TEKERÜSTÜ TÜRK LEZZETLERİ: "GASTROBÜS"

TEKERÜSTÜ TÜRK LEZZETLERİ: “GASTROBÜS” Doç. Dr. Canan TANRISEVER1, Fatih EKERİM2 ÖZET Türkiye Hititlerden, Likyalılara, Selçukludan, Osmanlı’ya uzanan bir lezzet hafızasına sahiptir. Ancak bu zenginlik Dünya’da hızla gelişen gastronomi turizminde Türkiye’yi sahip olduğu lezzet çeşitliliği ile doğru orantılı bir konuma getirmemiştir. Türkiye’deki yerli ve yabancı turistlerin seyahat motivasyonlarından biri gastronomi hareketleridir. Bu çalışmada yerel lezzetlere olan ilginin artması, yerel lezzetlerin dağıtımı ve pazarlanması için “Gastrobüs” temalı bir model önerisi sunulmuştur. Bu amaca yönelik olarak ikincil veri kaynaklarından yararlanılmış, doküman analizi yapılmıştır. Ayrıca görüşme tekniği uygulanarak ilgi gören ve tercih edilen yerel lezzetler belirlenmiş ve gastrobüsler kategorize edilip yasal mevzuatlarına göre gruplanmıştır. 5 farklı gastrobüs kategorisinde 30 lezzet oluşturulup yasal mevzuatlara uygunluğu tespit edilmiş ve uygulamaya yönelik öneriler geliştirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Gastro Turizm, Gastrobüsler, Foodbus, Foodtruck, Yemek Kamyonları ABSTRACT Turkey has a taste memory from Hittites, Lycians, Seljuks to Ottoman. However, this wealth has not brought Turkey equal position with its variety of tastes in gastronomy tourism in worldwide. One of travel motivations of national and international tourists is gastronomy movements in Turkey. A model proposal with “Gastrobüs” theme (Turkish version of Foodbus) was presented to increase the interests of local foods, to distribute and market of local foods in this study. For this purpose secondary data sources were utilized and document analysis was done. In addition, interview techniques were applied to determine the local flavors of interest and preference, and gastrobüs were categorized and grouped according to legal regulations. 30 flavors were created in 5 different gastrobüs categories and compliance with legal legislation was determined and proposals for implementation were developed. Key Words: Gastrotourism, Foodbus, Foodtruck, Gastrobüs 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü GİRİŞ Gastronomi, Türk Dil Kurumu’na göre “sağlığa uygun, iyi düzenlenmiş, hoş ve lezzetli mutfak, yemek düzeni ve sistemi” olarak tanımlanır. Gastronomi kelimesinin ilk olarak 1801 yılında Fransa’da ortaya çıktığı ve kelime kökeninin Yunancada “gastro” mide ve “nomos” yasa kelimelerinden geldiği bilinmektedir (Scarpato, 2002:45; Oğuz, 2016: 17). Tarihsel süreç içerisinde yemek yemek biyolojik bir zorunluluğun yanı sıra, bireylerin seyahat tercihlerinde bir motivasyon kaynağı olmuştur (Sarışık ve Özbay, 2013: 22; Aydın, 2015:56). Seyahat motivasyonları farklılaştıkça gastronomi alanında farkındalık ve verilen önem hem dünyada hem de Türkiye’de son on yılda artmıştır. Gastronomi; deniz, kum, güneş turizmine bir alternatif ya da tüm turizm çeşitleri için bir uygulama alanı şeklinde düşünülebilir. Gastronomi turizmini, “yeni bir yiyecek ve içecek deneyimi yaşamak için seyahat motivasyonu yaratan ve seyahat davranışlarının güdülenmesine önemli ölçüde yardımcı olan turizm şekli olarak ya da bir tür gastronomik hareketlilik olarak” tanımlamak mümkündür (Gökdeniz, vd, 2015: 69). Gastronomik hareketlilikler turizm faaliyeti olarak en çok Akdeniz ve Asya ülkelerinde gerçekleşmektedir. Özellikle Fransa Bordoauex şarapları ile markalaşıp gastronomi ve viniturizm/enoturizm (bağ ve şarap turizmi) alanında gelişmiştir. İspanyol mutfağı geleneksel yemeği olan ‘paella ve tapas’ ile, dört farklı tadı tek tabakta toplayan Tayland mutfağı sosları ile ve Çin mutfağı da dünyada en fazla tercih gören mutfaklardan biri olması ile tanınmaktadır. Gastronomi turizmi yalnızca ülkelerin yiyeceklerini değil, sunum tekniklerini, ülkelerinde yetişen ürünleri ve sahip oldukları kültürleri de pazarlamanın en iyi yollarından biridir (Dilsiz, 2010:47). Kültürler arası etkileşim içinde olan topluluklar birbirlerinin dilini, inanç sistemlerini, yaşamlarını etkiledikleri gibi mutfaklarını ve pişirme tekniklerini de etkilemişlerdir. Tarih boyunca birçok farklı kültüre ev sahipliği yapan Türkiye, gastronomi alanında dünyada rakipsiz olabilecek ancak henüz layıkıyla değerlendirilememiş bir potansiyele sahiptir (Doğdubay ve Giritlioğlu, 2008:12). Bu durumu araştırma problemi olarak tanımlamak mümkündür. Türkiye gastronomi turizmi konusundaki değişimi pozitif yönlü etkilemek için yöresel lezzetlerin öncelikle ülke genelinde tanınırlığı ve tadılırlığının artırılması, ülke vatandaşları tarafından benimsenmesi ve ikinci aşamada da gelen turistlere pazarlanması konusunda bir takım adımlar atmıştır (Küçükaltan, 2009: 11). Bu kapsamda Gaziantep ve Hatay