Türk-İngiliz İlişkileri

LONDRA TÜRK SEFARET ARŞİVİ’NİN
OSMANLI TARİH ÇALIŞMALARI
AÇISINDAN ÖNEM VE KAPSAMI
Nejdet Gök
Özet

Bu makale esas olarak Şubat-Mart 2001 döneminde Londra Türk Büyükelçiliği Arşivi’nde yapmış olduğum araştırma ve incelemelere dayanmaktadır. Yazının kısa bir özeti aynı yıl içinde rapor halinde yetkili makamlara arzedilmiş ve bu önemli arşivin, bir an önce, tasnif işlerinin tamamlanarak ilim aleminin hizmetine sunulabilmesi amacıyla, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile işbirliği yapılması teklif olunmuştur. Makale kapsamında arşivde yer alan belge özetlerinin daha iyi anlaşılabilmesi maksadıyla, Türk-İngiliz İlişkilerinin tarihçesinin Atatürk’ün ölüm tarihi olan 1938’e kadar olan dönemi üzerinde ana hatlarıyla durulmuştur.
Arşiv malzemesininin (1836-1938) yılları arasıyla sınırlandırılıp, değerlendirilmesinin nedeni, yetmişli yıllarda Sayın Bilal Şimşir tarafından, belgeler üzerinde (arşivdeki fihrist, gelen-giden evrak vs. defterlere dokunulmamış) yapılmış olan genel envanter ve tasnifin bozulmaması düşüncesidir. Böylece Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş olayları ve kronolojisi de takip edilmiştir.
Makale üç bölümden oluşmaktadır:
Birinci bölümde, Türk-İngiliz ilişkileri ve Londra Büyükelciliği‘nin tarihi sürecine genel olarak temas edilmiş, iki ülke arasında, 1580-1938 yılları arasında gerçekleşmis olan siyasi, ekonomik ve idari konulara işaret olunmuştur.İkinci bölümde, Sefaret Arşivi ve arşivde bulunan belge, defter vs. malzemeler, yapılması gereken çalışmalar, dilek ve öneriler üzerinde durulmuştur.Üçüncü bölüm; belgelerin saklandığı kutu numaraları, tarih ve özetlerinin yer aldığı belge listelerinden oluşmaktadır. Daha önce hazırlanmış olan envanter, birkaç yıllık dönemler halinde birleştirilerek özetlenmiş, gözden geçirilen bazı dosyalarla önemli ilaveler yapılmıştır.
Sonraki yıllarda;tarafımca bu konuda Türkiye ve İngiltere’de iki ayrı makale yayınlanmış ve Londra Türk Sefaret arşivinin önemine dikkat çekilmiştir. 10 yıl kadar önce de söz konusu arşivin önemli bir kısmı Osmanlı Arşivleri'ne intikal ettirilmiştir.Dışişleri Bakanlığı ile birlikte bir ortak çalışma başlatılmış ve arşivin tasnifi tamamalanan kısmı araştırmacıların hizmetine sunulmuştur. Umarım en kısa sürede tasnif çalışmaları tamamlanır ve tüm belgeler araştırmacıların hizmetine sunulmuş olur.
Londra Türk Büyükelçiliği Arşivi, hem Osmanlı hem de Cumhuriyet Devri açısından oldukça zengin ve önemli belgelerin yer aldığı tarihi bir arşivdir.Bu nedenle sadece Türk tarihi çalışmaları için değil, dünya tarihi açısından da büyük önem arzetmektedir.

Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye Londra Büyükelçiliği, Osmanlı Arşivleri, Musurus Paşa, Sultan Abdülaziz


IMPORTANCE AND SCOPE  OF LONDON
OTTOMAN-TURKISH EMBASSY ARCHIVE
FOR THE OTTOMAN HISTORY RESEARCH

Abstract

This article is mainly based on the research and examinations I conducted in the Turkish Embassy in London during February-March 2001. A short summary of the manuscript has been submitted to the official authorities in the same year and it is proposed to cooperate with the General Directorate of State Archives in order to make this important archive available to the scientific world as soon as possible.

The article outlines the history of Turkish-English Relations until 1938, the date of the death of Atatürk, in order to better understand the abstracts of the documents in the archive.

