Wprowadzenie do metrologii

Potok 2

W1: Metrologia – pojęcia podstawowe

1
Wykłady i ćwiczenia:

dr inż. Tomasz Grzegorczyk

Zakład Awioniki ITL
Wydział Mechatroniki, Uzbrojenia i Lotnictwa

bud.36 pok.123

Tel. 261 839 834

[email protected]

3
Plan wykładu:

• Podstawowe informacje o przedmiocie Wprowadzenie do metrologii

• Metrologia – definicja, rola we współczesnym świecie, podział i zadania
• Proces pomiarowy
• Wielkości mierzone
• Wartość wielkości mierzonej
• Wynik pomiaru
• Międzynarodowy Układ Jednostek Miar
• Wielkości podstawowe i pochodne
• Jednostki miar układu SI
• Metody pomiarowe

4
Informacje o przedmiocie: KIP – Karta Informacyjna Przedmiotu

Nazwa przedmiotu Wprowadzenie do metrologii Introduction to metrology

Kod przedmiotu Wdmet
Język wykładowy polski
Profil studiów ogólnoakademicki
Forma studiów stacjonarne
Poziom studiów studia pierwszego stopnia
Rodzaj przedmiotu obowiązkowy
Obowiązuje od
2023
naboru
Forma zajęć,
liczba godzin/rygor,
W 12/+, C 12/+; razem: 24 godziny, 2 pkt ECTS
razem godz., pkt
ECTS
Przedmioty
brak
wprowadzające
Semestr/ kierunek
I semestr / wszystkie kierunki studiów
studiów 5
Informacje o przedmiocie – tematy wykładów:

1. Metrologia - pojęcia podstawowe /2 godz./

2. Błędy pomiarów /2 godz./
3. Niepewność pomiarów /2 godz./
4. Wzorce miar /2 godz./
5. Przyrządy pomiarowe /2 godz./
6. Kontrola metrologiczna przyrządów pomiarowych /2 godz./

6
Informacje o przedmiocie:

Przedmiot kończy się zaliczeniem na ocenę (test pisemny !)

Test zostanie przeprowadzony na ostatnim wykładzie: 10 listopada 2023

Warunkiem zaliczenia przedmiotu (wpisu oceny do USOS) jest zaliczenie ćwiczeń (na
ocenę).

Ocena z ćwiczeń będzie liczona jako średnia z ocen uzyskanych podczas ćwiczeń.

Obecność na ćwiczeniach jest obowiązkowa !

10
Informacje o przedmiocie:

Ocena końcowa z testu:

19-20 pkt - bardzo dobry

17-18 pkt - dobry plus
15-16 pkt - dobry
13-14 pkt - dostateczny plus
11-12 pkt - dostateczny
10 i poniżej - niedostateczny

11
Informacje o przedmiocie:

➢ W Teamsach został założony zespół: Wprowadzenie do metrologii 2023 cywile

➢ Dla zespołu został wygenerowany klucz, który umożliwia zapisanie się do zespołu.

Klucz: o8g94sy
➢ Wykorzystując podany klucz należy zapisać się do właściwego zespołu.

➢ W „plikach” będą podawane materiały źródłowe, w tym m.in. obowiązkowa literatura oraz
materiały z wykładów, a także pytania do poszczególnych ćwiczeń…

➢ Publikacja pytań ma ułatwić przygotowanie się do ćwiczeń ☺

12
Literatura:

podstawowa:

1. Międzynarodowy słownik podstawowych i ogólnych terminów

metrologii, GUM, 2015.

2. Ewaluacja danych pomiarowych — Przewodnik wyrażania

niepewności pomiaru, GUM, 2008

3. J. R. Taylor, Wstęp do analizy błędu pomiarowego, PWN, 2011.

13
uzupełniająca:

1. Ustawa Prawo o miarach, Dz. U. 2018 poz. 376.

2. Niepewność pomiarów w teorii i praktyce, GUM, 2011.

3. Z. Kotulski, W. Szczepański. Rachunek błędów dla inżynierów, WNT, 2018.

+
- Jan Ciepłucha, Podstawy metrologii, Politechnika Łódzka, Łódź, 2008
+
- Józef Zawada, Wybrane zagadnienia z podstaw metrologii, Łódź, 2002
- +
- Jacek Dusza, Paweł Gąsior, Grzegorz Tarapata, Podstawy pomiarów,
Oficyna Wydawnicza PW, 2019

14
Tematy ćwiczeń:

1. Prezentacja wyniku pomiaru. Formy wyrażania niepewności.

2. Algorytmy szacowania niepewności.
3. Wyznaczanie niepewności w pomiarach, jednokrotnych, bezpośrednich.
4. Wyznaczanie niepewności w pomiarach seryjnych.
5. Wyznaczanie niepewności w pomiarach pośrednich.
6. Wyznaczanie niepewności w pomiarach pośrednich, seryjnych.