mutfakları UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağına dâhil olmuştur (UNESCO, 2018). Bu durum diğer şehirlerin kendi yemek kültürlerinin tescillenmesini için adım atmalarına öncü olacaktır. Ayrıca yöresel lezzetlerde yöresel ürünlerin kullanılması teşvik edilmiş, bu kapsamda Türk Patent Enstitüsü tarafından verilen coğrafi işaretlerin sayısı yaklaşık 400’ü bulmuştur. Bu çalışmanın amacı, • Food Bus (Yiyecek otobüsü, yiyecek kamyonu) kavramının Türkiye’deki potansiyelini belirlemek, • Henüz Türkçe çevirisi Türkiye’de yaygınlaşmamış olan “Food Bus” kavramına karşılık olarak “Gastrobüs” kavramını alınyazına önererek kullanımının yaygınlaşmasını sağlamak ve “food bus” kavramını Türkiye’ye uyarlamak ve kullanımını yaygınlaştırmak için öneriler 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü geliştirmek, • Hangi yöresel yiyeceklerin gastrobüslerle ülke içi ve dışı yaygınlaştırılabileceğini belirlemek ve bir model önerisi geliştirmektir. LİTERATÜR TARAMASI Gastronomide temel amaç yiyeceklerin temiz, steril ve hijyen kurallarına uygun şekilde hazırlanması, sunum kurallarınca sunulması ve kaliteli beslenirken haz elde etmektir (Aslan, 2010;56; Hatipoğlu vd, 2009;23). Gastronominin amaçlarından biri olan haz turizmle ortak paydasını oluşturur. Gastronomi ve turizmi birleştiren ilk tanım 1998 yılında Lucy M.Long tarafından yapılmıştır (Wolf, 2006’dan aktaran Göller, 2015:9). Long’a göre gastronomi turizmi değişik mutfak kültürlerine ait yemeklerin hazırlanması, sunumu, yenmesi ve yeme içme şekillerinin deneyimlenmesi amacıyla yapılan bir turizm çeşididir (Long 2003’den aktaran Göller, 2015; 8). Yiyecek içecek, turistlerin seyahat edecekleri destinasyon tercihlerini etkileyen bir faktördür. Ekim 2017’ de Gastronomi Turizmi Derneği tarafından yapılan bir araştırmaya göre Türkiye’ye gelen yabancı turistlerin seyahat motivasyonlarında ikinci sırada mutfak kültürü ve zenginliği yer almaktadır. Ayrıca Türkiye’ye gelen turistlerin ortalama 9 gün tatil yaptığı, seyahat motivasyonu gastronomi olan turistlerin ortalama 7 gün tatil yapıkları belirtilmiştir. Yapılan harcamalara bakıldığında toplam harcamalarının %20'sini yeme içme oluşturuyorken, gastronomi hareketliliğine katılan turistlerin toplam harcamalarının %27' sini yeme ve içmeye ayırdıkları görülmektedir. Gastronomi turizminde turistlerin en çok para harcadığı ülkeler arasında Amerika Birleşik Devletleri, Çin, İspanya, Fransa ve İngiltere gelmektedir (Gastronomi Turizmi Derneği, 2017). Gastronomi turizmine katılan turistler ortalama 945 Amerikan Dolarının 259 dolarını yemek yemek ve bir şeyler içmek için harcamaktadır. Turistler bu harcamaların büyük bölümünü turizm endüstrisinde zirvede bulanan ABD’de yapmaktadır (Gastronomi Turizmi Derneği, 2017). Hem Türkiye hem de dünyada seyahat motivasyonlarına bakıldığında gastronomi amaçlı seyahatlerde son yıllarda artış söz konusudur. Bir seyahatin gastronomi turizmi olarak kabul edilmesi için, belirli yöreye ait yemeği yeme veya belirli aşçının yaptığı yemeği yeme amacı olmalıdır (Hall ve Sharpless 2003’den aktaran Göller, 2015; 17 ). Gastronomi turizminin amaçlarından bir diğeri ise; yerel tadımlardır (Hjaleger ve Corigliano 2000’den aktaran Göller, 2015; 12). Bölgeyi ziyaret eden turistlerin bölgede yaşayanlarla ilişki kurması otantisite ve sürdürülebilirlik açısından önemlidir (Slikes, Cai ve Letho 2008’den aktaran Göller, 2015; 13). Öncelikli seyahat motivasyonu gastronomi olmayan turistler gittikleri bölgelerde yerel yiyecekleri denemekten çekinirler ve alıştıkları mutfağın dışına çıkmayı reddederler. Öneren bir kişi veya kuruluş olmadığında standart yiyecekleri tercih ederek yerel yiyecek deneyimine mesafeli dururlar. Standart turist ile gastro turist arasındaki en temel farklardan biri olan bu durum gastronominin bir turizm çeşidi olmasını sağlamıştır. Bir turist seyahat ettiği bölgenin etnik ve kültürel nitelikleri hakkında yalnızca gezerek değil yiyerek de fikir sahibi olabilmektedir. Yemek kültürü, seyahat edilen bölgenin saf benliğini gösteren bir referanstır (Dilsiz, 2010;16, Aslan, 2010; 9). 