nagdadamdam ng tunay na pag-ibig sa kapwa.
At upang mapagkilalang magaling na ang pag-ibig ay siya
ngang susi at mutya ng kapayapaan at ligaya, ikaw na
bumabasa nitong magugulong talata: Mapagnanakawan mo kaya,
mapagdadayaan o matatampalasan ang iyong ina’t mga kapatid?
Hindi nga, sapagkat sila’y iyong iniibig, at bagkus pang
dadamayan ng dugo at sampu ng buhay kung sila’y makikitang
inaapi ng iba.
Gayon din naman kung ang lahat ay mag-iibigan at
magpapalagayang tunay na magkakapatid. Mawawala ang mga
pag-aapihan, ang lahat ng nagbibigay ng madlang pasakit at
di-mabatang mga kapaitan.
Kung ang pag-ibig sa kapwa ay wala, nilulunod ng malabis na
pagsasarili ang magagandang akala. Ang mga tapat na nais at
ang tinatawag na marunong ay ang mabuting magparaan upang
magtamasa sa dagta ng iba; at ang tinatawag na hangal ay
ang marunong dumamay sa kapighatian at pagkaapi ng kanyang
mga kapatid.
Maling mga isip at ligaw na loob ang nananambitan. Hinggil
sa mga hirap ng tao na inaakalang walang katapusan! Sukat
ang mamahay at manariwang muli sa mga puso ang wagas na
pag-ibig sa kapwa at ang tinatawag na bayan ng hinagpis ay
matutulad sa tunay na paraiso.

ANG BAYAN AT ANG MGA (GOBYERNO) PINUNO

Ngayong bumanag na sa langit na ating sinisilangan ang
liwayway ng Kalayaan, at ang landas ng tunay na ligaya ay
siyang naging panatang lalakaran, hanggang sa masapit ang
hangganan ng nais, ngayon nga dapat na tantuin ng Anak ng
Bayan ang maraming bagay na di maaaring kanyang natanto sa
kapanahunang inaalipin ng Kastila.
Ang mga bagay na ito ay kinakailangang maalaman, pagkat
siyang bulaklak kung baga sa bunga, ang hangin kung baga sa
layag, at dahil sa nagtuturo na kung ano ang Bayan at kung
ano ang Gobyerno upang maging tunay at manatili sa isa’t
isa ang bigat na dapat taglayin sa timbangan ng katwiran.
Kailan pa ma’t dili ito ang siyang mangyayari ay nalilihis
ng daan, at ang lalong magagandang nasa at akala ay
pangarap na mistula, at ang maririkit na talumpati’t
pangungusap ay marayang hibo.
O, Anak ng Bayan! Dili-dilihin mong palagi ang iyong pinu-
hunang duho at mga kahirapan, ang iniubos mong lakas at
pagpupumilit na ang puri’t katwirang nakalugmok ay
mapabangon sa panibagong buhay. Iyong dili-dilihin, at ikaw
ay manghihinayang, kung muling maagaw ang iyong mga matwid
sa kanylagan mo’t kahinaan ng loob.
Huwag mong kalimutan na ang bagong pamumuhay ay
nangangailangan ng bagong ugali.
At sino ang makapagsasabi? Maaaring mamahala ang mga hangal
at lilong Pinuno, na mag-akala ng sa sarili bago ng sa iyo,
at salawin ka sa ningning ng kanilang kataasan at mga
piling pangungusap na nakalalamuyot. Kinakailangan ngang
matalastas mo’t mabuksang tuluyan ang iyong pag-iisip, nang
makilala mo ang masama at mabuting Pinuno, at nang huwag
masayang ang di-masukat mong mga pinuhunan.
Ang bayan na dito’y sinasabi ko ay hindi ang kapisanan ng
mga taong nananahan sa gayong lugar, kundi ang katipunan ng
lahat ng Tagalog; ng lahat na tumubo sa Sangkapuluan.
Dapwat ang alinmang katipunan at pagkakaisa ay nangangai-
langan ng isang pinakaulo, ng isang kapangyarihang una sa
lahat na sukat makapagbigay ng magandang ayos,
makapagpanatili ng tunay na pagkakaisa at makapag-akay sa
hangganang ninais, katulad ng sasakyang itinutugpa ng
bihasang piloto, na kung ito’y mawala ay nanganganib na
maligaw at abutin ng kakila-kilabot na kamatayan sa laot ng
dagat, na di makaaasang makaduduong sa pampang ng maligaya
at payapang kabuhayang hinahanap.
Ang pinakaulong ito ay siyang tinatawag ng Pamahalaan o
Gobyerno at ang gaganap ng kapangyarihan ay
pinangangalanang mga Pinuno ng Bayan.
Ang kadahilanan nga ng mga Pinuno ay ang Bayan, at ang
kagalingan at kaginhawaan nito ay siyang tanging dapat
tunguhin ng lahat nilang gawa at kautusan.
Ano pa mang mangyayari, ang mga Pinuno ay siyang mananagot.
Tungkol nila ang umakay sa Bayan sa ikagiginhawa. Kailan pa
ma’t maghirap at maligaw ay kasalanan nila.
At kung ang nagkakasala sa isang tao ay pinarusahan, ano
kaya ang nararapat sa nagkakasala sa Bayan, sa yuta’t
yutang mga kapwa? Sakali’t ang pagkaligaw ay dahil di
nababatid ang daan, ano’t hindi pinabayaang mag-akay ang
isang nakaaalam?
Lisanin na natin ang pag-uugaling dinadala ang dating pani-
niwala na ang mga Pinuno ay panginoon ng Bayan at magaling
ang kaginhawahan ng lahat ay siya nilang tungkol upang
huwag nilang makalimutan.
Ako’y naniniwala at lubos kong pinananaligan na ang
kaluwagan ng alinmang Bayan ay sa kanya din dapat na
hanapin. Ang Bayang nakakikilala at umiibig sa matwid, na
inaakay ng kabaitan at mahal ang kaasalan, ay di pababahala
sa kangino pa mang panginoon, di paiilalim sa kapangyarihan
ng lakas at daya. Di aalalay sa palalo’t masibang kaliluhan
na maghari sa taluktok ng kataasan.
Kaya nga’t dahil sa ito’y siya kong pinaniniwalaan ay siya
ko namang ipinaliliwanag sa Anak ng Bayan, pagkat sa
paraang ito lamang makakalimutan na’t di na masasabi
kailanman sa atin ang sumusunod na mga titulo ni Baltazar:
“Kaliluha’t sama ang ulo’y nagtayo
at ang kabaitan kimi’t nakayuko.”
Nakita na nga natin na ang lahat ay magkakapantay; at ang
kataasan ng mga pinuno ay di tinataglay ng sarili nilang
pagkatao pagkat sila’y kapantay din ng lahat.