15
Ćwiczenia:

• Na początku semestru może się zdarzyć, że tematyka ćwiczeń będzie

wyprzedzała tematy wykładowe. Nie mam na to żadnego wpływu!
• Na ćwiczenia studenci przychodzą przygotowani do danego tematu.
• W tym celu należy skorzystać z publikowanych w Teamsach pytań oraz
materiałów wykładowych – prezentacji w PDF-ach umieszczonych w
Teamsach.
• Odpowiedzi będą indywidualnie oceniane.
• Na niektórych ćwiczeniach będą rozwiązywane zadania - również na
ocenę.
• Do rozwiązania zadań konieczne będą kalkulatory.
• Ocena końcowa z ćwiczeń będzie średnią z uzyskanych ocen.
• Na ćwiczeniach zabrania się używania telefonów komórkowych!
16
Pytania ?

17
 METROLOGIA = nauka o mierzeniu
(z greckiego: μετρον (metron) - miara + λογοσ (logos) – nauka).

Metrologia – nauka dotycząca sposobów dokonywania pomiarów oraz zasad

interpretacji uzyskanych wyników. (Wikipedia)

19
 Współczesna metrologia jest najbardziej uniwersalną i
interdyscyplinarną dziedziną nauki, techniki… i życia.

…. dając możliwość poznawania nowych i weryfikacji znanych

praw fizycznych, jest motorem postępu cywilizacyjnego.

20
Rola metrologii we współczesnym świecie:

- metrologiczna integracja państw w skali ogólnoświatowej – wspólny od 63 lat układ

jednostek miar (bez 3 na 193) oraz ujednolicony (od 35 lat) sposób określania dokładności
pomiaru;

- wystandaryzowany w skali światowej układ jednostek jest podstawą handlu międzynarod.

- m. pozwala na utrzymywanie i kontrolę jakości wytwarzanych masowo produktów;

- m. daje możliwość realizacji nowych, zautomatyzowanych systemów mechatronicznych

dzięki stosowaniu nowoczesnych – dokładnych i zminiaturyzowanych przetworników pom.;

- m. stanowi podwaliny nowoczesnej diagnostyki medycznej;

- m. zapewnia efektywne prognozowanie pogody;

- m. umożliwia monitoring w ochronie środowiska…. 21

Metrologia obejmuje zadania:

• naukowe (metrologia ogólna)

• urzędowo-prawne (metrologia prawna)

• pomiarowe w procesach wytwórczych (miernictwo przemysłowe,

biomedyczne, …)

22
Do zadań naukowych metrologii można zaliczyć m.in.:

• ustalanie podstawowych pojęć metrologicznych, terminologii i symboliki oraz ich unifikacja,

• analiza mierzalności wielkości fizycznych,

• ustanowienie i doskonalenie uniwersalnego i spójnego układu jednostek miar,

• realizacja, ochrona i doskonalenie podstawowych wzorców jednostek miar (etalonów),

które z najwyższą osiągalną dokładnością odtwarzają jednostki miar i służą wzorcowaniu
przyrządów pomiarowych, czyli zachowania spójności pomiarowej,

• ustalanie hierarchii wzorców i systemu ich porównań,

23
• opracowanie ogólnych wymagań określających warunki jakim powinien odpowiadać
przyrząd, układ, system lub metoda pomiarowa, aby po ich zastosowaniu można było
uzyskać wynik o żądanej dokładności,

• opracowanie metod analizy wpływu struktury systemu na dokładność pomiaru oraz analiza
dokładności (niepewności) pomiarów,

• opracowanie metod uzyskiwania informacji pomiarowej oraz jej przetwarzanie na sygnały

dogodne do dalszej obróbki i przesyłania,

• opracowanie metod zwiększenia dokładności pomiaru poprzez zwiększanie czułości

pomiarowej oraz udoskonalenie sposobów eliminacji zakłóceń wywołanych czynnikami
zewnętrznymi i wewnętrznymi,