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Aslan’ın 2010 yılında yaptığı bir çalışmaya göre; bir toplumun mutfağı incelendiğinde, o toplunun yaşamış olduğu tarihsel süreçler ön plana çıkmaktadır. Örf adetler, toplulukların sosyokültürel seviyeleri, toplumların mutfaklarını birbirinden ayıran etkenlerken taşınma, nakil, mübadele, harp, kargaşa gibi süreçlere bağlı değişimler de toplumların mutfağını biçimlendirmiştir. Günümüzde toplumların mutfak farklılıkları; teknolojinin gelişmesi, iletişim kanallarını güçlenmesi, yemek yeme algısının değişmesi ile azalmaktadır. Var olan farklılıklar ise güçlü renkler olarak seyahat motivasyonu sağlar. Turizmde motivasyon, turistlerin psikolojik gereksinimlere bağlı nedenlerle seyahat isteğini artırma ve turizm faaliyetlerine katılmalarını sağlamaktadır. Motivasyonu arttıran önemli faktörlerden biri yöresel yiyeceklerdir. Bu sayede yöresel yemek tüketimi destinasyonun gelişmesinde, tanıtılmasında ve pazarlamasında etkin rol oynamaktadır (Kivela ve Crotts 2006’dan aktaran Göller, 2015; 13). Yerel yiyecekler, turistlerce gereksinim olmaktan çıkıp, tadıp deneyimlenmek istenen yöresel kültürün bir tanıtım aracı olmaktadır. Değişik lezzetler tatmak, kültürel etkinliklere katılmak, yöresel yemek yapmak ve yapımını izlemek gibi turistleri günlük hayatlarından uzaklaştırıp farklı deneyim kazandıran faaliyetler turistler için eğlenceli etkinlikler olarak değerlendirilmektedir (Kivela ve Crotts, 2015; 13). Yerel yemeklerin tercih edilmesi destinasyonun rekabetçiliği için önemlidir. Yerel yemek tüketimi ve motivasyon arasındaki ilişki iyi bilmek, seyahat edilen destinasyonun gastronomi faaliyetleri hakkında bilinçlenme ve faaliyetlerin geliştirilmesini sağlamaktadır (Aslan, 2010; 28). Gastronomi bölgesel gelişmeye, istihdama dolaylı etki edebilmektedir (Wolf, 2006; 13). Turistlerce tercih edilen destinasyonun ilgi çekiciliğini arttıran ögelerin temelinde kültürel miras kavramı yer almaktadır. Gastronomi tercih edilen destinasyonda önemli bir kültürel mirastır (Küçükaltan, 2009; 27). Gastronomi, ülkelerin mutfak kültürünü tanıtmada etkili bir araçtır. Değişen turizm algısı gastronomi turizmi alanında belirli değişikliklerinin oluşmasına yol açmıştır. Bu değişiklik ile turistler ülkeye özgü yemekleri yerinde yemek için seyahatler planlamaya başlamışlardır. Bu da gastronomi turlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur (Aslan, 2010;12). Örneğin Rusya’da Volga nehri üzerinde yapılan nehir turlarında Rus çayının demlenmesi, servisi ve içiminin yer aldığı turlar düzenlenirken, İtalya’nın Toscana bölgesi de trüf mantarı, şarapları ve bölgeye özgü et yemekleri, zeytinyağlı yemekleri ile pek çok turist çekmektedir (İlhan, 2011; 7). Kaliteli, lezzetli ve iyi bir yemek için İtalya, İspanya, Fransa gibi ülkelere düzenlenen turlar o bölgenin gastronomi turizmini geliştirmektedir (Güzel, 2009;8). Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri’nin batı kıyısında Disneyland’dan sonra en çok ziyaret edilen yer, Napa Vadisi’ndeki şarap imalathaneleri ve yerel restoranlardır. Michlen yıldızlı restoranlara aylar öncesinden rezervasyon yaptırarak yapılan seyahatler de gastronomi turizmine verilebilecek örneklerdendir (Soner, 2013;41). Bu turlar ülkeler için hem ekonomik açıdan hem de kültürel kimliği geliştirmek adına büyük önem arz eder. Gastronomi fuarının yapıldığı Barselona’da turizm gelirlerinin %30’unu gastronomi oluştururken, Barcelona yılda 60 ülkeden 200 bine yakın turisti kendine çekmektedir (Gürs, 2007;21). Gastronomi turistlerinin yeme-içme harcamalarının %27 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü seviyesinde olduğu görülmektedir. Diğer turistler için ise bu oran %20’dir. ( Gastronomi Turizmi Derneği, 2017). FOOD BUS YA DA GASTROBÜS Gıda endüstrisinin çok yönlü ve tüketici odaklı olması sebebi ile yiyecek kamyonları dünyada yaygın hale gelmiştir. Bu kavramla yazında ilk kez “chuck wagon” olarak karşılaşılır. 1866 yılında Charles Goodnight adlı bir çiftlik sahibi tarafından ortaya çıkarılmıştır. Bu gıda kamyonu, taşınabilen bir yiyecek-içecek işletmesi olup bu sayede endüstrinin gelişmesi ile birlikte diğer gıda dağıtım yenilikleri ile ortaya çıkmıştır. Bu gıda dağıtım yeniliklerinden bir tanesi de yiyecek standıdır. 1872 yılında gazete bürolarından izin isteyen Walter Scott, kapalı bir vagon kurarak gazete bürosunun önünde pasta ve kek satmaya başlamıştır (İbrahim, 2011;13, Moore, 2016;18). İlerleyen zamanlarda sosis üreticileri üniversite kampüslerinde ortaya çıkmaya başlamış ve Oscar Mayer ilk taşınabilir sosisli aracını üretmiştir. 1950’li yıllarda dondurma arabaları üretilmeye başlanarak Amerikan Ordu Birlikleri tarafından kullanılıp tüm ülkeye yayılmıştır (Moore, 2016). 