Kaya nga’t ang alinmang kapangyarihan upang maging tunay at
matwid ay sa Bayan lamang at sa kanyang mga tunay na
Pinaka-katawan dapat na manggaling.
Sa madaling salita, di dapat nating kilalanin ang pagkatao
ng mga Pinuno na mataas kaysa madla. Ang pagsunod at
pagkilala sa kanila ay dahil sa kapangyarihang ipinagkaloob
ng Bayan, suma-katwid, ang kabuuan ng mga kapangyarihan ng
bawat isa.
Sa bagay na ito, ang sumusunod sa mga pinunong inilagay ng
Bayan ay dito sumusunod, at sa paraang ito’y nakikipag-isa
sa kalahatan. At ang pakikipag-isang ito ay siyang daang
tangi ng kaasyusang kinakailangan ng kabuhayan ng Bayan.
Ito’y siyang paraan lamang upang ang malupit at marayang
kaliluhan na ngayo’y lumagpak na ay huwag na muling
magbangon at magdamit-bayani o tagapagtanggol kaya ng Bayan
at kalayaan. Na kung magkaganito ma’y kanyang ililihis ang
katwiran, iinisin ang Bayan at sasakalin ang kalayaan sa
dahilang hango din kunwari sa tatlong bagay na ito at
kawili-wiling dinggin.
Wala na ngang makapangangalaga sa sarili na gaya ng tunay
na may katawan. Gayundin naman ang Bayan. Upang huwag
magaga, huwag maapi, kinakailangang magkaloobito na
kunilala at tumakwil sa mga lilong may balatkayo.
Sa katahimikan ng bawat panig ng Bayan at kaalwanan ay
hindi maaaring di pamagitanan ng isang kataas-taasang
kapangyarihang hango sa kabuuan at laan sa laging
pagkakaisang binhi ng lakas at kabuhayan.
Magbuhat nga sa lalong mataas na pinuno hanggang sa kahu-
lihulihang mamamayan ay dapat na gumamit ng lubos na
pitagan at pagtupad sa mga pasiya ng kataas-taasang
kapangyarihang ito na hinahango sa kabuuan at ginaganap sa
kaparaanan ng kapisanan ng mga Pinakakatawan ng Bayan o
Kongreso.
Ay! Ngunit ang tunay na nararapat at ang katwiran ay
madalas na guluhin at takpan ng malabis na paghahangad ng
karangalan, ng lampas na pag-iimpok sa sarili, at ng
gumigiit na gawing masasama.
Ang kapangyarihan ng mga Pinuno ay dapat na iasa lamang sa
pag-ibig at pagmamahal ng Bayan, na dili mangyayaring
makamtan kundi sa maganda’t matwid na pagpapasunod.
Anung laking kamalian ng mga pusong maisip na nagpupumilit
magpasikat ng kapangyarihan sa kaparaanan ng lakas ng
baril! Mga pikit na mata! Aayaw kumuhang halimbawa sa mga
nangyaring kakilakilabot sa mga nagdaang panahon!
Wala nang magaang akayin na gaya ng mga loob na tapat;
datapwat wala namang napopoot na gaya nila laban sa di
matwid at mararahas na paraan at sa hamak na
pagpapakumbaba.
Lagi nang sinasambit ang katwiran ng mga Pinuno at ang mga
utang na loob sa kanila ng Bayan. Ito’y siyang karaniwang
nakikita sa mga Pamahalaan. Datapwat ang Bayan ang siyang
may katwiran, pagkat ang tungkol at matwid ng mga Pinuno ay
laan at pawang dapat na isukat sa kapakinabangan at
niloloob ng Bayan. Iilan ang nakatatatanto o ibig tumanto
ng katotohanang ito.
Ang kaginhawahan, wala na kundi ang kaginhawahan ng Bayan,
ang siyang talagang katwiran at kadahilanan, ang simula’t
katapusan, ang hulo’t wakas ng lahat ng katungkulan ng mga
tagapamahala.
Ngunit ang kaginhawahang ito’y madalas agawin at hatiin
kung ang mga karangalan ay kinakamtan ng mga sukab na
mapagmapuri, kung ang mga pala at katwiran ay ibinibigay sa
udyok ng suhol at pagkapit sa malalaki. Siya nang pagyaman
ng masasama at paglitaw ng mga palalo.
Umasa na ang masasamang ito’y bumago at kusang bumuti ay
malaking kamalian. Ang mga ito’y katulad ng hunyango na
bumabagay sa kulay ng kahoy na dinadapuan. Ang lunas na
kinakailangan upang huwag mangyari at masunod ang
papaganitong kasamaan ay wala kundi ang pagliliwanag ng
isip ng Bayan at ang bagong pag-uugali.
Ang mga kautusan nga, dahil nagbubuhat sa loob ng Bayan, ay
unang dapat na igalang at sundin bago ang mga Pinuno pagkat
ito’y mga katiwala lamang ng pagpapatupad ng kautusang ito.
Ang dating masamang ugali na ang pagkahukom ng hukom ay
siyang kauna-unahang binibigyang halaga ay pinanggagalingan
ng malalaking kasamaan pagkat napupuwing ang katwiran, at
ang mga kautusan.
Dapwat baguhin ang ugali, samakatwid, pahalagahan ang mga
kautusan na una sa lahat, palibhasa’y bunga ng nais ng
kalahatan; at ang mga hukom, kung ibig na manatili sa
pagkahukom ay pilit na gaganap ng wastong katwiran, at sa
aba nila! Kung ang nalalaban dito ang siyang aakalain.
Wala na kundi ang kaginhawahan ng Bayan ang tunay na sanhi
ng alinmang kapangyarihan sa ibabaw ng lupa. Pagkat ang
Bayan ay siyang lahat: dugo at buhay, yaman at lakas, lahat
ay sa Bayan. Ang mga kawal na naghahandog ng buhay ay sa
pagta-tanggol ng buhay ng lahat ay taganas na Anak ng
Bayan.
Ang kayamanan ng Gobyerno ay nanggagaling sa mga Anak ng
Bayan; ang laki at tibay ng kapangyarihan ay sa pagkilala’t
pagsunod ng sa Bayan nagbubuhat; at ang tungkol
ikinabubuhay ay ibinibigay na lahat ng Anak nh Bayan na
nagpapabunga ng lupa, nag-aalaga ng mga hayop, at gumagawa
ng mga sangkap at gamit na lahat sa kabuhayan.
Sapagkat ang Bayan nga, upang manatili at mabuhay, ay
nakita na nating nangangailangan ng isang pinakaulo o
Gobyerno, nauukol din naman ang magkaloob dito ng mga ambag
na kinakailangan, na kung wala ay hindi maaari, bagama’t
ang mga buwis o ambag ng Bayan ay sa tangi at lubos na
kapakinabangan ng lahat dapat na gamitin.