24
Do zadań urzędowo-prawnych metrologii zalicza się m.in.:

• zapewnienie jednolitości miar w nauce, technice i gospodarce,

• ustanawianie legalnego układu jednostek miar i przestrzeganie jego stosowania,

• ustalenie wymagań dotyczących metrologicznych i użytkowych cech narzędzi pomiarowych,

• legalizacja narzędzi pomiarowych podlegających obowiązkowi legalizacji,

• ustalenie wymagań związanych z okresową kontrolą użytkowych narzędzi pomiarowych

stosowanych w przemyśle, handlu, komunikacji itp.,

• badanie modeli i prototypów narzędzi pomiarowych w celu ich zatwierdzenia do produkcji

seryjnej …

25
Do zadań metrologii w procesach produkcji przemysłowej zalicza się m.in.:
• dostarczanie bieżących informacji niezbędnych do sterowania procesami produkcyjnymi i
jakością,

• przystosowanie aparatury pomiarowej do zastosowania w nowowdrażanych procesach

produkcyjnych, w celu ich zautomatyzowania,

• dążenie (poprzez pomiary) do kompleksowej normalizacji ważniejszych rodzajów produkcji,

poczynając od surowców do gotowych wyrobów,

• rozwijanie produkcji aparatury pomiarowej zgodnie z potrzebami nowoczesnego przemysłu,

• organizacja placówek serwisowych sprzętu pomiarowego.

26
Jak człowiek poznaje otaczające go środowisko?

- wzrokiem, dotykiem, słuchem, węchem, kubkami smakowymi

27
Procesy poznawania otaczającej nas rzeczywistości:
• Spostrzeganie - najbardziej elementarny akt poznawania rzeczywistości; w dużej
mierze spostrzeganie jest przypadkowe i często mimowolne, ale pozwala wyciągać
wnioski i uogólniać

• Obserwacja – spostrzeganie zaplanowane, prowadzone w celu uzyskania odpowiedzi

na wcześniej postawione pytania, bez oddziaływania na obiekt obserwacji ale często z
zastosowaniem pomiarowych narzędzi wspomagających – poprzez pomiar

• Eksperyment – zabieg realizowany w celu dokonania obserwacji, który bądź to

wywołuje, bądź to wpływa na obserwowane zjawisko.
Eksperyment to najbardziej zaawansowany sposób poznawania rzeczywistości w
którym człowiek – obserwator oddziałuje wzajemnie z otaczającą go rzeczywistością.

Obserwacja i eksperyment wiążą się z wykonywaniem pomiarów.

28
Badania naukowe, produkcja przemysłowa, opieka medyczna, monitoring
środowiska, …. nasze codzienne życie … opierają się na pomiarach
wykonywanych w oparciu o ujednolicone w skali światowej zasady.

➢ Pomiar jest podstawowym procesem naukowego poznawania świata.

➢ Pomiar jest czynnością, z którą każdy człowiek styka się już chwilę po
urodzeniu, towarzyszy nam codziennie przez całe życie, a nawet po
śmierci…

➢ Współcześnie, codziennie wykonujemy mniej lub bardziej świadomie

dziesiątki różnych uproszczonych pomiarów, a setki innych wykonywanych
jest w naszym bezpośrednim otoczeniu niezależnie od nas….

29
 W jakim celu wykonujemy pomiary?

Z punktu widzenia „człowieka z ulicy” pomiary wykonujemy by np.:

wiedzieć jak „ciepło” się ubrać, by zgodnie z przepisem przygotować coś
do jedzenia, by rozliczyć się w sklepie, na stacji benzynowej lub dostawcą
gazu, ciepła, energii elektrycznej, by sprawdzić temperaturę ciała gdy coś
nam dolega, by sprawdzić efekty diety…. i z wielu innych równie „ważnych”
powodów życiowych.

Wiele tych pomiarów wykonujemy wręcz odruchowo, nie zastanawiając

się głębiej nad metodami, działaniem zastosowanych przyrządów oraz nad
ich dokładnością. Pomiary te sprowadzają się do odczytu wartości zm.
30
 W jakim celu wykonujemy pomiary?

Z punktu widzenia inżyniera*, celem pomiaru jest zdobycie

ilościowej, wiarygodnej i obiektywnej informacji o otaczającym nas
świecie materialnym, umożliwiającej celowe i planowe
przekształcanie go wg określonego algorytmu, planowe sterowanie
zachodzącymi procesami, monitorowanie zachodzących zjawisk w
naturze….