1950’li yılların sonu 1960 lı yılların başında Meksika’dan gelen Amerika’ya yerleşen göçmenlerin kullanmaya başladığı Taco Kamyonları 1970’lerde Amerika’da popüler hale gelmiştir. Bu kamyonların misyonu aç kalmayı en aza indirmek için düşük ve orta gelirli kesimlere hizmet vermektir (İbrahim, 2011). Yiyecek kamyonları, Uzakdoğu, Güney Amerika, Afrika, Kanada başta olmak üzere İngiltere, Fransa, Belçika gibi ülkelerde de yaygınlaşmıştır. Dondurma, hot-dog (sosisli sandviç) olarak başlayan yiyecek kamyonları günümüzde Amerika mutfağından Çin-Hint-Meksika mutfağına kadar her ülkeye ait lezzeti sunmaları ile gastronomi turizminde bölgelerin rekabet şansını artırması için yeni bir fırsattır (Kâğıtçı, 2014; İdiz, 2016). Bölgedeki yerel insanların ve bölgeye gelen turistlerin kullanımı sayesinde gıda kamyonları neredeyse her ülkede kabul görmüştür. Bu sebeple üretimleri özel olarak yapılmaktadır. IBIS World (2017) tarafından hazırlanan endüstri raporuna göre gıda kamyonları her yıl yaklaşık 804 milyon dolar gelir elde ederek ülkeler ekonomisine önemli oranda katkı sağlamaktadır (https://articles.bplans.com). Amerika’da “street food/sokak yemeği” tarzının yaygınlaşması ile birlikte yiyecek kamyonları sayısında artış meydana gelmiştir. Restoranlardan bile lezzetli yemek çıkartan yiyecek kamyonları taze ve kaliteli hizmet dışında ekonomik fiyatlarla hizmet sunmaktadır. Bu kamyonlar hamburgerden tatlıya değişik tatlar sunarken farklı tasarımlar içermektedirler. Ünlü şeflerin de katkı sağladıkları ve popülerleşmesi için destek oldukları yiyecek kamyonları son yıllarda daha çok tercih edilen bir yiyecek içecek endüstrisidir. 2014 yılında yayınlanan ana konusu lüks ve gösterişli değil salaş bir ortamda yemek yemek olan Jon Favreaunun “Chef” filminden sonra yiyecek kamyonlarını her yerde görmek mümkün hale gelmiştir (Boneval, 2015). ABD’de yiyecek kamyonlarının sayısı 2017 Gıda Kamyon Sektörü İstatistiklerine göre 4130’a kadar ulaşmışken Avrupa’da da yerini almaya başlamıştır. 2011’den 2016 ‘ya kadar olan süre içerisinde Pazar araştırma firması olan IBIS World’e göre sanayi gelirlerinin %7.9 oranında büyüdüğü belirtilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri İşgücü İstatistikleri Bürosu (2016), restoranlar ile gıda kamyonları arasındaki rekabet ve artış oranlarının da birbirlerine çok yakın sayıda olduğunu belirtmiştir. 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Miami de Asya, Küba, Meksika gibi ülkelerin yerel lezzetlerini sunan ve coğrafi koşullarının etkisiyle açık alanlarda birçok yiyecek kamyonu bulunmaktadır. ABD şehirlerindeki yiyecek kamyonları farklı ülke lezzetlerine ve tek çeşit yemek üreten kategorisine girmekteyken, Hint, Asya, Etiyopya, Küba ve İtalya’da lezzetler ülkelerin kendilerine has yöresel yemeklerini içeren yiyecek kamyonlarında servis edilmektedir. Özellikle Asya ve Fransa, İtalya, İspanya gibi bazı Avrupa ülkelerinde “street food/sokak yemeği” kavramı oldukça popülerken Türkiye’de bu kavram; Kokoreçciler, Ciğerciler, Midyeciler, Köfteciler, Nohut pilavcılar, Mısırcılar, Dondurmacılar ve pamuk şekerciler olarak birkaç alt başlıkta toplanabilir. Türkiye’de Türk yemeklerinden oluşan yiyecek kamyonlarının yanı sıra dünya lezzetlerini de bulmak olasıdır. İstanbul’da belirli lokasyonlarda bulunan taco kamyonları “taco departman” ile Meksika kültürünü yansıtmakta, falafalleri ile meşhur “Gangon mutfak”, kahvesi ile ünlü “Manıvela Coffee Truck” hizmet sunmaktadır. Bu yiyecek kamyonlarının müşterilere en büyük katkısı yiyeceklerin ayaklarına kadar gidiyor olmasıdır. Fakat ruhsatlandırma ile ilgili problem yaşadıklarından her yerde park halinde duramamakta ve bazı şehirler özel lisans ile birlikte izin şartı istemektedirler (Boneval, 2015). Bir food truck işletmesi kurmak için ihtiyaç duyulanlar; belirli kurallar vardır. Bunlar; • • Detaylı alan araştırması ve bütçe raporu, Yerel hükümetten onaylanmış başvuru belgeleri, • Gıda güvenliği eğitim belgesi, • Mevcut motorlu araç kaydı, • Geçerli sürücü belgesi, • Satıcı izni, • Kamyonunu kontrollerinin tam olduğuna dair evraktır. Ayrıca, • Yasal kurallara dikkat edilmeli, • Restoranlara yakın mesafelerde park halinde satış yapılmamalı, • Kamyonlar hareket halinde olacaksa park edecekleri lokasyonlar için lisansa alınmalı, • Başvuru formu doldurulmalı, 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü • Yangın güvenliği sertifikası alınmalıdır. Ayrıca yiyecek kamyonları sadece belirli noktalarda bulunabilirler ve durdukları yerin konumuna göre ücret ödemektedirler. YÖNTEM Bu çalışma üç aşamalı olarak tasarlanmıştır. İlk aşamada, çalışmada araştırma sorunlarına geçerli ve güvenilir yanıtlar bulabilmek için ilgili yazın derinlemesine taranmış ve elde edilen ikincil verilerden hareketle bir görüşme formu geliştirilmiştir. Görüşmelerde demografik soruların yanı sıra açık uçlu 5 soru yöneltilen bir görüşme formunun kullanılmış olması nedeniyle nitel bir karakteristik taşıyan araştırma için 15 kişilik bir odak grubunun yeterli olduğu söylenebilir. İkinci aşamada hazırlanan bu görüşme formu Türkiye Aşçılar ve Şefler Federasyonu’na (TAŞFED) Türk Mutfağı konusunda uzmanlaşmış 15 aşçıya uygulanmıştır. Bu aşçılardan beş tanesi soğuk, 6 tanesi sıcak ve 4 tanesi de pastane şefidir. Her biri mesleki deneyimi 10 yıl üzerinde olan kişilerden seçilmiştir. Son aşamada ise; literatür kaynaklı bulgular