Shtetl

In memoriam *** Дзіцё Літвы, яе ж выгнаннік, Апошні бард забытай даўніны. Трывогай змучаны скітальнік, Адвечны раб… сваёй… вайны… Незразумелы жрэц складанага падання, Адрынуты ў пакутаў сны Спяваю ў незагойных ранах. Усё для яе -маёй… Літвы… *** Я сын памерлага народа Няма мне месца на сваёй зямлі. Чужыя дземаны чужога Бога Прысуды вынеслі -"стагні". А шляхта мне крычыць з магілы: "Ты наш, сынок, уставай, ідзі! Не пасаромь хоць ты Айчыны… І для яе адной… жыві…". Я не забуду даўніх боляў, Не стану вырадкам Літвы. І подзвіг ваш заўжды са мною, Хоць да касцей жыўём палі…

Artykuł podejmuje etyczną refleksję nad procesem przywoływania materialnego dziedzictwa żydowskiego w dawnych sztetlach i włączanie go w lokalną przestrzeń. Kieruje on uwagę ku synagogom, poddając refleksji, kto i w jaki sposób ma prawo je użytkować, na jakich zasadach dążyć do ich rekonstrukcji i renowacji oraz w jakich warunkach społecznych mogą one stać się platformą dialogu i pojednania w pokonfliktowych społecznościach. Artykuł czyni to na przykładzie synagog, zróżnicowanych ze względu na status własnościowy, zrekonstruowanych bądź odrestaurowanych w latach 2000, służących współcześnie celom kulturalnym bądź religijnym. Artykuł wskazuje, że ze względu na dziedzictwo przemocy, materialne ślady po wielowiekowej obecności społeczności żydowskich wymagają ukształtowania podejścia krytycznego wobec przeszłości grupy własnej i odpowiedzialności w użytkowaniu, przywoływaniu, upamiętnianiu historii i kultury żydowskich mieszkańców.

Мяйштовіч Аляксандр. Фрагмент успамінаў. Князь Мірскі // Наша слова.pdf № 4 (160), 22 студзеня 2025; № 5 (161), 29 студзеня 2025.
Пераклад: Meysztowicz Aleksander. Fragment «Wspomnień»  // Białoruskie Zeszyty Historyczne. 2004.  № 21. S. 218-249.

The article analyzes the complex and controversial figure of David Wdowinski, a leader of the Jewish Military Union (ŻZW) in the Warsaw Ghetto. The author emphasizes that Wdowinski, often accused of exaggerating his role and engaging in self-promotion, might have been susceptible to pathological defense mechanisms linked to the traumatic experiences he endured during the Holocaust. In Wdowinski’s accounts, there are inconsistencies and elements typical of mythological narratives, suggesting they might have been attempts to fulfill a need  20for recognition and protect a fragile sense of self-worth. According to the author, Wdowinski’s figure exemplifies the complex effects of war trauma, manifesting as a need for recognition and heroization. The article also examines the role of pathological narcissism and defense mechanisms in constructing a public image from which Wdowinski derived satisfaction but also faced humiliation. The author considers whether Wdowinski’s life, especially his later years, was marked by difficulty in balancing his pursuit of personal recognition with reality. Although some of his claims about participation in the Warsaw Ghetto underground were disputed, this narrative helped him maintain a positive self-image in the face of traumatic memories.

(PDF) W cieniu historii i patologii. Dylemat Dawida Wdowińskiego. Available from: https://www.researchgate.net/publication/387164185_W_cieniu_historii_i_patologii_Dylemat_Dawida_Wdowinskiego [accessed Dec 23 2024].

У гэтым артыкуле размова пойдзе ... пра віленскія цукерні братоў Штраляў, якіх амаль што на працягу 30-ці гадоў з'яўляліся «кухняй», у якой рабілася наша гісторыя і стваралася наша культура. Здаецца, у нас пра гэтыя цукерні яшчэ ніхто не пісаў, тым прыемней мне будзе абагуліць матэрыялы, якія сабраліся за апошнія гады.

У пэўным сэнсе, нам лідзянам, пашанцавалакароткі звод галоўных легенд Лідскага замка ў адным са сваіх артыкулаў надрукаваў лепшы знаўца лідскай гісторыі ХХ ст. Міхал Шымялевіч (1879-1969). Важна, што і другі наш зямляк, знаны археолаг і этнограф Вандалін Шукевіч, запісаў і выдаў амаль што аднатыпныя з лідскімі легенды пра замкі ў Троках і Коўні. Я пераклаў вялікія этнаграфічныя і надзвычай цікавыя працы Шукевіча і спадзяюся на іх хуткае апублікаванне, а ў дадатку да артыкула, прывожу дзве аўтэнтычныя легенды, запісаныя недзе ў другой палове XIX ст., яны ў асноўным супадаюць з легендамі Лідскага замка ...

