Juan de Plasencia, OFM Tatay ng Taytay ni Juan (Part 6)

79 80 Mga Tala-hulihan SA SIMULA [1] Habang isinusulat ang aklat na ito’y wala pa ring idinideklarang "foundation day" ang Pamahalaang Bayan ng Taytay. Mayroong dalawang estang pambayan ang ipinagdiriwang sa Taytay: "Hamba-MakinaKasuotan (HaMaKa) festival" sa buwan ng Pebrero, at kapistahan ng Parokya ni San Juan Bautista tuwing ika-24 ng Hunyo. [2] Frederic H. Sawyer. The Inhabitants of the Philippines, Aetas or Negritos. London 1900. Chapter XXII, p.205 [3] Serving-Liling de Leon. Salaysay ng Parokya ni San Juan Bautista. 17 Pebrero 1992 Si Serving de Leon ay isa ring musikero. Siya ang kompositor ng “Awit kay San Juan Bautista”, ang opisyal na himno ng Parokya, at ng “Awit ng Lalawigan ng Rizal”, ang opisyal na awitin ng lalawigan [4] Ang Vocabulariong Tagalog ay masinop na pinasimulan ni Padre Juan de Plasencia at ipinagpatuloy ang pagpapaunlad nito ng mga sumunod pang misyonerong dalubhasa sa lengguwahe. Kabilang sina Padre Francisco Blancas de San Jose (1610), Padre Pedro de San Buenaventura (1613), Padre Francisco de San Antonio (1620), Padre Gaspar de San Agustin (1703), Padre Sebastian Totanes (1745), at nina Padre Juan de Noceda at Padre Pedro San Lucar (1754 at 1860). (May pasubaling si Padre Juan de Quiñones ang may naunang napasimulan, bagama’t wala ring naisalbang kopya -- (1580?) Para kay Dr. Pardo de Tavera, ang edisyong Noceda-San Lucar (1860) ang pinakamahusay na umiiral noong 1901 (”major diccionario que existe”) -- Biblioteca Filipina, p.101, #618. 81 [5] Padre Juan de Noceda, Padre Pedro San Lucar. Vocabolario de la lengua tagala. Manila, 3rd Edition, 1860. p.572 ANG MISYON [6] OFM Archives-Philippines [7] Padre Eusebio Gomez Platero y Fernandez Portillo. Catalogo Biograco de los Religiosos Franciscanos de la Provincia de San Gregorio Magno de Filipinas. 1880. p.184 [8] OFM Archives-Philippines [9] William Henry Scott. Barangay: SixteenthCentury Philippine Culture and Society. Quezon City. Ateneo de Manila University Press, 1994. p.191 [10] Austin Craig (ed.). The Former Philippines Thru Foreign Eyes. New York: D. Appleton and Company, 1917. p.66. [11] John Bowring. A Visit to the Philippine Islands. London: Smith, Elder, & Co., 1859. p.30-31 [12] Bilang konseptong pangkaunlaran, nagsimula lamang ipatupad ang sistemang-reduccion sa pagdating ng mga Franciscano noong 1578. Pormal itong pinagtibay ng unang Synod ng Maynila na pinamunuan ni Obispo Domingo Salazar, 1582. Sinang-ayunan ito ng 90 pinunong-eklesiastiko at relihiyoso, at 6 sa pamahalaang-sibil ni GobernadorHeneral Santiago de Vera, 1586. [13] Cfr., Recopilacion de Leyes de los Reynos de Indias mandadas imprimir y publicar por la Megestad Catolica de Rey Don Carlos II Nuestro Señor (Reimpresion del Consejo de la Hispanidad). Madrid: Gracas Ultra, S.A., 1943 [14] Renato Constantino. The Philippines—A Past Revisited (Quezon City: RC, 1975). p.60-61 82 [15] Nick Joaquin, National Artist in Literature, historian. The Ikon, the Friar and the Conquistador [16] Cfr., Luis Balquiedra. The Development of the Ecclesial and Liturgical Life in the Spanish Philippines (Ph.D. diss., Pont. Athenaem Anselmianum, 1982). p.100 [17] Visita—"nasasakupan" o maaari din na “inspeksiyon” (Encylopedia Britannica) [18] Fr. Felix de Huerta, OFM. Estado Geograco, Tofograco, Estodestico, Historico Religioso, de la Santa y Apostolica Provincia de San Gregorio Magno, de religiosos menores de scalzos de la regular y maś estrecha observancia de N.S.P.S. Francisco, en las islas Filipinas. Imprenta de M. Sánchez y Cía, Manila, 1865. p.50, 53 [19] Santa Ana de Sapa— malapit sa Ilog Pasig na itinuro ng mga katutubo na “sapa” kaya’t tinawag nila itong “Santa Ana de Sapa.” [20] Huerta. Op cit., p.52 [21] Noceda-Sanlucar. Vocabulario. Op. cit., p.433, 493, 521, 545, 558, 610—”tanda, hangganan, tolos, hanga” [22] Atty. Isidro T. Sanvictores. Kasaysayan at Kabihasnan ng Taytay, Pang-ala-alang Palatuntunan sa Pista ng Bayan sa Taytay, Pebrero 1959. [23] Catolos, Bedaña, Santos. Tanay Tercentenary Souvenir, 1640-1940: The Towns of Rizal Province. 