Kokunun Toplumsal Tezahürleri

Duyu Sosyolojisi Duyu Sosyolojisi Teorik ve Gündelik Tartışmalar Duyular, b reysel ve toplumsal l k ler kurab lme ve y kab lmeye da r manevra kab l yet sunab ld ç n, toplumsal hayat n temel bel rley c referanslar n olu turmaktad r. Göreb lme, dokunab lme, tadab lme, koklayab lme, duyab lme ve h ssedeb lme g b artt r lab lecek duyu aktlar n n hayat tan maya da r dayanaklar oldu unu fade etmek gerekmekted r. Hayata dâh l olmada ya anan zorluklar n dereces , duyular n yoksunlu uyla do ru orant l seyretmekte; duyular, ya an lan dünyay anlaml b r zem nde okumay mümkün hâle get rmekted r. Kültürel varl k ve konumlanmalara göre duyular n öncel k-sonral k l k s farkl l k göstermekle beraber, bütün varolu b ç mler nde duyulara ver len paye ve referans çerçeves oldukça gen t r. Güven n, tan man n, anlaman n, temellend rmen n ve spatlaman n temel tutama olan duyu ver ler , bu ve pek çok yönler t bar yla hem b l msel hem de gündel k hayata kend mzas n atmaktad r. Bu bak mdan duyu ver ler , hayat okumada öneml duraklard r. E-Kkiralamak TAP için AKADEMİK YAYINCILIK www.nobelyayin.com nobelyayin|nobelkitap|nobelcocuk|nobelyasam|nobelcocukyayin İslam Can Ejder Ulutaş ISBN 978-625-427-562-3 www yayin com Editörler Bu çal ma; duyular yan na alarak b rey ve toplumun hâller n yen ve farkl b r zem nden okumaya gayret göstermekte; uzun b r müddet poz t v st parad gma taraf ndan k skaca al nan duyular n kültürel dünyada nerede durdu una da r b r kap aralamaktad r. Duyu Sosyoloj s , duyular n teor k ve gündel k hayattak kar l n n ne oldu unu rdelemek üzere alanda çal malar yapan uzmanlarca, ncel kl ve der nlemes ne de erlend rmeler çeren met nlerden müte ekk ld r. K tab n, Türk ye'de bu konu ve kapsamda yap lan lk çal ma olmas t bar yla alana katk sa lamas n d ler z. Teorik ve Gündelik Tartışmalar Editörler İslam Can - Ejder Ulutaş Duyu Sosyolojisi Teorik ve Gündelik Tartışmalar Editörler İslam Can - Ejder Ulutaş DUYU SOSYOLOJİSİ Teorik ve Gündelik Tartışmalar Editörler İslam Can - Ejder Ulutaş DUYU SOSYOLOJİSİ -Teorik ve Gündelik TartışmalarEditörler: İslam Can - Ejder Ulutaş Yayın No.: 4488 Beşeri Bilimler No.: 462 ISBN: 978-625-427-562-3 E-ISBN: 978-625-427-563-0 Basım Sayısı: 1. Basım, Aralık 2022 © Copyright 2022, NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NO.: 40340 Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. Nobel Akademik Yayıncılık, 2011 yılından beri “tanınmış uluslararası yayınevi” statüsündedir. Genel Yayın Yönetmeni: Nevzat Argun [email protected] Yayın Koordinatörü: Gülfem Dursun [email protected] Tasarım: Samet Tekin [email protected]: Sergen Öz [email protected] Tasarım: Mervin Selda Adal [email protected]örsel Tasarım Uzmanı: Mehtap Yürümez [email protected]ütüphane Bilgi Kartı Can, İslam., Ulutaş, Ejder. DUYU SOSYOLOJİSİ -Teorik ve Gündelik Tartışmalar- / Editörler: İslam Can - Ejder Ulutaş 1. Basım, X + 264 s., 16,5x24 cm. Kaynakça var, dizin yok. ISBN: 978-625-427-562-3 E-ISBN: 978-625-427-563-0 1. Duyu Sosyolojisi 2. Sosyoloji 3. Kültür Genel Dağıtım ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ. Adres: Bahçekapı Mh. 2465 Sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat, Şaşmaz/ANKARA Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65 Sipariş: [email protected] E-Satış: www.nobelkitap.com - [email protected] www.atlaskitap.com - [email protected] Dağıtım ve Satış Noktaları: Alfa, Kırmızı Kedi, Arkadaş, D&R, Dost, Kika, Kitapsan, Nezih, Odak, Pandora, Prefix, Remzi Baskı ve Cilt: Meteksan Matbaacılık ve Teknik Sanayi Tic. Anonim Şirketi / Sertifika No.: 46519 Beytepe Köy Yolu No.: 3 06800 Bilkent-Çankaya/ANKARA BÖLÜMLER VE YAZARLAR DUYULARIN SOSYOLOJİK İNŞASI MÜMKÜN MÜ? YA DA DUYU SOSYOLOJİSİNİN YÖNTEM ARAYIŞINA KILAVUZLUK ETMEK İslam Can - Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-5789-9104 DUYU