Budżet Obywatelski

Celem artykułu jest przybliżenie idei budżetu partycypacyjnego jako wartości pedagogicznej ukrytej w praktyce społecznej. Autorzy analizując jego pedagogiczny potencjał, z jednej strony wskazują na możliwości jego wykorzystania dla rozwijania i wzmacniania kompetencji obywatelskich oraz budowania kultury dialogu i wzajemnej pomocy na rzecz zwiększenia zaangażowania Polaków w proces (współ)decydowania o kształcie lokalnej polityki. Z drugiej strony jego rosnąca popularność, stała się dla Autorów impulsem do kry-tycznego namysłu wokół procesów jego wdrażania i realizowania przez jednostki samorządowe. Postawienie pytań o pedagogiczne walory budżetu partycypacyjnego oraz wskazanie możliwych barier w ich urzeczywistnianiu, stanowi osnowę podjętej w artykule dyskusji.


The aim of this article is to present the concept of participatory budget as a pedagogical value hidden in social practice. The authors analyzing its pedagogical potential, on the one hand, indicate the possibilities of its use for developing and strengthening civic competences and building a culture of dialogue and mutual assistance to increase the involvement of Poles in the process of (deciding) the shape of local politics. On the other hand, its growing popularity has become an impulse for Authors to reflect critically on the processes of its implementation and implementation by local government units. Asking questions about the pedagogical values of the participatory budget and indicating possible barriers to their implementation is the basis of the discussion undertaken in the article.

Celem artykułu jest przybliżenie idei budżetu partycypacyjnego jako wartości pedagogicznej ukrytej w praktyce społecznej. Autorzy analizując jego pedagogiczny potencjał, z jednej strony wskazują na możliwości jego wykorzystania dla rozwijania i wzmacniania kompetencji obywatelskich oraz budowania kultury dialogu i wzajemnej pomocy na rzecz zwiększenia zaangażowania Polaków w proces (współ)decydowania o kształcie lokalnej polityki. Z drugiej strony jego rosnąca popularność, stała się dla Autorów impulsem do krytycznego namysłu wokół procesów jego wdrażania i realizowania przez jednostki samorządowe. Postawienie pytań o pedagogiczne walory budżetu partycypacyjnego oraz wskazanie możliwych barier w ich urzeczywistnianiu, stanowi osnowę podjętej w artykule dyskusji. S ł o w a k l u c z o w e : budżet partycypacyjny, partycypacja, demokracja uczestnicząca, działanie społeczne, edukacja w działaniu, kompetencje obywatelskie. Wprowadzenie Komunikat z badań CBOS na temat poczucia wpływu obywateli na sprawy publiczne wskazuje, że Polki i Polacy w dalszym ciągu w większości (57%) wyrażają przekonanie, że zwykli obywatele nie mają możliwości

Artykuł poświęcony jest dynamicznemu wzrostowi zainteresowania budżetem partycypacyjnym w Polsce. Autor przedstawia krótką historię zjawiska w kraju oraz wymienia główne cechy charakteryzujące rozwiązania przyjęte przez samorządy. Opisowi towarzyszy refleksja na temat perspektyw rozwoju polskich budżetów partycypacyjnych oraz szans na wprowadzanie na poziomie lokalnym rozwiązań bliskich założeniom demokracji uczestniczącej.

Streszczenie: Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce wzrosła rola mieszkańców w procesie rozwoju lokalnego. Zmiany te nastąpiły w wyniku upowszechniania się menadżerskiego podejścia do zarządzania rozwojem lokalnym, a także wraz ze wzrostem świadomości swoich praw przez samych mieszkańców. Nie są oni już jedynie biernymi konsumentami oferty miejskiej, lecz także jej współtwórcami. Celem artykułu jest identyfikacja uwarunkowań oraz ocena zachodzących zmian roli mieszkańca w kształtowaniu miast w Polsce. Poza wielowątkowym materiałem studialnym przedstawiona w nim zostanie analiza budżetu partycypacyjnego miasta Katowice.

Raport opisuje doświadczenia związane z włączaniem mieszkańców w podejmowanie decyzji na szczeblu lokalnym.

W opracowaniu przyglądamy się różnym narzędziom partycypacji publicznej, zaczynając od konsultacji społecznych, przez budżet obywatelski, a kończąc na inicjatywie uchwałodawczej. Część z tych mechanizmów ma charakter obligatoryjny, inne były dobrowolne. Większość jednak jest związana z aktywnością obywateli niezrzeszonych. Publikacja opisuje sytuację w polskich miastach w 2017 roku.

Dane prezentowane w raporcie zostały pozyskane w trakcie badań Instytutu Rozwoju Miast i Regionów, w tym w ramach ankiety wypełnionej przez przedstawicieli N=884 urzędów miast i gmin.