У чарговым томе беларускага біяграфічнага альманаха «Асоба і час» друкуюцца матэрыялы, прысвечаныя Вікенцію Ра вінска му, Яну Баршчэўскаму, Яўгену Барычэўскаму, святарамунія там. У асобным раздзеле альманаха разглядаюцца беларускафран цуз скія сувязі, тут змяшчаюцца матэрыялы, якія датычацца вядомага натураліста ЖанаЭманюэля Жылібера, паэта і перакладчыка Але ся Дудара, мастака Уладзіміра Шыманца.

W niniejszym artykule podejmuję rozważania na temat wychowania międzykulturowego w rodzinie mieszanej (w małżeństwach katolicko-żydowskich). W szczególności przyglądam się konstruowaniu różnych świeckich i religijnych wzorców dwukulturowego życia rodzinnego oraz możliwym formom i treściom międzypokoleniowego przekazu rodzinnego w dorosłym pokoleniu Żydów. Badania, przeprowadzone w latach 2018-2022, oparte zostały na metodzie biograficznej, łącznie zrealizowano 15 wywiadów pogłębionych. W artykule prezentuję jedynie fragment szerszego projektu, skupiam się na biografiach czterech kobiet pochodzenia żydowskiego- trzy z nich to przedstawicielki trzeciego pokolenia powojennego. Wszystkie zaś próbują łączyć wychowanie etniczne z dualistycznym, ze względu na typ zawartego związku dwukulturowego lub stosunek do kultury dominującej. Część analityczna stanowi krótką rekonstrukcję typu rodziny pochodzenia, autoidentyfikacji, definicji kulturowej rodziny własnej oraz argumentacji dotyczącej transmisji dziedzictwa żydowskiego każdej z kobiet. Wypowiedzi uczestniczek badań na temat sposobów celebracji podwójnych świąt zebrano w tabeli. Narratorki tworzą typ kulturowo otwarty rodziny własnej oraz w jednym przypadku typ kulturowo zdeklarowany (według klasyfikacji Alicji Szerląg).

У зборнік уключаны этнаграфічныя публікацыі, зробленыя ў 19-м стагоддзі на аснове матэрыялаў, сабраных у былым Лідскім павеце Уладзілавам Вярыгам, І. Юркевічам і Бірутай.

Укладальнікі: Леанід Лаўрэш, Станіслаў Суднік.
Рэдактар: Станіслаў Суднік.

The autobiographical memoir, "Do Not Go Gentle," recounts the bone-chilling story of the 17 year-old Jewish boy, Charles Gelman, on his escape from the Nazis' liquidation of his eastern Polish shtetl, Kurenets (Modern day Belarus) and an impactful career in the Partisan Resistance. 
      Using Gelman's memoir as a pseudo-case study on Partisan Resistance ops, this research paper outlines the soviet organization, recruitment dynamics, and tactical operation of his campaign within multiple companies within the Utkin Brigade. Mainly operating within parts of the White Russian Forests (modern day Lithuania and Belarus), Gelman describes successful ambushes as well as locomotive, bridge, and road mining on Nazi supply chain infrastructure.
      Though the story's ending may satisfy the reader's near-sighted gratification, it is the pursuit of survival and instances of pure luck that underlines the main objective of this post. That is, to not only give life to the memory those who  survived, but to those who are far more than a memory or 1/6,000,000+. 

        Gelman, Charles. "Do Not Go Gentle: A Memoir of Jewish Resistance in Poland, 1941-1945." CreateSpace Publishing, 2015.