ANG MALING PAGSASAMPALATAYA

Sukat na sa mga isip na bihasang magnilay-nilay ang
sampalataya upang malirip na malinaw na ang pinakahaliging
ito ng naugaliang pagsamba ay nalalaban sa kabaitang
matalino at gayundin sa talaga ng Diyos.
Sa katunayan, ang kahulugan ng pagsampalataya ay ang pikit
na paniniwala sa sinasabi ng iba. At ikaw na bumabasa
nitong walang ayos na mga lakad: Di mo baga naaabot na kung
ang pagkamulat ay madalas na maligaw sa landas ng kabuhayan
ay di lalo na nga ang nakapikit?
Nalalaban din naman talaga sa Diyos pagkat ang tao’y
binigyan niya ng pag-iisip upang magamit ang pagkilala ng
totoo’t di-totoo, ng matwid at di-matwid, ng mabuti’t
masama. Datapwat dahil sa maling pagsampalataya’t pikit na
paniniwala, ang pag-iisip ay pinahihimbing at di ginagamit
sa mga pinaglaanang ito ng Maykapal.
Gayunma’y mga ulong pinamamahayan diumano ng karunungang
buhat sa langit ang siyang nagkakalat at umaalalay nitong
likong pagpatay sa lalong mataas na biyaya sa tao na gaya
na nga ng pag-iisip.
Ang sanggol, liban na na lamang sa sanggol, ang mababaga-
yan ng paniniwala sa sabi ng iba na wala nang pagdili-dili.
Ito na nga ang isang dahil pa ng mga paghihirap at
hinagpis, at ang Bayang Tagalog, di pa nalalaon at lubos
nang nakaramdam ng mga kasakit-sakit at kasindak-sindak na
nasasapit kung ang kamaliang ito’y pinapangangapit sa mga
pag-iisip na mapapaniwalain.
Mga hunghang at palamarang alagad ni Kristo, kung tawagin,
ay nangahas na binaluktot ang matuwid at binalot ang lupa
sa dilim; at ang mga pag-iisip ay nangabulag at nalumpo ang
mga loob. Ang sapin-sapin at walang patid na mga alay at
ambag sa simbahan ay dinadala ng maling pagsasampalataya;
mga alay at ambag na ipinatu-tungkol sa langit ngu-nit
tinatamasa ng mga lilo sa lupa at nagiging balong walang-
hangga ng mga kayamanan at kataasang di-magunita.
Kinakailangan pa kayang isaysay ang sarisari’t di-mabilang
na mga katampalasanan at madlang upasala’t sigalot na
ibinubunga ng mga ugalint ito? Inaakala kong hindi na
sapagkat talastas na ng lahat.
At sakali mang may mga matang naalimpungatan pa sa maha-
bang nagdaang pagkahimbing, at ang kahirapang binata ay
ibubu-hat na lahat sa kasamaan ng nagpapanggap na mga
alagad ng Diyos, sukat na lamang ang masdan ng mga matang
iyan at tantuin na ang mga kasama-an nila’y walang nagawang
ano pa man kung ang bayan ay natutong magbulay-bulay at
kumilala ng kapalalua’t kasakimang dinamitan ng kabanalan,
ng natatagong ulupong na mabangis sa maamong balatkayo ng
kabaitan.
Kung ang sasabihin naman ay dahil sa siyang kinagisnan sa
magulang at naging ugali, hindi lahat ng ugali ay mabuti at
ang pagsunod sa Diyos ay ang pag-alis ng masasamang ugali.
Anung laking pagkalihis sa daan ng katotohanan at tunay na
kabanalan! Mga taong tinatawag na tunay na Kristo ay walang
sinusunod na isa mang aral ni Kristo. Ang buong pagka-
Kristiyano’y ipinatatanghal – paimbabaw ng kabanalan at
palalong ningning at pagpaparangya.
Hanggang kailan mabubuksan ang mata mo taong binigyan ng
pag-iisip at itinangi sa sangnilalang? Kung ang kaputol na
kahoy ay gagawing anyong tao, maaaring pagkamalan ng
sinumang maka-kita; datapwat anuman ang katalinuhan ng
gumawa, ang kahoy ay kahoy din ang kauuwian.
Gayundin naman, liban na lamang sa tunay na sumusunod sa
mga aral ni Kristo, walang matatawag na tunay na Kristiyano
anuman ang gawin at kasapitan.
Ngunit si Krito ay walang sinabing anuman sa mga ipinag-
uutos at ginagawa ng simbahan (anang mga alagad ay simbahan
ni Kristo). Ang sinabi ni Kristo ay ito: “Kayo’y
magmahalan. Kayo’y magkakapatid na lahat at magkakapantay.”
At ang pagmamahalang ginawa ng Kristiyano ay ang pag-
aapihan at pagdadayaan. At ang magkakapatid at
magkakapantay, unang-una na ang mga alagad, ay mag-aagawan
ng kataasan, kaya-manan, at karangalan upang masila ang
maliliit at mga maralita.
Sinabi ni Hesuristo: “Ang nagpapakalaki ay hahamakin at
pupurihin ang nagpapakaliit.” (Kap. XIV. N) Datapwat ang
sabing ito’y pinawi sa alaala ng mga kalakhang maraya na
kumalat at pumuno sa lupa.
Sinabi ni Hesukristo sa nagsisipagsalita sa Kanya ng mga
kayamanan at magagandang batong hiyas ng simbahan: “Ang
lahat ng iyang nakikita ninyo ay darating ang araw na
walang matitira na di malilipol.” (Kap. XXI) At kayong
binubulag ng kadiliman, na mga binyagan kay Kristo, sa
inyong mga simbahang lipos ng ningning at kapalaluan: Di
baga ninyo nakikita na ang inyong mga gawa ay nalalaban kay
Kristo pagkat siya Niyang itinatakwil at isinumpa?
Minsang pumasok sa simbahan ay Kanyang ipinagpatabuyan ang
lahat ng doo’y nagbibili at bumibili. “Nasusulat,” anya,
“na ang bahay ko’y maging bahay ng kabanalan; ngunit inyong
ginagawang yungib ng mga magnanakaw.” (Kap. XIX) Inyong
masdan, kayo’y maghaka-haka at sandaling gunitain ang mga
pilak na pumapasok sa simbahan, saka ninyo sabihin kung
tunay ngang simbahan ni Kristo.
Laging kinakaaway ng dili-dili itong kahambal-hambal na
pagkalihis ng mga pag-iisip at di-miminsang itinanong sa
sarili kung hindi na matatapos ang kalagayang kalungkot-
lungkot at kasakit-sakit, kung ang lakas ng kaliluhan ay
hindi na madadaig ng wastong matwid. Ngunit nalalaban sa
dakilang kabutihan ng Maykapal ang mamahay sa ganitong
akala. Pagkat kung ang lahat ng sama at di-katwiran, ang
lahat ng hirap at dusang walang katapusan ang siyang
pamumuhayan ng tao sa habang panahon, ano’t bakit pa Niya
nilikha? Hindi nga sa Maykapal naroroon ang kadahilanan
kundi sa tao din na binigyan ng lahat at bawat isa ng pag-
iisip at loob na inaakay ng kamaliang anaki’y totoo at unan
ng kasukabang aaki’y banal.
Upang tamuhin ang hinahanap na ginhawa ay kinakaila-ngang
lubos ang pag-aaral na kumilala ng matwid at di-matwid, ng
daya at tunay, ng magaling at masama ng dapat ipagkapuri at
dapat ikahiya, ng nagbibigay-lakas at nagbibigay-sakit.
Upang mangalaman na kapatid kay Kristo ay kinakailangang
lubos ang pag-aaral na kumilala ng matwid at di-matwid, ng
daya at tunay, ng magaling at masama, ng dapat ipagkapuri
at dapat ikahiya, ng nagbibigay-lakas at nagbibigay-sakit .
Upang mangalaman na kapatid kay Kristo ay kinakailangang
tumulad sa Kanya sa kabanalan, kabaitan, at pag-ibig sa
kapwa. Hindi kinakailangang gumanap ng ganito’t gayong mga
pagsamba at mga santong talinghaga. Saanman dumoon ang
pusong malinis na pinamamahayan ng magandang nasa at ng
matwid ay naroroon si Kristo – binyagan at di-binyagan,
maputi’t maitim man ang kulay ng balat.
Di nalilingid sa akin na ang mga saysay ko’y magbigay-
pangamba marahil sa mga loob ng iginawi magbuhat sa mga
unang araw ng kasanggulan sa malig pagsampalataya.
Datapwat tumahimik ang mga loob na ito pagkat ang aking
talagang pakay ay hindi nalalaban kundi naaayon sa kalakhan
ng Diyos at kabutihan Niyang di pa nalilirip sa panahong
ito. Ang aking kinakalatan ay nasa lupa – ang kasukaban ng
mga alagad at ang kabulagan ng mga inaalagaan.
Sa katunayang hindi naaabot ng tao ang kalakhan at kabuti-
han ng Diyos ay nangapit sa itinurong paniniwala na lahat
ng mang-yayari ay talaga Niya, masama’t mabuti, at sila rin
namang kumikilala na lamang ang masama, na ang kinauwian ay
itinulad sa tao – hamak ang Puno’t mula ng lahat ng
nilalang.
Kung ito’y di gawa ng pikit na isip ay ngalanan na ninyo ng
kahit ano, datapwat huwag tawaging kabanalan.
And Diyos ay walang tinalagang masama pagkat ang kabu-tihan
Niya’y walang katapusan. Ang masama ay tayo; ang lahat ng
mga hirap, hinagpis, dalita, at kaabaan ay pawang kasalanan
natin.
Sabihin ninyo sa tamad ang kanyang pagdaralita, at ang
isasagot ay umaasa sa talaga ng Diyos. Ngunit ang talaga ng
Diyos ay magdalita ang tamad.
Sabihin ninyo sa isang bayang namumuhay sa pagkaamis at
niluluoy ng kasibaan at kayabangan ng mga Pinuno, at
isasagot na sumasang-ayon sa talaga ng Diyos. Ngunit ang
talaga ng Diyos ay maghirap ang mga bayang di marunong
magkaisa sa paglalaban ng katwirang biyaya ng
Makapangyarihan sa lahat.
Inyong masdan: Nariyan at nakaluhod, nananaiangin at nag-
papasalamat sa Diyos sa di-mabilang na mga kayamanang ito
na kinamkam sa mga paraang balawis?
Ay! Ang maling pagsasampalataya ay kauna-unahang naging
dahil ng di-maulatang mga kasamaang nangyayari sa lupa!
Kung lahat ng mangyayari ay talaga ng Diyos, ang nagnana-
kaw at pumapatay sa kapwa ay hindi dapat parusahan pagkat
siya’y di makasusuway sa Makapangyarihan sa lahat na
tumalaga ng pag-gawa niya ng kasalanan. Sa paraang ito, ang
masama ay muli’t muling gagawa ng kasamaan dahil ang
kanyang mga gawa ay ibinubuhat sa talaga ng Diyos. Di nga
sukat kamanghaan ang laging paghahari ng di-matwid!
Ang kalakhan sa langit ay di nangangailangan ng anuman sa
lupa. Ang Diyos ang siyang Ama ng Sangkatauhan at ang hanap
ng Ama ay hindi nga ang anak na lagi na’t sa tuwing sandali
ay nagsasabi ng kanyang paggalang takot, at pag-ibig kundi
ang gumanap at sumunod sa matwid at magandang utos Niya.
Ang tunay na pagsasampalataya, paggalang, pag-ibig, at pag-
sunod sa Diyos, samakatwid, ang tunay na pagsamba, ay ang
pagga-lang, pag-ibig, at pagsunod sa katwiran. Isusukat
dito ang bawat gawa, pangungusap, at kilos dahil ang buong
katwiran ay nagmu-mula at namamahay sa kalakhan, at pagka-
Diyos ng Diyos.
Dito nga sa tunay na pagsampalatayang ito nabubuhol ang
pag-ibig at pagganap ng tunay na kalayaan at pagkakapantay,
at gayundin ang pag-ibig at pagdamay sa kapwa ng dala.
Sa pag-ibig at pagganap ng tunay na Kalayaan at pagkakapan-
tay nagbuhat ang pagkakaisa – ang binhing tangi ng ng
kasipagan, lakas, kapayapaan, at ginhawa.
Sa pag-ibig at pagdamay sa kapwa nagbubuhat ang tapat na
loob at ang pagkakawanggawa – ang bulaklak na maganda ng
mga pusong banal at matamis na lunas ng may sawing
kapalaran.
Ang pagsampalatayang ito’y walang nililinisan, binyagan at
di-binyagan, anuman ang lahi, kulay, at salita, pagkat
siyang tunay na pagsampalataya sa Diyos at magaganap ng
lahat ng tao na pawang anak Niya.
Naririto ang pagsasampalataya na aking inaaring tunay at
naaayos sa talaga ng Maykapal. Kung ako’y namamali, maging
dahilan nawa ng aking kamalian ang tapat kong nasa.

ANG GUMAWA
Ngunit kung mahinahon nating pagbubulay-bulayin ay maki-
kitang maliwanag na ang gumawa ay hindi parusa at hirap
kundi pala at kagalingan na ipinagkaloob ng Diyos sa tao
bilang alaala ng di-matingkala Niyang pag-ibig.
Ang gumawa ay isa sa malaki’t mahalagang biyaya pagkat sa
pamamagitan nito ay nagigising at nadaragdagan ang lakas ng
isip, loob, at katawan, mga bagay na kasanib at
kinakailangan ng kabuhayan.
Anang mga banal na kasulatang pinagmulan ng pagsamba ng
kakristyanuhan, ang gumawa o magtrabaho ay parusang
ibinigay ng Diyos kay Adan na ama ng sangkatauhan dahil
siya’y kumain ng bunga ng kahoy na ipinagbawal sa kanya;
parusang minana ng ating mga anak.
Datapwat ang sabing ito ay maling-mali at nalalaban sa
talaga ng kakristyanuhan, ang gumawa o magtrabaho ay
parusang ibinigay ng Diyos kay Adan na ama ng sangkatauhan
dahil siya’y kumain ng bunga ng kahoy na ipinagbawal sa
kanya; parusang minana nating mga anak.
Ang gumagawa ay nalalayo sa buhalhal na kasalanan, maru-
ruming gawi, at kayamuan; nagtatamo ng aliw, tibay,
ginhawa, at kasayahan.
Masdan natin ang naturang mayayaman, malalaki, at
mapagmarunong na mga layaw at sa ilalim ng kanilang
ipinakiki-tang ginhawa, ningning, at kasaganaan ay nananaig
ang lalong matinding pagkasuya at yamot, kahinaan at
kapalaluan, kasabay ang masasamang gawi na pinanggagalingan
ng mga sakit at utay-utay na inuubos ang kanilang buhay.
Anung laking katotohanan ang sinabi ng ating si Baltazar sa
kanyang mga tula:
“Ang laki sa layaw karaniwang hubad
Sa bait at muni’t sa hatol ay salat.”
Iniibig ng Diyos na tayo’y magtrabaho pagkat kung tayo’y
nilibiran ng buong kailangan at kasaganaang aabutin na
lamang natin at sukat, tayo’y walang salang lalong
malulugmok sa lalong kahamak-hamak at kasuklam-suklam na
kabuhayan, na tungo sa pagkalipol ng ating pagkatao.
Ang lahat ng pinakikinabangan, ang balang ikinabubuhay at
ikinaiiba sa hayop ay siyang kinakatawan at ibinububunga ng
paggawa na nararapat ng kapalagang hindi masisinsay sa
matwid.
– WAKAS –

ISANG KUWENTO "PAHAYAG"

Ni Emilio Jacinto

Isa iyong gabing madilim. Wala isa mang bituing nakatanglaw

sa madilim na langit ng kagimbal-gimbal na gabing iyon.
Nakayukayok at sapupo ng dalawang palad ang mukha, naghihi-
mutok ang isang kabataan.
Ang tahanang katatagpuan sa naturang kabataan ay
natatanglawan ng isang tinghoy, na kukurap-kurap at ang
liwanag ay nanga-nganib nang kusang panawan ng buhay.

Sa yugtong halos isuko na ng kabataan ang sarili sa

matinding poot at sa pag-iisip na kahila-hilakbot at
palagiang- gumigiyagis sa kanyang puso, na waring nakabaon
sa kaibuturan ngunit sapilitan nang ibinubulalas ng dibdib,
sa yugtong ito niya naramdaman ang isang mabining haplos sa
isa niyang balikat at naulinigan ang isang mahinang tinig,
matamis at malungkot, na nag-uusisa:

"Bakit ka lumuluha? Anong kirot o dalita ang dumudurog sa

iyong puso at yumuyurak at humahamak sa iyong kabataan at
lakas?"

Nag-angat siya ng ulo at natigib sa panggigilalas: may

kapiling siya at halos apat na hakbang ang lapit, at
nabanaagan niya ang isang anino na waring nababalot ng
maputing ulap ang kabuuan.

"Ay, mahabaging anino! Ang mga pighati ko'y walang lunas,

walang katighawan. Maaaring kung isiwalat ko sa iyo ay
sabihin mo o isipin mong walang anumang halaga. Bakit
kailangan mong lumitaw ngayon upang antalahin ang aking
paghibik?"

"Hanggang kailan," sagot ng anino, "ang kamangmangan at ang

katunggakan ay magging sanhi ng mga hirap at pasakit ng mga
tao at ng mga bayan?

"Hanggang kailan kayo makasusunod magbangon pabalikwas sa

kabulagan ng pag-unawa tungo sa tugatog ng katwiran at
adhika? Hanggang kailan ninyo ako hindi makikilala at
hanggang kailan kayo magtitiwalang umasa na kahit wala sa
aking piling ay maaa-ring matamo ang tunay at wagas na
ligaya tungo sa kapayapaan ng sangkalupaan."

"Sino ka samakatwid na nagmamay-ari ng kagila-gilalas na

kapangyarihan at kahanga-hangang lumitaw at nag-aalay?"

"Ay, sa aba ko! Diyata't hindi mo pa ako nakikilala

hanggang ngayon? Ngunit htndi ako magtataka, sapagkat
mahigit nang tatlong daang taon magmula nang dalawin ko ang
tinatahanan mong lupain at kusain ng iyong mga kababayan na
sumampalataya sa mga huwad na idolo ng relihiyon at ng mga
tao, ng mga kapwa mo nilikha, at kung kaya naglaho sa myong
mga gunita ang pagkakilala sa akin...

"Nais mo bang malaman kung sino ako? Kung gayo'y makinig:

Ako ay ang Simula ng mga bagay na higit na dakila, higit na

maganda at higit na kapuri-puri, marangal at iniingatan, na
maaaring matamo ng sangkatauhan. Nang dahil sa akin ay
nalaglag ang mga ulong may korona; nang dahil sa akin ay
nawasak ang mga trono at napalitan at nadurog ang mga
koronang ginto; nang dahil sa aking adhikain ay nabigo at
namatay ang siga ng "Santa Inkisisyon" na ginamit ng mga
prayle para busabusin ang libo at libong mamamayan; nang
dahil sa adhikain ko'y napagkakaisa ang mga tao at
kinalilumutan ng bawat isa ang pansariling pakinabang at
walang nakikita kundi ang higit na kabutihan ng lahat; nang
dahil sa akin ay natimawa ang mga alipin at nahango mula sa
lusak ng pagkalugami at kalapastanganan; at napugto ang
kayabangan at kayamuan ng kanilang mababangis na panginoon;

Kailangan ako sa bawat naisin at lasapin ng mga bayan at sa

ilalim ng aking kalinga may ginhawa at biyaya at kasaganaan
ang lahat, katulad ng idinulot ko sa Hapon, Amerika, at
ibangpook; nang dahil sa akin ay umiimbulog ang diwa upang
siyasatin at tuklasin ang mga hiwaga ng siyensiya; saan
mang pinaghaharian ko ay napaparam ang mga pighati at
nakasisinghap nang daglian ang dibdib na nalulunod sapang-
aalipin at kabangisan.

Ang pangalan ko ay KALAYAAN."

Nagulilat at naumid ang kabataan pagkarinig nito at

pagkaraan ng ilang saglit saka nakapangusap:

"Sapagkat ang mga kabutihan at biyaya mo ay walang

kapantay, o kataas-taasang Kalayaan! papawiin ko angpighati
na nagpapabalong ng labis-labis na luha sa aking mga mata,
na ang sanhi ay hindi naiiba samga pagdaralitang aking
lupang sinilangan. Kung mapagmamasdan mo ang mga alipusta,
mga pangangailangan, mga kautusang dapat tiisin at
pagdusahan ng aking bayan ay matitiyak na tutubuan ka ng
awa at muling kakalingain sa iyong magiliw at di-mapag-
imbot ngunit kinakailangang pangangalaga. Ay, ihihibik ng
aking mga kapatid!

“'Ako,' sabi nila, 'ay nagugutom,' at siyang nagturo sa

akin na pakainin ang nagugutom ay tumugon:
'Kainin ang mga labi at mga mumo sa aming masaganang mga
piging, sa aming mariwasang hapag!'

"Sabi ng aking mga kapatid: 'Ako'y nauuhaw,' at siyang

nagturo sa akin na painumin ang nauuhaw ay tumugon:

'Lagukin ang inyong mga luha at ang pawis, sapagkat

dudulutan namin kayo ng sapat na kalinga nito!'

"Hibik ng aking mga kapatid: 'Wala akong damit, ganap akong

hubad,' at siyang nag-utos sa amin na damitan ang hubad ay
tumugon:

'Ngayon di'y babalutin ko ang buong katawan ng patong-

patong na mga tanikala!'

"Sabi ng aking mga kapatid: 'Nahalay ang aking puri ng

isang kura, ng isang Kastila, ng isang mariwasa, at ang
hukom na matibay na haligi ng hustisya ay tumutugon:

'Ang taong iyan ay tulisan, isang bandido at isang masamang

tao: ikulong sa piitan!'

"Sasabihin ng aking mga kapatid: 'Kaunting pag-ibig,

kaunting awa at kaunting lingap,' at mabilisang tutugon ang
mga may-kapangyarihan at pinunong makatwiran at mabuting
loob kung mamahala:

'Ang taong iyan ay filibustero, isang kaaway ng Diyos at ng

Inang Espanya: Dalhin sa Iligan!'

"Pansinin at pagmasdang mabuti, KALAYAAN; pagmasdan at

pansinin kung dapat magdamdam ang aking puso at kung may
sanhi ang pagluha..."

"Dapat magdamdam at lumuha," tugon ni KALAYAAN sa himig na

nangungutya at ginagagad ang mapaghimutok na paraan ng
pagsasalita.
"Lumuha! Lumuha ay dapat kung ang may sugat ay wala nang
dugong maitigis, kung ang mga sukab ay wala nang buhay na
maaaring putulin; kung tinatanggap nang ang kawalanghiyaan
at katampalasanan sa pagbitay kina Padre Burgos, Gomez at
Zamora, sa pagpapatapon kay Rizal, ay hindi nangangailangan
ng makatwiran at maagap na paghihiganti, na maaaring
mabuhay sa piling ng mga kaaway, at na may mga pagmamalabis
na dapat pang ipagmakaawa ng katubusan.
Lumuhasasarilingtahanan.atsakatahimikan atkadiliman ng gabi
ay hindi ko maunawaan. Hindi ito ang nararapat para sa
isang kabataan... hindi ito ang nararapat."

"Ano ang nais, kung gayon, ano ang dapat gawin? Kaming mga
Tagalog ay naugali na sa ganoon. Sapol pa sa sinapupunan ng
aming ina ay naturuan na kaming magdusa at magtiis sa lahat
ng uri ng mga gawain, upasala, at pagkadusta. Ano ang higit
na nararapat naming gawin bukod sa lumuha? Wala na kundi
ito ang naugalian ng aming pagkukusa."

"Hindi lahat ng naugalian ay mabuti," paliwanag ni

KALAYAAN, "may masasamang kahiligan at ang mga ito'y dapat
iwaksi lagi ng mga tao."

Ibig sanang tumutol ng kabataan, ngunit hindi pa niya

matiyak ang sasabihin at walang maapuhap na ipangungusap.
Sa gayon ay nagpatuloy si KALAYAAN sa pagpapaliwanag.
"Ang ipinahayag ko sa iyo ay ang katotohanan. Walang
kautusan na maaaring magpabagsak dito, sapagkat hindi
maaaring an gwasto at tuwid ay maging kalaban ng wasto at
tuwid, maliban kung ito ay binaluktot. Samakatwid,
makinigka. Noong sinaunang panahon, noong ang karuwagan at
pagkaalipin ay hindi pa pumapalit sa magagandang kaugalian
ng iyong mga ninuno, nasa lilim ko ang bayang Tagalog at
nasa ilalim ng aking pangangalaga, at siya ay maligaya at
sinisimsim ang simoy na nagdudulot sa kanya ng buhay at
lakas ng katawan;

Tinatanglawan ng aking liwanag ang kanyang pag-iisip at

iginagalang siya ng mga kalapit bayan. Ngunit isang araw,
na dapat ikarimarim at isumpa, dumating ang Pang-aalipin at
nagpakilalang siya ang kagalingan, ang katwiran, at ang
karampatan, at nangakong luwalhati sa lahat ng
sasampalataya sa kanya.

"Dumating man siyang nakabihis ng balatkayo ng kagandahan

at kabutihan, at mapayapa at magiliw sa kanyang mga
paggalaw at pagkilos, ay nakilala ko kung sino siya.
Nabatid kong ang kaligayahan ng bayan ay nagwakas na; na
ganap nang napako sa kanya ang kapuspalad na bayan... at
inalayan siya ng iyong mga kapatid ng papuri at halns
pagsamba... at ako ay nakalimutan at halos itakwil nang may
pagkamuhi at... Umabot sa akin ang iyong mga hinagpis
atnatigibako sa labis-labis na dalamhati at iyon ang
dahilan ng aking pagparito. Ngayo'y dapat na akong umalis
 kaya't paalam na."

"Huwag muna, Kalayaan," pakiusap ng kabataan nang makita

siyang tumalikod at nakahandang lumisan. "Pagbigyan mo muna
ako ng kaunting panahon. Naipaliwanag mo ang mga malubhang
pagmamalabis na pinagdusahan at tiniis ng aking bayan,
hindi mo ba sila maaaring kahabagan at ibalik sa iyong
pangangalaga?"

"Unawain akong mabuti, bagama't hindi mo nababanggit,

walang ibang naririnig ang aking tainga at walang ibang
nakikita ang aking mga mata, sapagkat iisa ang
pinagbubuhusan at dinaramdam ng aking puso at kung kaya
maagap akong dumadamay at humahanap sa mga naaapi at tuwing
may naririnig na dumaraing.

Ngunit walang tao na karapat-dapat sa aking pangangalaga at

kalinga kung hindi siya pumipintuho sa akin at umiibig sa
akin, at kung wala siyang kakayahang mamatay para sa aking
adhika. Maaari mo itong ipahayag sa iyong mga kababayan o
katinubuang lupa."

Halos katatapos wikain ito, noon lumamlam ang sinag ng

tinghoy, na pakurap-kurap ang ningas dahil sa kawalan ng
langis...

Kinaumagahan, nang pawiin ng kaliwanagan ng araw ang mga

lagim at karimlan ng gabi, may bagay na kumikislap sa mga
mata ng kabataan na mistulang isang nagbabagang adhika.

3. APOLINARIO MABINI
Ang dating kasapi sa La Liga ng palihim na gumagawa upang
magkaroon ng pagbabago sa pamahalaan, ay siyang naging
“Utak ng Himagsikan” at pinakakanang-kamay ni Heneral
Emilio Aguinaldo sa ikalawang bugso ng himagkain. Ang
marami sa kaniyang mga sinulat ay pawang tungkol sa
pulitika, sa pamahalaan at sa pagpapalaganap ng damdaming
makabayan.
Si Apolinario Mabini (1864-1903), kilala bilang Dakilang
Paralitiko at Utak ng Rebolusyon, ay pangalawa sa walong
anak nina Inocencio Mabini at Dionisia Maranan, sa baryo
Talaga, Tanauan, Batangas.
MGA AKDA NI APOLINARIO MABINI

 Programa Constitucional dela Republica

 El Desarollo y Caida de la Republica Filipina
  Sa Baya4Qng Pilipino
 El Simil de Alejandro
 Ang Tunay na Sampung Utos ng Diyos

SA BAYANG FILIPINAS
Baga mat mahina at akoy may saquit kinusa ng loob, bayang
inibig na ipagparali ang laman ng dibdib di na alintana ang
madlang ligalig.
Sa panahong itong kahigpitang sakdal ay dapat itaya ang layaw
at buhay, sa pagka’t di natin dapat pabayaan iba ang kumabig
ating kapalaran.
Tingni’t nagdadaang halos magpangabot mga kababalaghang pakita
ng Dios, tingni yaong bayang palalo at hambog dahil sa ugaling
ipinagbabantog.
Sapagkat ng una’y kaniyang nasasakupan malalaking bayang
nadaya’t nalalang, kaya naman ngayo’y pinagbabayaran ang
nagawang sala sa sangkatauhan.
Talastas ko’t walang kamahalang sadya sino mang magsaya sa
ibang sakuna; nguni’t lalong talos na di naaakma na sa bayang
iya’y makisalamuha.
Pinaghihimas ka at kinakapatid kapag sa sakuna siya’y napipiit;
nguni’t kung ang baya’y payapa’t tahimik aliping busabos na
pinaglalait.
Ah! pag nakipag-isa sa naturang bayan gagamit ka ng di munting
kaul-ulan o kun dili kaya’y magpapakamatay, pag hindi sa utos
ng Dios sumuay.
At kung ang balang na ay waling bahala at ipatuloy mo kaul-
ulang nasa, haharanging pilit ng dugong naglawa ng mga anak
mong lubos na naaba.
Sasabihin niya’y, tigil at huag ka na magpapatibulid sa
ikamumura pagka’t ng ikaw lama’y guminhawa kaya ibinuhos ang
madlang parusa.
Di ko hinahangad na ikaw’y lumabas sa kampo ng walang
kahusaya’t sangkap, pagka’t talastas kong matuid ang landas at
mahahatid ka sa pagkapahamak.
Ang inoola ko’y dili iba’t ito mag-isa ang loob ng lahat ng
tawo, sa loob ng bayan at sa bawa’t barrio ay biglang maghalal
ng isang Pangulo.
Ang mga Pangulo ay mangag-uusap Pipili ng Punong lalong
nararapat Humusay ng gulo, magtuto sa lahat At tumayo naman sa
bayang nag-atas.
Ang mga Pangulo habang naghuhusay ng sa isa’t isang mga
kaibigan, hinahanap naman nitong Punong bayan ang Punong
nahalal sa mga kahangan.
At kung matuklasa’y biglang pupulungin pagkakaisahin ang Punong
susundin at sa kabayana’y lalong tatanghalin sampong tagatayo
na kikilalanin.
Ytong tagatayo’y kusang maglalakbay, tutunguhin niya ibang
kabayanan at kung matagpuan mga kababaya’y ipakikita na dalang
kasulatan.
Sa sulat na ito nanga kapirma ang mga Pinunong nagsugo sa
kanya, upang mapagnuynoy yaong Ordenanza pati ng programa
niyaong Republica.
Tuloy kilalanin niyaong kapisanan ang kapangyarihan niyang
tinataglay at siya ay isa sa mangaghahalal doon sa Presidenteng
kapunupunuan.
At siya’y magtungkol na makapaghanap ng ikagagaling nitong
Filipinas at ng kabayanang sa kaniya’y nag-atas ayon sa tadhana
niyong Ordenanzas.
At ang mga salin na nagpapatunay sa mga Pinuno na pagkakahalal
ay sa Presidente kusang ibibigay upang pagtibayin yaong
katungkulan.
Ito nga’t di iba aking pinipita sa iyo, oh bayang inoola kun
ito ang gawi’y magkakaroon ka boong kailangan at ikaka-kaya.
Kahusaya’t lakas, boong kasangkapan pawang hahakutin sa iyong
kandungan at may mananagot, kun ang ibang bayan ang ibig
maglutas iyong kabuhayan.
Sa tawong marami walang iluluhog, kundi mangag-bait ng di
mabalatong huag mabalisa ng di maparool at di nababakla loob na
hinahon
Sa mayama’t pantas ay ipatalos sa kanilang kamay tinipon ng
Dios ang yaman at dunong na gagawing tungcod upang masapit mo
ang ikababantog.
Kahima’t talikdan ang ingat na dangal at ikakait nila ang na
kakayanan, hindi rin uurong ang balisang bayan, galit
palibhasa’y siyang umaakay.
Lahat na madana’y kun maigiba na sa tinakbotakbo walang
pinupunta tambing babalikan ang di nabalisa sa galit ng Dios
siya’y isasanga.
Nguni’t hindi ito ang pinaglalagiyan ng boong pag asang laon ng
sinimpan ang pananalig ko ay buhay na buhay sa mga anak mong
katutubong damdam.
Bayang sakdal tapang at dati sa tiis pinangingilagan ng dusa’t
panganib himala ng sipag kun natatahimik sa pagka alipin ay
lihis na lihis.
Sa pagkadakila tungo iyang bayan at natatalagang malakas na
kamay na ipaghuhusay sa sangdaigdigan pinilis hinirap ng Poong
may kapal.
Ang bayang ito’y may tinagong lakas na ikaaahon sa pagka
pahamak, at makahihingi ng luklukang dapat sa apkikiulong sa
ibang Potencias.
Tantong manalig ka’t ikaw’y tutulungan kanilang inanak hindi
babayaan pagka’t pawang hirap siyang maaayunan nguni’t kun
tumulong ay kaginhawahan.
Mga binibini siyang magyayakag upang maitunghay noong maliwanag
na pinaglahoan ng pula’t paghamak at pakundanganan ang puring
iningat. Yaring salita ko’y kusang ititigil taluktok ng bundok
siyang tutunguhin dito ihahagis, bayang ginigiliw ang magbati
sa iyong luningning.
Kapag nabalita sa huning mapanglaw niyaong mga ibon aking
pagkamatay, pakatantoin mong huling binitiwan ng mga bibig ko
ang iyong pangalan.
At siya rin naming marahil tawagin sa mga sala ko’y upang
patawarin ibukas ang pinto’t tuloy papasukin sa piling tahanan
ng payapa’t aliw.

ANG TUNAY NA SAMPUNG UTOS NANG DIOS

Una. Ibiguin mo ang Dios at ang iyong puri n~g lalo sa lahat
n~g bagay: ang Dios na siyang bucal n~g boong catotohanan, n~g
boong catuiran at boong lacás; ang paghahan~gad n~g puri ang
siya lamang macaaaquit sa iyo na huag magbulaan, cundi laguing
manuto sa catuiran at magtaglay n~g casipagan.
Icalaua. Sambahin mo ang Dios sa paraang lalong minamatuid at
minamarapat n~g iyong bait at sariling calooban, na cun
tauagui’y consiensia; sa pagca’t sa iyong consiensia na
sumisisi sa gaua mong masama at pumupuri sa magaling ay doon
nan~gun~gusap ang iyong Dios.
Icatlo. Sanayin mo at dagdagan ang catutubong alam at talas
n~g isip na ipinagcaloob n~g Dios sa iyo sa pamamagitan n~g
pagaaral, at pagsaquitan mo sa boong macacaya ang gauang
quinahihiligan n~g iyong loob, na huag cang sisinsay cailan
man sa daan n~g magaling at n~g catuiran, n~g mapasa iyo ang
lahat na bagay na dapat mong cailan~ganin at sa paraang ito’y
macatulong ca sa icasusulong n~g calahatan: cun gayo’y
magaganap mo ang ipinatutungcol sa iyo n~g Dios sa buhay na
ito, at cun ito’y maganap mo’y magcacapuri ca at cun maypuri
ca na’y ipatatanghal mo ang calualhatian n~g iyong Dios.
Icapat. Ibiguin mo ang iyong bayan ó Inang bayan na ca-icalaua
n~g Dios at n~g iyong puri at higuit sa iyong sarili, sa
pagca’t siya ang nacaisa-isang Paraisong pinaglaguian sa iyo
n~g Dios sa buhay na itó; bugtong na pasunod sa iyong lahi;
nacaisa-isang mamamana mo sa iyong m~ga pinagnuno; at siya
lamang pagasa n~g iyong inanac; dahil sa caniya’y humahauac ca
n~g buhay, pagibig at pagaari; natatamo mo ang caguinhauahan,
capurihan at ang Dios.
Icalima. Pagsaquitan mo ang caguinhauahan n~g iyong bayan n~g
higuit sa iyong sarili at pagpilitan mong siya’y pagharian n~g
cabaitan, n~g catuiran at n~g casipagan: sa pagca’t cun
maguinhaua siya’y pilit ding guiguinhaua icao at ang iyong
casambahay at camaganacan.
Icaanim. Pagpilitan mo ang casarinlán n~g iyong bayan. Sa
pagca’t icao lamang ang tunay na macapagmamasaquit sa caniyang
icadadaquila at icatatanghal, palibhasa’y ang caniyang
casarinlan ang siya mong sariling caluagan at calayaan, ang
caniyang pagca daquila ang magdadala sa iyo n~g lahat mong
cailan~gan at ang caniyang pagcatanghal ang siya mong
cabantugan at cabuhayang ualang hangan.
Icapitó. Sa iyong baya’y huag cang cumilala sa capangyarihan
nino mang tauo na hindi palagay ninyong magcacababayan, sa
pagca’t ang boong capangyariha’y sa Dios ang mumula at ang
Dios ay sa consiensia n~g bauat tauo nan~gun~gusap; caya’t ang
sino mang ituro at ihalal n~g man~ga consiensia n~g lahat na
mamamayan ang siya lamang macapagtataglay n~g uagas na
capangyarihan.
Icaualó. Ihanap mo ang iyong bayan n~g República, yaon bagang
ang lahat na nagpupuno ay palagay n~g man~ga namamayan, at
huag mong payagan cailan man ang Monarquía ang pagcacaroon
baga nang hari; sa pagcat ualang binibigyan ang hari nang
camahalan cundi ang isa ó ilan lamang na maganac upang
 maitanghal ang sarili niyang camaganacan, na siyang
pangagalin~gan nang lahat na maghahari; hindi ganito ang
República na nagbibigay n~g camahalan at carapatan sa lahat
ayon sa bait n~g bauat isa, nang pagcadaquila alangalang sa
caluagan at calayaan at n~g casaganaan at cadilagang
tinataglay n~g casipagan.
Icasiam. Ibiguin mo ang iyong capua tauo paris n~g pag ibig mo
sa iyong sarili, pagca’t biniguian siya n~g Dios at gayon din
naman icao n~g catungculang tulun~gan ca at huag gauin sa iyo
ang di niya ibig na gauin mo sa caniya; n~guni’t cun ang iyong
capua ay nagcuculang dito sa camahalmahalang catungculan at
nagtatangca n~g masama sa iyong buhay at calayaan at pag aari,
ay dapat mong ibual at lipulin siya pagca’t ang mananaig
n~gayo’y ang cauna-unahang utos n~g Dios na mag in~gat ca at
ini-in~gatan quitá.
Icapú. Laguing itatan~gi mo sa iyong capua ang iyong cababayan
at lagui namang aariin mo siyang tunay na caibigan at capatid
ó cundi ma’y casama, palibhasa’y iisa ang inyong capalaran,
iisa rin naman ang inyong casayahan at cadalamhatian, at gayon
ding nagcacaayon ang inyong m~ga hinahan~gad at pag-aari.
Caya’t habang tumutulay ang m~ga patuto n~g m~ga bayan na
ibinan~gon at inaalagaan n~g pagcacanicaniya n~g m~ga lahi at
angcan, ay sa caniya lamang dapat cang macuisama at tunay na
maquipagisa sa hinahan~gad at pagaari, upang magcalacas ca sa
paquiquibaca sa caauay ninyong dalaua at sa paghanap nang
lahat na quinacailan~gan sa cabuhayan n~g tauo.

4. JOSE PALMA
Si Jose Palma y Velasquez ay tubong Tondo, Maynila.
Ipinanganak siya noong Hunyo 3, 1876 sa mag-asawang Don
Hermogenes Palma at Hilaria Velasquez.

Hindi siya sumali sa mga labanan sa unang bahagi ng rebolusyon

noong 1896. Noong 1899 na lamang siya aktuwal na nagsilbi
bilang sundalo sa pamumuno ni Colonel Servillano Aquino – lolo
ni Benigno “Ninoy” Aquino Jr. – sa mga labanan kontra-Amerika
sa mga bayan ng Angeles at Bambang.

Dahil hindi kaya ng kanyang katawan ang hirap na dulot ng

bakbakan, madalas siyang naiiwan sa mga kampo. Dito ay inaaliw
niya ng kundiman ang mga kasundaluhan.

Sumapi siya sa opisyal na pahayagan ng rebolusyon, ang La

Independencia. Nagsulat siya para sa Tagalog section ng
pahayagan. Dito ay inatake niya ang mga Amerikano sa paraang
di niya magawa sa aktuwal na labanan. Madalas inaaliw ni Palma
at ng kanyang mga kasamahan sa pahayagan ang kanilang mga
sarili ng mga tula at kanta. Ginagawa nila ito sa oras ng
pahinga o kaya ay sa mga martsa palayo sa mga tumutugis na
Amerikano.
MGA AKDA NI JOSE PALMA

 Melancholias
 De Mi Jardin
 Himno Nacional Filipina

MULA SA AKING HARDIN

(De Mi Jardin)
ni José Palma
Humingi ka ng mga sampaguita, ‘di kita bibigyan,
Me pide sampaguitas, no te envio
Dahil nang puputulin ko na sa mga sanga’y
Porque al ir a cortarlas de la rama,
Nanginig ang aking kamay at ang dibdib ko’y
Senti temblar mis manos y mi pecho
Nanikip dahil sa awa.
Prensado por la lastima.
Ayokong magdusa ang mga bulaklak na iyon,
No quiero que padezcan esas flores,
Gaya ng pagdurusa ng puso kong malayo sa iyo;
Como padece, lejos de ti, mi alma;
Ayokong sa sandaling hawakan ng aking kamay,
No quiero que al contacto de mis manos,
Iya’y malanta at mamatay.
perezcan marachitadas.

Lupang Hinirang - National Anthem

Lupang Hinirang (Filipino Version) Himno Nacional Filipina

Bayang magiliw,
Perlas ng Silanganan.
Alab ng puso
Sa dibdib mo’y buhay.

Lupang hinirang,
Duyan ka ng magiting,
Sa manlulupig
Di ka pasisiil.

Sa dagat at bundok,
Sa simoy at sa langit mong bughaw,
 May dilag ang tula
At awit sa paglayang minamahal.

Ang kislap ng watawat mo’y

Tagumpay na nagniningning;
Ang bituin at araw niya,
Kailan pa ma’y di magdidilim.

Lupa ng araw,
ng luwalhati’t pagsinta,
Buhay ay langit sa piling mo;
Aming ligaya,
na pag may mang-aapi,
Ang mamatay nang dahil sa iyo.

5. DEODATO ARELLANO
Siya ay isa sa mga nagtatag ng Katipunan na naging dahilan
ng simula ng himagsikan sa Filipinas.

Si Deodato Arellano (De·yo·dá·to A·rel·yá·no) ay isang

patriyotang Filipino, isa sa mga tagapagtatag ng Katipunan,
at naging pangulo nito.

Ipinanganak siya sa Bulacan kina Juan at Mamerta de la Cruz.

Pinalitan ng pamilya ang kanilang apelyido bilang Arellano
nang ideklara ng pamahalaang Espanyol noong 1849 na palitan
ng mga katutubo ang kanilang apelyido alinsunod sa mga
nakalagay sa direktoryo ng Madrid.

6. MELCHORA AQUINO
Siya ang tinaguriang Ina ng Katipunan.

Ipinanganak si Aquino noong Enero 6, 1812 sa Balintawak. Si

Aquino, anak na babae ng isang mag-asawang magsasaka, sina
Juan at Valentina Aquino, ay hindi kailanman pumasok sa
paaralan. Gayunpaman, sa maagang edad, siya ay likas na
matalino at may angking galing bilang isang mang-aawit kung
saan nagtatanghal siya sa mga lokal na okasyon gayundin sa
Misa para sa kanyang Simbahan. Siya rin ay madalas na mapili
para sa papel ni Reyna Elena sa panahon ng "Santacruzan",
isang mapang-ayos na palabas na nagpapaalala sa paghahanap ni
Empress Helen ng Krus ni Kristo, ipinagdiriwang sa Pilipinas
tuwing buwan ng Mayo.

7. VALENTIN DIAZ
Siya ang nagsilbing ingat-yaman ng Katipunan.
8. LADISLAO DIWA
Naanib kaanib siya ng La Liga Filipina. Kasama niya sina
Andres Bonifacio at Teodora Plata.
Sa pagtatag ng Katipunan noong ika-6 ng Hunyo 1892, naipit
siya sa Fort Santiago at nakalaya matapos lagdaan ang
kasunduan sa biyak na bato nahalal din siyang punong
lalawigan ng Cavite panahon ng unang tao republica ng
Pilipinas.

Ang masalimuot na gawain ng tunay na propagandista ay buong

pusong isinabalikat ni Ladislao Diwa upang palayain ang
bansa.

Si Ladislao ay isinilang sa San Roque, Cavite noong Hunyo 27,

1863. Pangatlo siya sa sampung anak nina Mariano Diwa at
Cecilia Nocon.

Nang hulihin si Rizal at ipatapon sa Dapitan ay nag-isip si

Ladislao ng isang organisasyong hindi repormasyon ang layunin
kundi rebolusyon. Dito isinilang ang Katipunan. Ibinase ni
Ladislao ang Katipunan sa Triyumbarito ng Rebolusyong Pranses
at sa Triyumbarito ng sinaunang Roma kung saan nagsisimula sa
unang triyanggulo ang organisasyon. Wala ritong presidente at
bise presidente upang walang maghangad ng mataas na posisyon.

Ang unang triyanggulo ay binuo nina Andres Bonifacio,

Ladislao Diwa at Teodoro Plata. Ang bawat isa sa kanila ay
bumuo ng kani-kaniya ring triyanggulo hanggang sa dumami nang
dumami ang mga kasapi ng Katipunan.

Ang paggamit ng mga kodo at hudyat sa Katipunan ay ibinasa ni

Ladislao sa La Misa Negra ng Italya. Sa halip na Ladislao
Diwa, kilala siya ng kapwa Katipunero sa tawag na "Balite".