The reason for limiting the evaluated archive material between years 1836 and 1938 is the idea of not to disrupt the general inventory and classification, which was made by Mr. Bilal Şimşir in the seventies, on the documents (the index in the archives, inbound and outgoing documents, etc. were not touched). Thus, the transition from Ottoman to Republic era and chronology were also followed.

The article consists of three parts:
In the first part, the Turkish-British relations and the historical process of the London embassy were touched in general and the political, economic and administrative issues between the two countries between 1580-1938 were pointed out. In the second part, the Embassy Archive and the documents in the archive, studies, wishes and suggestions are emphasized. Third part consists of lists of documents containing the relavant box numbers, document dates and summaries. The previously prepared inventory was summed up into several years' periods and summarized, and important additions were made with some reviewed files.

In the following years, by me by two separate articles published in this issue of Turkey and the United Kingdom and the Turkish Embassy in London has drawn attention to the importance of archives. 10 years ago, a significant portion of the said archive was transferred to the Ottoman Archives.A joint work was initiated with the Ministry of Foreign Affairs and the part of the archive which was completed was presented to the service of the researchers. I hope that the classification works will be completed as soon as possible and all documents are presented to the researchers.

The Archives of the Turkish Embassy in London is a historical archive of rich and important documents for both Ottoman and Republican Era. Therefore, it is important not only for Turkish history studies but also for the studies about World
history.

Ottoman Empire, Turkish Embassy in London,Ottoman Archives, Musurus Pasha,Sultan Abdulaziz

Atatürk dönemi, büyük savaş ve zorlu yılların ardından yeni kurulan devletin, yeniden şekillendirildiği yıllardır. Genç cumhuriyet içerde ve dışarda türlü zorluklarla karşılaşmış ve çoğunun üstesinden gelmeyi başarmıştır. İç siyasada yapılan devrimler halka benimsetilmeye çalışılmış, muhasır medeniyetler seviyesine ulaşmak için gayret sarf edilmiştir. Dış siyasada ise kazanılan haklı savaşı meşrulaştırmak, Osmanlı zamanında verilen tavizleri geri almak, borçları yapılandırmak, millî sınırları en iyi şekilde korumak öncelik olmuştur.

"Atatürk Döneminde Siyasi Karikatür" başlıklı doktora tezinden türetilen bu çalışma Lozan Konferansı ve Antlaşması sürecine farklı bir perspektiften bakmayı amaçlamaktadır. Kasım 1922-Ekim 1923 tarihleri arasında Türkiye'de yayınlanmakta olan mizah yayınları (Karagöz, Akbaba, Zümrüdüanka, Kelebek) temel kaynak olarak kullanılmıştır. Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası-II adlı kitapta bölüm olarak yayımlanmıştır.

I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan İngiliz esirleri, Anadolu’da 43 farklı bölgede tutulmuştu. Anadolu’daki kamplar içerisinde dört kamp, Kocaeli sınırları içerisindeydi; İzmit, Darıca Çimento Fabrikası, Derince ve Eskihisar. 1917 yılı Ocak’ında İzmit kampında 89 İngiliz esiri yaşamaktaydı ve genel olarak esirler, durumlarından memnunlardı. Darıca’daki kamp, çalışma kampı olacak şekilde oluşturulmuştu. 1918 yılı Ağustos’unda kampta 49 İngiliz, 34 Hintli ve 2 Fransız esir bulunmaktaydı. Derince kampında ise yine aynı tarihlerde çoğunluğu Rus ve Sırp esirleri oluştursa da İngiliz esirleri de yaşamaktaydı. Eskihisar, Darıca’da olduğu gibi bir çalışma kampı olarak organize edilmişti. Eylül 1918 tarihinde kampta bulunan 100’e yakın İngiliz esir, çimento fabrikasında çalışmaktaydı.

Esir sayılarına ilişkin olarak her daim kesin rakamlar vermek mümkün olamamaktadır çünkü gerek kamplar arasındaki esir transferi gerek hastalanan esirlerin hastanelere sevki gerekse de yaşanan ölümler esir miktarına ilişkin kesin rakam vermeyi zorlaştırmaktadır.

Savaş sırasında nasıl ki esir sayıları tam olarak tespit edilememişse esirlerin iadesinde de net rakamlar vermek mümkün olmamıştı. Bu belirsizlikler ve yaşanan sıkıntılar içerisinde savaşın mağluplarından olan Osmanlı Devleti, Mondros Mütarekesi’nin imzasından sonra peyderpey İngiliz esirlerini ülkelerine iade etmiştir.