SOSYOLOJİSİ ÜZERİNE BİR LİTERATÜR TARAMASI Adem Üstün Çatalbaş - Dr., Muş Alparslan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Gerontoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-0870-0883 İNSAN VARLIĞI İÇİNDE DUYUMLARIN YERİ: DUYULAR VE DUYGULAR Mustafa Aydın - Prof. Dr., Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0003-1228-1690 SOSYOLOJİ VE SAĞDUYU Ejder Ulutaş - Doç. Dr., Muş Alparslan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-3599-6181 DOKUNMANIN SOSYOLOJİSİ Ferhat Tekin - Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0003-3920-2219 GÖRMENİN TOPLUMSALLIĞI Ahmet Gökçen - Doç. Dr., Samsun Üniversitesi İİSBF Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-8150-1880 GÖRME, KÖRLÜK VE BEDEN: DUYULARIN SOSYOLOJİSİ ÜZERİNE FENOMENOLOJİK BİR DENEME Hüseyin Çil - Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0001-8503-4979 v MEKÂNIN DUYUSAL GÖSTERGELERİ: ŞEHRE, MİMARİYE VE MEKÂNA DOKUNMAK İbrahim Nacak - Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-4836-3981 KOKUNUN TOPLUMSAL TEZAHÜRLERİ Ahmet Özpınar - Dr., Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-0699-6916 TAT DUYUSU, POSTMODERNİZM VE TEKTİPLEŞME ÜZERİNE Zeynep Atalay - Yüksek Lisans Öğrencisi, [email protected], ORCID: 0000-0003-4901-8255 HAYATIN TADI: LEZZET ÜZERİNDEN BUGÜNÜ ANLAMA ÇABASI Hasan Harmancı - Dr., Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0001-6801-0692 SESSİZLİĞİN HUZURSUZLUĞU: DUY(AMA)MAYA DAİR BİR OTOETNOGRAFİ Ayşe Nur Leblebicier - Arş. Gör., Muş Alparslan Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-9448-4629 FOTOĞRAF VE GÖRMEK ÜZERİNE TECRÜBELER Muammer Ulutürk - Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0002-0255-0220 DUYULARIN KÜLTÜREL İNŞASINDA ATASÖZLERİ VE DEYİMLER Canser Kardaş - Doç. Dr., Muş Alparslan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, [email protected], ORCID: 0000-0001-8557-8706 vi İÇİNDEKİLER BÖLÜMLER VE YAZARLAR GİRİŞ DUYULARIN SOSYOLOJİK İNŞASI MÜMKÜN MÜ? YA DA DUYU SOSYOLOJİSİNİN YÖNTEM ARAYIŞINA KILAVUZLUK ETMEK İslam Can Duyu Sosyolojisine Kulak Vermek...................................................................................... 7 Duyu Sosyolojisinin Gelişimi ............................................................................................ 10 Duyuların Epistemolojisi: Kulağın Körleşmesinden Bedensiz Göze Yolculuk ................... 14 Somatik Yöntem: Duyu Metodolojisinin Anahtarı ........................................................... 23 DUYU SOSYOLOJİSİ ÜZERİNE BİR LİTERATÜR TARAMASI Adem Üstün Çatalbaş Göz ve İktidar................................................................................................................... 38 Descartes’in Cini .............................................................................................................. 40 Duyuların Göreceliliği ...................................................................................................... 43 Duyuların Cinsi, Irkı ve Sınıfı: Kesişimsel Duyu Deneyimleri ............................................ 47 İNSAN VARLIĞI İÇİNDE DUYUMLARIN YERİ: DUYULAR VE DUYGULAR Mustafa Aydın Duyumlar Üstüne Düşüncenin Gelişimi ........................................................................... 55 Genel Olarak Duyumlar ................................................................................................... 57 Dinde/İslam’da Duyumlar ............................................................................................... 59 Duyumların Alt Unsurları ve Sez/g/i ................................................................................ 62 Duyumların Toplumsallığı ve Bazı Sorunları .................................................................... 65 SOSYOLOJİ VE SAĞDUYU Ejder Ulutaş Sağlıklı Bilme Edimi: Tefrik ve Temyiz.............................................................................. 