* z franc. ingénieur - osoba twórczego umysłu, wynalazca, konstruktor, osoba powołana do

przekształcania świata materialnego w określonym celu, w odpowiedni sposób
31
Pomiar to proces doświadczalnego wyznaczania z określoną dokładnością
wartości danej wielkości fizycznej lub zmian wartości w funkcji czasu lub w
funkcji innej wielkości.

Polega na porównaniu określonej wielkości fizycznej z wzorcem tej wielkości

przyjętym umownie za jednostkę miary, prowadzącym do ustalenia liczby
mówiącej ile razy wielkość mierzona jest większa lub mniejsza od wzorca.

Liczba ta, podana wraz z oszacowaną niepewnością i przypisaną jednostką miary,

stanowi wynik pomiaru:

X = x ± Δx [jedn. miary]
32
Wynik to zawsze para liczb, która określa przedział wartości w którym
wartość rzeczywista ν z określonym prawdopodobieństwem się znajduje.

X = x ± Δx [jedn. miary]

33
Każdy pomiar (w sensie naukowo- inżynierskim), stwarzając możliwość określania
właściwości obiektów w formalnym języku matematyki musi/powinien charakteryzować się:

• wiarygodnością,

• obiektywnością,

• zwięzłością,

• spójnością,

• określoną dokładnością,

• jednolitością w skali krajowej i międzynarodowej,

34
Proces pomiarowy jest ciągiem następujących po sobie czynności podjętych w celu
ustalenia wartości określonej wielkości fizycznej lub umownej, podzielonych na etapy:

1) teoretyczne i praktyczne przygotowanie pomiaru – co?; w jakim zakresie?; z jaką

dokładnością?; jakimi metodami i przyrządami?,

2) techniczna realizacja pomiaru – bezpośrednie lub pośrednie porównanie z

wzorcem,

3) opracowanie i interpretacja wyników (szacowanie niepewności).

W życiu codziennym często przez pomiar rozumie się tylko jego techniczną realizację!
35
 Wszystko to, co jesteśmy w stanie zmierzyć, ogólnie nazywamy zbiorem
mierzalnych wielkości fizycznych (measurable quantities).

Mierzalną wielkością fizyczną – (w skrócie „wielkością” - quantity)

nazywać będziemy właściwość (cechę) zjawiska, ciała lub
substancji, którą można wyróżnić jakościowo i wyznaczyć
ilościowo.
…. dla której w przeszłości wyznaczono jednostkę miary.

36
• Jednostką miary wielkości fizycznej nazywamy wartość danej
wielkości umownie przyjętą jako mającą wartość liczbową równą jedności (np.:
kilogram kg – jednostka miary masy)

• Miarą wielkości nazywamy wartość wielkości wyrażoną iloczynem liczby

(ustalonej w wyniku pomiaru) i jednostki miary, np.: 80 x 1 kg = 80 kg.
Miara określa ile razy mierzona „porcja” danej wielkości jest większa lub
mniejsza od jednostki miary. Miara to inaczej „wartość zmierzona”.

• Wynikiem pomiaru nazywa się miarę wielkości mierzonej, uzyskaną po

uwzględnieniu poprawek i podaniu niepewności, np.: (80,0 ± 0,1) kg

37
Układy wielkości i jednostek miar

• Ustalenie dla danej wielkości fizycznej „jednostki miary” jest warunkiem niezbędnym do
przeprowadzenia pomiaru - tylko wówczas możemy przeprowadzić porównanie, będące
istotą pomiaru!

• Przez setki lat ludzie usiłowali ustalić w coraz szerszym obszarowo zakresie uniwersalne
(akceptowalne dla wszystkich zainteresowanych: naukowców, inżynierów, handlowców)
jednostki miar.

• Unifikacja (uznanie wszędzie i przez wszystkich zainteresowanych) tej samej jednostki

miary dla danej wielkości fizycznej, daje możliwość porównywania wyników pomiarów
dokonywanych w różnych laboratoriach, w różnych miejscach kuli ziemskiej.

38
Układy wielkości i jednostek miar

Określenie i utrzymywanie dokładności (niepewności) odtwarzania jednostki miary przez

jej fizyczny wzorzec jest warunkiem spójności pomiarów i daje możliwość szacowania ich
wiarygodności.

