Mavrokordatos Nikolaos

Άννα Ταμπάκη, «Νικόλαος Μαυροκορδάτος, Φιλοθέου Πάρεργα, Κριτικό κείμενο, εισαγωγή και σχόλια Jacques Bouchard. Πρόλογος Κ.Θ. Δημαράς. Μετάφραση από τα γαλλικά – Μεταγλώττιση του ελληνικού κειμένου Διονύσιος Χατζόπουλος, Έκδοση Δήμος Φιλοθέης-Ψυχικού, Ενορία Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού, Αθήνα 2017», «Βιβλιοσυγκρίσεις», Σύγκριση/Comparaison/Comparison, τχ. 27 (2018), σσ. 122-126.
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sygkrisi/issue/view/1282/showToc?fbclid=IwAR12xkZD-Ocslcog_zmJ1r3Wl0Hl5YVaPOFKcRSWqOgx9C7Kj4Mizb_PtBk

Άρθρο που βασίζεται στην προσέγγιση του ιδιάζοντος αφηγηματικού κειμένου του Ν. Μαυροκορδάτου. Η έννοια του πάρεργου μάς οδηγεί σε ενσυνείδητη χρήση της λογοτεχνικής γραφής με τον παιγνιώδη χαρακτήρα της. Ωστόσο, ο εγκιβωτισμός διαφόρων «σοβαρών», κατά τη θεωρία της λογοτεχνίας, ειδών λόγου (πραγματεία, βιογραφία φιλοσόφου, ανάλυση πολιτικής φιλοσοφίας, αποφθέγματα κλπ.) μας οδηγεί στη διαπίστωση ότι το κείμενο χαρακτηρίζεται από έναν ενσυνείδητα πειραματικό χαρακτήρα. Το μυθοπλαστικό πλαίσιο, στο οποίο εγκιβωτίζονται σοβαρά είδη, αποτελεί τη βάση του καμβά και μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε ότι πρόκειται για μια πρώιμη απόπειρα μυθοπλαστικής γραφής δυτικού τύπου, δηλαδή ενός νέου τύπου αφήγησης, κατ’ αντιπαράθεση προς τον τύπο της μυθιστορίας. Η τάση να γράφονται μυθιστορήματα που εγκιβωτίζουν «σοβαρά» επικοινωνιακά είδη (πραγματείες ή αποφθέγματα κλπ.) θα λέγαμε ότι επικρατεί στην εποχή του Διαφωτισμού, αλλά η ημερομηνία συγγραφής του έργου που εδώ μας ενδιαφέρει είναι αρκετά πρώιμη. Ακόμα όμως και οι ελάχιστα υστερότερές του Περσικές Επιστολές του Μοντεσκιέ έχουν περισσότερη μυθοπλασία και λιγότερο ποσοστό «σοβαρών» ειδών λόγου.
Στη μελέτη αυτή εντοπίζεται το μυθοπλαστικό πλαίσιο και τα εγκιβωτισμένα είδη, τόσο με βάση τη σύγχρονη θεωρία όσο και σε σχέση με τη βυζαντινή ρητορική, ενώ σχολιάζεται η διαφαινόμενη άποψη του Μαυροκορδάτου για την τέχνη του πεζού λόγου. Παράλληλα, στο κείμενο ανιχνεύονται αδρομερώς τόσο η πολιτισμική όσο και η πολιτική θεωρία του Μαυροκορδάτου με γνώμονα τους άξονες Ανατολή – Δύση και Αρχαίοι – Νεώτεροι.

Τελικό Πρόγραμμα Διεθνούς Συνεδρίου 22-24 Αυγούστου, Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χίου:
Από τη Χίο στην Πόλη και τη Μολδοβλαχία. Η αρχή μιας δυναστείας: Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ Απορρήτων (1641-1709) και Νικόλαος, Ηγεμόνας Μολδοβλαχίας (1680-1730).

Η πρώτη ρέουσα νεοελληνική μετάφραση του έργου «Φιλοθέου Πάρεργα» του Νικολάου Μαυροκορδάτου, 300 χρόνια μετά τη συγγραφή του, ακολουθεί την υποδειγματική κριτική, σχολιασμένη έκδοση του 1989 που οφείλουμε στον έγκριτο νεοελληνιστή Jacques Bouchard. Η μετάφραση από τα γαλλικά και η μεταγλώττιση του ελληνικού κειμένου υπογράφονται από τον Διονύσιο Χατζόπουλο. Πρόκειται για έκδοση του Δήμου Φιλοθέης-Ψυχικού και της Ενορίας Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού.