69 Teorinin Sıradanlığı .......................................................................................................... 71 vii Gündelik Olanın Tarifi ...................................................................................................... 74 Bilime Sağduyuyla Yaklaşma Denemesi........................................................................... 83 DOKUNMANIN SOSYOLOJİSİ Ferhat Tekin Genel Olarak Dokunma Duyusu ...................................................................................... 92 Sınıf, Statü ve Dokunma .................................................................................................. 94 Kültürel Farklılıklar, Mekân ve Dokunma ........................................................................ 98 Dokunmanın ve Dokunulmanın Sınırları ........................................................................ 100 El ve Dokunmanın Gücü ................................................................................................ 104 GÖRMENİN TOPLUMSALLIĞI Ahmet Gökçen Bireysel ve Kolektif Göz ................................................................................................. 109 Bakma ve Görme ........................................................................................................... 110 Kolektif Gözün Bilimi: Görme İdeolojisi Olarak Pozitivizm ............................................ 113 “Görebildiğim Kadarıyla” ............................................................................................... 115 Kolektif Gözün Birikimi ve Kültür ................................................................................... 117 Göz Dünyası ................................................................................................................... 126 Bir İdeal Tip Olarak Gördüğünü Gösteren ..................................................................... 130 GÖRME, KÖRLÜK VE BEDEN: DUYULARIN SOSYOLOJİSİ ÜZERİNE FENOMENOLOJİK BİR DENEME Hüseyin Çil Önce “Göz” Vardı! ......................................................................................................... 137 Gözün Üstündeki üpheler ............................................................................................ 141 Körlük ve Bedensel Deneyim ......................................................................................... 144 Körlüğün Bedensel Gücü ............................................................................................... 147 MEKÂNIN DUYUSAL GÖSTERGELERİ: ŞEHRE, MİMARİYE VE MEKÂNA DOKUNMAK İbrahim Nacak Duyular Açısından Mekân .............................................................................................. 157 Mekânın Dokunsal Deneyimi......................................................................................... 159 KOKUNUN TOPLUMSAL TEZAHÜRLERİ Ahmet Özpınar Bu Koku Bana Bir eyler Hatırlatıyor ............................................................................. 172 viii Benim Kokum ................................................................................................................ 176 Erkek ve Kadın Kokusu................................................................................................... 178 “Öteki”nin Kokusu ......................................................................................................... 181 Mekânın Rutin Kokusu................................................................................................... 184 Kokuların Kuşattığı Gündelik Hayat ............................................................................... 188 TAT DUYUSU, POSTMODERNİZM VE TEKTİPLEŞME ÜZERİNE Zeynep Atalay Tat Duyusunun Tarihsel Süreçte Değişimi ..................................................................... 