ışığında Dünyadaki yiyecek kamyonlarının kullanım yerleri ve amaçlarına göre kamyon tipleri kategorize edilmiştir. Aşçılardan elde edilen veriler ile “Gastrobüs” kavramı adı altında muhafazası, sunumu, işlerliği göz önünde bulundurularak pazarlanabilecek yöresel yiyecekler belirlenmiş ve tablo haline getirilmiştir. Ayrıca hangi ürünün hangi türde bir yiyecek kamyonunda pazarlanabileceğine dair yasal mevzuatlar ile ilgili bir tablo ve bu kapsamda bir model oluşturulmuştur. Çalışmanın modeli bulguların bölümünde yer alan Şekil 1’de gösterilmiştir. BULGULAR Katılımcıları demografik verilerine bakıldığında katılımcıların hepsi erkek, biri hariç hepsi evli ve hepsi en az 10 yıllık mesleki deneyime sahiptir. 1 tanesinin mesleki deneyimi 20 yılın üzerindedir. Katılımcıların 1’, 21-30 yaş aralığında, 10’u 31-40 yaş aralığında, 4’ü ise; 41-50 yaş aralığındadır. Aşçılara “Türkiye’yi bir lezzet coğrafyası olarak değerlendirdiğinizde kaç bölgeye ayırmak sizin için daha doğru olur?” sorusuna 14 ‘ü Türkiye’nin coğrafik bölümlendirmesi olan 7 bölgenin lezzet coğrafyası için de uygun olacağını belirtmişken, katılımcılardan biri “Karadeniz Bölgesi’ni ikiye bölmenin daha doğru olacağını” belirtmiştir. “Gastrobüs kavramı foodbus/truck kavramlarına alternatif olarak Türkiye’de kabul görebilir mi?” sorusuna hepsi olumlu cevap vermiş, katılımcılardan 4’ü hali hazırda yiyecek kamyonu kullanımının yaygın olmadığını ve günümüzde “food bus” olarak Türkiye’de kullanıldığını bu sebeple “Gastrobüs” kavramının hem pazarlama hem ürün yaygınlaştırma için uygun bir terim olduğunu belirtmişlerdir. Bu kapsamda hazırlanan çalışma modeli Şekil 1’deki gibidir. “Gastrobüslerin Türk yemeklerinin bölgelerarası ve ülkeler arası tanıtımında hangi yönde etkin olacağı” sorulduğunda 1 katılımcı “özellikle globalleşme sebebi ile standartlaşan damak zevkini çeşitlendireceğini”, 5 katılımcı “bu durumun kültür paylaşımı, tanıtım ve turizm açısından çok önemli olduğunu”, 3 katılımcı “özellikle büyük şehirlerde vakti olmayan insanlar için yöresel lezzetlere ulaşımın kolaylaşmasının fayda sağlayacağını, 3 katılımcı “yöresel lezzetlerin gastrobüslerle farklı bölgelerde yaygınlaşmasının 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü uzun vadede yörenin kendi tanıtımı için de çok önemli olduğunu, 3 katılımcı ise “özellikle diğer ülkelerde olimpiyatlar ya da fuarlar gibi büyük organizasyonlarda Türk yemeklerinin gastrobüslerle tanınırlığının artacağını sonrasında yerel halktan taleple birlikte tıpkı diğer mutfaklarda olduğu gibi bu durumun yaygınlaşacağını” belirttiler. “Hangi Türk yemeklerinin Gastrobüsler için uygun olabileceği” sorusuna verilen cevaplara göre Tablo 1 hazırlanmıştır. Türkiye’de turistler tarafından en çok tercih edilen yöresel tatların listesi ve bu görüşmelerin sonucunda yiyecek kamyonlarına uyarlanabilecek yöresel tatlar aynı tabloda yer almaktadır. Katılımcılara “Gastrobüslerin bizim kültürümüze uygun olup olmadığı” sorulduğunda, şu an yurt dışındaki kadar çok olmasa da zaten yıllardır köftecilerin, nohut pilavcılar gibi gezici esnafın da aynı hizmeti verdiği bu sebeple kültürün zaten bir parçası olduğu konusunda bir katılımcı hariç hepsi hem fikir olmuştur. Bir katılımcı ayakta yemek yemenin bizim kültürümüzü yansıtmadığını gastrobüslerin önlerine küçük masa sandalyeler atıldığında bu problemin de ortadan kalkacağını belirtmiştir. Katılımcıların çoğu Türkiye lezzetlerini yedi bölgeye ayırsalar da her bölgenin kendi içerisinde öne çıkan alt bölgeleri olduğunu ifade etmişlerdir. Gastronomi turlarının bu sebeple alt bölgelere yapıldığı ifade edilen bir diğer husustur. Bu mutfaklar ve coğrafi bölgeler içerisinde Şanlıurfa, Gaziantep, Hatay, Adana gibi Güneydoğu Anadolu illeri, Kastamonu, İnebolu, Amasra, Safranbolu gibi Batı Karadeniz merkezleri, Ayvalık, Cunda, Edremit, Adatepe güzergahındaki Ege yer almaktadır. Hem doküman analizi sonucu hem de Türkiye Aşçılar Federasyonu ile yapılan görüşmeler sonucunda yerli turistlerin en sevdiği yemekler olarak Yaprak Sarma, AdanaUrfa Kebap, İskender, Ali Nazik, Cağ Kebabı, Döner, Hünkarbeğendi, Mantı, Kuzu Tandır ve Kuru Fasulye belirlenmiştir. İnternet üzerinden yemek siparişi alan bir internet sitesinin 2016 yılına ait yayınladığı verilere göre “Lahmacun, Adana Kebap, Çorba, Pide, Çiğ Köfte, Dürüm ve Dönerin” en çok sipariş edilen yemekler olduğu görülmektedir. (www.yemeksepeti.com) Elde edilen bulgulara göre Türkiye’de en sevilen yemeklerin et yemekleri ve et ağırlıklı yemekler olduğu görülmektedir. Türk mutfağında her bölge içerisinde her öğün için tüketilebilecek et yemeği ve ürünü yer almaktadır. Bölgelerdeki yerel lezzetler yerli ve yabancı turistler tarafından ilgi görmektedir. Bu ilgiye bağlı olarak yerel lezzetler