Anglikan Kilisesi, Şeyhülislâmlık makamına hitaben İslâm hakkında bilgi isteyen bir mektup göndermiştir. Dört soruluk bu mektuba ulema tarafından cevaplar verilmiş ve bu cevaplar kitap olarak da neşredilmiştir. Hoca Râsim Efendi de bu kitaplardan önce Alemdar gazetesinde bir cevap tefrika etmiştir. Yarım kalan bu cevapta din-modernleşme ilişkileri, yeni ilm-i kelâm konuları ve oryantalistlerin iddialarına verilen cevaplara dair veriler mevcuttur. İngiliz Muhipleri Cemiyeti azası da olan Râsim Efendi’nin işgal altındaki İstanbul’da İngiliz yanlısı Alemdar gazetesinde kaleme aldığı yazıların muhtevasına bu ilişkiler zaviyesinden bakmak gerekir.

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı döneminde İngiltere’den Çanakkale
Cephesi ve Güney Cephesinde yapmış olduğu savaşlarda 20.000’i aşkın
esir aldı. Çoğunluğu Irak Cephesinde Kut’ül Amare Savaşı’nda alınan
İngiliz esirler, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde bulunan esir
kamplarında tutuldu. Esirlerin tutulduğu 3 adet merkez toplama kampı
vardı: Afyonkarahisar, Ankara ve İstanbul. Bu kamplara ulaşan esirler,
gerekli kayıt işlemleri tamamlandıktan sonra kendileri için uygun
görülen kamplara nakledilirdi. Esirlerin hepsinin başka bir kampa
aktarılması gerekmiyordu, kamp yönetimi tarafından uygun
görülenlerden bir kısmı bulunduğu toplama kampında da kalabilirdi.
Afyonkarahisar, savaş yılları boyunca binlerce esire ev sahipliği
yapmıştır. Esirler, tutsak kaldıkları süre boyunca kimi zaman iyi kimi
zaman kötü koşullarda yaşamıştı. İçinde bulundukları ruh halini
ailelerine yazdıkları mektup ve kartpostallarda da dile getirmişlerdi.
Olive Pass, esirlerin ailelerine yazdığı kartpostalları birleştirerek bir
derleme yapmış ve adına da Afyonkarahisar Gazetesi demişti. Bizzat
esirlerin yazdığı kartpostallardan oluşan derleme, dönem şartlarını
birinci elden aktarması yönünden son derece önemlidir.
********************
The Ottoman State received more than 20,000 prisoners during the First
World War, during the wars it had carried out from Britain on the
Dardanelles and the South Front. British prisoners, majority of them
captured in the Battle of Kut'ul Amare on the Iraqi Front, were held in
prisoner camps in various regions of Anatolia. There were 3 central
concentration camps where prisoners were held: Afyonkarahisar,
Ankara and Istanbul. The prisoners who reached these camps were
transported to the appropriate camps after they had completed the
necessary registration procedures. All of the prisoners did not need to
be transferred to another camp, and they could have stayed in the
concentration camp if they seemed appropriate by the camp
administration. Afyonkarahisar has hosted thousands of prisoners
throughout the war. The prisoners lived in sometimes good sometimes bad conditions during their imprisonment. They also expressed their
mood in letters and postcards that they wrote to their families. Olive
Pass made a compilation by combining the postcards written by the
prisoners to their families and named it Afyonkarahisar Newspaper.
The compilation of postcards written by the prisoners are a great
importance transmitting in terms of the period from the first hand.