195 Postmodernist Dönemde Sosyal Medya ve Tat Duyusunun Serüveni........................... 199 Postmodern Dönemde Sosyal Tabakalaşma ve Foodporn Kültürü ............................... 203 HAYATIN TADI: LEZZET ÜZERİNDEN BUGÜNÜ ANLAMA ÇABASI Hasan Harmancı SESSİZLİĞİN HUZURSUZLUĞU: DUY(AMA)MAYA DAİR BİR OTOETNOGRAFİ Ayşe Nur Leblebicier Otoetnografiye Dair Metodolojik Bir Sorgulama ........................................................... 222 Kendini Araştırmanın İmkânı ve Kaygıları Üzerine: Mahremiyet ve Aleniyet ................ 223 Çocukluktan Bakiye Stratejik Bir Yaşam ........................................................................ 227 Etnografik Hikâyemden Bazı Fragmanlar ...................................................................... 233 FOTOĞRAF VE GÖRMEK ÜZERİNE TECRÜBELER Muammer Ulutürk Bir Fotoğrafa Yüklediğimiz Anlamlar ............................................................................. 241 Fotoğraf Sanatçısı mı, Sanat Fotoğrafçısı mı? ................................................................ 241 Bakanlar ve Görenler ..................................................................................................... 242 Fotoğrafla Olur Olmazın Sanat Olduğu İddiası .............................................................. 242 ehir Tarihçiliği ve Fotoğraf ........................................................................................... 243 Fotoğraf Üzerine Yazanlar Umumiyetle Neden Fotoğrafçılar Değil?............................. 244 Fotoğrafla Gelen Acılar .................................................................................................. 244 Kameralar Çağı/Göstermenin Hazzı .............................................................................. 245 Fotoğrafımı Çekme ........................................................................................................ 246 Fotoğraf Sanatsal Gazeteciliktir ..................................................................................... 247 Fotoğraf İkonlar Üretir .................................................................................................. 247 Fotojenik ehirler .......................................................................................................... 248 Nasıl ve Ne Görüyorum? ............................................................................................... 249 ix DUYULARIN KÜLTÜREL İNŞASINDA ATASÖZLERİ VE DEYİMLER Canser Kardaş Duyulara Bağlanan Olumsuzluk Algısı ........................................................................... 253 Burun/Koku ................................................................................................................... 254 Dil/Konuşma .................................................................................................................. 255 Kulak/Sağır..................................................................................................................... 258 Göz/Görme/Kör ............................................................................................................. 259 Deri-El/Dokunma ........................................................................................................... 261 Birden Fazla Organın Bir Arada Kullanılması ................................................................. 