In English:
The report summarizes the organisation of participatory budgeting (PB) in Polish cities over 5 thousand inhabitants in 2020 (N=584). The publication provides information on the legal framework, budget amounts and the results of N=180 PB in the country. The publication includes an analysis of the location and subject matter of the N=3614 winning projects selected by the residents.

Po polsku:
Raport podsumowuje przebieg budżetów obywatelskich w 2020 roku w polskich miastach powyżej 5 tys. mieszkańców (N=584). Publikacja przedstawia informacje o ramach prawnych, kwotach i wynikach N=180 BO w kraju. W publikacji uwzględniono analizę lokalizacji i tematyki N=3614 zwycięskich projektów wybranych przez mieszkańców w głosowaniu.

​Artykuł podejmuje problem wpływu grup interesu na wyniki polskich budżetów obywatelskich. W tekście skupiam się na środowiskach wspierających projekty dotyczące placówek realizujących zadania publiczne związane z edukacją, kulturą, bezpieczeństwem i ochroną zdrowia. Tego typu zadania postrzega się często jako sprzeczne z ideą budżetu obywatelskiego i przeciwstawia się je oddolnym inicjatywom mieszkańców. Na podstawie wyników głosowań w miejskich budżetach obywatelskich w 2020 r. (N=180) próbuję oszacować siłę wpływu grup interesu skupionych wokół wymienionych projektów instytucjonalnych. Wyniki analizy pokazują duże zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego. Chociaż w większości miast projekty dotyczące placówek to nie więcej niż 26% wszystkich zwycięskich propozycji, to w 16% miast stanowią one większość. Pokazuje to, że choć zjawisko przejęcia budżetu przez badane grupy interesu nie jest powszechne, to może występować w niektórych miastach. Tego typu sytuacje należy ocenić krytyczne. Znikome szanse na zwycięstwo projektów niezwiązanych z instytucjami i organizacjami mogą w dłuższej perspektywie zniechęcać mieszkańców do udziału w procesie. Wpływają również negatywnie na ocenę tego, w jakim stopniu budżet służy potrzebom mieszkańców, a w jakim polega jedynie na zwiększaniu finansowania podstawowych zadań samorządu.

To read the abstract in English, scroll below:
---------
Raport podsumowuje organizację budżetów obywatelskich w polskich miastach pow. 5 tys. mieszkańców w 2021 roku. Opracowanie zawiera informacje na temat tego: (a) ile miast zorganizowało BO i jak te procesy przebiegały, (b) o jakich kwotach decydowali mieszkańcy, (c) jakie projekty wybierano najczęściej. Barometr budżetu obywatelskiego to unikalne dane, analizy i komentarze. Opracowanie jest skierowane do wszystkich osób zainteresowanych miastami i partycypacją obywatelską: mieszkańców, urzędników, włodarzy i ekspertów.
---------
The report summarizes the organization of the participatory budgeting process in Polish cities with population above 5 thousand in 2021 (N=582). The study contains information on: (a) how many cities have organised their participatory budgeting processes and what those mechanisms looked like, (b) what amounts were decided by the inhabitants, (c) what types of projects were most often selected by the inhabitants. The report contains unique data, analyses and comments. The study is recommended to all those interested in the subject of cities and citizen participation: residents, city officials, authorities and experts.

Analiza wyników budżetu obywatelskiego na 2017 r. pokazuje, że wśród zwycięskich projektów dominują działania inwestycyjne na terenach ogólnodostępnych. Środki są przeznaczane przede wszystkim na poprawę dostępności i stanu infrastruktury rekreacyjnej, sportowej i drogowej. Mniejszym zainteresowaniem cieszą się projekty miękkie takie jak organizacja wydarzeń kulturalnych czy edukacyjnych. W rezultacie, choć co do zasady mieszkańcy mogą zgłaszać i wybierać pomysły dotyczące różnych kategorii potrzeb, to budżet obywatelski funkcjonuje przede wszystkim jako narzędzie współdecydowania o przestrzeni naszych miast. W tekście zastanawiam się nad tym, co powyższe wyniki mówią nam o potrzebach lokalnej społeczności. W podsumowaniu rozważam, czy występujący w Polsce model budżetu obywatelskiego umożliwia prawdziwie demokratyczną dyskusję, która pozwala na podejmowanie właściwych decyzji dla rozwoju miast.

Budżet partycypacyjny jest istotnym narzędziem służącym rozwojowi udziału społeczeństwa we współdecydowaniu o otoczeniu. Implikacja tego rozwiązania stała się popularnym zjawiskiem. Ze względu na uwarunkowania prawne, gmina może sama decydować o formie funkcjonowania budżetu partycypacyjnego. Celem prezentowanych analiz jest ocena funkcjonowania budżetu partycypacyjnego we Wrocławiu w latach 2013-2019, a więc we wszystkich dotychczasowych edycjach. Autorka zaprezentuje zmiany w organizacji budżetu partycypacyjnego we Wrocławiu, a także odniesie się do danych zawartych w raportach z jego funkcjonowania.