Özet

Kıbrıs  sorununun  çözümüne  yönelik  birçok  girişim  olsa  da  Kıbrıs  sorunu  hala
çözümlenememiştir. Sorunun çözümüne yönelik girişimlerin analizini yapmak hangi
nedenlerin çözüm çabalarının başarısızlığa uğramasında önemli bir rol oynadığını
anlamaya yönelik ön
emli bir noktadır. Bu açıdan, geçmiş Türk
-
Yunan diyalogları
Kıbrıs tarihi açısından önemli bir yer tutmaktadır. Her iki ülke de Kıbrıs sorununun
çözümünde  kendilerini  iki  önemli  güç  olarak  görmüşlerdir.  Genel  olarak, 
uluslararası kamuoyu da bu yönde düşün
müş ve Kıbrıs sorunu üzerine Türk
-
Yunan
görüşmelerini  önemli  olay  olarak  karşılamıştır.  Fakat  1966  ve  1967  yıllarındaki
başarısız  diyaloglar  Kıbrıs  sorununa  çözüm  aramadaki  yöntemi  etkilemiş  ve
göstermiştir ki 1959 yılındaki Zürih ve Londra Antlaşmalarının
aksine  Ankara  ve
Atina’nın  birbirleriyle  Kıbrıs  sorunu  üzerinde  anlaşması  kolay  bir  mesele  olarak
gözükmemektedir.  Ayrıca,  bu  başarısız  Türk
-
Yunan  diyalogları  adadaki  Kıbrıslı
Türk ve Rumların Kıbrıs sorunu üzerinde yapılan barış görüşmelerinde aktif bir
rol
oynamasına da yol açmıştır. Bu nedenle, bu makale 1966 ve 1967 yılları arasındaki
Türk-Yunan  barış  çabalarının  ve  Britanya’nın  bu  süreçteki  değerlendirmelerinin
incelemesini yapmayı
amaçlamaktadır.

Abstract
There  have  been  many  attempts  to  find  a  solution  to  the  Cyprus  issue,  but  the
problem  remains  unresolved.  The  examination  of  these  attempts  is  essential  in
understanding  what  reasons  played  a  role  in  the  failure  of  the  past  efforts  for  a
solution.  In  thi
s  respect,  the  past  dialogues  between  Greece  and  Turkey  had  a significant  place  in  the  history  of  Cyprus.  Both  countries  considered  themselves  as
major  players  in  a  solution  to  the  Cyprus  dispute.  Generally,  international  opinion
was  also  the  same  and,  Turkish
-
Greek  dialogue  regarded  as  an  important  event.
However,  u
nsuccessful  dialogues  of1966
-
1967  affected  the  way  a  solution  was
sought  for  the  problem,  and,  contrary  to  the  successful  dialogue  that  led  to  Zurich
and  London  agreements  of  1959,  proved  it  was  not  easy  for  Athens  and  Ankara  to
reach  an  agreement  on  the  i
ssue.  Furthermore,  these  unsuccessful  Greek
-
Turkish
dialogues also led the Greek and Turkish Cypriots on the island to begin to play an
active role in the peace talks. Therefore, this essay aims to examine the peace efforts
made  on  the  part  of  Greece  and  T
urkey  between  1966  and  1967  and  the  British
assessment of this process.
Keywords:  The  Cyprus  Problem,  Cyprus  Peace  Talks,  Turkish  Foreign  Policy  and
British Foreign Policy

Özet

12 Eylül 1980 askeri darbesi, İngilizler tarafından yakın bir şekilde takip edilmiştir. Özellikle de İngiliz Büyükelçiliği, askeri müdahale öncesi süreçten başlayarak darbe sırasında ve sonraki dönemde sürekli olarak İngiliz makamlarını Türkiye'de meydana gelen gelişmelerden haberdar etmiştir. Bilhassa 12 Eylül günü, Büyükelçilik yoğun bir çalışma göstererek dikkatli bir gözlem yapmış, hiçbir önemli gelişmeyi kaçırmamak için çaba sarf etmiştir. Bu bağlamda bu çalışma İngiliz arşivlerini tarayarak Londra hükümetinin bu süreçte nasıl bir politika takip etmeye çalıştığını analiz etmiştir. Bu minvalde Ankara'da bulunan İngiliz Büyükelçiliği'nin Londra'ya gönderdiği ülkedeki gelişmeler ile alakalı bilgiler detaylı bir şekilde incelenerek ne derece Türkiye gündemine hâkim olunduğu gösterilmiştir. Buna bağlı olarak bu çalışmada İngiliz Büyükelçiliği'nin Türkiye hakkındaki raporlarının İngiltere'nin Türkiye'ye karşı uygulayacağı politikada ne denli etkili olduğu da belirtilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: 12 Eylül 1980 Darbesi, İngiliz Dış Politikası, Türk-İngiliz İlişkileri.