39
Układy wielkości i jednostek miar

Układem wielkości (system of quantities) nazywa się uporządkowany zbiór wielkości,

między którymi istnieją określone relacje.

Układ wielkości składa się z:

• wielkości podstawowych (base quantity) – minimalny zbiór wielkości uznanych
umownie w tym układzie za niezależne od siebie;
• wielkości pochodnych (derived quantity) – wszystkie pozostałe wielkości,
funkcjonalnie powiązane z wielkościami podstawowymi.

Dla wszystkich wielkości w danym układzie muszą być przyjęte umownie i zdefiniowane
jednostki miar (unit of measurement).
40
Zbiór jednostek podstawowych oraz jednostek pochodnych,
określonych zgodnie z przyjętymi regułami w danym układzie
wielkości, nazywa się układem jednostek miar (system of units).

41
W Polsce od 1966r. obowiązuje Międzynarodowy Układ Jednostek Miar
(SI – fr. Système international d'unités, ang. International System of Units)

Układ SI:
• Ustanowiony został w 1960r. na 11 posiedzeniu Generalnej Konferencji Miar;
• Przyjęty ustawowo do stosowania w Polsce w 1966r.;
• Metryczny – kolejne krotności i podwielokrotności jednostek głównych są od siebie 10
razy większe lub mniejsze;
• Uniwersalny - może być stosowany w każdej dziedzinie techniki, jak i nauk fizycznych;
• Każda wielkość fizyczna w SI ma jedną główną jednostkę miary (jedna nazwa, jeden
symbol, jeden wymiar);
• Koherentny (spójny) – wszystkie główne jednostki miar mają w równaniach definicyjnych
współczynnik liczbowy równy 1 (np. 1 J=1 Nm, 1 N=1 kgm/s2);
• W SI wyróżniono 7 podstawowych wielkości i 7 przypisanych im jednostek miar.
• SI scala niemal cały świat (190 państw) w spójną metrologiczna całość – bez 3 państw!!!!
42
USA Mjanma
(Birma)
Liberia

43
Ewolucja systemu metrycznego

44
Wielkości podstawowe w układzie SI i ich jednostki miary

Wielkość fizyczna Jednostka Symbol

długość metr m
masa kilogram kg
czas sekunda s
natężenie prądu elektrycznego amper A
temperatura kelwin K
liczność materii mol mol
światłość kandela cd

45
26 Generalna Konferencja Miar CGPM w 2018r. zadecydowała, że definicje siedmiu
jednostek podstawowych SI zostaną oparte na ustalonych wartościach liczbowych
zbioru siedmiu stałych definiujących:

46
 częstotliwość promieniowania przejścia
∆νCs 9 192 631 770 s-1 kwantowego między dwoma
nadsubtelnymi poziomami atomu cezu
133 w stanie podstawowym
c 299 792 458 m s-1 prędkość światła w próżni
h 6,626 070 15×10-34 J s (J s = kg m2 s-1) stała Plancka
e 1,602 176 634×10-19 C (C = A s) ładunek elementarny
k 1,380 649×10-23 J K-1 (J K-1 = kg m2 s-2 K-1) stała Boltzmanna

NA 6,022 140 76×1023 mol-1 stała Avogadra

skuteczność świetlna źródła

Kcd 683 lm W-1 monochromatycznego promieniowania
o częstotliwości 540x10¹² Hz 47
Redefinicja 4 z 7 podstawowych jednostek miar układu SI

Od 20 maja 2019 r. obowiązują nowe definicje jednostek miar siedmiu podstawowych

wielkości fizycznych w układzie SI!

• Kilogram (masa), kelwin (temperatura), amper (prąd elektryczny) i mol (ilość substancji)
zostały określone przez podstawowe stałe prawa natury, a nie - jak dotychczas - przez
obiekty fizyczne. (pozostałe definicje zostały jedynie przeredagowane!)

• Zmiana jest największą tego rodzaju zmianą w międzynarodowych pomiarach, od czasu

podpisanej w 1875 r. Konwencji Metrycznej.

• Zmiana ma na celu ułatwienie odtwarzania z największą dokładnością zredefiniowanych

jednostek miar.

• Naukowcy z całego świata spodziewają się, że zmiana ta pobudzi innowacje

technologiczne i obniży koszty wielu zaawansowanych technologicznie procesów
produkcyjnych. 48
Współcześnie każdą znaną wielkość fizyczną potrafimy mierzyć w
różny sposób , tzn. różnymi metodami.