Grażyna Maroszczuk’s sketch concerns the migration experience of the writer, whom fate and history sentenced to frequent changes of abode due to political coercion, to the desire to save his life and, in the post-war period, to the cognitive curiosity realizing itself through travel. The experience of encountering the Soviet occupation zone in the East and the American continent in the second half of the 1960s could not remain without consequences for both the subject and for the places, which his imagination was taking possession of. Changes of place turned the writer into a migrant, influenced his way of interpreting reality, showed the complicated issues of identity transformations and auto-identification entanglements inscribed in the story and autobiographical narrative “about encountering” the Other

Дні 3 і 4 ліпеня 2007 года ўвойдуць у гісторыю Ліды як знакавыя. У якія часы да нас ехала такая маса дэлегацый з замежных дзяржаў дзеля дзелавога супрацоўніцтва, а то і проста пераняць досвед, павучыцца добрым справам? Зараз едуць, а аўтарытэт Ліды прызнаны далёка за межамі Рэспублікі Беларусь. У гэтым можна было пераканацца на прыкладзе двух дзён, якія ўвабралі ў сябе масу цікавых сустрэч, знаёмстваў, наладжванне дзелавых адносін. Усё гэта адбывалася ў рамках трэцяй рэгіянальнай выставы "Ліда-рэгіён-2007", а таксама міжнароднага эканамічнага форума "Устойлівае эканамічнае развіццё асобных тэрыторый: новыя магчымасці для бізнэсу і інвестыцый". 3 ліпеня адкрылася выстава "Ліда-рэгіён-2007". Летась у такім мерапрыемстве прынялі ўдзел 60 афіцыйных асоб. Сёлета толькі афіцыйных дэлегацый Ліда прыняла з 21 дзяржавы: Расіі, Казахстана, Літвы, ЗША, Кітая, Польшчы, Латвіі, Украіны, Азербайджана і іншых краін. А усяго паўдзельнічаць у выставе і міжнародным эканамічным форуме прыехала каля 200 афіцыйных і дзелавых прадстаўнікоў, таксама госці з раёна Паўночнае Ізмайлава горада Масквы, гарадоў-пабрацімаў Дзімітраўграда, Кашаліна, Екабпілса, а таксама з літоўскага Алітуса, азербайджанскага Геакчая, расійскага Нёмана (Калінінградскай вобласці), украінскага Камянец-Падольскага і іншых гарадоў. Лідскі раённы выканаўчы камітэт Гарадзенскай вобласці, Рэспублікі Беларусь, ГА "Мінскі сталічны саюз прадпрымальнікаў і працадаўцаў" і Саюз юрыдычных асоб "Рэспубліканская канфедэрацыя прадпрымальніцтва", Прадстаўніцтва нямецкай эканомікі ў Рэспубліцы Беларусь ў рамках традыцыйных "Дзён эканомікі" Лідскага рэгіёна праводзяць ў г. Лідзе (Беларусь, Гарадзенская вобл.) 27-28 чэрвеня 2008 года Другі Міжнародны эканамічны форум "Устойлівае эканамічнае развіццё асобных тэрыторый: глабалізацыя і субкантрактацыя" і IV Рэгіянальную прэзентацыю-выставу "Ліда-рэгіён-2008". На выставе будзе прэзентаваны ўвесь прамысловы комплекс Лідскага раёна, а таксама прапанаваны інвестыцыйныя праекты, у якіх зацікаўлены раён. Мерапрыемствы праводзяцца пры садзейнічанні Міністэрствы замежных спраў Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскага прадпрыемства "Нацыянальны цэнтр маркетынгу", рэдакцыі газеты "Рэспубліка".

Кронiка айкумены Л і д с к і г і с т а р ы ч н ы к а л я н д а р студзеньсакавік 1387 год, 17 лютага. Кароль польскі і Вялікі князь літоўскі, рускі і жамойцкі Ягайла падарыў Дуброўню з прылеглымі вёскамі Віленскаму біскупству. 1507 год, сакавік. Уладальнік Дакудава Пётр Аляхновіч уваходзіў у склад пасольства караля і Вялікага князя Жыгімонта ў Маскву. 1807 год, 17 сакавіка. У Радзівонішках памёр Казімір Даніэль Нарбут. Пахаваны ў Радзівонішскай уніяцкай царкве. 1827 год, студзень. Ксёндз Воранаўскай плябаніі Вінцэнт Скібінскі данёс начальству аб "дзёрзкіх водгуках супроць хрысціянскай веры і найвысокага пасаду" жывапісца Яна Траяноўскага. Траяноўскага арыштавалі. Следства правялі ў Лідзе. Абвінавачаны ў блюзнерстве, у адмове ад споведзі, у выказваннях супраць пасаду. Пакаранне адбываў у Вільні ў дамініканскім кляштары. 1897 год, 12 студзеня. Прынята рашэнне Лідскага Павятовага камітэта апякунства і народнай цвярозасці адчыніць пры гарбатні (чайной) гарадскую бібліятэку-чытальню.

Лідскі Летапісец № 1 (33) З пачатку лютага 2006 года адкрыўся арыгінальны міні-маркет па вул. Тухачэўскага. 18 сакавіка 2006 года Іна Міхалюк з вершам "Беларуская мова" стала пераможцай 1-га літаратурнага конкурсу памяці Валянціна Таўлая 19 сакавіка 2006 года адбыліся выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Вынікі галасавання па Лідскаму раёну: А. Лукашэнка-87,88%; А. Мілінкевіч-5,14%; С. Гайдукевіч-3,10%; А. Казулін-1,18%. 21 сакавіка 2006 года з Лідскага аэрадрома ў першы палёт падняліся самалёты Л-39 пілатажнай групы "Белая Русь". Самалёт Л-39 на аэрадроме 25 сакавіка 2006 года Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь начальнік Лідскага раённага вузла паштовай сувязі Ала Віннічак узнагароджана медалём "За працоўныя заслугі". p a w e t. n e t Стар. 4 Лідскі Летапісец № 1 (33) Кронiка айкумены Л і д с к і г і с т а р ы ч н ы к а л я н д а р студзеньсакавік 1526 год, люты. Па маршруце Ваўкавыск-Масты-Шчучын-Васілішкі-Ваверка-Радунь-Эйшышкі з Кракава на Вільню праехаў аўстрыйскі пасол да маскоўскага вялікага князя З. Герберштэйн. 1706 год, студзень. Шведскі кароль Карл ХІІ блакаваў рускія войскі ў Гародні. Шведскія войскі размясціліся на пастой у паўднёвых і заходніх частках Лідскага павету. 1706 год, сакавік. Шведы разрабавалі Ліду і наклалі на шляхту Лідскага павету кантрыбуцыю, якую аплаціў з асабістых сродкаў лідскі маршалак Міхал Аляксандровіч. 1756 год, 12 студзеня. Піярская школа і кляштар з Воранава (Веранова) пераехалі ў Ліду. Спрыяў пераезду стараста лідскі-Ігнацы Сцыпіён дэль Кампа. Ігнат і Мар'яна Сцыпіёны падарылі лідскім манахампіярам фальварак Пастаўшчыну і юрыдзіку ў Лідзе. 1756 год. Права перамяшчэння піяраў у Ліду, пацверджанае віленскім біскупам Міхалам Зянковічам, занесена ў кнігі Галоўнага Трыбуналу ВКЛ. 1876 год, 1 студзеня. Царкоўны млын на р. Лідзейцы аддадзены ў 12-гадовае арэнднае ўтрыманне з выбудоваю паводле зацверджанага кантракту лідскаму яўрэю Неваху Гойдзе. 1906 год, 9 лютага. Узбуджана дазнанне ў адносінах да селяніна Антона Францавіча Вітко абвінавачванага ў злачынстве па артыкулах 105 і 129 крымінальнага ўкладання. Даручана ротмістру Андрэеву. Антон Вітко арыштаваны і заключаны пад варту пры Лідскай паліцэйскай управе. 11 лютага. Узбуджана дазнанне з нагоды абвінавачання Гнесі Файфелевай Каўфман, Абрама Файфелева Каўфмана і Хаіма-Бера Абрамава Гордана ў злачынстве прадугледжаным артыкуламі 126 і 129 крымінальнага ўкладання. Вытворчасць даручана ротмістру Андрэеву. Каўфманы і Гордан арыштаваны і заключаны пад варту ў Лідскую павятовую турму. 1906 год, сакавік. Створаная яўрэйская контррэвалюцыйная арганізацыя клерыкалаў, мэтай якой з'яўлялася барацьба са штрайкавым рухам. 1916 год, 1 студзеня. У Лідзе гарадская лякарня на 25 ложкаў, яўрэйскаяна 25, 1 доктар і 2 фельчары. 1916 год, 16 студзеня. Фельдмаршал Гіндэнбург выдаў дэкрэт аб наданні беларускай мове аднолькавых правоў з іншымі мясцовымі мовамі ў публічным, грамадскім і культурнаасветніцкім жыцці. Фельдмаршал Паўль фон Гіндэнбург p a w e t. n e t Стар. 5 Лідскі Летапісец № 1 (33) 1936 год, 1 студзеня. Уладальнік завода "Ардаль" Саламон Мелуп завербаваў штрайкбрэхераў. Сутычка з паліцыяй працягвалася ля фабрыкі 4 гадзіны, пакінулі працу і ўдзельнічалі ў сутычцы металісты "Бедлянда" і "Полянда". 2 студзеня. Увечар у хаце сталяра Чатовіча адбылося паседжанне партыйнага камітэта КПЗБ. Удзельнікі: інструктар Віленскага акружкама КПЗБ Лена, сакратар гаркама Станіслаў Кісель (?-11.1982), сакратар гаркама камсамолу Ваўкавыскі, чалец гаркама Малеўская 3 студзеня. Сход, адкрыла сакратар штрайкавага камітэту Малеўская, выступілі сацыяліст Пятровіч, рабочы Урбановіч, замест арыштаванага старшыні прафсаюзу і штрайкаму Балкунца абраны беспартыйны рабочы Мамчыц, яго намеснікам Якуць. Вырашана арганізаваць пікеты, каб не дапушчаць на фабрыку штрайкбрэхераў. Адказнымі прызначылі маладых рабочых Якуця, Урбановіча, камсамолку Ванду Бандарэўскую. Абралі камісію па зборы сродкаў у фонд штрайку. 5 студзеня. Пад аховай паліцыянтаў на фабрыку даставілі 30 штрайкбрэхераў і запусцілі станкі. Камсамолец Карабельнік устанавіў, што станкі працуюць ухаластую , а штрайкбрэхеры сядзяць у вальцовачным цэху. Штрайкавы камітэт даручыў устанавіць прозвішчы штрайкбрэхераў і абыйсці іх кватэры. Да некаторых ужылі пагрозы. 10 студзеня. Пасля пяці дзён халастой працы З. Мелуп адмовіўся ад сваёй задумы з "пускам" фабрыкі. 20 студзеня. Фабрыка пачала працаваць, набраўшы каля 200 новых рабочых (Е. Путрамент). 13 лютага. Штрайкбрэхераў склікалі на мітынг у кінатэатр "Маленькі" з мэтай арганізацыі свайго прафсаюза. З'явіліся 30 чалавек (Е. Путрамент). 24 лютага. Бескантактавая нарада гаспадароў і штрайкоўцаў праз інспектара. Мелуп адпрэчыў усё патрабаванні штрайкоўцаў. 25 лютага. Агульнагарадскі мітынг. Сабралася каля дзвюх тысяч чалавек (Е. Путрамент). Прынята аднагалоснае рашэнне арганізаваць усеагульны штрайк, абраны штрайкавы камітэт з 5 чальцоў працоўнага прафсаюзу (ZZZ) і 5 чалавек ад прафсаюзу працаўнікоў хімічнай прамысловасці ("Кур'ер віленскі", 3 сакавіка 1936 г.) 26 лютага. Ліда на аблогавым становішчы. Паліцыянты арыштавалі Якуця і Пшэвознага. Прынята аднагалоснае рашэнне арганізаваць усеагульны штрайк, абраны штрайкавы камітэт з 5 чальцоў рабочага прафсаюзу (ZZZ) і 5 чалавек ад прафсаюзу працаўнікоў хімічнай прамысловасці. 27 лютага. Усеагульны 24-гадзінны Лідскі штрайк салідарнасці з штрайкаваўшымі працоўнымі фабрыкі "Ардаль". Па закліку штрайкавага камітэта на працу не вышлі каля 4 тысяч працоўных. У кінатэатры "Эра" ў 15 гадзін адбыўся мітынг, на які сабраліся ад 2 да 6 тысяч чалавек. Мітынг адкрыў Мамчыц, выступілі 13 аратараў, у тым ліку Чатовіч, Урбановіч,генеральны сакратар працоўнага прафсаюзу ZZZ Бернацкі, Станіслаў Кісельчалец ZZZ, Аўраам Гельман-чалец ZZZ, Баляслаў Карабач, Віктар Гульбіновічсакратар гімназіі і чалец працоўнага прафсаюзу. "Інтэрнацыянал" спявалі на польскай, беларускай і яўрэйскай мовах. Адбылася дэманстрацыя пад лозунгам: "Жыве чырвоная рэвалюцыйная барацьба ардаляўцаў!" На імя прэм'ера Касцялкоўскага пасланая тэлеграма з просьбай падтрымаць штрайкоўцаў. У падтрымку працоўных фабрыкі "Ардаль" выступілі рамізнікі, працаўнікі рэстаранаў, банкаў, кінатэатраў. Лісты і грашовыя сродкі адправілі працоўныя варшаўскай фабрыкі "Рыгавар", прафсаюзы шафёраў і іншыя. У горадзе працаваў сын гаспадара на млыне і рабочыя электрастанцыі. 2 сакавіка. Успыхнуў штрайк на шклозаводзе "Нёман".

1785 год. Прывілей караля Станіслава Аўгуста Паўлу і Ганне Канапніцкім на пляц у Лідзе на Замкавай вуліцы. У склад маёнтка Пастаўшчына ўваходзілі: фальварак, млын на р. Лідзейцы і вёска Раслякі. 1795 год, 24 (13) кастрычніка. Трэці падзел Рэчы Паспалітай. Пецярбургская канвенцыя Расіі, Аўстрыі і Прусіі. Уся тэрыторыя ВКЛ уключаная ў склад Расійскай імперыі. 1795год, 26 (16) лістапада. Кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі ў Гарадзенскім новым замку падпісаў адрачэнне ад пасадуадмовіўся ад трона на карысць Кацярыны ІІ. Стэфан Баторы p a w e t. n e t Стар. 5 Лідскі Летапісец № 4 (32) 1795 год, 14 снежня. Уключэнне Лідчыны ў Расійскую імперыю. Начальнікам Лідскага павету прызначаны секунд-маёр расійскіх войскаў Карл Мейр. 1805 год. Праз Лідскі павет праехаў імператар Аляксандр І, быў у Маламажэйкаўскай царкве, загадаў зрабіць рамонт, даверыў слонімскаму абшарніку Юндзілу. 1805 год. На Лідскіх прыхадскіх каталіцкіх могілках збудаваная драўляная капліца. 1815 год. У Лідскім у земскім судзе прынята да разгляду справа па спрэчцы лідскага мешчаніна Антоневіча з плябанам лідскага касцёла Гушынскім (Рушынскім) аб правах на валоданне млыном у Лідзе. Спрэчка працягвалася 10 гадоў да 1825 года. 1845 год. Кармеліцкі кляштар перароблены на шпіталь, касцёл стаіць без даху.

This article analyses the memories about Wasyl Bykow (1924–2003), one of the most outstanding Belarusian prose writers Aleksy Karpiuk (1920–1992) included in the book Farewell to Illusions (2007). Particular attention is paid to the writer’s life in Grodno and his friendship with A. Karpiuk, an artist born in Straszewo in the Bialystok region, the author of many works describing the reality of the borderland of north-eastern Poland. A. Karpiuk truly describes twenty-two years shared with his friend in Grodno, in a period unfavorable for rebellious writers. The writer shows the personality of Bykow, focuses on the socio-political aspect of life in the second half of the twentieth century, but tactically ignores the private sphere. A. Karpiuk, on the occasion of describing the problems that the literary milieu struggled with, gives his own assessment of the socio-political situation in Belarus.

Лаўрэш, Л.Л. Шпацыры па старой Лідзе / Лаўрэш Л.Л. - Гродна: «ЮрСаПрынт», 2020. - 342 с.

У кнізе, грунтуючыся на архіўнай інфармацыі, працах гісторыкаў, мемуарах лідзян і артыкулах старых газет, праз лёс лідскіх вуліц, будынкаў і жыхароў горада, расказваецца гісторыя старажытнага горада Ліда.
Кніга напісана як серыя вандровак па старой Лідзе. Карыстаючыся ёю і пададзенымі каардынатамі, можна самастойна вывучаць гісторыю гэтага старога павятовага цэнтра Беларусі.
Кніга будзе цікавай жыхарам Лідчыны, экскурсаводам і гасцям горада а таксама ўсім чытачам, якія неабыякавымі да беларускай мінуўшчыны.

У чарговай публікацыі палявых фальклорна-этнаграфічных матэрыялаў, сабраных у 2007 г. у мястэчку Лаварышкі, вёсках Масцішкі, Няверышкі і Дзеканішкі (Віленскі раён, Літва) , прадстаўлены разнастайныя звесткі па рэгіянальнай ідэнтычнасці, вуснай гісторыі, этнічных стэрэатыпах, міфалагічных уяўленнях і павер’ях, каляндарнай і сямейнай абраднасці, земляробчых і жывёлагадоўчых звычаях і абрадах, традыцыях харчавання, народнай медыцыне, песенным фальклоры гістарычнай Віленшчыны. У час экспедыцыі ў якасці інфармантаў выступілі не толькі карэнныя жыхары, але і мігранты з памежнай тэрыторыі Беларусі, якія ў савецкія часы актыўна перасяляліся ў суседнія раёны Літвы. Запісаныя ад іх дыскурсіўныя і наратыўныя выказванні, звязаныя з разнастайнымі аспектамі ідэнтыфікацыі і самаразумення мясцовага насельніцтва, адлюстроўваюць суб’ектыўную і сітуацыйную прыроду этнічнасці (напрыклад, глядзіце тыповы для беларуска-літоўскага памежжа расказ пра змену міжпакаленнай прыпісной ідэнтычнасці, калі пасля вайны ў “польскіх бацькоў” нараджаліся “беларускія дзеці”). Апрача таго, запісы ад перасяленцаў добра паказваюць якім чынам лакальныя культурныя адрозненні і характарыстыкі, прынесеныя з суседніх тэрыторый Беларусі, у новым сацыяльным асяроддзі могуць уключаюцца ў агульны рэгіянальны кантэкст памежжа або набываць этнічна маркіраваную афарбоўку.

The world that passed away on the pages of Jewish community memorials and their use in research and commemoration projects

The article is devoted to the Jewish memorial books (Yizkor Books) created from 1943 onwards. The first part of it describes the relations between Jewish communities in Central and Eastern Europe, and above all in Poland, and the centres of Jewish emigration, mainly in the United States of America, Palestine (Eretz Israel) and other countries. In these centres fraternal organisations (Landsmanshaftn) of Jews who came from the same city, town and neighbourhood were created. Initially, these organisations made it possible to accept new emigrants, mainly family members and friends, to find them places to live, work, and provide with social assistance when needed. However, the Landsmanshaftn also made it possible to maintain social ties among the exiles from the same town and to cultivate the traditions, customs and specific atmosphere of the homeland. During wars and crises, it was often these aid organisations which supported communities from which they came from. However, because of the Holocaust, when the Jewish communities in Central and Eastern Europe ceased to exist, the Holocaust Survivors, together with their Landsmanshaftn, undertook the great work of commemorating their devastated communities in the pages of memorial books in order to preserve what could not be destroyed, the memory of their loved ones. The article describes the difficult process of collecting scraps of information, reports, memories, photographs, and names of the Holocaust victims. For several years, special editorial committees collected materials, edited them, and published such memorial books. Most of them were published from the 1950s to the 1990s. Memorial books have become a great repository of knowledge and tradition. They were written in Hebrew and Yiddish, but in recent years digitization projects have been launched and work has been undertaken to translate them into English. Some of them were also published in Polish. The translations let the scholars who do not speak either Hebrew nor Yiddish to study these books. Memorial books serve as monuments to destroyed Jewish communities, symbolic tombstones (matzevot), but also remind us of the destruction that was done and that these communities will exist forever as long as we keep the memory of them.

THE SANGUSZKÓW–KRUPKA ESTATE IN THE 16th–17th CENTURIES

The unique inventory description of 1653 allows us to characterize the demographic and economic potential of the Sanguszków–
Krupka estate, with its center in the town of the same name (modern Krupki). It was a significant land complex, formed in the
middle of the 16th – first half of the 17th century by several generations of the Sanguszki princes. The development of the estate was
facilitated by its location on an important road for international trade, but after the war of 1654–1667 it fell into decay.

Аднымі з асноўных заняткаў насельніцтва маленькіх гарадоў і мястэчак з'яўляліся, нароўні з рамяством і гандлем, земляробства і жывёлагадоўля. Менавіта яны набліжалі мястэчкі да вёсак, бо насельніцтва гарадоў сельскай гаспадаркай амаль не займалася. Для большай зручнасці дадзены артыкул падзелены на некалькі частак: даследванне заняткаў сельскай гаспадаркай (якая ў сваю чаргу будзе падзелена на дзве часткі: земляробства і жывёлагадоўля) і промыслаў. Да апошняга часу сельскагаспадарчыя заняткі ў мястэчках каталіцкай царквы на тэрыторыі Беларусі фактычна не з'яўляліся прадметам асобнага даследвання, гісторыкаў больш цікавіла развіццё рамяства і гандлю. Некаторыя, вельмі фрагментарныя заўвагі можна знайсці ў польскага гісторыка Е. Ахманьскага [44, c. 127-130], беларускі даследчык А. П. Грыцкевіч у сваёй манаграфіі [33] ўвогуле не вылучае такога пытання, тое ж самае можна сказаць і пра польскага навукоўца С. Александровіча, які вельмі грунтоўна вывучае гісторыю сацыяльнаэканамічнага развіцця мястэчак ВКЛ [42], аднак да пытання развіцця сельскай гаспадаркі таксама фактычна не звяртаўся. Беларускі гісторык В. Ф. Голубеў, даследуючы сялянскае землеўладанне і землекарыстанне, вылучыў катэгорыю царкоўных сялян, даў характарыстыку велічыні надзелаў і іх структуры [32, табліцы 8-11], аднак да пытання сельскагаспадарчай дзейнасці насельніцтва духоўных гарадоў і мястэчак таксама фактычна не звяртаўся. Земляробства. Земскія ўладальнікі ў часы феадалізму чэрпалі свае даходы перадусім шляхам непасрэднай эксплуатацыі падуладнага насельніцтва [44, c. 99]. Ажыццяўлялася гэта рознымі спосабамі: праз падаткаабкладанне, выкананне акрэсленых паслуг, а таксама паншчыны. Акрамя гаспадарак насельніцтва мястэчак, якія з'яўляліся рэальнай крыніцай заробку, варта таксама звярнуць увагу і на ўласныя гаспадаркі царкоўных феадалаў (так званыя дворныя гаспадаркі), дзе працавала падуладнае насельніцтва, выконваючы, такім чынам, феадальныя павіннасці, перадусім паншчыну, а таксама талокі, гвалты і інш.

After World War II, the Communist regime took over power directly after the liberation of Poland in 1945. Jewish survivors, having stayed in the country for a certain period of time, tried to revive their multilingual cultural life. Literary works of writers in that community are a fascinating testimony of their struggles: how to be loyal to the Socialist state (condition sine qua non to take part in the official cultural life) on the one hand, and on the other how to express their feelings, thoughts and convictions which they could not and did not want to ignore. Their struggles can be observed on the sample of the three most important motifs of postwar Polish-Yiddish literature: the Holocaust, Communism itself, and Polish-Jewish relations. The article discusses selected literary works of the most prominent Polish-Yiddish writers, whose main character or lyric subject is the 'new Jewish man' shaped according to the Communist principles. The author attempts to answer the question of what the most important features of a personality formed by Communist doctrine are, and also to learn about the circumstances of the communist world in which that literary hero lives. Close reading of the programmatic literary pieces of some Communist writers also enables observing whether and how Polish Jewish Communists managed to find a compromise between the mutually exclusive Communist internationalism and their attachment to Yiddish-language culture, and how they reacted when information of Stalinist crimes came to light and their party comrades turned the blade of antisemitism against them. The ambitious project to build a new model of secular progressive Yiddish culture (the so-called 'nusekh Poyln'), failed to bring the expected results. In spite of concerted attempts to meet the unrealistic demands of Socialist Realism, it soon transpired that Polish-Yiddish literature under Communism was unable to deal with the lack of space afforded by Communist ideology for mourning its murdered nation or with the spasms of unease that were the reaction to the periodic antisemitism in the non-Jewish environment.

Настоящее издание имеет теоретическую и практическую направленность. В теоретичес­кой части книги изложены положения семантического синтаксиса, каса­ющиеся семантических и синтаксических свойств глагола. Практическая часть – дифференцирующий словник, в который включены глаголы белорусского, польского, русского и чешского языков, отличающиеся типом управления. Сочетание теорети­ческих и практических сведений позволяет правильно употреблять глагол в речи, уметь анализировать его и использовать все его богатство в процессе коммуникации.
Пособие предназначено для учащихся и преподавателей славянских языков высшей школы.

У публікацыі прадстаўлены запісы і фотаздымкі, зробленыя ў час фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі летам 2008 г. у Салечніцкім (Шальчынінкайскім) р-не Літвы. Гэта фрагменты некалькіх размоў і інтэрв’ю, запісаных у мяст. Тургелі, вв. Паўлова, Яцканы і Жлоўкты. Прадстаўленыя матэрыялы адлюстроўваюць найбольш характэрныя асаблівасці этнічнай ідэнтычнасці, светапогляду, мовы, фальклору, каляндарнай, сямейнай, жывёлагадоўчай і земляробчай абраднасці, народнай медыцыны, міфалогіі і традыцый харчавання славянамоўных жыхароў Віленшчыны.