Geschiedenis van de Geneeskunde en Gezondheidszorg

Sinds de invoering van tweede Krankzinnigenwet (1884) zijn de kosten voor de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) in Nederland gestegen. Ondanks terugkerende klachten daarover, waren er altijd argumenten om geld voor GGZ beschikbaar te stellen.
Tot eind twintigste eeuw bestond de GGZ uit twee werelden: enerzijds het krankzinnigengesticht (de psychiatrische inrichting), met een wettelijk verankerd financieringsstelsel, anderzijds de extramurale (ambulante) GGZ, die een organisatorische en financiële 'lappendeken' werd genoemd. Deze structuur hield stand totdat de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (1968) een nieuw kader bood.
Catharina Th. Bakker zocht antwoord op de vraag wat dit betekende voor de praktijk. Bakker analyseerde exploitatiegegevens van instellingen en lichtte zes perioden eruit, vanaf de komst van de tweede Krankzinnigenwet (1884) tot en met de invoering van de RIAGG (rond 1983). Op- en neergaande lijnen in kostenposten bracht ze in verband met de sociaal-politieke en economische ontwikkelingen van dat moment. Zo ontstonden nieuwe, soms verrassende inzichten over de relatie tussen financiering en zorgpraktijk.

F.J. Harbaur (1776-1824) voerde in zijn korte carrière als inspecteur-generaal van de Geneeskundige Dienst der Land- en Zeemacht diverse ingrijpende reorganisaties door. Zij vormden een voortzetting van het beleid van S.J. Brugmans. De gedachten achter Harbaurs plannen waren nobel genoeg: het ging hem vooral om kwaliteitsverbetering, onder meer om de juiste personen aan te trekken voor de Dienst. Maar er moest ook worden bezuinigd. Dat was de wens van de koning. De inspecteur-generaal maakte er echter vijanden mee. In de geschiedenis zien we dit vaker: zodra plannen voor kwaliteitsverbetering hand in hand gaan
met bezuinigingen, worden de goede bedoelingen in twijfel getrokken.

‘Voor het eerst sinds tien jaar kan ik een beetje genieten van het alleen zijn, zonder me meteen een klaploper te voelen en zonder mijn leven te verliezen.’

Aldus Franz Joseph Harbaur (1776-1824) in een brief aan de weduwe van Friedrich Schiller. Het is 27 april 1810. Harbaur is net aangekomen in Sint-Petersburg, waar hij van (Franse) hogerhand naartoe gestuurd is onder het mom van een tijdelijke baan als lijfarts van een Russische graaf – in werkelijkheid is hij informant.
Op dat moment heeft hij al een leven achter zich vol spanning, avontuur en verdriet; op de vlucht voor oorlog en ellende… en zichzelf. Zijn ambitie en zijn gave om mensen aan zich te binden, hebben hem in aanraking gebracht met de ‘groten’ van zijn tijd – Schiller, Goethe, Fichte. Zelfs Napoleon komt voorbij. En ja, ook erfprins Willem Frederik van Oranje. En dat voor een doodgewone jongen uit de Elzas. Zijn echte carrière moet dan nog beginnen.
Het is een droomcarrière. Als zoon van een eenvoudige plattelandschirurgijn lag een grote, internationale loopbaan voor Harbaur niet voor de hand. Maar de tijdgeest werkte in zijn voordeel. De chaos van de Franse Revolutie en coalitieoorlogen vormde voor jongens als hij ideale omstandigheden om zich aan de knellende banden van de standenmaatschappij te ontworstelen.
Na het overwinnen van hindernissen, inclusief een ongelukkige liefde, werd Harbaur een machtig man aan het hof van koning Willem I: een van de pioniers van het koninkrijk. In De lijfarts van de Koning wordt ontrafeld welke eigenschappen hij wist te benutten om zo ver te komen, en welke grenzen hij tegenkwam. Deze ingrediënten blijken verrassend herkenbaar – en tijdloos. De biografie biedt daarmee niet alleen een kijkje in de keuken van de geneeskunde en de omgangsvormen rond 1800, maar ook in de keiharde wereld van oorlog en revolutie, machtspolitiek, spionage en gevaar.