Pomiar temperatury:

- Termometry mechaniczne: bimetaliczne, termo-manometryczne, cieczowe

(rozszerzalnościowe: rtęciowe (-38 do +3560C) i alkoholowe (-70 do +1200C) ),
- Termometry elektryczne: rezystancyjne (metaliczne, półprzewodnikowe),
termoelektryczne,
- Termometry radiacyjne (bezkontaktowe): pirometry, kamery termowizyjne
- Termometry magnetyczne
49
Metoda pomiarowa – sposób wykonywania pomiaru - sposób
porównywania wartości wielkości mierzonej z jej wartością umowną
przyjętą za jednostkę.

UWAGA:
Do wykonywania pomiarów danej wielkości fizycznej stosować można różne
metody i różne narzędzia pomiarowe w zależności od żądanej dokładności,
warunków w których pomiar jest wykonywany, przeznaczenia wyników pomiaru.

50
Spośród wielu różnych klasyfikacji metod pomiarowych najważniejszy jest ich podział ze
względu na sposób uzyskiwania wyniku pomiaru.

Według tego podziału metody możemy zaliczyć do jednej z trzech kategorii:

- M. bezpośrednie (np.: pomiar linijką, pomiar masy na wadze szalkowej - wielkość

mierzona i wzorcowa są tego samego rodzaju, a wynik pomiaru jest otrzymywany bezpośrednio z odczytu
wskazań narzędzia pomiarowego w wartościach wielkości mierzonej.)

- M. pośrednie (np.: pomiar gęstości na podstawie pomiaru masy i objętości - wartość

wielkości mierzonej pośrednio oblicza się jako funkcję wartości innych wielkości)

- M. złożone (np.: wyznaczanie charakterystyk częstotliwościowych - polega na

bezpośrednim albo pośrednim wyznaczaniu wartości pewnej liczby wielkości związanych ze sobą układem równań
algebraicznych)

51
Metody złożone w zależności od miejsca porównania w torze pomiarowym dzielą się na:

• M. pomiarowe porównawcze
• M. pomiarowe przetworzeniowo - porównawcze.

52
Metody pomiarowe porównawcze polegają na wyznaczaniu nieznanej wartości
wielkości mierzonej przez porównanie jej ze znanymi wartościami wielkości zwanej
wzorcową, tej samej natury, co mierzona. Zależnie od sposobu porównywania
rozróżnia się:
- metodę bezpośredniego porównania – np. pomiar długości linijką
- metodę różnicową (zerową) – ważenie na wadze szalkowej
- metodę kompensacyjną
- metodę podstawieniową.

53
Metody pomiarowe przetworzeniowo-porównawcze polegają na przetwarzaniu w
torze pomiarowym nieznanej (dla mierzącego) wartości wielkości mierzonej na
wartość innej wielkości - wg jednoznacznej zależności funkcyjnej - i pomiarze tejże
metodą porównawczą.

Do najczęściej stosowanych metod pomiar. przetworzeniowo - porównawczych należą:

- m. p. wychyłowa
- m. p. elektryczna (do pomiaru wielkości nieelektrycznych).

54
Elektryczna metoda pomiaru wielkości nieelektrycznych, obecnie powszechnie
stosowana w technice, należy do metod złożonych, przetworzeniowo -
porównawczych.

Polega na przetwarzaniu mierzonej nieelektrycznej wielkości fizycznej na wielkość

elektryczną: napięcie, natężenie prądu, zmianę rezystancji, indukcyjności, pojemności
i pomiarze za pomocą odpowiednio przeskalowanego miernika elektrycznego.

Sygnał elektryczny można łatwo przekazywać na odległość i przetwarzać zawartą w

nim informację, jak np. napięciowy sygnał analogowy w postać cyfrową.

55
Kryteria wyboru układu pomiarowego i doboru jego elementów

UWAGA: Tę samą wielkość fizyczną można mierzyć różnymi przyrządami, stosując różne metody
pomiarowe.

Na wybór układu pomiarowego i jego elementów ma wpływ cały szereg czynników, które muszą być
wzięte pod uwagę przez projektanta układu pomiarowego.
Podstawową kwestią jest określenie czynników dominujących, czyli tych, które przyszły użytkownik
systemu pomiarowego uzna za najważniejsze.