261 x KOKUNUN TOPLUMSAL TEZAHÜRLERİ Ahmet Özpınar Giriş Üzerinde yaşadığımız dünyayı “bir duyular dünyası” olarak ele almak mümğ ş ğ ğ ğ ğ ş İ ğ ğ ş ğ ğ ş ş ğ ğ ş ğ ğ ş ğ ğ ğ ş ş ş ş ğ ş ğ ş ğ ş ş ğ ğ İ ş ş ş ş ğ ğ ş ş ş ş ş ş ş ğ Kaynakça Bilgin, E. Z. (2020). Sünnette Koku Kullanımı ve “Bana Güzel Koku Sevdirildi” Hadîsi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sos. Bil Ens. Temel İslam Bilimleri ABD Hadis Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Burke, P. (2020). Erken Modern Dünyada Kimlik, Kültür ve İletişim. (Turgay Sivrikaya, Çev.), İstanbul: Islık Yayınları. Can, İ. & Ulutaş, E. (2021). Teşhir Toplumu Bir Duyu Sosyolojisi Denemesi. İstanbul: Ketebe Yayınları. Carter, R., Aldridge, S., Page, M. & Parker, S. (2019). The Human Brain Book. New York: DK Publishing. Classen, C., Howes, D. & Synnott, A. (2003). Aroma The Cultural History of Smell. New York: Routledge. Corbin, A. (1986). The Foul and the Fragrant Odour and the French Social Imagination. New York: Berg Publishers. Diktaş, M. Y. (2012). Misk ü Amberden Parfüme Türkiye’deki Koku Kültürünün Dönüşümü. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sos. Bil. Ens. Antropoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 193 DUYU SOSYOLOJİSİ -Teorik ve Gündelik TartışmalarGilbert, A. N. (2008). What the Nose Knows The Science of Scent in Everyday Life. New York: Crown Publishers. Goffman, E. (2018). Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu. İstanbul: Metis Yayınları. Harris, R. G. (2007). Social Emanations Sociology of Human Olfaction. University of North Texas, Doktora Tezi. Karakaya, B. (2018). Kokunun Bayıltıcı ve Bunaltıcı Tarihi. Nihayet dergisi Koku İmparatorluğu içinde, (45), 36-42. Largey, G. P. & Watson, D. R. (1972). The Sociology of Odors. American Journal of Sociology içinde, 77(6), 1021-1034. Lindstrom, M. (2005). Brand Sense Build Powerful Brands through Touch, Taste, Smell, Sight, and Sound. New York: Free Press. Low, K. E. Y. (2005). Ruminations on Smell as a Sociocultural Phenomenon. Current Sociology içinde, 53(3), SAGE Publications, 397–417. Low, K. E. Y. (2006). Presenting The Self, The Social Body, and The Olfactory: Managing Smells in Everyday Life Experiences. Sociological Perspectives içinde, 49(4), 607-631. Mazak, M. (2020). Şehir Kokusu. İstanbul: Yeditepe Yayınları. Ozan, V. (2021). Kokular Kitabı – III Kültürler. İstanbul: Everest Yayınları. Öztürk, E. (2021). Olfaktif Bir Estetiğe Doğru. Güncel içinde, (37), (Erişim: 02.03.2022), https://website-galerinevistanbul.artlogic.net/usr/library/documents/main/guncel37-1.pdf. Pallasmaa, J. (2016). Tenin Gözleri Mimarlık ve Duyular. (Aziz Ufuk Kılıç, Çev.), İstanbul: Yem Yayın. Paluchova, J., Bercik, J. & Horska, E. (2017). The Sense of Smell. Esther Sendra ve Angel A. Carbonell-Barrachina (Ed.), Sensory and Aroma Marketing içinde, Hollanda: Wageningen Academic Publishers Yayınları, 27-60. Reinarz, J. (2014). Past Scents Historical Perspectives on Smell. Urbana, Chicago ve Springfield: University of Illinois Yayınları. Rodaway, P. (2002). Sensuous Geographies Body, Sense and Place. Londra ve New York: Routledge. Simmel, G. (2009). Bireysellik ve Kültür. (Tuncay Birkan, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları. Synnott, A. (1991). A Sociology of Smell. Canad. Rev. SOC&. Anth., 28(4), 437-459. Şahin, İ. (2018). Koku Sözlüğü. Nihayet dergisi Koku İmparatorluğu içinde, (45), 34-35. Urry, J. (2012). Kent Hayatı ve Duyular. Köksal Alver (Ed.), Kent Sosyolojisi içinde, (Mahmut H. Akın, Çev.), Ankara: Hece Yayınları, 461-473. Vannini, P., Waskul, D. & Gottschalk, S. (2012). The Senses in Self, Society, and Culture A Sociology of the Senses. New York ve Londra: Routledge. Vietoris, V. (2017). Introduction to Sensory Marketing. Esther Sendra ve Angel A. CarbonellBarrachina (Ed.), Sensory and Aroma Marketing içinde, Hollanda: Wageningen Academic Publishers Yayınları, 13-25. Winter, R. (1976). The Smell Book Scents, Sex, and Society. Philadelphia ve New York: J.B. Lippincott Company. Yıldırım, E. (2018). Esansın Kolonya ve Parfüm Karşısındaki Direnişi. Nihayet dergisi Koku İmparatorluğu içinde, (45), 60-62. Yıldırım, H. (2021). Türk Kültüründe Geleneksel Kokular ve Kolonya. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Ens. Türk Halk Bilimi ABD Türk Halk Bilimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 194