Το γλωσσικά αρχαΐζον «περιπατητικό, φιλοσοφικό» μυθιστόρημα του φαναριώτη λόγιου ηγεμόνα Νικολάου Μαυροκορδάτου αποτελεί το πρώτο εγχείρημα κατασκευής ενός «είδους μυθιστορήματος» με τη σύγχρονη έννοια. Η νεωτερικότητά του εδράζεται στη μυθιστορηματική δομή και στα πολιτικά, φιλοσοφικά και φιλολογικά ζητήματα που πραγματεύεται: πολιτική ανάλυση της εποχής, «Διαμάχη Αρχαίων και Νεωτέρων», ηθικότητα του θεάματος, ιστορική κριτική, αναφορές σε σύγχρονους στοχαστές (Μακιαβέλι, La Rochefoucauld, Francis Bacon). Αναφέρονται κριτικά αρχές και αξίες του Ισλάμ, ο εγκλεισμός των γυναικών ή η αγιοποίηση της παραφροσύνης, με βάση πλατωνικές αντιλήψεις.
Η δράση εξελίσσεται μέσα σε υπέροχους κήπους. Το μοτίβο οφείλεται κυρίως στη μίμηση της Αρχαιότητας, είναι εμφανής ωστόσο η πραγματική διάσταση.

Αυτό το αποσπασματικό, ημιτελές σαν καλλιτέχνημα έργο, αποτελεί αμάλγαμα επιδράσεων της αρχαίας κλασικής γραμματείας σε συνδυασμό με τη νεωτερικότητα, ιδανική σύζευξη της Ανατολής και της Δύσης, της οθωμανικής «Εποχής των Τουλιπών».

Περίληψη

Στο παρόν άρθρο επιχειρείται η ανίχνευση του «διαλόγου» των ειδών στο πλαίσιο αυτού του ειδολογικά ιδιόμορφου κειμένου. Η εναλλαγή της σοβαρής με την παιγνιώδη λειτουργία του λόγου φαίνεται μέσα από τα εγκιβωτισμένα είδη στον χαλαρό αφηγηματικό ιστό τού εσκεμμένα «ανοιχτού» αυτού «μυθιστορήματος». Συγκεκριμένα ανιχνεύονται οι μυθοπλαστικές συμβάσεις, τα αφηγηματικά σχόλια και ο τρόπος αναπαράστασης της πραγματικότητας, έχοντας υπόψη την ιδιότητα του συγγραφέα ως ηγεμόνα. Ο λόγος του Μαυροκορδάτου φαίνεται ότι λαμβάνει έναν χαρακτήρα σοβαρό (πολιτικό, εκπαιδευτικό κλπ.), εκτός από τον παιγνιώδη μυθιστορηματικό. Έτσι, η κειμενική ταυτότητα αναδεικνύει και την (εξωκειμενική) ταυτότητα του συγγραφέα και του οράματός του για το κράτος που θα διοικήσει, υπό το «φως» των ιδεών του Διαφωτισμού, ο οποίος αρχίζει, και της Διαμάχης Αρχαίων – Νεοτέρων, η οποία τότε βρίσκεται σε εξέλιξη.

Το Εργαστήριο Έρευνας Νεοελληνικής και Συγκριτικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης –σε συνεργασία με το Τμήμα Ρομανικών Γλωσσών και Λογοτεχνιών, Κλασικών και Νεοελληνικών Σπουδών (Σχολή Ξένων Γλωσσών και Λογοτεχνιών) του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου, την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών και τη Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου «Ο Κοραής»– διοργανώνει το «Β΄ Διεθνές Συνέδριο για τους πρώτους Μαυροκορδάτους: Αλέξανδρος ο Εξ Απορρήτων (1641-1709) και οι Ηγεμόνες Μολδοβλαχίας Νικόλαος (1680-1730) και Κωνσταντίνος (1711-1769). H αυγή της Νεοτερικότητας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη».
Το Συνέδριο θα διεξαχθεί στο ιστορικό κτίριο της Βιβλιοθήκης Κοραή στην πόλη της Χίου από 15 έως 17 Ιουλίου 2022. Η έναρξη θα γίνει στο κεντρικό κτίριο της Βιβλιοθήκης και κατόπιν, από την Παρασκευή το απόγευμα ως την Κυριακή, οι εργασίες του συνεδρίου θα συνεχιστούν στην αίθουσα του κτιρίου Β΄ της βιβλιοθήκης. Το συνέδριο θα διεξαχθεί υβριδικά, με δια ζώσης παρακολούθηση στις αίθουσες της Βιβλιοθήκης Κοραή, και διαδικτυακά στην πλατφόρμα Microsoft Teams:

(Διαδικτυακή) κεντρική ομιλία: «Το μεταφραστικό εγχείρημα στο πλαίσιο της πρώιμης νεωτερικότητας. Μια αποτίμηση»: https://www.youtube.com/watch?v=jpFgBfxdTCo&t=167s

«“Φιλόκαλοι περιπατητές” και “έμψυχη εικών”: Η πόλη και η θεραπευμένη φύση στον Ν. Μαυροκορδάτο και στον Μοντεσκιέ», στον τόμο: Ποιητική του Τοπίου. Πρακτικά Συνεδρίου, τόμ. Α΄, επιμ. Ε. Γαραντούδης-B. Πάτσιου-Ου. Πολυκανδριώτη, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2019, 143-162