1940. [24] catecumen—ang gawain o mga taong inaaralan ng Pananampalataya bilang paghahanda sa pagbibinyag para maging kasapi ng Simbahang Katolika. [25] Padre Horacio de la Costa. The Jesuits in the Philippines, 1581–1768. Harvard University Press, 1961. p.158-159 83 [26] Padre Pedro del Chirino. Relacion de las Islas Filipinas y de lo que en ellas han trabajado los padres de la Compania de Jesus, 1557-1635. Roma, 1604; 2 Edicion, Manila, 1890. [27] Chirino. Op cit., Capitulo IX, p.32-34 [28] Chirino. Op cit., Capitulo IX, p.34 [29] Cfr., Atty. Sanvictores; Pinagbatayan ang salaysay nina Jose Mateo at Jose M. Tamayo. [30] Chirino del P. Pedro. Relacion de las Islas Filipinas y de lo que en ellas han trabajado los padres de la Compania de Jesus, 1557-1635. English Edition. Chapter XX, p.256 [31] Chirino. Op cit., Capitulo XX, p.69; Emma Blair and James Alexander Robertson. (Project Gutenberg) The Philippine Islands 14931898. Vol. XII (1601-1604), p.256 [32] Sa Synod ng Maynila noong 1582 ay puspusang tinalakay at pinagpasiyahan ang mga usapin ng encomienda at mga pang-aabuso sa mga katutubo. [33] Fr. Pablo Pastells, SJ. Historia General de Filipinas. Barcelona, Spain, 1926. Vol. 2, p.17 [34] Ibidem [35] Relacion de las Encomiendas, existentes en Filipinas. Retana, Archivo del Bibliólo Filipino. Vol. IV [36] Cfr., Teodoro A. Agoncillo. History of the Filipino People. Eighth Edition. 1990. p.84 [37] David P. Barrows. A History of the Philippines. p.161 [38] Ibidem [39] Ibidem [40] Méritos y servicios: Juan Pacheco Maldonado: Filipinas. Archivo General de Indias (Sevilla, España). Consejo de Indias (España). Abril 30, 1592 84 [41] Ang Lupang Arenda ay na-convert na resettlement area matapos ang People Power noong 1986. Patuloy na pinipetisyon ang gobyerno para ideklara ang malawak na bakanteng lupain na “ankop sa pabahay at paninirahan” upang maging lehitimo ang pag-okupa doon ng libu-libong maralita. [42] Noceda-San Lucar. Vocabolario. p.42, 561, 490 [43] Sanvictores. Op. cit. (Si Atty. Sanvictores ay isang lider-layko ng Parokya (circa 1970s), at nagsilbing OIC Mayor ng Taytay noong 1988.) [44] Blair and Robertson. Op. cit., Vol III (1569-1576), p.152-154 [45] Huerta. Op. cit., p. 107, 113 [46] Mga municipalidad ng lumang Maynila na isinama sa bagong probinsiya ng Rizal: Caloocan, Las Piñas, Mariquina, Montalban (Rodriguez), Muntinlupa, Navotas, Novaliches, Parañaque, Pasig, Pateros, Pineda (Pasay), San Felipe Neri (Mandaluyong), San Juan del Monte (San Juan), San Mateo, San Pedro Macati (Makati), Taguig, at Tambobong (Malabon) ANG FOUNDER [47] Lahat ng mga taga-ulat ng Provincia ng San Gregorio Magno ng Ordeng Franciscano ay nagkakatugma hinggil sa datos na ito: Cfr., La Llave. IV tiennio, cap. 10; Cfr., Santa Inés. I. p.512-522; Cfr., San Antonio. II. p.512 ss.; Cfr., Huerta. p.499-500; Cfr., Gómez Platero. p.17-18. 85 [48] Rafael Mota Murillo. "Juan de Plasencia, Franciscano, Promotor de la Educación y Etnógrafo (1520-1590)"-- Sebastián García, OFM, ed. Extremadura en La Evangelízación del Nuevo Mundo, Actas y Estudios, Congresso celebrado en Guadalupe. 24-29 Octubre 1988 (Madrid: Turner Libros S.A., 1990). p.607-623 [49] Gonzalo de la LLave. Cronica dela santa y apostolica provincia de San Gregorio, 1591-1645. Primer trennio, Cap. 4 [50] Enciclopedia Universal Ilustrada Europeo- Americana (Espasa-Calpe), s.v. "Plasencia, Juan de." Cfr., Biograa Eclesiastica, (Madrid, 1863). Vol. 8, p. 847-857 [51] J. Specker. Die Missions methode in Spanisch America im 16. Jahrhundert mit besonderer Berchsichtigung der Konzilien und Synoden (Schoeneck/Beckenried: NZM, 1953). p.22 [52] Fr. Eusebio Gomez Platero y Fernandez Portillo. Catálogo biográco de los religiosos franciscanos de la provincia de San Gregorio Magno de Filipinas desde 1577 en que llegaron los primeros a Manila hasta los de nuestros días. p.16-17 [53] Cfr., Felix de Huerta, OFM. Estado, geograco, topograco, Estadistico, Historico-Religioso de la Santa y apostolica provincia de San Gregorio Magno. Binondo, Manila: 1885. p. 53, 572 [54] Huerta. Op. cit., p.572 [55] Provincia, Custos—Ang balangay ng Ordeng Franciscano sa Filipinas ay ang kanilang Provincia de San Gregorio Magno. Naitatag ito noong Nobyembre 15, 1586. Custos naman ang tawag sa kanilang punong-tagapamahala ng Provincia. [56] Huerta. Op. cit., p.442; Cfr., Perez, Origen. p.25-26; Cfr., Perez-Plasencia. p.53 86 [57] Blair and Robertson. Op. cit., Letter from Pablo de Jesus to Gregory XIII. Vol. 34, p.324; Huerta. Op. cit., p.442 [58] Perez-Plasencia. Op. cit., p.53. [59] Perez-Plasencia. Ibid. [60] OFM Archives-Philippines [61] Fr. Erwin Schoenstein, OFM. “San Pedro Bautista in the Philippines,” OFM ArchivesPhilippines [62] Fr. Jose Femilou "Long" D. Gutay, OFM. “Life and Works of Fray Juan de Plasencia,” OFM Archives-Philippines [63] J. Specker. Op. cit., p.10, 22, 23 [64] Fr. Gutay, OFM Archives. Ibid. [65] Huerta. Op. cit., p.53, 572 [66] Pedro Murillo Velarde, SJ. — 27-anyos na prayle, dumating sa Maynila noong 1723. Siya ang Procurator ng Jesuita sa Madrid at Roma. Kilalang historyador, sumulat ng “Segunda Parte” o Historia de la provincia de Philipinas de la Compañia de Jesus, 1616-1716 (Manila, 1749), at dito rin nailathala ang kaniyang mapang Carta Hydrograca de las Islas Filipinas. Naitala niya ang makulay na kasaysayan ng Nuestra Señora dela Paz y Buen Viaje at ng simbahan ng Antipolo. May tampok din siyang mga kuwento kaugnay ng Taytay, Cainta, Pasig, Angono, Binangonan, Mariquina at iba pang kanugnog na pueblo o bayan na pinagmisyunan ng mga Jesuita. [67] Philippines wins arbitration case vs. China over South China Sea. INQUIRER.NET. July 12, 2016 [68] Cfr. Perez-Plasencia. p.53 87 [69] Gomez Platero (p.25-26); Marcelo de Ribadeneira Chronicle (1601); Gonzalo de Llave — OFM Archives-Philippines PAMAMAHALANG-SIBIL [70] Isabella of Castile. New World Encyclopedia [71] Jose Ignacio Lasaga. Vidas Cubanas. Volume I, Editorial Revista Ideal, II volumes Miami, 1984. Edición bilingüe. p.18 [72] Cfr., Salvador de Madariaga. The Rise of the Spanish American Empire. The Free Press, N.Y. 1947. p.12 [73] Vatican-Papal Encyclicals Online; Fr. Joel S Panzer. The Popes and Slavery. The Church In History Centre. 22 April 2008; Lasaga. Op. cit., p. 24, 25. [74] Academic Dictionaries and Encyclopedias. www.enademic.com; Cfr., ("Pay damages") Letter from Domingo de Salazar to Felipe II, June 24,1590. Vol. VII, p. 227 [75] Cfr., Blair and Robertson. Bishop Salazar's Council Regarding Slaves. Vol. 34, p.324-332; – Ang sulat ni Obispo Salazar kay Haring Felipe II, may petsang October 17, 1581 ay naglalaman ng mga “usapin ng hidwaan ng Simbahan at estado hinggil sa pagtrato sa mga katutubo.” Pinagpasiyahan ng Simbahan ang paninindigan nito sa ginanap na Synod (1582). [76] Jon Malek. Fray Domingo de Salazar, the "de las Casas" of the Philippines. Pilipino Express, Winnipeg, USA [77] Dr. Paul A. Dumol. The Manila Synod Of 1582: The Draft Of Its Handbook For Confessors. Ateneo de Manila University Press. 2014 [78] Blair and Robertson. Op. cit., Vol. 34, p.324-332 88 [79] Ibidem. [80] Cfr., Blair and Robertson. Vol. VII (1588–1591): – Letter from Domingo de Salazar to Felipe II. June 27,1588, Vol. VII (1588–1591), p.56-69 -- Letter from Domingo de Salazar to Felipe II. June 24,1590. p. 227 --Letter from Domingo de Salazar to Felipe II. June 24,1590. p.238-249 --Letter from Domingo de Salazar to the Governor. January 25, 1591. p.275-281 --Letter from Domingo de Salazar to the Governor. February 6, 1591. p.291-299 [81] Trinidad Herminigildo Pardo de Tavera. “Las costumbres de los Tagalos de Filipinas segun el P. Plasencia,” Revista contemporanea. Año XVIII, numero 397, 15 de Junio de 1892. p.450-451 [82] Relacion de las costumbres que los yndios solian tener en estas yslas (Nagcarlang, 24 de Octubre, 1589). Ito ang dokumento ng Relacion de las costumbres na tugon ni Padre de Plasencia sa atas ni gobernador-heneral Santiago de Vera. Cfr., Blair and Robertson. Vol. VII (1588–1591) p.164-185 [83] Blair and Robertson. Op. cit., Vol. VII (1588–1591) p.176 (p.164-185) [84] Cfr., Perez-Plasencia, p. 54; Cfr., Fernando Cid Lucas. Nagasaki: Ciudad (ibérica) del comercio y de las artes durante los siglos XVI y XVII, A Expansão: quando o mundo foi portugués (Farias de Assis, Levi y Beites edts.). Braga, Viçosa y Washington, FAPEMIG, 2014. p.42-60. [85] Ibidem 89 [86] Gonzalo La Llave. Tienio IV; cap. XI, p. 264-271; Juan Francisco de San Antonio; p. 149; Pablo Rojo. Sta. Ines. Apendice III, t. II, p. 592598; Trinidad H. Pardo de Tavera. Op. cit., p. 457458; Pedro Paterno. El Barangay (Madrid, 1892); p. 89-112; Dr. Antonio Morga. Sucesos de las islas Filipinas, 1609; C. VIII, p. 191-195; Francisco Colin; Lib. I, c. XVI, p. 70-77; Lorenzo Perez. in Perez-Plasencia; Blair and Robertson. Op. cit., Vol. VII; p. 173-185 [87] Francisco Colin. Labor evangelica, ministerios apostolicos de los obreros de la Companĩ a de Iesus, fundacion, y progressos de su provincia en las islas Filipinas, ed. Pablo Pastells, (Barcelona, 19001902). T. I, lib. III, c. IX, p. 131 [88] Rafael Mota Murillo. "Juan de Plasencia, Franciscano, Promotor de la Educación y Etnógrafo (1520?-1590)." Sebastián García, OFM, ed. Extremadura en La Evangelízación del Nuevo Mundo, Actas y Estudios, Congresso celebrado en Guadalupe. 24-29 Octubre 1988, (Madrid: Turner Libros S.A., 1990). p. 607-623. [89] Cayetano Sanchez. "The First Printed Report on the Philippine Islands". Philippiniana Sacra. Vol. XXVI-no. 78 (Sept.-Dec., 1991). p. 473-500 [90] Ang creole sa ating historya ay mga taong may purong dugong-Kastila na ipinanganak sa Filipinas, katumbas din ng lahing Kastila na may-halong katutubo (mestizo). Ang ilustrado ay mga Filipinong maykaya-sabuhay, edukado, at nakaaangat sa lipunan noong panahon ng Kastila. 90 [91] Sulpico Guevara, editor. (2005). The laws of the rst Philippine Republic (The laws of Malolos) 1898-1899. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Library, 1972; pp. 104-119 (English translation by Sulpicio Guevara); Cfr., Spencer C. Tucker. The Encyclopedia of the Spanish American and Philippine American Wars: A Political, Social, and Military History. ABCCLIO (2009). p.364 DOKTRINA, KATESISMO AT EDUKASYON [92] Huerta. Op. cit., p. 499-500 Gomez Platero. Op. cit., p. 49-50 [93] Ibidem [94] Huerta. Op. cit., p. 443-444; Gomez Platero. Op. cit., p. 590-603; Cassanova; p. 81-82. [95] Juan de la Concepcion. Historia general de Philipinas. Manila, 1788-1792; Vol. 2, p. 45-46 [96] Tocsohan (Librong pinagpapalemnan nang manga panalangin at Tocsohan aral nang Dios) — Ang salitang "tuksohan" ay nangangahulugan ng "larong-sagutan." Dito ay may isang magtatanong at may isa namang sasagot; salit-salitan ang mga nasa grupo hanggang sa may makasagot sa kanila nang tama sa tanong. Sa prosesong ganito, nagagawang magaan at kaakit-akit ang pag-aaral ng mga bata ng Katesismo. [97] Perez, Origen; p. 136-137, n. 2: Librong pinagpapalemnan nang manga panalangin at Tocsohan aral nang Dios; Juan de la Concepcion. Historia general de Philipinas. (Manila, 1788-1792); Vol. 2, p. 54 [98] Concepcion. Op. cit., p. 45-46 91 [99] Doctrina Christiana, en la lengua española y tagala, corregida por los Religiosos de las Ordenes. Impressa con licencia, en S. Gabriel, de la orden de S. Domingo. En Manila, 1593 [100] Doctrina Christiana en letra y lengua China, compuesta por los madres ministros de los Sangleyes, de la Orden de Sancto Domingo. Con licencia, por Ken Yong, China, en el Parian de Manila [101] Carlos Quirino. "The First Philippine Imprints", Foreword in Doctrina Christiana, The First Book Printed in the Philippines. Manila, 1593 (National Historical Commission, Manila, 1973). pp. iii-xi [102] Doctrina Christiana. Project Gutenberg EBook, Anonymous. p.3; A Facsimile of the Copy in the Lessing J. Rosenwald Collection. Library of Congress, Washington [103] Perez, Origen. "Carta del P. Juan de Plasencia al Rey, Manila, 18 Junio 1585". Archivo General de Indias. Sevilla, Spain [104] Si Lancaster ay namatay sa New York noong 1838. Ang sistema ni Lancaster ay katulad din ng kay Andres Bell, isang taga-Scottland na propesor sa Madras, India noong 1780; Cfr., Perez, Origen [105] Ang “Baybayin” ay isang salitang Tagalog na tumutukoy sa "mga titik na ginagamit sa pagsusulat ng wika" na tinatawag nating "alpabeto"; mula sa salitang "baybay" na ang ibig sabihi'y "isa-isahin ang mga titik". Ang paraan ng Baybayin ay gumagamit ng pantig (syllabary) at tunog-ng-bigkas (phonetics). [106] Pedro Chirino. Op. cit., capitulo XVII, p.39-41 [107] Paul Morrow. Baybayin – The Ancient Script of the Philippines [108] Cfr., Huerta. Op. cit., p.492 92 [109] Cfr., San Antonio. Vol.II, p.531 [110] Estatutos y Ordenaciones de la Santa Provincia de S. Gregorio de religiosos Descalzos de la regular y mas estrecha Observancia de N.S.P.S. Francisco de Philipinas, 1730 (Manila, 1753) [111] Perez. Origen. Op. cit., p. 134 [112] Perez. Origen. Op. cit., p. 16, 133 Cfr. Gomez Platero. Op. cit., p. 24 [113] Evergisto Bazaco. History of Education in the Philippines (Manila, 1939). p.474 [114] Cfr. Luis Balquiedra. Op. cit., p. 100 [115] Marcelo de Ribadeneira. p. 77 [116]Cfr., Luis Balquiedra. Op. cit., p. 487. [117]Cfr., Huerta. Op. cit., p.123 118] Cfr., Huerta. Op. cit., p.499-500 119] Gomez Platero. Op. cit., p.49 120] OFM Archives-Philippines Gomez Platero. Op. cit., p.49-50 [121] Cfr., Huerta. Op. cit., p.146-148; National Historical Institute 1993, p.68 122] Cfr., Huerta. Op. cit., p.499-501 123] Gomez Platero. Op. cit., p.49-50 124] Blair and Robertson. Vol XXXV (1640–1649), p.311, 323 [125] Carlos Quirino. The First Philippine Imprints. Journal of History 8 (Sept. 1960) HULING SULYAP NG ISANG TATAY [126] Cfr. Relacion de la Conquista de la Isla de Luzon, Manila, 1572; Retana. Archivo del Bibliolo Filipino; Vol. IV, p. 24 [127] Barrows. Op. cit., p.137-138 93 [128] Huerta. Op. cit., p.130-131 [129] Cfr., Huerta. Op. cit., p.138 [130] Huerta. Op. cit., p.229 [131] Huerta. Op. cit., p.121-122 [132] Huerta. Op. cit., p.134-137 [133] Cfr., Catechism of the Catholic Church. #756 [134] Cfr., Catechism of the Catholic Church. #751 [135] Pope Paul VI. Gaudium et spes - Pastoral Constitution on the Church in the modern world. 7 December 1965. #44 [136] Cfr., Huerta. Op. cit., p.121-122 [137] Huerta. Op. cit., p.155-156 [138] Huerta. Op. cit., p.137 [139] Juan Francisco de San Antonio. Vida del Apostolico Varon, y Siervo de Dios, Fr. Juan de Plasencia. p.525-579 [140] Dr. Miguel León-Portilla--propesor, iskolar ng kasaysayan ng misyong Katoliko sa mga katutubong Indio; may 50-taon sa propesyong akademiko [141] Huerta. Op. cit., p.444 [142] OFM-Philippines Archives [143] Gomez Platero. Op. cit., p.18-19 [144] Gomez Platero. Op. cit., p.19; Cfr., Huerta. Op. cit., p.444 94 Kredito sa mga larawan, guhit at grapiko MGA ARTISTS, PHOTOGRAPERS, PINAGKUNAN NG MGA LARAWAN AT GUHIT NA GINAMIT SA AKLAT Cover ― ni J. Fernandez, may-akda Inside front cover spread ― St. John the Baptist Parish Church, Taytay -- ni Herlene Somook Pag-alay ― prusisyon ng basaan -- ni Nick Esmejarda i ― estatwa ng pagbibinyag ii/iii ― drone screen grab -- ni Limwel Miranda (14 April 2017) ― insignia/seals, campana iv ― “TAYTAY” -- konsepto ni J. Fernandez v ― Taytay-Laguna de Bay area, bahagi ng mapa ni Fr. Pedro Murillo Velarde S.J. (1734); ― prusisyon ng Amba (paglilibing, Biyernes Santo), drone screen grab -ni Limwel Miranda (14 April 2017) p.1 ― Taytay founded 24 June 1579 -“lolaana88” YouTube Channel ― drone screen grab -- ni Limwel Miranda p.2/3 ― pista ng basaan pagkatapos ng Misang bayan ― grapiko -- “Taytay ni Juan” blogsite p.3 ― mga katutubong Negrito p.4 ― tulay sa pagitan ng Taytay at Cainta; kalye Estrella/Gen. Artemio Ricarte, ang dating Manila Railroad (MRR) ― Maningning Creek, natampok bilang waterway rehab model sa Southeast Asia noong March 2014. Nagwagi ng $10,000 (P437,100) grant sa ginanap na Link, Engage, Activate, Develop (LEAD) ASEAN Youth Summit para gayahin ang tagumpay ng rehabilitasyon ng Maningning Creek sa iba pang lugar sa Southeast Asia. Ang Angat Kabataan ng Barangay Santa Ana ang nagsulong nito sa pamumuno ni Brgy. Kagawad Tobit Cruz. ― ang puwesto ng orihinal na “taytay”: ang tulay sa main road na tumatawid sa Taytay River, ang pangunahing daluyang-tubig ng bayan. p.5 ― dumadaloy ang Dolores Creek mula sa Tikling; nasa D.C. Tuazon Ave., Valley Golf ang dinarayong labahan ng mga taga-Cainta at Taytay noong circa 1950; dito ang duluhan ng dating perokaril (Manila Rail Road-MRR) mula sa Tutuban, Maynila. ― pahina 58 ng Relacion de las Islas Filipinas -- ni Padre Pedro del Chirino, 1604. p.6/7 ― mga tulay at ilog na karaniwang kumitid na o kaya ay tuluyang nawala sa paglipas ng panahon A-B Taytay River (main) at tulay na itinaas ang level; Rizal Ave., Brgy. San Isidro (C) tulay sa Maningning Creek; Amihan St. (Brgy. Sta. Ana) patawid sa Apollo St. (Brgy. San Isidro) (D) Maningning Creek; Rizal Ave., Brgy. San Isidro (E-F) Ilog Pugad (main); Manila East Rd., (Brgy. San Juan) 95 (G) Ilog Pugad NCBA-side; Manila East Rd., Brgy. San Juan) (H) Bangiad River, Manila East Rd., Brgy. San Juan (I) Taytay River, tulay; Gen. A. Ricarte St. (Estrella/MRR) boundary ng Brgy. San Isidro-Taytay at Brgy. San JuanCainta (J) sanga ng Taytay River; E. Rodriguez Ave., Brgy. San Isidro (K) Dolores Creek, tulay; Don Celso Tuazon Ave. (Valley Golf), boundary ng Taytay at Cainta (L) Lagundi River, Manila East Rd., Brgy. Muzon (M) Batong Dalig Creek; sa bagong Palengke, Rizal Ave., Brgy. San Juan (N) lumiit na sapa sa Mahinhin St. (Sto. Niño), Brgy. Dolores (O-P) nawawalang ilog at tulay sa likuran at gilid ng Dolores Chapel (Rizal Ave., Brgy. Dolores); dito ang kinatagpuan ng imahen ng Birheng Dolorosa noong 1875; nakadambana pa rin sa Chapel na ito ang Birheng Dolorosa (Q) Gata Creek mula sa burol ng San Francisco Village, Manila East Rd., Brgy. San Juan-Brgy. Muzon boundary (R) Dolores Creek mula Sitio Cabrera at bundok-Antipolo (Tikling Junction, Brgy. Dolores); dinarayo ring labahan ng mga taga-Taytay noong 1950s (S) Sapang Pila at tulay sa kanto ng Binhing Pag-asa at C. Valle St. (boundary ng Brgy. Dolores at Brgy. San Juan) (T) sanga ng Sapang Pila sa Binhing Pag-asa St., Brgy. Dolores (U) Libho Creek na ni-rehab ng Pamahalaang Barangay, konektado sa Mahabang Sapa at Ilog Tapayan sa Floodway-Lupang Arenda, Brgy. Santa Ana -- ni Kagawad Tobit Cruz/ Pamahalaang Brgy. Santa Ana (V) tulay at Ilog Tapayan (Brgy. Santa Ana), ang sentrong lugar na pinagmulan ng unang komunidad at 96 ng malawak na taniman na naging sinaunang bayan ng Taytay; madalas na binabaha ang lugar -- Google map (W-X) naputol na Sapa sa kinatatayuan ng Panasonic Comp. at padaloy sa St. Anthony Subd. (Ortigas Ext’n., Brgy. San Isidro) (Y) naputol na Sapa palabas ng St. Anthony Subd., padaloy sa Valley Golf (Ortigas Ext'n., Brgy. San Isidro, Taytay) (Z) naputol na Sapa galing sa Gregoria Heights padaloy sa Simona Heights (Ortigas Ext'n., Brgy. San Isidro) p.8 ― pahina 572 ng Vocabulario de la lengua Tagala – nina Juan de Noceda at Pedro San Lucar (1860). p,9 ― sinaunang insignia ng Ordeng Franciscano ― ibaba: Mapa ng Filipinas na gawa ng mga misyonerong Agustino (1639) p.10/11 ― agrikultura, dagdag na bahagi sa mapa (Carta Hydro-grafica de las Islas Filipinas - 1734) -- ni Fr. Pedro Murillo Velarde ― mga pananim ng mga katutubong Amerikano na dinala sa Europa makalipas ang 1492 (nagkaroon din nito sa Filipinas) -- mula sa Giesslev, Library of Congress (1804) ― Aromatum -- aklat ng mga halamang-gamot mula sa Europa at Mexico na ipinakilala ng Kastila sa Filipinas; “herbulario” rin ang mga misyonerong prayle ― historical tablet ng Simbahan ng Santa Ana, Maynila (1936) ― Plano dela ciudad de Manila, Capital delas Yslas Filipinas -- ni Francisco Xavier de Herrera lo Grabo (1819) p.12/13 ― Manila Bay ― “Polihan” -- mula sa Vocabulario (Noceda-San Lucar, 1860) p.14/15 ― estatwa ng Sacred Heart, nililok ni Jose Rizal sa kahoy noong siya ay 14-anyos (Ateneo de Manila, 1856) ― Bayanihan sa Bukid -- ni Carlos ‘Botong’ Francisco ng Angono ― sagisag ni Haring Felipe II p.16/17 ― Santa Ana de Sapa, punong himpilan ng provincial ng Ordeng Franciscano sa Filipinas (1850 ― imahen nina Santa Ana at batang Maria sa Simbahan ng Santa Ana, Maynila p.18/19 ― Taytay nasa mapa ni Fr. Murillo Velarde ― “Moson, mohon” -- pahina 572 ng Vocabulario nina Noceda-San Lucar (1860) ― St. Francis Assisi at St. John Baptist -- ni Domenico Veneziano (1410-1461) ― mga katutubong Aeta; Geographical and historical-natural outline of the Philippine archipelago -- ni Ramón Jordana y Morera (Madrid: Moreno y Rojas Press, 1885) ― sagisag ng Ordeng Jesuita p.20/21 ― estandarte ng Cofradia de Annunciata de Taytay (1878) ― imahen ng Anunciata ng Antipolo - ni Aaron dela Cruz ― 3-imahen ng Anunciata ng Taytay ― pagsasaka sa encomienda -- ni Dr Gayle Olson-Raymer, Humboldt State University History Dept. p.23 ― monumento sa Intramuros, pagdating ni Miguel Lopez de Legaspi at Fr. Andres de Urdaneta (1565) p.24/25 ― lokasyon ng malawak na Lupang Arenda, nagsimula bilang ecomiendang laan para kay Haring Felipe II; parehong may Sitio Batasin sa Taytay at Binangonan ― “Batas, batasin” -- pahina 42 ng Vocabulario nina Noceda-San Lucar (1860) ― mga katutubong Negrito na namamangka -- ni James David Givens - pahina 39 ng The History and conquest of the Philippines and our other island possessions; embracing our war with the Filipinos in 1899 (Alden March) p.26/27 ― mapa ng La Laguna at mga lalawigan at bayan sa palibot ng Laguna de Bay, nasa ancestral house ni Jose Rizal sa Calamba; ― pagsasaka -- nasa p.287 ng Estado Geograco ni Fr. Felix de Huerta, OFM ― pandangguhan sa Civic Parade sa kapistahan ng Santa Ana Banak sa Brgy. Santa Ana, Taytay ― Patrona Santa Ana at Chapel p.28/29 ― Mapa de las Islas Filipinas las Marianas y Carolinas (ang nasasakupan simula pa noong 1521, ang pagdating ni Magellan) ― Fort Santiago sa Intramuros; at ang sagisag ng Maynila, ang “Tampok at Matapat na Lungsod” ― ang pagsakop ni Miguel Lopez de Legaspi sa Maynila -- mula sa St. Augustine Museum, Intramuros, Manila p.30/31 ― bagong mapa ng Taytay, at mapa ng Distrito Politico-Militar de Morong (1885) ― Estatwa ng pagbibinyag p.32/33 ― historical marker ng unang simbahang-bato ng Franciscano sa Intramuros (1602) p.34/35 ― Missale Romanum (1610) -mula kay Prof. H. Brosch ― pahina ng sinaunang Latin Gospel 97 ― natitipon ang bayan sa pagdiriwang ng tradisyunal na Misang Latin, ayon sa pagsambang ad orientem -- ni J. Fernandez p.36/37 ― ang retablo mayor ng Simbahan ng Santa Ana de Sapa sa Maynila (1720) ― Malaspina Expedition nasa Palapa Port, Samar (1792) -- ni Fernando Brambilla, Museo de America ― administrative map, Brgy. Santa Ana, Taytay -- mula kay Sta. Ana Brgy. Kag. Tobit Cruz p.38 ― Simbahang San Antonio de Padua sa Pila, Laguna p.39 ― mapa ng Filipinas, Ladrones, Moluccas, at dagat-Pacico ― Haring Felipe II, si Columbus na may dalang mga aliping Indio sa harap ni Reyna Isabella I, mga memorial coins ng kaharian ng España ― Lakandula ng Tundo (1503 - 1589), at mga katutubong pinunong-sibil. p.40 ― “Katarungan at Kristianismo: huling habilin ni Reyna Isabella I para sa mga Indio.” ― Obispo Domingo de Salazar -mula sa Manila Cathedral website p.41 ― mga katutubo bago dumating ang Kastila sa Filipinas -- mula sa Codex p.42/43 ― pagtulos ni Magellan ng Krus noong 14 Abril 1521 -- ni Bu erworth, Hezekiah, 1899 ― mga Sagisag ni Haring Felipe II (1580) ― Manila Synod of 1582 ― Draft of its Handbook for Confessors -- isinalin sa English at nilagyan ng anotasyon ni Dr. Paul Arvisu Dumol (2014) ― ang pangunahing simbahang Franciscano sa Intramuros bago mawasak sa pambobomba ng mga Kano 98 noong World War II; imbes na i-rehab ay tuluyang tinanggal at tinayuan na lamang ng paaralan (MAPUA na ngayon) p.44/45 ― ang pagsalubong sa pagdating ni Gobernador-Heneral Camilo de Polavieja sa Maynila (1896) ― mapa ng Filipinas at Sabah (1743) ― coin, 25 Hulio 1834 ― mga opisyal ng pamahalaang-sibil ng Kastila ― isang sinaunang barangay p.46/47 ― principalia: ang uring nakaaangat sa lipunan, mga katutubong namumuno na kabilang sa pamahalaang Kastila; ― si Jose Rizal, Pardo de Tavera, at Ferdinand Blumentritt p.48 ― Noli me Tangere, El Filibusterismo, at Mi Ultimo Adios -- ni Jose Rizal; ― Marcha Nacional -- ni Jose Palma ― Malolos Congress (1898) at Constitución Política de la Republica Filipina (1899) ― Constitucion ng Cadiz España (1812) p.49 ― Doctrina Christiana, ni Padre Juan de Plasencia p.50/51 ― bersiyong Chino na Keng Yong Doctrina, naunang inimprenta (1590) kahit wala pang kaukulang lisensiya ― sagisag ng Hari ng Espana, 1794 ― Catesismo ng Doctrina Christiana ― bersiyong Chino ng Doctrina na pirmado-para-sa-lisensiya ni Secretario Juan de Cuellar -- mula sa Biblioteca Nacional de España p.52/53 ― moldeng pang-xylograph ― alpabetong Latin bilang panimula ng Doctrina Christiana -- ni Padre Juan de Plasencia ― sulat-Baybayin nakaulit sa balat ng kahoy ― Abecedario Tagalog at katumbas sa Baybayin ― talaan ng sinaunang alpabetong Filipino ni Dr. Trinidad H. Pardo de Tavera (1884) -- nailathala sa Lausanne, Germany at El sánscrito en la lengua tagala noong 1887). p.54/55 ― Arte de la Lengua Tagala -- ni Padre Sebastian Totanes (1745) ― Estatutos y Ordenaciones ng Franciscano (1726) ― Vocabulario de Lengua Tagala -- ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613) ― Vocabulario de Lengua Tagala -nina Padre Noceda-San Lucar (1754) ― Escuela Municipal de Instrucción Primaria de Quiapo (1887). ― “BANAYAR” sa Morong, Rizal p.60/61 ― Aklat-talaan ng Binyag sa Simbahan ng Taytay (1864); mananahi, binibini karga sa hamaka, at patrong San Juan sa parada at prusisyon ng esta p.62 ― drone screen grab -- ni Limwel Miranda (14 April 2017) ― tekstong Baybayin ng “Taytay” p.63 ― mapa ng ruta ng misyon ni Padre de Plasencia p.64 ― lumang Simbahan ng Taytay -- ni A y. Isidro Sanvictores Sr. ― mapa ng mga bayan-bayan sa palibot ng Laguna de Bay; ang dating distrito ng Morong na kinabibilangan ng Taytay; probinsiya ng Rizal ngayon. p.65 ― kampanyang pamamayapa ni Salcedo sa Cainta -- pinta ni Jack of Artes, 26 Okt. 2010 p.56/57 ― grapiko – ni J. Fernandez ― unang simbahan ng Nuestra Señora de Candelaria, sa bundok ng Mabitac (1616) -- mula sa OFM ArchivesPhilippines p.66 ― larawan ng Nuestra Señora dela Luz ng Simbahan ng Cainta -- pinta ni Fernando Amorsolo p.58/59 ― Aba guinoong Maria -- pahina mula sa Doctrina Christiana -- ni Padre Juan de Plasencia ― Birheng Maria sa Prayer Garden ng Parokya -- ni Jocel Sunga ― Librong Pag-aaralan ng manga tagalog nang uicang Kastila (1610) -ni Tomas Pinpin ― Libro a nai suratan amin ti bagas ti Doctrina Cristiana (Ilocano) -- ni Cardinal Roberto Francesco Belarmino, 1621 ― Arte y Reglas dela Lengua ni Padre Francisco de San Joseph (1610) -inimprenta ni Tomas Pinpin p.69 ― Altar ng dambana ng Birhen ng Antipolo -- file photo ng Diosesis ng Antipolo ― nasirang Simbahan ng Parokya ni San Juan Bautista, Taytay p.68 ― Simbahan ng Majayjay -- OFM Archives-Philippines p.70 ― Simbahan ng Lumbang -- OFM Archives-Philippines p.71 ― Simbahan ng Taytay -- ni Nick Esmejarda ― Simbahan ng Nagcarlan -- guhit ni Noel Bueza p.72 ― Simbahan ng Longos (1669) at patrong San Juan Bautista -- ni Herlene Somook 99 ― ang imahen ni St. Michael the Archangel sa Simbahan-Basilika Menor ng Tayabas (1590) p.73 ― “Misa at Pagbabasbas para sa Katarungan at Kaligtasan” sa Tikling, ang killer Junction sa Taytay (Enero 2012) -- ni Nick Esmejarda p.74/75 ― mga taga-Taytay bumisita sa Simbahan ng Liliw -- ni Mark Carlo Mateo Gervacio/SJB-Taytay Kursillo Team ― Historical Marker ng Simbahan ng Liliw at ang awtor -- ni Herlene Somook p.76/77 ― stained glass sa Simbahan ng Taytay -- ni Nick Esmejarda ― “Buhay ni San Juan Bautista”-likhang-sining ni Godofredo Zapanta, ang pambansa at internasyunal na premyadong artist ng Taytay p.78 ― kampanang Franciscano (1880) na naisalba sa pambobomba ng mga tropang Amerikano, nasa pag-iingat ng Simbahan ng Taytay; kaugnay ng istoryang “Bajo la campana” -“Taytay ni Juan” website ― Underground Cemetery at Chapel, Nagcarlan -- ni Herlene Somook p.79 ― grapiko ng icon at historical Marker ng Taytay -- ni J. Fernandez p.80 ― lumang Municipio, Taytayeño Ancestral Home, at monumento ni Dr. Jose Rizal ― bagong Municipio -- mula sa Taytay.gov.ph p.82-83 ― street dancing sa fiesta grand parade p.84-85 ― prusisyon ng basaan pagkatapos ng Banal na Misa 100 p.86-87 ― Lakbay-Pananampalataya, ang unang nailathalang aklat pangkasaysayan ng Parokya at bayan ng Taytay (13 Sept. 2013) p.88-89 ― Prusisyon ng Viernes Santo -ni Reniel Dueños Zapanta p.90-91 ― (Birheng Dolores), at Living Rosary -- ni Nick Esmejarda p.92-93 ― Altar /Retablo ng Parokya -- ni Analyn delos Santos/AJN Bugoy Cofradia p.94 ― Tabernacle -- ni Herlene Somook Back cover ― naisalbang kampana ng Simbahan ng Taytay sa pambobomba ng Kano noong World War II; kampana ng Parokya sa panahon ni Padre Lupo Dumandan (1926) -- ni Nick Esmejarda ― “Krus ng Buhay” protesta ng mga parokyano ng Taytay laban sa Reproductive Health Bill (Kuwaresma, 2010) -- ni Roy Sanggalang Appendix Position Paper 24th of JUNE 1579: THE FOUNDING DAY OF TAYTAY ABSTRACT: This paper comes to present a historic matter of utmost and foremost signicance: the founding day of the town of Taytay, now a rst class municipality of the Province of Rizal, Republic of the Philippines. The aforesaid town came into being four hundred thirty-ve (435) years ago as of this date of presentation. True to its meaning, "Taytay" proved to be the "bridge" of civilization and Christianization of the eastern side of Laguna Lake—of what is now the provinces of Rizal and half of Laguna. Taytay was even founded earlier than Antipolo City, Rizal Province's current seat of Capitolio and Diocese. However, Taytay and its townspeople had failed and continue to fail, in commemorating and celebrating such a signicant occasion simply by having no recognized foundation date, to begin with. In effect, the town and people are denied of their rich heritage, history, and identity, as Christians, Filipinos, and Taytayeños. Henceforth, the foundation date is hereby presented for everyone's favorable attention and appreciation. Accordingly, this may serve the aid of passing a resolution and/or enacting an ordinance recognizing the 24th day of June 1579 as Taytay's foundation date. [Tunghayan ang buong nilalaman sa Taytay ni Juan website.] http://taytaynijuan.me/blog/2017/12/25/taytay-rizal-founded/ Ang May-akda Jose "Ding" Aguinaldo Fernandez Author : "Lakbay-Pananampalataya – Parokya ni San Juan Bautista – Taytay"; 15 September 2013 Blog site/s : "Taytay ni Juan", "Lakbay Taytay" and "Kislap-Pintig" Creator-Publisher : "lolaana88" YouTube Channel e-Publisher-Editor/Writer : "Espiritu at Buhay" newsletter e-Publisher-Editor/Writer : ARISE Bulletin Couple-coordinator : ProLife (Family and Life Apostolate), St. John the Baptist Parish (SJBP) Worker : Basic Ecclesial Communities, St. John the Baptist Parish (SJBP) Past: Art Director: Proprint, Philippine Agenda, Philippine News and Features (PNF) Lecturer: Center for Advocacy Communication Services (CACS) Chair: Ad hoc Committee, Alliance of Rizaleños for Integrity and Social Enlightenment (ARISE!) Human rights advocate Artist for BALAY Rehabilitation Center, Inc. Freelance advertising and publishing Artist 101 ‘ Ang Simbahan ay isang panlipunang realidad, isang puwersang nagpapasulong ng ating kasaysayan... Ang Diyos ang layunin ng lahat ng kasaysayan ng tao, ang tagpuan ng mga mithiin ng kasaysayan at sibilisasyon, at ang katuparan ng lahat ng adhikain. Gaudium et spes ‘ Pastoral Constitution on the Church in the modern world (#44, #45) --Pope Paul VI, 7 December 1965