Klasik Nesir

Cumhuriyet öncesi Türk edebiyatı söz konusu olduğunda akla ilk gelen divan şiiri olmuş, nesir ise ihmal edilerek pek araştırılmamış, üzerinde konuşulmamıştır. Ancak çok açık olan bir şey vardır ki o da nesrin -her konuda olduğu gibi-devrin siyasal, kültürel etkilerinden iz taşıdığı, dilin günün koşullarına göre filolojik değişimler geçirdiğidir. Bu yazıda eski Türk edebiyatı nesrinin 13-18. yüzyıldaki tür, ifade ve dil değişikliği dönemin sosyal ve siyasal dinamiklerinin buna etkisi kısaca ele alınacaktır. 13. yüzyılda Anadolu'ya Anadolu Selçuklu devleti hakimdi. Bu devlet Büyük Selçuklu Devleti'nin edebiyat dili olan Farsçayı kullanmış, Türkçe resmi alanda ikinci plana düşmüştür.

Öz:
Klâsik Türk edebiyatında, nesir, bütünüyle ihmal edilmemiş olmakla birlikte, şiirin daima gerisinde kalmış ve onun gölgesinde ilerlemiştir. Bu nedenledir ki klâsik nesir, gerek dil ve üslûp gerekse muhteva ve sanat yönüyle çoğu zaman şiirin etkisi altında kalarak ona yaklaşma çabası içinde olmuştur. Bu da süslü nesir yazmanın daha fazla tercih edilmesini beraberinde getirmiştir. Bu makalede, Halepli Edîb’in süslü nesirle yazdığı bir kısa hikâye ele alınmaktadır. Daha önce başka yerde yayımlanmamış olan bu kısa hikâye, Halepli Edîb Dîvânı’nın üç farklı yazma nüshasında yer almaktadır. Makalemizde, bu farklı nüshalardaki metinler birbiriyle karşılaştırılarak “tenkitli metin” oluşturuldu; nüshalar arasında görülen kimi farklar ise aparatta gösterildi. Ayrıca hikâye üzerine detaylı bir inceleme yapıldı. Burada eserin metin kompozisyonu, hikâyenin yapısı ve yazarın üslûbu detaylı olarak incelendi. Süslü nesrin en önemli unsurlarından biri olan seciler metinden tespit edilerek tablo hâlinde gösterildi. Hikâye, didaktik özellikte olup, yardımseverliği nedeniyle bir süre sonra borçlanmak durumunda kalan ve borçlarını ödeyemeyince de hapse atılan bir adamın varlıklı ve hayırsever başka bir adam tarafından borçları ödenerek hapisten kurtarılmasını konu almaktadır. 18. yüzyıl süslü nesir örnekleri arasında yer alan söz konusu kısa hikâye metninde, Arapça ve Farsça kelimelerin ve  birbiriyle secili zincirleme terkiplerin çok fazla kullanılmasıyla anlaşılmaktan uzaklaşıp külfetli nitelik kazanan bir nesir dili kullanılmıştır.

KLASİK TÜRK NESRİNDE ESTETİK VE POETİK UNSURLAR Özet Klasik Türk edebiyatında 13. yy.dan 19. yy.a kadar kesintisiz bir biçimde şiir ve düzyazı eserleri üretilmiştir. Şiirin "asıl" sanat olarak görüldüğü Osmanlı toplumunda, azımsanmayacak derecede nesir örnekler de sanatçılar tarafından yazılmıştır. Belagat kitaplarında ana hatları ile sade, orta ve âlî üslup olarak değerlendirilen nesir eserlerin bir bölümünde sanatsal öğelerin ağır bastığı görülmektedir. Şiirin padişah nesrin ise raiyyet olarak görüldüğü bu sanat anlayışında nâsirler şiirden aldıkları araçlarla eserlerini üretmişlerdir. Böylece düzyazı eserlerde şiirin üst yazı diline çıkmasını sağlayan çeşitli öğeler kullanılırken şiir ile nesir arasındaki fark da anlatım bakımından kapanmaya başlamıştır. Çalışmada klasik Türk nesrindeki sanatsal ifadelerin ne olduğu incelenecektir. İncelemede esas alınan nokta sadece tasvirî nitelikte, eserlerde bulunan estetik ve poetik öğelerin belirlenmesi değildir. Nesrin sanatsal yönü ortaya konurken bunların esere nasıl aktarıldığı, eserin beğenilmesindeki rolü ve bu ifadelerin esere katkıları incelenmeye çalışılacaktır. Abstract From the 13th to teh 19th century, works of poetry and prose were produced in classical Turkish literature. In the Ottoman society where poetry is seen as the original art, the artist's prose were wiritten to a great extent. Some of the prose works, which are considered as simple, medium and exalted style with the outlines