uluslararası alanda da tescillenmekte ve koruma altına alınmaktadır. Özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinden Gaziantep ve Hatay mutfakları Unesco Yaratıcı Şehirler Ağı Listesine girmiştir. Bu mutfaklar içerisinde Gaziantep mutfağına ait tescillenmiş 291 yemek çeşidi içerisinden özellikle lahmacun ve içli köfte en çok tercih edilenlerdir. Hatay mutfağına ait 600 yemek çeşidi içerisinden özellikle Hatay künefesi ve humus gibi yiyecekler beğenilmekte ve tercih edilmektedir. Yapılan görüşmeler ve literatür taraması sonucunda ülkemizi ziyaret eden yabancı turistlerin en çok tercih ettiği yemekler İskender Kebap, Adana-Urfa Kebap, Döner, Mantı, Yaprak Sarma, Künefe, Baklava, Kumru, Ali Nazik gibi yemekler olduğu görülmektedir ( Zağralı, E., Akbaba, A. , 2015:56; Şanlıer, 2005:6) 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tablo 1: Yiyecek Kamyonu Kategorileri ve Alternatif Yöresel Tatlar Listesi (Yazar Tarafından Hazırlanmıştır) TEK TİP YİYECEK ÜRETENLER SADECE GÜNÜN BELİRLİR ZAMANI HİZMET VERENLER KONSEPTLİ ÇALIŞANLAR YEMEKLER SABİT DURANLAR GÜN İÇİNDE BİRDEN FAZLA NOKTADA BULUNANLAR DÖNERTANTUNİ X X *** *** *** X X X *** X X X *** *** X *** *** *** X X X *** X *** X *** X X X X *** *** *** X X *** X X *** *** X *** *** X X X *** *** *** *** X X X X X X *** *** *** *** *** X *** *** X *** *** X X *** X *** X *** *** X *** X X *** X *** *** *** X *** *** *** X X X X --*** X X *** X *** X X *** *** X ÇİG KÖFTE LAHMACUN MANTI İ.KÖFTEY.SARMA DÜRÜM BANDUMATİRİT-ETLİ EKMEK KOKOREÇ KÂĞIT HELVADONDURMA KUMPİR KÜNEFE KUMRU ÇİĞ BÖREK ŞIRDANMUNBAR KAHVALTILIK KAHVELOKUM PİLAV BALIK EKMEKMİDYEKALAMAR CİĞER ÇORBA BAKLAVA Tüm bu bilgiler ışığında Tablo 1 ve 2 de bulunan yerel yiyecekler yerli ve yabancı turistler tarafından tercih edilmekte ve ilgi görmektedir. Ayrıca Tablo 1 ve 2, bu yöresel yiyeceklerin hazırlanma, pişirilme, saklanma, sunma özellikleri dikkate alınarak, yiyecek kamyonu çeşitleri ve mevzuatın uygunluğu göz önünde bulundurularak düzenlenmiştir. Tablo 1’ de Dünya’da ve Avrupa’da yemek kamyonu başlığı altında faaliyet gösteren işletmeler 5 kategoriye ayrılmıştır. 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Bu kamyon işletmelerinin park ve caddede duranları, birden fazla noktada bulunanlar ile günün belirli zamanında hizmet verenler, bulundukları bölgelerin yöresel yiyeceklerinin satışını yapmaktadırlar. Aynı tabloda bulunan tek tip yiyecek satanlar ve konseptli çalışan kamyon işletmeleri ise tek bir ürüne odaklanarak satış yapanlara örnektir. Tablo 1’de listedeki her bir yiyeceğin en az bir yiyecek kamyonu işletmesinde satılmadığı görülmüştür. Bunun nedeni olarak da yiyeceğin servis ve pişirme yönteminden kaynaklandığı gözlemlenmektedir. GIDA GÜVENLİĞİ EĞİTİM BELGESİ MEVCUT ARAÇ KAYDI SÜRÜCÜ BELGESİ SATICI İZNİ PARK ETME LİSANSI YANGIN GÜVENLİK SERTİFİKASI PARK KONUM ÜCRETİ DÖNER-DÜRÜM-TANTUNİ ÇİĞKÖFTE LAHMACUN MANTI İÇLİ KÖFTE-YAPRAK SARMA BANDUMA-TİRİT-ETLİ EKMEK KOKOREÇ KAĞIT HELVA-DONDURMA KUMPİR KÜNEFE KUMRU ÇİĞ BÖREK ŞIRDAN-MUMBAR KAHVALTILIK KAHVE-LOKUM PİLAV BAKLIK EKMEK-MİDYE-KALAMAR CİĞER ÇORBA BAKLAVA ONAYLANMIŞ BAŞVURU BELGESİ BELİRLENEN YİYECEKLER PLAN ÇIKARILMASI Tablo 2. Yiyecek Kamyonu, Yöresel Yiyecek Listesi ve Mevzuat (Yazar Tarafından Hazırlanmıştır) X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X * X X * * X * * X X * X X X * * * X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Tablo 2’de ise; yiyeceklerin yiyecek kamyonu işletmesinde pazarlanabilmesi için gerekli 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü mevzuat düzeni gösterilmiştir. Bazı yiyeceklerin satıldığı sabit duran araçlarda, araç hareket halinde olmadığından sürücü belgesi istenmemektedir. Bunun nedeni ise bu tip yiyeceklerin pişirildiği yerde tüketilme özelliği taşımalarından kaynaklanmaktadır. Elde edilen bulgularda Türk mutfağında çok beğenilen İskender Döner’in listede olmaması yiyecek kamyonunda ürünün hazırlanma ve sunum kısıtındandır. Bunun yerine döner ve tantuni gibi hazırlanılması daha kolay yiyecekler listeye eklenmiştir. Çiğ börek, içli köfte ve yaprak sarma gibi adetli ve servisi hızlı yiyecekler tercih edilirken güveç gibi hazırlanma ve pişirilme ortamının uygulanamayacağı gerekçesi ile “çok sevilen ürünler” listesinde olsa da çalışma kapsamına dâhil edilmemiştir. Sinop, Kastamonu ve Ankara’da yerli ve yabancı turistler tarafından oldukça çok tercih edilen “simit” in tüm Türkiye’ye ulaştırılması ve tanıtılması esnasında bayatlaması ve bazı yiyeceklerin sadece kendi bölgesinde tadılması söz konusu olduğu için listede simide yer verilmemiştir. Kumpir satışı için sabit duran bir yiyecek kamyonu öngörülürken kâğıt helva dondurma satışı için deniz kıyısı, sahil ve plaj daha