Abstract
The September 1980 Turkish military coup was closely followed by the British. Especially, by starting from the period before the military coup, the British Embassy in Ankara informed the British officials about the developments in Turkey during the coup stage. Particularly, in the day of 12 September, by working intensively, the British Embassy carefully observed the situation in Turkey and made a great effort not to miss any important developments. From this perspective, by searching the British archive, this study analysed the British government policy in this process. In this connection, it was shown that what extent the British Embassy in Ankara had knowledge about Turkey's internal issues. As related to this point, it was indicated that what extent the British Embassy's reports from Turkey became effective in shaping British policy towards Turkey.
Keywords: The 12 September 1980 Turkish Military Coup, British Foreign Policy, Anglo-Turkish Relations.

THE REFLECTION OF THE SECOND CONSTITUTIONAL MONARCHY TO THE BRITISH DOCUMENTS
Abstract
In terms of the history of Turkish democracy, events such as Senedi-i İttifak, Tanzimat Fermans, Islahat Fermans, Declaration of the First Constitutional Monarchy and the Second Constitutional Monarchy are seen as important developments. The first of these developments, Sened-i İttifak, and Sultan had to know a group (Ayanlar) other than his authority in the state administration. Although it later eliminated these individuals one by one, it is still possible to say that the authority of the Sultan was questioned for the first time in the Ottoman State in the context of democracy. With the Tanzimat Edict, non-Muslim people living in the country and found as autonomous communities gained minority status. With the Reform Edict, their lives were made easier by granting wider rights to the minorities in the public. The Ottoman Empire gained a constitutional system with the First Constitutional Era. However, this did not last long, the Constitutional Period that started on 23 December 1876 was suspended under the pretext of the 1877-1878 Ottoman-Russian War, and the parliament was closed indefinitely.
During the 33-year reign of Abdulhamid the Second, the Young Turk Movement strengthened, found many fans, and rebelled to put the Constitution into force again. The revolt started on 3rd July 1908 and on 24th July 1908 the Constitutional Monarchy was declared for the second time.
In this study, the telegrams sent by British Consuls to their home countries between 7th July 1908 and 7th August 1908 were discussed. The aim of the study is to reveal the views of the British Consuls on the revolt experienced during the declaration of the Second Constitutional Period and what kind of information they sent to their country. The main source to be used in the study is the document titled “Correspondence respecting the Constitutional Movement in Turkey, 1908”, published in 1909, which is thought to be compiled from British Consular telegrams. The document contains a total of 130 telegrams, which started on July 7, 1908 and continued until the end of the year. Since our main purpose is to examine the rebellion period and the process just behind the rebellion, 53 of the telegrams were examined by document analysis method, and it was tried to deduce how the British Consuls analyzed the events in the Ottoman State.
Keywords: British archive documents, Consul reports, 2nd Constitutional Monarchy

Türk demokrasi tarihi açısından Senedi-i İttifak, Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, I. Meşrutiyet ve II. Meşrutiyet’in ilanı gibi olaylar önemli gelişmeler olarak görülmektedir. Bu gelişmelerden ilki olan Sened-i İttifak ile Sultan devlet yönetiminde kendi otoritesi dışında bir grubu (Ayanlar) tanımak durumunda kalmıştır. Gerçi daha sonra bu ayanları tek tek ortadan kaldırmışsa da yine de demokrasi bağlamında Osmanlı Devleti’nde ilk kez Sultanın otoritesinin sorgulandığını söylemek mümkündür. Tanzimat Fermanı ile ülkede yaşayan ve özerk cemaatler olarak bulunan gayrimüslim halk azınlık statüsü kazanmıştır. Islahat Fermanı ile de halkın içinde bulunan azınlıklara daha geniş haklar verilerek yaşamları daha da kolaylaştırılmıştır. I. Meşrutiyet ile Osmanlı Devleti anayasal bir sisteme kavuşmuştur. Ancak bu uzun süreli olmamış, 23 Aralık 1876’da başlayan Meşrutiyet süreci 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı bahane edilerek askıya alınmış, meclis süresiz olarak kapatılmıştır.   
II. Abdülhamid’in 33 yıllık saltanatı süresince Jön Türk Hareketi güçlenmiş, çok sayıda taraftar bulmuş ve Meşrutiyet’in tekrar yürürlüğe konması için isyan etmişlerdir. İsyan 3 Temmuz 1908’de başlamış ve 24 Temmuz 1908’de de Meşrutiyet ikinci kez ilan edilmiştir.
Bu çalışmada 7 Temmuz 1908 ile 7 Ağustos 1908 tarihleri arasında İngiliz Konsoloslarının kendi ülkelerine göndermiş oldukları telgraflar ele alınmıştır. Çalışmanın amacı İngiliz Konsoloslarının II. Meşrutiyet’in ilanı sürecinde yaşanan isyana bakış açıları ve ne tür bilgileri kendi ülkelerine göndermiş olduğunu ortaya koymaktır. Çalışmada kullanılacak olan ana kaynak İngiliz Konsolos telgraflarından derlendiği düşünülen 1909 yılında yayınlanmış olan “Correspondence Respecting the Constitutional Movement in Turkey, 1908/Türkiye’deki Anayasal Harekete İlişkin Yazışmalar” başlıklı belgedir. Belgede toplam 130 telgraf olup bunlar 7 Temmuz 1908’de başlamış ve yılın sonuna kadar devam etmiştir. Burada ana amacımız isyan dönemi ve isyanın hemen arkasındaki süreci incelemek olduğundan telgraflardan 53 adedi doküman inceleme yöntemi ile incelenmiş olup buradan İngiliz Konsoloslarının Osmanlı Devleti’nde yaşanan olayları nasıl analiz ettikleri çıkarılmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: İngiliz arşiv belgeleri, Konsolos raporları, II. Meşrutiyet

ÖLÜM VE HAYAT ARASINDA İKİ MÜTAREKE…
Mondros ve Mudanya Mütarekeleri, Türk Tarihi’nin modern zamanlardaki en önemli kırılmalarındandır ve mukadderat belirleyici yönleriyle belki de en önemlileridir. Bunlardan ilki, I. Dünya Savaşı’nı resmen sonlandıran, en kötü ihtimalle şartları ağır bir barış getirmesi beklenirken, Osmanlı Devleti’ni yeni bir parçalanma projesine dahil eden ve Sevr’e uzanan süreçte bunu başlatan gelişmelerin ilk adımıdır. Türk Milleti için kabul edilemez şartları muhtevi bir mütarekedir, hatta mütareke de değil, hükümlerinin ağırlığı göz önüne alındığında bir teslimiyet belgesidir. Zira 25 maddelik bu metinde, yüzyıllardır bu bölgenin sakini olan Türklerin hukukuna hiçbir şekilde temas edilmemektedir. İmzalanmış bu maddelerle, Türklere Anadolu’da hayat hakkı tanınmıyor ve Oryantalizm meselesi de Batılı devletler ve milletler açısından çözüme kavuşturuluyordu. Buna karşılık bu mütarekelerin ikincisi olan Mudanya, Türk Milleti için yeni bir hayat alanı sağlıyor, kendisine karşı izlenen menfur politikaları sonlandırıyordu. Neticede daha önceden var olan ve meş’um Mondros Mütarekesi’nin doğurduğu yeni problemler, büyük bir muzafferiyetle sonuçlandırılan Türk Milli Mücadelesi’yle ortadan kaldırılıyor ve imzalanan Mudanya Mütarekesi de bu zaferi taçlandırıyordu. Türk Milleti için bir son ve yeni bir başlangıç olan Mondros ve Mudanya Mütarekeleri, bugüne kadar bazı eserlerde tam metin olarak bilim alemine sunulmuştu. Elinizdeki bu kitap, bu iki mütarekeye ait İngilizlerin bizzat tuttukları zabıtların ve belgelerin incelenmesiyle oluşturulmuştur ve İngiliz tutanaklarının ilk kez tam metin olarak yayınlanması açısından büyük önem arz etmektedir.

Özet

Türkiye'nin 1974 yılında başlatmış olduğu Kıbrıs Barış Harekâtı 1950'lerden beri süre gelen Kıbrıs sorunu içinde Türkiye'nin diğer devletlerle olan ilişkilerini etkilemesi bakımından önemli bir yere sahiptir. Genelde bu harekâta Amerika'nın göstermiş olduğu sert tepki üzerine Türk-Amerikan ilişkilerinin olumsuz olarak etkilenmesi araştırmacıların bu alanda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Hâlbuki Ankara'nın adaya karşı başlatmış olduğu askeri operasyon Türk-İngiliz ilişkilerini de önemli derecede etkilemiştir. Bu nedenle, bu çalışma operasyona İngiltere'nin gösterdiği tepkiyi detaylı bir şekilde incelemiş ve iki ülkenin bu süreçte takip etmiş oldukları politikaların ikili ilişkilerdeki etkisi üzerine analiz yapmıştır. Ayrıca, çalışmanın giriş bölümünde Kıbrıs sorununun başlangıcından itibaren Türk-İngiliz ilişkilerindeki yeri de ortaya konularak, 1974 askeri operasyonun ikili ilişkilere ne derece tesir ettiği konusunun daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. Bu açıdan, bu çalışma Kıbrıs sorununun başlangıcında bir nevi ortak politika takip eden iki ülkenin 1974 yılıyla birlikte çatışma aşamasına nasıl geldiğini göstermektedir.

Abstract
The Cyprus Peace Operation conducted by Turkey in 1974 is an important event in the Cyprus problem, which has been continuing since 1950s, in terms of effecting Turkey's relations with the other states. In general, because of the Turkish-American relations were adversely affected after the American harsh reaction to this Turkish  Dr.

Bu çalışmada; İngiliz Büyükelçisi Peter Laurence’ın 15-21 Haziran 1980 tarihlerinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde gerçekleştirmiş olduğu seyahat neticesinde, Londra’ya sunmuş olduğu rapor ele alınmıştır. Ankara’da bulunan İngiliz Büyükelçiliği gönderdiği raporlarla Londra’yı sürekli bilgilendirmiştir. Bu bilgiler genelde ülkede yaşanan olayların ilk elden İngiliz dışişlerine aktarılması tarzında olmuştur. Fakat bunun yanı sıra İngiliz Büyükelçiliğinde çalışan diplomatlar zaman zaman sahaya inerek ülke içinde geziler yapmışlar ve yaptıkları gözlemleri Londra’ya rapor etmişlerdir. İşte bu gezilerden bir tanesi de bizzat zamanın İngiliz Büyükelçisi Paul Laurence tarafından gerçekleştirilmiştir. 15-21 Haziran 1980 tarihlerinde gerçekleşen bu gezide Büyükelçi, Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde birçok vilayete gitmiş ve aynı zamanda ilçelere de ziyaretlerde bulunmuştur. Bölgedeki izlenimlerini gün gün kaydetmiş ve yaptığı analizleri rapor halinde Londra’ya sunmuştur. Bu raporda bölge hakkında yapılan yorumların yanı sıra, Büyükelçinin bölgede bulunan resmi idarecilerle olan temasları da aktarılmış ve onlar hakkında Büyükelçinin kişisel yorumları da yer almıştır. İngiliz arşivlerinde yapılan titiz bir araştırmanın neticesi olan çalışma, dönemin İngiliz Büyükelçisinin yaptığı bu ziyaretler kapsamında hazırlamış olduğu raporu ele almaktadır.

Eylül askeri darbesi ile ordu, ülke yönetimine el koymuştur. 6 Kasım 1983 seçimlerinin ardından TBMM yeniden açılmış ve Türkiye demokratik yönetime geçmiştir. Bu çalışma İngiliz parlamentosunun 1983 seçimlerine yaklaşımını ele almaktadır. Bu tarihte İngiltere'de Muhafazakâr Parti iktidardadır. Türkiye'de sağ kesimden bir partinin kazandığı 1983 seçimleri İngiliz hükümeti tarafından demokrasi yolunda önemli bir adım olarak görülmüştür. İngiltere'de ana muhalefette bulunan İşçi Partisi ise 1983 seçimlerine katılan parti sayısına ordu tarafından getirilen kısıtlamayı eleştirmiştir. Seçimlerin Türkiye'de hiçbir şeyi değiştirmediğini, askerin hâlâ ülke yönetiminde söz sahibi olduğunu ve anti-demokratik uygulamaların devam ettiğini savunmuştur. İngiliz parlamento tutanaklarının detaylı bir şekilde incelenmesi sonucu ortaya çıkan bu çalışma; İngiliz milletvekillerinin tartışmaları üzerinden İngiliz parlamentosunun Türkiye'deki 1983 genel seçimlerine ve demokrasiye yaklaşımının genel bir resmini ortaya koymaktadır.