Polish Drama

Much changed in Poland in the 1990s. In addition to economics and politics, the last years since 1990 have drastically altered the way Polish society views itself. But this new period in Poland’s history cannot be viewed as monolithic. The turbulent process of basic transformations subsided in the mid-1990s and what was once a debatable and highly contested future became a more or less stabilized reality. The same can also be said about Polish culture, and more particularly about Polish theatre, including the reorganization of its administration, financing, employment policies and repertoire. Even though this article gives an account of new Polish drama and its shifting contexts during these years, the dynamic nature of the last decade has to figure prominently in such
an analysis.

Przezwyciężeniu własnej "niewidzialności" służą w twórczości Grochowiaka rozmaite strategie: na poziomie konstrukcji - rozszczepianie podmiotu lirycznego na persony oraz przybieranie ról i masek; na poziomie treści - obecny w wielu miejscach motyw lustra czy (auto)portretowania, figura rozbioru anatomicznego - sekcji, rozmaite wątki erotyczne, postaci sobowtórów; wreszcie tematyzowanie dramatu i teatru.
Dramat to przymierzalnia kostiumów-ról, to laboratorium, w którym testuje się możliwości zachowań w różnych sytuacjach. Teatr służy bezpośredniej konfrontacji iluzji z rzeczywistością, mitu z codziennością, życia ze śmiercią. Ze swoimi kostiumami, maskami, charakteryzacją, domalowanymi rumieńcami i szerokimi uśmiechami bywa też sposobem ucieczki od przemijalności

The aim of the article is to trace through the means the director Grzegorz Jarzyna has filmed the novel It Is OK Between Us (Między nami dobrze jest) based on Dorota Maslowska’s play. This piece is a vivid example of the “new drama”. Jarzyna resigns from realism and focuses on showing the psychology of the characters and their mutual relations. On the example of two social groups – representatives of the proletariat and bohemia (representatives of cinematography) – the director shows how contemporary Polish society functions. He in grotesque way showed the social transformations after 1989, exaggerated consumerism, complexes and identity problems of Poles and the fascination with the West. Jarzyna uses the blue box, which ideally gives the opportunity to build action, conflicts between the characters.

Książka składa się z trzech części: w pierwszej autorka rozważa zjawiska metateatralności i metadramatyczności, ich różne ujęcia badawcze i typologię form metadramatycznych; w drugiej kreśli się związki metadramatyczności ze zmianami w sztuce okresu awangardy: w trzeciej zaś analizuje wybrane dramaty awangardy polskiej. Sięga do zapomnianych dziś tekstów ("Kain" Jerzego Hulewicza, "Osioł i słońce w metamorfozie" i "Włamywacz z lepszego towarzystwa" Tytusa Czyżewskiego, "Śmierć na gruszy" Witolda Wandurskiego oraz "Szósta! Szósta!" Tadeusza Peipera), znajdując w nich zarówno podobieństwa, jak i różnice, a przede wszystkim odnajdując wspólne pragnienie uporządkowania świata i, jak pisze autorka, konstruowania "go takim, jakim powinien się stać w wyniku ewolucji - lub rewolucji awangardy".

Tekst najpopularniejszego dramatu Tadeusza Różewicza, mimo że jego czytelnicy nie zawsze to sobie uświadamiają, funkcjonuje w sposób nieustabilizowany, w odmianach. Zagadnienie wariantywności Kartoteki pozostaje jednak do dzisiaj w zasadzie niezbadane, choć w kręgach badaczy powszechnie przyjmowany jest pewnik, że w kolejnych edycjach autor wprowadzał do swojego dzieła zmiany tekstowe 1 . Zmienność tego utworu została ujawniona przez samego pisarza, podniesiona przez niego do rangi dziełowej. Od początku lat siedemdziesiątych Różewicz dołącza do Kartoteki trzy sceny, których w pierwodruku sztuki nie ma. Część tę tytułuje Odmiany tekstu. Trudno uznać, że to odmiany sensu stricto; są to raczej sceny niedrukowane aż do lat siedemdziesiątych 2 . Nawet decydując się na ich wydanie, Różewicz wyraźnie oddzielił je od Kartoteki, tworząc z nich swego rodzaju aneks do dramatu. Takie postawienie sprawy można jednak zakwestionować, wskazując na organizującą Różewiczowską twórczość skłonność do nieustannego kwestionowania granic dzieła. Tendencja ta prowadzi do naruszenia tożsamości utworu, co doskonale widoczne jest w następczyni Kartoteki -w Kartotece rozrzuconej. W tym drugim dramacie w zasadzie trudno mówić nawet o tekście dzieła 3 .

The article discusses dramatic works by Maria Morozowicz-Szczepkowska (1885-1968) which - like many other dramas written by women playwrights - have been largely erased from Polish theatre history. Even though she became for a short moment a famous feminist author in the interwar years,  throughout her life she struggled to have her plays staged. Most of them have been forgotten not only by theatre artists but also by theatre researchers. Until we recognize women's dramatic works as valuable documents of theatre and social life, our knowledge, sensitivity and aesthetic will remain limited.

The subject of the research is the discussion around the Polish National Theatre in the 90s of the 20th century. After a fire in 1985, the question arose: what was the fate of the historic building and the drama troupe. The discussion can be roughly divided into three periods: 1990, 1993-1995. and 1996. During the discussion, which was attended by theatre critics, theatre directors, actors and cultural figures, important issues for the first Polish stage were raised: what is the mission of the National Theatre after Poland gained independence; what functions the theatre should perform (representative, social, political, artistic); what goals and objectives should be set and solved. The discussion turned out to be very important and even necessary for the development of Polish theatre after 1989. As a result, it was possible to evaluate all the previous experience of the National Theatre development, to formulate very important urgent problems facing the first Polish stage at a new period.

Czy istnieje istota człowieczeństwa, a jeśli tak, to czy jest możliwa do uchwycenia? A może o żadnej istocie nie może być mowy, gdyż „człowiek” to historycznie zmienna kategoria wypracowana za sprawą szeregu arbitralnych wykluczeń? Pytania te, przenikające całą twórczość Różewicza, najmocniej bodaj wybrzmiewają w dramatach, w których dochodzi do problematyzacji kluczowej dla zachodniej kultury dychotomii: człowiek/ zwierzę. Na czworakach, Białe małżeństwo czy Do piachu to trzy różne próby demontażu tego, co Giorgio Agamben nazwał maszyną antropologiczną. Krytycznej rewizji procesów wytwarzania humanitas towarzyszy tu badanie możliwości otwarcia się na nieludzkie.

we wrześniu 1912 roku, odbywały się na terenie dawnej Polski obchody trzechsetlecia śmierci Piotra skargi. główne uroczystości miały miejsce w krakowie (od 25 do 27 września), ale jubileusz odbił się szerokim echem także w miastach innych zaborów. krakowskie uroczystości skargowskie połączono ze zjazdem katolickim. Na łamach ówczesnej prasy już na kilka miesięcy przed rozpoczęciem obchodów apelowano o aktywne współuczestnictwo oraz zamieszczano praktyczne informacje organizacyjne (np. gdzie można kupić kartę wstępu, zamówić mieszkanie, nabyć obrazkowe iluminacje mające uświetnić okna każdego domu itp.). w licznych artykułach i szkicach okolicznościowych przypominano sylwetkę i twórczość skargi. Jak na jubileusz przystało, teksty te miały najczęściej charakter pochwalny, niekiedy w tonie wręcz ekstatycznym: gdy mowa o skardze, w oczach naszych staje postać natchnionego kaznodziei z obrazu matejki, jak w ekstazie oratorskiej rzuca gromy potężnego słowa na głowy swych słuchaczy.

Dlaczego nie pisze się o "Mniej wartych"? Artykuły Marty Piwińskiej i Janusza Skuczyńskiego jako przykłady systemowego podejścia do sztuk Grochowiaka. "Mniej warci" jako dezintegracja systemu. Interpretacja słuchowiska - próba uwidocznienia jego inności: Dziadek, czyli mitologizacja wojny, Głos - odmowa jakiejkolwiek relacji; groteskowość języka bohatera; "Mniej warci" a "Kartoteka", czyli śmierć za życia; problem odpowiedzialności; partie dialogowe i monologowe dramatu - efekt zestawienia.

With the revival of interest in the saint play in Western Europe, attention to plays associated with this genre in Central Europe, specifically in Poland, seems appropriate. Four such plays of the sixteenth and seventeenth centuries, one of them in Latin, therefore will receive attention in the present study. However, preparatory to the plays which are the main topic of this article, I feel the necessity to take into account the non-theatrical or non-literary (liturgical and festive) forms of the cult of saints with reference to Poland. And in an attempt to recover for our study those traditional developments that were discarded by modernist aesthetics as unimportant because non-innovative, a generic question will be discussed: do these sixteenth- and seven­teenth-century plays belong to the same genre as the medieval saint plays?
For our purpose, three liturgi­cal forms of the cult of saints can be distinguished: regular pro­cessions on the saint’s feast day, special celebrations on extra­ordinary occasions such as beatification or canonization; and trans­lations of the saint’s relics. Certain rituals and customs developed around specific devotional traditions such as church bene­dictions that were ordained on saints’ days.

Artykuł omawia wybrane sztuki jezuickie z połowy XVIII w., w których występują postaci kobiece, wbrew przyjętym pod koniec XVI w. regułom (Ratio studiorum). Analiza utworów poprzedzona została rozważaniami teoretycznymi na temat stosunku jezuitów do ról kobiecych. Przypomniano wypowiedzi teoretyczne o charakterze polemicznym, wstępy dramaturgów do tragedii, w których uzasadniali oni brak postaci kobiecych. Analiza pokazała, że bohaterkami sztuk kolegiackich mogły być alegorie, personifikacje czy postaci mitologiczne. Ich działania stanowiły najczęściej symboliczny komentarz do akcji głównej dramatów. Prześledzono też zabiegi autorów tłumaczących obcojęzyczne dramaty na język polski, mające na celu dostosowanie pierwowzorów do wymogów scen kolegiackich. Znaczną część artykułu wypełnia analiza kilku tekstów, w których pojawiły się role żeńskie. Ukazano celowe zabiegi dramaturgów polegających na uwznioślaniu postaci kobiecych oraz konstruowaniu ich w oparciu o schematy znane z ról męskich.

The article discusses selected Jesuit plays from the mid-18th century, in which there are female figures, contrary to the rules adopted at the end of the 16th century (Ratio studiorum). The analysis of the works was preceded by theoretical considerations on the attitude of the Jesuits to women’s roles. Polemical theoretical statements and the introduction of playwrights to the tragedies in which they justified the lack of female figures were reminded. The analysis showed that the heroines of collegiate art could be allegories, personifications or mythological figures. Their actions were most often a symbolic commentary on the main action of the dramas. The efforts of authors translating foreign-language dramas into Polish, aimed at adapting the original to the requirements of collegiate scenes, were also analysed. A significant part of the article consists of an analysis of several texts in which female roles appeared. Intentional dramaturgy has been presented, consisting of elevating female figures and constructing them on the basis of models known from male roles.