fazla tercih edildiğinden mümkün noktalara gidebilen yiyecek kamyonları önerilmiştir. Kokoreç gibi anında sıcak servis edilmesi gereken yiyecekler için sabit yiyecek kamyonları listede yer bulmuştur. Kokoreçle birlikte çok tercih edilen midye ise kalamar, balık ekmek gibi sabit ve konsept yiyecek kamyonunda tercih edilmiştir. Şekil 1. Çalışma Modeli 1 2 Gastronomiye Olan Önemin Artması Bölgedeki Yerel Lezzetlerin Belirlenmesi 8 Uygun Yöresel Yiyeceklerin Seçimi ve Gastrobüs Önerisi 7 Bölge Mutfak Kültürünün Tanıtımı ve Pazarlanması 3 Gastronomi Amaçlı Seyahat Motivasyonunun Oluşması Yöresel Yemek Tüketimi 5 6 Destinasyon Tanıtımı Pazarlanması 4 ve Gıda Kamyonlarının Gelir Elde Etmesi SONUÇ VE ÖNERİLER Dünya’da günden güne daha çok gelişen gıda endüstrisinde gastronomi turizmi kapsamında 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü değerlendirilebilecek yeni bir akım olan yiyecek kamyonları Türkiye’de de yaygınlaşmaya başlamıştır. Yiyecek kamyonlarının ana özelliği müşteriyi bekletmeden, hazırlanması kolay olan yiyeceklerin tüketiciye ulaşmasını sağlamaktır. Ayrıca bu kamyonlar, yiyecek çeşidi erişiminin olmadığı yerlerde ya da bölge dışı lezzetlerin erişimine de kolaylık sağlar. Türkiye’de yiyecek kamyonu, seyyar lokanta, tekerlekli restoran, seyyar yemek kamyonları gibi isimlerle anılırlar. Yazında yer almayan yiyecek kamyonları sokakta yemek ile insanı birleştiren araçlar olarak tanımlanabilir. Türkçe yazında henüz olmayan bu kavramın “Gastrobüs” olarak kullanılması bu çalışmada öneri olarak sunulmaktadır. Gastrobüsler özellikle; - Restoran erişimi olmayan yelerde, Restoranlara alternatif sokak yemekleri tadımının yoğun olduğu yerlerde, Müze, tiyatro, kongre ve etkinlik salonları gibi gıda çeşitliliğinin olmadığı yerlerde, Okul ve üniversitelere yakın lokasyonlarda, Koruma altında olan doğal ve kültürel güzelliklere yakın yerlerde, Stadyum ve spor kompleksleri girişlerinde, Deniz - göl kıyıları ve milli parklarda, Rekreasyon alanlarında ve eğlence parklarında, Festival ve konser alanlarında, hizmet verebilir. Gezici gastrobüslerin destinasyon planlamasının yapılması ve yasal mevzuatın yeniden düzenlenmesi ya da kolaylaştırılıp uygulanabilir olmasının sağlanması, bunun bir gastronomi turizmi uygulaması olabilmesi için önceliklidir. Ayrıca hijyen ve mevzuata uygunluğun denetim altında tutulabilmesi için merkezi bir birliğin ve hizmet standardizasyonunun oluşturulması gerekmektedir. Ayrıca Türkiye bayrağı ve yörelerden çeşitli resimlerle giydirilmiş milli bir gastrobüsün tasarlanması ve belirli zamanlarda diğer ülkelerde Türkiye gastronomi tanıtım aracı olarak hazırlanması gastro turizm kapsamında ülke tanıtımına katkı sağlayacaktır. Bu durumda tüm şehirler kendi yöresel lezzetlerini sunmak ve pazarlanabilir hale getirmek için projeler ve yarışmalar düzenleyecek ve Türkiye gastro turizm konusunda önemli ülkelerden biri haline gelecektir. Gastrobüslerin yalnızca yiyeceklerle değil üryani eriği suyu, koruk suyu, ayran gibi milli ve yöresel içeceklerle de zenginleştirilmesi önerilen bir diğer husustur. Çalışmada oluşturulan 5 farklı gastrobüs kategorisine göre belirlenen yiyeceklerin içerik listelerinin hazırlanması özellikle bu lezzetlere uzak yabancı turistler için önem arz etmektedir. Bazı lezzetlerin de yabancı turistlerin damak zevkine göre yeniden yorumlanması gerekmektedir. İçli köftenin daha az yağlı olması, baklavanın daha az şerbetli, baharatların yiyeceğe alternatifli olarak sunulması bu kapsamda verilebilecek örneklerden bazılarıdır. Ayakta ve hızlı yemek yemek kültürü geleneksel bir kültür olmamakla beraber globalleşmenin ve hızlı yaşam koşullarının sonucu olarak günümüzde tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de oldukça yaygınlaşmıştır. İçeriği sıcak, soğuk, tatlı ve içecek şeklinde ayarlanabilecek olan gastrobüsler Türk yemeklerinin yurtdışında ve yöresel yemeklerin farklı coğrafi bölgelerde tanıtılıp yaygınlaşmasında önemli bir araç haline gelecektir. Özellikle turistlerin yoğun olduğu müze ve ören yerleri çıkışlarına sabit duran gastrobüsler, sahil boyunca karşılaşılabilecek gezici 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (gün içinde birden fazla noktada olan) gastrobüsler, stadyum, festival, konser, kongre gibi organizasyonların olduğu yerlere sadece günün belirli zamanı hizmet veren gastrobüsler içeriğine göre tek tip ya da konseptli olarak hizmet verebilir. Bu kapsamda şehirlerarası mevzuat ile ilgili farklılıkların ortadan kaldırılması ya da belirli bir standarda bağlanması gerekmektedir. Gastrobüslerin gezici yiyecek içecek işletmesi kapsamında bir turistik ürün olarak kabul görmesi, yaygınlaşması için önemli bir unsurdur. Bu çalışma ilerleyen zamanlarda diğer araştırmacılar tarafından farklı bölgelerde yerli ve yabancı turistlerin görüşü alınarak geliştirilebilir. KAYNAKÇA Aslan, H. (2010). Gastronomi Turizminin Turizm Eğitimi Programlarındaki Yeri ve Önemi - Bir Uygulama-. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniverstesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aydın, E. (2015). Gastronomi Turizminin Şehir Markalaşmasına Etkisi: Afyonkarahisar İli Örneği. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyonkocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Boneval, Z. (2015). "Girişimci Fikirler: Yemek http://www.kadinlararasi.com/0001_guncel/girisimci-fikirler-yemek-kamyonlari alındı. (02.07.2018) Kamyonları". adresinden Dilsiz, B, (2010). ‘’ Türkiye’de Gastronomi Ve Turizm: İstanbul Örneği’’ Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doğdubay, M., & Giritlioğlu, İ. (2008). Turistik Ürün Çeşitlendirmesi: Mutfak Turizmi. (N. Hacıoğlu, & C. Avcıkurt, Dü). 2. Baskı, Ankara: Detay Yayıncılık. Eren, R. (2016). Türkiye'nin Gastronomi İmajı, Ziyaretçilerin Bilgi Kaynakları ve Harcamaları. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Fooduristik (2016). "Sokaklardaki Gurme Lezzetler ve En İyi Yemek https://fooduristik.com/sokaklardaki-gurme-lezzetler-ve-en-iyi-yemek-kamyonlari/ alındı. (28.06.2018) Kamyonları" adresinden Furgison, L. "How to Start a Food Truck". https://articles.bplans.com/how-to-start-a-food-truck/ adresinden alındı (27.12.2017). Gastronomi Turizmi Derneği (2017). Gastronomi Turistlerine Yönelik Araştırma Sonuçları 2017, Aralık 2017, İstanbul. Göller, V, (2015). Yerel Yemek Tüketiminin Turist Motivasyonuna Etkisi: İspanya Örneği. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gökdeniz, A., Erdem, B., Dinç, Y. ve Çelik Uğuz, S. (2015). Gastronomi Turizmi: Ayvalık’a Yerli Turistler Üzerinde Görgül Bir Araştırma Journal of Tourısm and Gastronomy Studies, 3(1). Gürs, M. (2007). Gastronomi Turizmiyle Milyonlarca Euro Kazanırız. 12 19, ,http://arsiv.sabah.com.tr/2007/07/08/haber,D42FC372DD9645DE98878B92E2FF534A. 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü 2017 Hatipoğlu A,. Batman, O., Sarıışık, M. (2009). “Gastronomi ve Din” 3 Ulusal Gastronomi Sempozyumu Bildirisi, 17-18 Nisan 2009, Alanya. İdiz, O. (2016). Tekerlekli Restoranlar İş Başında. İşte 21. Yüzyılın Yeni Trendi Yemek Kamyonları http://www.mutfakhaber.net/tekerlekli-restoranlar-is-basinda-iste-21-yuzyilin-yeni-trendi-yemekkamyonlari. (22.06.2017) Kâğıtçı, T. (2014). Yemek Kamyonları Akımı Büyüyor https://bigumigu.com/haber/yemek-kamyonlariakimi-buyuyor/.(03.07.2018) Kolay Para Kazanma Yolları yapmak/. http://www.kolayparakazanmayollari.org/turkiyede-yemek-kamyonu-isi- Küçükaltan, G. (2009). Küreselleşme Sürecinde Gastronomide Yöresel Tatların Turistlerin Destinasyon Tercihlerine ve Ülke Ekonomilerine Etkileri. 3.Ulusal Gastronomi Sempozyumu Bildirisi. 17-18 Nisan 2009, Alanya. Long, L, M, (1998). ‘’ Culinary Tourism University Press Of Kentucky Moore, T. (2016) The History Of This Food Truck https://restaurantsuccess.touchbistro.com/foodtruck/the-history-of-the-food-truck. (16.10.2017). Noelle, İ. (2011). The Food Truck Phenomenon: A Successful Blend of Pr and Socıal Medıa, Faculty of the USC Graduate School University of Southern California Oğuz, S. (2016). Gastronomi Turizminde Stratejik Gelişme: "Doğu Akdeniz Bölgesi Perspektifi". Doktora Tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türk Dil Kurumu, Gastronomi www.tdk.gov.tr (8.10. 2017). Türkiye Seyahat Acentaları Birliği, (2015). TÜRSAB Gastronomi Turizm Raporu 2015, Ocak 2016, İstanbul. TurizmReport (2016). Gastronomi Turizminin Türkiye ve Dünya Turizm Pastasındaki Yeri Nedir? https://turizmreport.com/gastronomi-turizminin-turkiye-ve-dunya-turizm-pastasindaki-yerinedir/#_ftn2. (20.10.2017) Sarıışık, M., & Özbay, G. (2013). Uluslararası Gastronomi: Temel Özellikler - Örnek Menüler ve Reçeteler. 1. Baskı, Ankara: Detay Yayıncılık. Scarpato, R. (2002). Gastronomy as a tourist product: "the perspective of gastronomy studies". (A.-M. Hjalager, & G. Richards, Dü) Tourism And Gastronomy. Şanlıer, N. (2005).” Yerli ve Yabancı Turistlerin Türk Mutfağı Hakkındaki Görüşleri” Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Zağralı, E., Akbaba, A,. ‘2015) “Turistlerin Destinasyon Seçiminde Yöresel Yemeklerin Rolü: İzmir Yarımadası’nı Ziyaret Eden Turistlerin Görüşleri Üzerine Bir Araştırma” Yaşar Üniversitesi Dergisi. UNESCO (2018). 64 Şehir UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı’na katılıyor https://en.unesco.org/news/64cities-join-unesco-creative-cities-network.(6.7.2018) 1 Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi, [email protected] 2 Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü