METROLOGIA I KONTROLA JAKOCI 2015

AKADEMIA GRNICZO-HUTNICZA W KRAKOWIE

WYDZIA INYNIERII MECHANICZNEJ I ROBOTYKI
KATEDRA SYSTEMW WYTWARZANIA

LABORATORIUM

METROLOGIA I KONTROLA JAKOCI

INSTRUKCJA WICZENIA
WICZENIE:

TEMAT:

POMIARY DUGOCI I KTA W WARUNKACH

KONTROLI KOCOWEJ WYROBU ORAZ
STATYSTYCZNEGO STEROWANIA PROCESEM

Zakres przygotowania studentw do wiczenia (literatura, wiadomoci z

wykadw)
1. Klasyfikacja i waciwoci metrologiczne przyrzdw pomiarowych, podzia
i konstrukcja wzorcw dugoci i kta.
2. Przyrzdy suwmiarkowe, mikrometryczne i czujniki (budowa, dziaanie, waciwoci
metrologiczne).
3. Zasady doboru przyrzdw pomiarowych dla typowych wymiarw tolerowanych,
w warunkach kontroli kocowej wyrobu.
4. Bdy i niepewnoci pomiaru.
5. Sposoby oznaczania dokadnoci wykonania, tolerancji i pasowa w specyfikacji
geometrycznej wyrobu wg PN-ISO.

Przebieg wiczenia
Prowadzcy wiczenia omawia zasady doboru przyrzdw pomiarowych:
dla kontroli kocowej wyrobu z uwzgldnieniem aktualnej klasy dokadnoci
wymiarowania wymiaru,
dla nadzorowania zdolnoci jakociowej procesu z wykorzystaniem metod
statystycznych (SPC), z uwzgldnieniem zachowania nastpujcych cech:
powtarzalno, odtwarzalno, liniowo, rozrnialno (rozdzielczo).

Zadanie I. Analiza dokumentacji rysunkowej i dobr narzdzi pomiarowych

do wymiarw tolerowanych
1. Zapozna si z dostarczonym rysunkiem przedmiotu mierzonego.
2. Okreli wartoci tolerancji T wymiarw zamieszczonych na rysunku na
podstawie odchyek wymiarowych.
3. Okreli wymagane waciwoci metrologiczne przyrzdw pomiarowych dla
zmierzenia
wyszczeglnionych
wymiarw
(zakres
rozdzielczoci
We = (0.10.2)T, We wybrana dziaka elementarna).

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str. 1/7

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

4. Dobra odpowiednie przyrzdy pomiarowe dla kadego wymiaru i zaznaczy ich
wybr w Tab. I. Wykorzysta do tego zestawienie narzdzi metrologicznych z
Tab. II.
5. Zastosowa wybrane przyrzdy pomiarowe do zmierzenia wartoci wskazanych
wymiarw.
6. Oznaczenie symboliczne przyrzdu, jego zakres pomiarowy, oraz kocowy wynik
wpisywa w odpowiednie komrki Tabeli I.
Zestawienie nazw, charakterystyk i oznacze typowych przyrzdw
pomiarowych stosowanych w pomiarach dugoci i kta przedstawiono w
zaczniku do tej Instrukcji (Tablica nr 1 i Tablica nr 2, Materiay).
Wynik wpisywa w postaci Xep. Przykad poprawnie wypenionej komrki:
MMZc
25-50
31,24
0,005
[mm]

UWAGI do zadania I:
Naley sprawdzi wskazania zerowe przyrzdw lub sprawdzi ich wskazania na
odpowiednim wzorcu dugoci. Odczyta bd wskazania pocztkowego (zerowego)
przyrzdu w [mm]. Okreli warto poprawki, ktra powinna zosta dodana do
wyniku surowego, wedug zalenoci:
popr=w [mm].
Pozostae skadniki systematyczne zwizane z temperatur i odksztaceniami
sprystymi mona pomin.
Pomiar rednic przeprowadzi w dwch przekrojach.

Zadanie II. Szacowanie niepewnoci pomiarowej

1. Dla wytypowanego wymiaru mierzonego przedmiotu przeprowadzi nkrotny
pomiar wskazanego przez prowadzcego wymiaru elektronicznym suwmiarkowym
przyrzdem pomiarowym. Liczb powtrze pomiarowych uzgodni z prowadzcym
zajcia.
2. Po wyeliminowaniu bdw systematycznych (Uwaga do zadania I), w oparciu o
rozkad tStudenta obliczy warto mierzonej wielkoci z prawdopodobiestwem
P = 0.95 i P = 0.99.
Obliczy warto redni:
_

1 n
xi ,
n i 1

Obliczy odchylenie standardowe eksperymentalne:

2

x
i
.
s i 1
n 1
n

3.

Wyniki pomiaru przedstawi zgodnie z wymogami okrelania granic zmiennoci.

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
2/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

s
,
n
s
( x popr) t0.99
.
n

x0.95 ( x popr) t0.95

x0.99

Dane:
Dla P=0.95 oraz n=10 przyj: t95=2.30;
Dla P=0.99 oraz n=10 przyj: t99=3.3.
Dla P=0.95 oraz n=20 przyj: t95=2.1;
Dla P=0.99 oraz n=20 przyj: t99=2.9.
Dla innych danych przyj warto t , ( n 1) z wykorzystaniem Tabeli nr 3, Materiay.
UWAGA:
Kocowa posta wyniku pomiaru z uwzgldnieniem szacowanej niepewnoci U
wyniesie:

x ( x popr) U .
Uwagi do sprawozdania
Sprawozdanie powinno zawiera:
1. Wyniki doboru przyrzdw i wyniki pomiarw w Tab. I. z wykorzystaniem
zestawienia narzdzi pomiarowych z Tab. II.
2. Zwymiarowany rysunek przedmiotu, odrcznie wykonany owkiem..
3. Opis zasady doboru przyrzdw pomiarowych do pomiaru wymiarw tolerowanych.
4. Odrcznie wykonane owkiem rysunki i schematy:
Noniusz suwmiarek 0.1 i 0.05,
Przekrj osiowy przyrzdu mikrometrycznego,
Schemat transametru.
5. Zaoenia metody wyznaczania niepewnoci pomiaru wedug zalece ISO.

Zakres wiadomoci literatury dodatkowej

1. PN-ISO 31-0:2001 Wielkoci fizyczne i jednostki miar. Zasady oglne.
2. Przewodnik ISO: Wyraanie niepewnoci pomiaru. GUM , 1999.
3. Jakubiec W., Malinowski J.: Metrologia wielkoci geometrycznych (wydanie 5),
Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2006.
4. Adamczak S., Makiea W.: Metrologia w budowie maszyn. WNT, Warszawa 2004.

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
3/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

Tablica 1. Nazwy i oznaczenia znormalizowanych przyrzdw pomiarowych

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
4/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

Tablica 1. Nazwy i oznaczenia znormalizowanych przyrzdw pomiarowych c.d.

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
5/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

Tablica 2. Szacunkowe bdy pomiaru wybranymi przyrzdami

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
6/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

WYZNACZANIE NIEPEWNOCI WEDUG ZALECE ISO1
METODA A
METODA B
a) Jeeli wykonano n (n10) pomiarw , dla
ktrych obliczono warto redni X i
odchylenie standardowe eksperymentalne s, to
za wynik przyjmuje si , a zwizany z
powtarzalnoci skadnik niepewnoci
standardowej u oblicza si z powyszego wzoru:

b) Jeeli wykonano n (2n10) pomiarw, dla

ktrych obliczono warto redni X i
odchylenie standardowe eksperymentalne s, to
za wynik przyjmuje si , a zwizany z
powtarzalnoci skadnik niepewnoci
standardowej u oblicza si z powyszego wzoru:
n
k
c)

2,0
7,0

3,0 4,0
2,3 1,7

5,0
1,4

6,0 7,0
1,3 1,3

8,0
1,2

s
n

k s
n

9,0
1,2

Jeeli wykonano n (2n10) pomiarw i jeeli

dostpna jest warto sp, to za wynik przyjmuje
si X , a za skadnik niepewnoci standardowej
u obliczone wedug wzoru:

a) Zaoenie, e dana wielko wpywajca ma

rozkad normalny i znana jest niepewno a oraz
zwizany z ni poziom nieufnoci P.

2( k ) 1 P

Rozkad normalny
Rozkad

Trjkatny

Jednostajny
Antymodalny V

Antymodalny U

2
5
3

1
k
0,41

0,58
0,71

sp
n

a
k

a
k

0,77

b) Zaoenie, e dana wielko wpywajca ma

rozkad inny ni normalny, tzn. znany jest
charakter rozkadu i zakres a moliwych
bdw.

Rozkad znany

Przewodnik do wyraania niepewnoci pomiaru ISO GUM

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str. 7/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

PRZYKAD WYZNACZANIA NIEPEWNOCI

1. Dla n=10 i P=0,95

Wykonano 10 pomiarw.
Lp.

Xi

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

6,354
6,352
6,356
6,355
6,357
6,354
6,357
6,356
6,353
6,355

Obliczono X =6,3549,

s
t
s
16 ,66 10 4 0 ,72 0 ,0011952 mm.
n
n
d( 0 ,95 ) X 0 ,001 ,

10

Vi 0 ,

i 1
10

( Vi )2 2490 10 8 ,
10

Vi2

i 1

n1

s
6 ,355 0 ,001 mm.
n
2. Dla n=10 i P=0,99
X t

i 1

2490 10 8
1,6 10 4 mm .
10 1

Przyjto rozkad normalny. Z tablic odczytano:

1. Dla n=10 i P=0,95: t / n =0,72, t=2,3.
2. Dla n=10 i P=0,99: t / n =1,0, t=2,3.

s
t
s
16 ,66 10 4 1,0 0 ,00166 mm.
n
n
d( 0 ,95 ) X 0 ,002 ,
t

X t

s
6 ,355 0 ,002 mm.
n

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str. 8/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

Tablica 3. Wybrane wartoci t , ( n 1) rozkadu t Studenta

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
9/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

BUDOWA MIKROMETRU

Najistotniejsz czci mikrometru jest wrzeciono 6 z gwintem mikrometrycznym

obracajcym si w nieruchomej nakrtce 5. Kocwka wrzeciona jest dokadnie
prostopada do jego osi geometrycznej. Nakrtka 5 jest osadzona w tulei 7, a ta z kolei w
kabku 1. Naprzeciw wrzeciona osadzone jest nieruchome kowadeko 2, ktrego
miernicza jest rwnie prostopada do osi wrzeciona.

Poniewa skok ruby mikrometrycznej nakrtki jest nacity z du dokadnoci.

Kademu jej obrotowi lub czci obrotu odpowiada cile okrelone przesuniecie
wzdune wrzeciona 6. Cae milimetry odczytuje si na podziace podunej nacitej na
tulei 7, a setne czci milimetra na podziace obwodowej bbna 9, osadzonego
nieruchomo na rubie. Pokrcajc rub mikrometryczn nawet z nieznacznym
wysikiem, mona spowodowa stosunkowo duy nacisk wrzeciona na mierzony
przedmiot, wskutek czego moe nastpi odksztacenie spryste bd mierzonego
przedmiotu, bd te kabka mikrometru lub zwojw ruby mikrometrycznej.
Odksztacenia te, niezalenie od tego gdzie wystpuj, zawsze powoduj bd pomiaru.
W celu uniknicia tego bdu ustalono, e nacisk mierniczy wrzeciona musi by
okrelony i musi si waha w granicach 72 N. Osiga si to przez pokrcanie ruby
mikrometrycznej nie bezporednio, lecz za porednictwem sprzga ciernego 11-15.
Parametry mikrometru definiuje norma PN-82/M-53200 (1982).

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
10/11

MATERIAY POMOCNICZE DO WICZENIA NR 1

TRANSAMETR MMCf FWP Warszawa

1 korpus, 2 tulejka zaciskowa, 3- nakrtka nastawcza, 4- kowadeko nastawne, 5kowadeko pomiarowe, 6 spryna naciskowa, 7- dwignia wycznikowa (zwalniacz),
8 dwignia pomiarowa, 9 wskazwka.
Transametr (pasametr) suy do wykonywania bezporednich pomiarw wymiarw
zewntrznych metod rnicow wychyleniow, gwnie w produkcji seryjnej.
Wymagania techniczne transametrw s okrelone w normie PN-75/M-53259 (1975).
Budow transametru przedstawia rysunek powyej. Dwignia wycznikowa
(zwalniacz) 7 po naciniciu odciga od mierzonego przedmiotu ruchome kowadeko 5,
sprzone z dwigni czujnika 8. Gdy pomiar nie jest wykonywany, wskazwka czujnika
9 znajduje si poza podziak po stronie wartoci ujemnych. Kowadeko nastawne 4
przesuwa si za pomoc radekowanej nakrtki nastawczej 3 i blokuje tulej zaciskow
2. Podzielnia czujnika umieszczona jest w kabkowatym korpusie 1. Wskaniki
tolerancji mona nastawi na zakres dopuszczalnych tolerancji kontrolowanych
przedmiotw. Transametry dostarczane s w kompletach wyposaonych w wymienne
podprki(kocwki) i klucz do nastawiania wskanikw tolerancji.
Do zerowania czujnika transametru stosuje si pytki wzorcowe2.

K. Durczak: Pomiary wielkoci geometrycznych w technice. Pozna 2012.

Opracowa: dr in. H. Niecig, dr in. Andrzej Tyka

str.
11/11