Za najistotniejsze uznać należy następujące kryteria:

- metrologiczne,
- wzajemne dopasowanie charakterystyk elementów układu,
- dopasowanie elementów do warunków eksploatacji,
- prostota konstrukcji,
- ekonomiczność układu.
56
Kryteria wyboru układu pomiarowego i doboru jego elementów
Do metrologicznych kryteriów wyboru układu i doboru aparatury pomiarowej będziemy zaliczać:

a) przedział zmian wartości wielkości mierzonej – zakres przetwornika musi obejmować znany lub
spodziewany zakres zmian wartości mierzonej, inaczej mówiąc: przedział największej dokładności
pomiaru i odczytu powinien pokrywać się z przedziałem najbardziej prawdopodobnych wartości
wielkości mierzonej;

b) sposób wykorzystania sygnału pomiarowego:

- odczyt i rejestracja (oddzielnie lub łącznie)
- sygnalizacja
- współpraca z układem automatycznej regulacji

c) charakterystyki statyczne przyrządów i układu;

d) charakterystyki dynamiczne przyrządów i układu.

57
Kryteria wyboru układu pomiarowego i doboru jego elementów

Wzajemne dopasowanie charakterystyk elementów układu wymaga:

- doboru zakresów pracy poszczególnych elementów - takie zestawienie przyrządów

pomiarowych, składających się na układ, aby przedziały zmienności wielkości wyjściowej i wejściowej elementów
połączonych ze sobą były jednakowe (np. ten sam sygnał standardowy),

- dopasowania charakterystyk statycznych i dynamicznych - dobór elementów

o takich charakterystykach, aby wynikowe charakterystyki statyczne i dynamiczne układu miały pożądany przebieg,

- zapewnienia właściwej współpracy poszczególnych elementów: - jak najmniejsze

wzajemne obciążanie mocą przez przyrządy, unikanie szkodliwych sprzężeń indukcyjnych i pojemnościowych
pomiędzy przyrządami i ich elementami (są one źródłami dodatkowych błędów pomiaru, a w przypadku
elektronicznej aparatury mogą prowadzić do jej uszkodzenia), ograniczenie przenoszenia niepożądanej składowej
stałej sygnałów, gdy układ przewidziany jest do pracy z sygnałem przemiennym, ograniczenie przenoszenia
niepożądanych składowych zmiennych sygnałów, gdy układ przewidziany jest do pracy z sygnałem stałym,
ograniczenie generowania lub przenoszenia niepożądanych sygnałów harmonicznych lub szumów;
58
Kryteria wyboru układu pomiarowego i doboru jego elementów

Dopasowanie elementów do warunków eksploatacji polega na takim doborze

elementów, aby:

- układ zapewniał żądaną dokładność pomiaru przy istnieniu określonego zespołu

zewnętrznych czynników wymuszających, wynikających z eksploatacji,

- układ miał żądaną niezawodność i trwałość w warunkach działania określonego

zespołu czynników wymuszających,

- układ miał określoną żądaną przeciążalność statyczną, tj. nie ulegał zniszczeniu przy
wzroście wartości wielkości wejściowej o określoną wartość ponad górną granicę
znamionowego zakresu pomiarowego.
59
Kryteria wyboru układu pomiarowego i doboru jego elementów

Prostota konstrukcji układu polega na minimalizacji liczby elementów składowych

układu i liczby obwodów w układzie pomiarowym, stosowaniu przyrządów o
najprostszej budowie, tj. mających możliwie mało elementów i obwodów a także
przyrządów i elementów o budowie typowej, sprawdzonych pod względem
niezawodności i trwałości.

Spełnienie tych kryteriów nie może naruszać spełnienia kryteriów metrologicznych.

W zastosowaniach przemysłowych często lepiej jest zrezygnować z nadmiernej

dokładności na rzecz prostoty układu pomiarowego i jego elementów, zwiększającej
niezawodność i trwałość urządzeń.

60
Kryteria wyboru układu pomiarowego i doboru jego elementów

Ekonomiczność układu to głównie minimalizacja nakładów inwestycyjnych przy

zakupie i instalacji aparatury pomiarowej, ale także kosztów:
• eksploatacji aparatury pomiarowej,
• przeglądów okresowych,
• bieżącej konserwacji,
• remontów bieżących i napraw,
• remontów kapitalnych
• wymaganych legalizacji.

Należy również uwzględnić dostępność na rynku części składowych układu jak i części
zapasowych oraz bliskość serwisu.

61
Dziękuję za uwagę!

62