Karaçelebi ailesine mensup olan Abdülazîz Efendi, ailesinin diğer fertleri
gibi Osmanlı devletinde yönetici kadrolarında yer almış, âlim, şâir,
nâsir bir devlet adamıdır. Kardeşi Mehmet Efendi Anadolu ve Rumeli
kazaskerliği görevinde bulunmuş, kendisi de şeyhülislamlık makamına
kadar yükselmiştir. Devlet adamlığının yanında iyi bir edebiyatçı da olan
Abdülaziz Efendi’nin, Azîzî mahlasıyla şiirlerinin bulunduğu bir divançesi
vardır. Nesir eserlerini tarih alanında yazmıştır. Kaynakların belagate
önem verdiği ve üç dili de iyi bildiği söylenen Abdülaziz Efendi’nin,
bu özelliklerini nesir eserlerinde görmek mümkündür. Tarih eserleri
üzerine gerek tez, gerek kitap niteliğinde çalışmalar olmasına rağmen
Süleymân-nâme üzerine şimdiye kadar bir çalışma yapılmamıştır.
Süleymân-nâme Hoca Saadettin Efendi’nin Tâcü’t-tevârih adlı eserine
zeyldir. Önemli bir devlet adamı tarafından yazılmasının yanında eseri değerli kılan bir başka özellik ise, Kanûnî öldükten sonra ve 17. yy.da yazılan tek Süleymân-nâme olmasıdır. Süleymân-nâme’nin yurt içinde ve yurt dışında pek çok nüshası bulunmaktadır. Nüshaların çokluğu eserin rağbet gördüğünü göstermesi bakımından önemlidir. Çalışmamızda yurt içinde ulaşabildiğimiz 21 nüsha kullanılmıştır. Nüshalar incelenirken Süleymân-nâme’nin yazar hayatta iken iki defa düzenlendiği ortaya çıkmıştır. Bu yüzden yazarın eserini düzenlediği son şekli çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır.

ÖZET Klasik Türk nesri eserlerinde, ister estetik nesir olsun isterse belâgat kitaplarının sade ve orta üslup olarak kaydettiği eserlerde olsun atıf vâvı (vâv-ı atfî) ile kurulan Farsça atıf tamlamalarının (terkîb-i atfî) kullanıldığı görülmektedir. Bunların Arap imlâsına göre meftûh (ve) olarak mı yoksa Fars üslubuna göre zammeli (u, ü, vü) biçiminde okunması ile ilgili farklı kullanımlar bulunmaktadır. Hatta aynı kelimelerle kurulan ve aynı görevdeki tamlamaların bulunduğu bir eserde tamlamanın birisi atıf vâvı ile okunmuşken diğeri rabıt vâvı (vâv-ı rabtî) ile okunmuştur. Bu yüzden Klasik Türk edebiyatı düzyazı eserlerinde, Farsça kurala göre okunan atıf tamlamaları ile Arapça kurallara göre okunan ve Türkçede bağlama grubu oluşturan "ve"nin kullanımının herhangi bir kurala bağlanmadığı görülmektedir. Atıf vâvının eserlerdeki farklı şekillerinin belirlenmesi ve kullanımının nasıl olması gerektiğinin çözülmesi, eserlerdeki karmaşayı ortadan kaldıracağı gibi yazım ve kural birliğine uyulmasını da sağlayacaktır. Klasik Türk nesrinde tespit edilen ikili kullanımlar, Hacı ABSTRACT Whether in aesthetic prose or in the work of the eloquence books recorded as simple and medium styles, in the work of classical Turkish prose, it is seen that Persian reference phrases are used. Researchers have a variety of savings in terms of reading of these uses, according to the Arabic orthography (ve) or Persian style (u, ü, vü). In one of the works which were formed with the same words and in the same task, one of the noun phrases was read by Persian style (atıf vâvı), the other one was read with the conjunction (vâv-ı rabtî). Therefore, in the works of classical Turkish literature, it is seen that the use of the reference group according to the rules of Persian and it is read in accordance with Arabic rules and its usage in Turkish is not bound to any rules. Determining the different forms of reference phrase and deciding how to use it will eliminate the chaos in the works as well as obey the writing and rule unity. The dual usages that we have determined in classical Turkish prose will be evaluated according to the information given by some rhetoric and grammar books.

The article considers the life and the literary heritage of the prominent figure of the
Crimean Tatar literature of the pre-war period, Memet Nuzet. On the example of a series of artistic
works (poems and stories), the analysis of the poet’s personality, his philosophical thinking is carried
out. The author’s methods and ways of psychological influence on the subconscious of readers are
revealed.
Keywords: literature, portrait, psychology, people, Mehmet Nuzhet.