Uşak Sürmecik Paleolitik Kazısı-2016

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 39. KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT 22-26 MAYIS 2017 BURSA i .................................................................................................................. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 178/2 Kültür Varlikları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 3551/2 YAYINA HAZIRLAYAN Dr. Adil ÖZME 22-26 Mayıs 2017 tarihlerinde gerçekleştirilen 39. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Kapak ve Uygulama Yakup Şahiner, Mehmet Esen, Sibel Gök Kapak Resmi: Aygün Meriç, İznik Roma Tiyatrosu ISN: 1017-7655 Kapak Resmi : Aygün MERİÇ İznik Roma Tiyatrosu Basım Yeri : Star Matbaacılık / BURSA 0224 249 33 20 Sertifika No : 15366 ii .................................................................................................................. 39. ULUSLARARASI KAZI, ARAŞTIRMA VE ARKEOMETRİ SEMPOZYUMU BİLİM KURULU SCIENTIFIC COMMITTEE OF 39th INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF EXCAVATIONS, SURVEYS AND ARCHAEOMETRY Prof. Dr. Yusuf ULCAY Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN Prof. Dr. Charles Brian ROSE Prof. Dr. Mehmet ÖZDOĞAN Prof. Dr. Havva İŞKAN IŞIK Prof. Dr. Hakkı ACUN Prof. Dr. İ. Hakan MERT Prof. Dr. Berna ALPAGUT Prof. Dr. Nicholas D. CAHILL Prof. Dr. Aziz NOVRUZLU Prof. Dr. Marcella FRANGIPANE Prof. Dr. Miroslav NOVAK Prof. Dr. Douglas BAIRD Doç. Dr. Derya ŞAHİN Doç. Dr. Necmi KARUL Doç. Dr. Aygün EKİN MERİÇ Yrd. Doç. Dr. V. Belgin DEMİRSAR ARLI Yrd. Doç. Dr. Filiz İNANAN ................................................................................................................ iii YAYIN KURALLARI Göndereceğiniz bildiri metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak gönderilmesi, kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması açısından önem taşımaktadır. Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa düzeni esas alınarak; Yazıların A4 kağıda, üstten 5.5 cm. alttan 5 cm. soldan 4.5 cm. sağdan 3 cm. lik bir boşluk bırakılarak, 10 punto ile, bir satır aralığı olacak şekilde, Times New Roman fontu ile en fazla 10 sayfa yazılmalı, * Başlık 14 punto, büyük harf ve bold olacak şekilde yazılmalı, * Metinde ana başlıklar büyük harflerle ve italik, alt başlıklar, baş harfleri büyük ve italik olarak yazılmalı, * Metin içinde geçen yabancı sözcük ve terimler, örneğin ‚in-situ‛ italik olarak yazılmalı, * Metin içinde Milattan Önce gibi çok alışılagelmiş kısaltmalar dışında kısaltma kullanılmamalı, Milattan Önce ve sonra kısaltması: M.Ö., M.S. Erken Tunç Çağı: ETÇ olarak kullanılmalıdır. * Bölge adlarının ilk harfleri, aynı şekilde yer, coğrafya ve kurum adlarının ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Örneğin: Doğu Anadolu, Yakın Doğu, Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Dicle Nehri, Ankara Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu gibi. * Ölçü ve ağırlıklar m. cm. mm. lt. gr. şeklinde yazılmalı, * Dipnotların metnin altında ve metin içinde numaraları belirtilerek, 8 puntoda yazılmalı, * Dipnot ve kaynakçada (bibliyografya) kitap ve dergi isimleri italik yazılmalı, * Harita, çizim ve resimler 15 adetten fazla olmamalı, fotoğraflar JPG veya TlFF olarak gönderilmeli, gönderilen resimlerin çözünürlüğünün en az 300 pixel/ınch olmalı, * Çizimlere (Çizim: 1), resimlere (Resim: 1), haritalara (Harita: 1) olarak alt yazı yazılmalı ve kesinlikle levha sistemi kullanılmamalı, * Yayım için telif anlaşması gerektiren Googleearth gibi görseller kullanılmamalı, * Bildirilere, ilk sayfanın altında, dipnotlardan önce bütün yazarların mutlaka isim, unvan, e-mail ve yazışma adresi yazılmalıdır. * Yayınlanacak bildiri sayışının artması, kitapların zamanında basımını güçleştirdiğinden, bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geç 1 Ağustos tarihine kadar, yayı[email protected] e-mail adresine gönderilmesi gerekmektedir. Yayın kurallarına uymayan ve geç gönderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmayacaktır. iv .................................................................................................................. PUBLICATION INSTRUCTIONS The papers presented in the International Symposium of Excavations, Surveys and Archaeometry will be published as before. In order to complete a high-quality print in time, we kindly request you to send the paper texts in the format specified below: 1. Texts should be written in 10 pages on A4 paper, with Times New Roman and 10 type size within a space of 13.5x19 cm. Line spacing should be 10 points. 2. Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space. Main headings should be written with capitals, subheadings with lower letters. Both types of headings should be written in italics. 3. Footnotes should be placed at the bottom of the pages, with their numbers indicated in the text. Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points. 4. Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics. 5. Total number of drawings and photos should not exceed 15. Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file. 6. Captions should be added to drawings (Drawing: <<<), photos (Photo: <<<) and maps (Map: <<<). Plate system should not be used. 7. Authors must indicate their names, titles and contact information in their papers. 8. Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical. Otherwise the digital version will be considered default. As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time, papers should either be submitted during the symposium or sent to [email protected] until the 1st of August. The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account. ................................................................................................................ v İÇİNDEKİLER Engin AKDENĠZ, Aydın ERÖN, Y. Selim KAYA 2016 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı ...................................1 Ertekin M. DOKSANALTI, Ġbrahim KARAOĞLAN, Erdoğan ASLAN, Ġ. Mete MĠMĠROĞLU, L. Ufuk ERDOĞAN, D.Ozan TOZLUCA Knidos Kazı ve AraĢtırmaları: 2016 ...................................................................................15 Nedim DERVĠġOĞLU, Fatih ERHAN Magarsus Kazısı 2016 Yılı ÇalıĢmaları .............................................................................45 Enver SAĞIR, Mustafa METĠN, Okan CĠNEMRE Juliopolis Nekropolü Kurtarma Kazısı ve 2016 Yılı ÇalıĢmaları ........................................59 Hatice PAMĠR Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı 2016 .......................................................................75 Ömer ÇELĠK Erzin – Ġssos (Epiphaneia) Antik Kent Kazısı ...................................................................89 Ömer ÖZYĠĞĠT 2016 Yılı Phokaia Kazı ÇalıĢmaları .................................................................................111 Havva ĠġKAN Patara 2016 Kazı ve Koruma ÇalıĢmaları .......................................................................129 Rüstem ASLAN, Fecri POLAT Troia Örenyeri 2016 Yılı Kazı ÇalıĢmaları .......................................................................145 ġengül Dilek FUL, Murat TEKĠN, Emine Saka AKIN 2016 Yılı Sebastopolis Antik Kenti Kazı ÇalıĢmaları .......................................................165 Mustafa DEMĠREL, Nevzat ÇEVĠK Lyrboton Kome Kazısı Ġlk Sezon -2016-ÇalıĢmaları........................................................175 Nevzat ÇEVĠK, S. BULUT, Ç.A. AYGÜN, Ö. ÇÖMEZOĞLU UZBEK Myra – Andriake 2016 .....................................................................................................189 Latife SUMMERER Pompeiopolis (Paflagonya) 2016 Yılı Kazı Sonuçları ......................................................205 K. Serdar GĠRGĠNER, Özlem OYMAN-GĠRGĠNER, M. Furkan TUFAN, Ayça GERÇEK, Hakan GERÇEK 2016 Yılı Tatarlı Höyük Kazısı .........................................................................................229 vi .................................................................................................................. Ali Umut TÜRKCAN 2016 EskiĢehir (Ġnönü), KanlıtaĢ Höyük Kazı ÇalıĢmaları ...............................................243 Roland R.R. SMITH Aphrodisias 2016 ............................................................................................................263 Aygün EKĠN MERĠÇ, Ali Kazım ÖZ, Nezihat KÖġKLÜK KAYA, Fatih Hakan KAYA, Nihal KARDORUK Ġznik Roma Tiyatrosu 2016 Yılı Kazı ve Restorasyon ÇalıĢmaları ..................................285 Ahmet Cem ERKMAN, ġakir Önder ÖZKURT, Yarenkür ALKAN Kurutlu Kazısı (2016) ......................................................................................................301 Emel ERTEN, Murat ÖZYILDIRIM, Tuna AKÇAY Mersin Silifke Olba Kazıları: 2016 Dönemi ÇalıĢmaları...................................................309 CoĢkun ÖZGÜNEL, Turan TAKAOĞLU, Davut KAPLAN, Tayyar GÜRDAL, Abdulkadir ÖZDEMĠR 2014-2016 Yılı Gülpınar Kazıları (35-37.Yıl) ...................................................................321 Armağan ERKANAL, Rıza TUNCEL, Beyza GÜLMEZ, Gizem ALPARSLAN 2016 Yılı Panaztepe Kazısı Sonuçları .............................................................................347 Yılmaz AKKAN, Aslı SARAÇOĞLU Tralleis 2016 Yılı Kazı ve Restorasyon ÇalıĢmaları ........................................................367 ġerif SÖYLER, Harun TAġKIRAN, Rainer M. CZICHON, Kadriye ÖZÇELĠK, Selahattin POLAT, Mehmet Ali YILMAZ, EĢref ERBĠL, Müberra TÜRKER, Davut DAĞCI UĢak Banaz Sürmecik Paleolitik Kazısı-2016 .................................................................381 Erksin GÜLEÇ, Ġsmail ÖZER, AyĢen AÇIKKOL YILDIRIM, Mehmet SAĞIR, Ġsmail BAYKARA, Serkan ġAHĠN 2016 Yılı Üçağızlı Mağarası Kazısı .................................................................................392 Aytaç COġKUN Zerzevan Kalesi 2016 Yılı Kazı ÇalıĢmaları ....................................................................405 Akın ERSOY, Sarp ALATEPELĠ Antik Smyrna/Ġzmir, 2016 ................................................................................................423 Hüseyin Sabri ALANYALI, FeriĢtah SOYKAL-ALANYALI, Hasibe ĠSLAM AKAT, Ġbrahim Hakan MERT Side 2016 Yılı ÇalıĢmaları ...............................................................................................443 Mihriban ÖZBAġARAN, GüneĢ DURU AĢıklı Höyük’te Ġlk YerleĢim, En Eski Topluluk ve YaĢam ...............................................477 ................................................................................................................ vii Kimiyoshi MATSUMURA, Elif BAġTÜRK Büklükale Kazıları 2016 ..................................................................................................489 Serdar AYBEK, Onur GÜLBAY, Burak ARSLAN, Yılmaz BALIM 2016 Yılı Metropolis Arkeolojik AraĢtırmaları ..................................................................501 Oktay DUMANKAYA Germanicia 2016 Yılı Kazısı ............................................................................................515 Aslı ÖZYAR, Elif ÜNLÜ Tarsus-Gözlükule Kazıları 2016 Yılı ÇalıĢmaları ............................................................525 Demet KARA, Murat AKAR Hatay Arkeoloji Müzesi Altınözü Toprakhisar Höyük Kurtarma Kazısı 2016 Yılı ÇalıĢmaları .......................................................................................................539 Zeliha DEMĠREL GÖKALP, A. Ceren EREL, Hasan YILMAZYAġAR 2016 Yılı Amorium Kazısı ................................................................................................557 S. Yücel ġENYURT, Atakan AKÇAY Ovoören 2015-2016 Yılı Kazıları .....................................................................................571 Hatice ERGÜRER, Roberta CASAGRANDE, Lorenzo CASTELLANO, Marco DE PIETRI, Nancy HIGHCOCK, Andrea TRAMERI, Lorenzo D’ALFONSO Excavations at Kınık Höyük 2016 / 2016 Yılı Kınık Höyük Kazıları .................................587 viii .................................................................................................................. UŞAK BANAZ SÜRMECİK PALEOLİTİK KAZISI-2016 Şerif SÖYLER* Harun TAŞKIRAN Rainer M. CZICHON Kadriye ÖZÇELİK Selahattin POLAT Mehmet Ali YILMAZ Eşref ERBİL Müberra TÜRKER Davut DAĞCI GİRİŞ Türkiye’de son yıllarda yapılan en önemli arkeolojik keşiflerden biri Banaz (Uşak) Sürmecik’te saptanan Paleolitik açık hava yerleşimidir. Bir çimento firmasının maden arama çalışmaları sırasında tesadüfen bulunan bu yer gerek Ege Bölgesi’nin gerekse Uşak çevresinin şimdiye dek çok da iyi bilinmeyen Paleolitik Çağına büyük katkılar sağlayacak niteliktedir. Bu keşfin bizleri hem sevindiren hem de üzen bir yanı bulunmaktadır. Aktüel yüzeyden yaklaşık 7-7,5 m. derinlikte ve nerdeyse 5 m. kalınlığındaki bir traverten oluşumunun altında keşfedilen bu Paleolitik açık hava yerleşimi* Şerif SÖYLER, Uşak Müzesi Müdür Vekili, Uşak/TÜRKİYE. Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı, Ankara/TÜRKİYE. Prof. Dr. Rainer M. CZICHON, Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Uşak/TÜRKİYE. Doç. Dr. Kadriye ÖZÇELİK, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı, Ankara/TÜRKİYE. Yrd. Doç.Dr. Selahattin POLAT, Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü Uşak/TÜRKİYE. Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali YILMAZ, Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Uşak/TÜRKİYE. Arş.Gör. Eşref ERBİL, Mardin Artuklu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Mardin/TÜRKİYE. Müberra TÜRKER, Sanat Tarihçi, Uşak Müzesi, Uşak/TÜRKİYE. Davut DAĞCI, Arkeolog, Uşak Müzesi, Uşak/TÜRKİYE. nin, alanda çimento firmasının faaliyetleri olmadan saptanması mümkün olamazdı. Bu işin sevindirici yanı iken içinde in-situ fauna kalıntılarının ve yontmataş aletlerin bulunduğu arkeolojik tabakaların maden çıkarma çalışmaları sırasında tamamen darmadağın edilmesi ve çevreye dağıtılması ise işin üzücü yanı olmuştur. PALEOLİTİK ÇAĞ AÇISINDAN EGE BÖLGESİ VE UŞAK Bu keşfin öneminin anlaşılabilmesi için öncelikle Ege Bölgesi’ne daha sonra Uşak çevresine Paleolitik Çağ açısından bir göz atmakta yarar vardır. 2000’li yıllara kadar Ege Bölgesi Paleolitik Çağ açısından Türkiye’nin en fakir, en az bilinen ve en az araştırılan bölgesidir. Bölgenin ilk Paleolitik buluntuları 1963 ve 1964 yıllarında Yüksel Emekli tarafından İzmir çevresinde bulunan 2 adet el baltasıdır. Bu buluntular Ş.A. Kansu tarafından Alt Paleolitik Döneme bağlanmıştır1. 1969 yılında Kula civarındaki volkan külleri üzerinde M.T.A. tarafından saptanan ve günümüzden 13.000 yıl öncesine tarihlenen fosil insan ayak izleri ise2 bölgedeki insan faaliyetlerinin Paleolitik Çağ sonrasında da devam ettiğini göstermesi bakımından önemlidir. Yukarıda bahsedilenler dışında Paleolitik açıdan fazla bir şey bilinmeyen Ege Bölgesi’nde, Yüksel Emekli’nin 1963 yılında bulduğu ilk buluntudan 25 yıl sonra Turan Efe Kütahya Domaniç’te Alt ve Orta Paleolitik Döneme ait yontmataş aletler bulmuştur3. Efe’nin bu tespitleriyle birlikte Ege Bölgesi’nin Paleolitik Çağ açısından görünümü yavaş yavaş değişmeye başlamıştır. Ege Bölgesi’nin Paleolitik Çağı açısından önemli keşiflerden biri 2002 yılında yapılmıştır. Denizli Kocabaş’ta travertenler içinde bulunan Homo erectus insanına ait kafatası parçası, Prof. Dr. M. Cihat Alçiçek tarafından bilim dünyasına tanıtılmış ve yapılan son yaşlandırma çalışmalarıyla da 1.200.000 yıl öncesine tarihlenmiştir4. Ege Bölgesi’ndeki ilk Paleolitik buluntudan yaklaşık 40 yıl sonra saptanan bu önemli keşif bölgenin Paleolitik potansiyelini birden yükseltmiş ve dünyanın gözünün bir anda bu bölgeye çevrilmesine neden olmuştur. 1 2 3 4 Kansu 1963; 1969. Arpat 1976; Tekkaya 1976. Efe 1990 Lebatard ve diğ., 2014. 382 .................................................................................................................. Bölgenin Paleolitik Çağına ilişkin bir diğer buluntu 2009 yılında Afyonkarahisar İli çevresinde bulunmuştur5. Bu önemli buluntu İhsaniye İlçesi, Demirli Köyü sınırları içinde yer alan Menekşe Kayalar Mevkii’ndeki Frig kutsal alanının ölçüm, çizim ve dijital fotoğraflama çalışmaları sırasında tesadüfen bulunan Alt Paleolitik Döneme ait bir (el baltası) iki yüzeyli alettir6. 2014 yılı Ege Bölgesi’nin Paleolitik Çağı açısından oldukça verimli olmuştur. Önce Newcastle Üniversitesi’nden Prof. Darrel Maddy başkanlığında jeomorfolojik ve jeolojik amaçlı bilimsel araştırmalar yapan uluslararası bir ekip, 2014 yılında Gediz Nehri’nin T11 olarak isimlendirilen en eski sekisinde, Paleolitik Çağa ait bir yontmataş alet bulmuş ve kuvarsitten yapılan bu aletin yaşının 1.200.000 yıl öncesine ait olduğunu belirtmişlerdir7. Sonra B. Dinçer tarafından Kütahya İli, Aslanapa İlçesi Kureyşler Köyü’nde yapımı süren Kureyşler Barajı’nın etkileşim alanında yapılan Paleolitik Çağ yüzey araştırması, Orta Paleolitik Döneme ait çok sayıda yontmataş aletin toplandığı 9 buluntu yerinin saptanmasını sağlamıştır8. Aynı yıl Denizli çevresinde Doç. Dr. Kadriye Özçelik tarafından Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması başlatılmıştır. Bu yüzey araştırması sırasında da Alt ve Orta Paleolitik dönemlere ait iki yüzeyli aletler ve yonga aletler bulunmuştur9. Buluntuların bir kısmının bölgede daha önceden saptanan Homo erectus kalıntısını materyal kültür açısından desteklemesi önemlidir. Ege Bölgesi’ndeki ilk Paleolitik buluntudan tam 52 yıl sonra andezit bir iki yüzeyli aletin bulunduğu en son çalışma ise 2015 yılında yapılan Karaburun arkeolojik yüzey araştırması projesidir10. Söz konusu bu alet gerek aynı alanda 1963 yılında bulunan ilk örneği desteklemesi gerek Anadolu’nun en batı ucunda iki yüzeyli alet teknolojisinin varlığını göstermesi ve gerekse Paleolitik dönemlerde Anadolu ve Balkan Yarımadası arasında olası kültürel bağlantıların kurulması açısından oldukça önem arz etmektedir. 5 6 7 8 9 10 Taşkıran ve Taşkıran 2011. Frig dönemi araştırmalarını sürdürürken bu iki yüzeyli aleti bulan ve bana haber veren, kendisini çok erken bir yaşta kaybettiğimiz sevgili meslektaşım, arkadaşım Prof. Dr. Taciser Sivas’ı rahmetle ve saygıyla anıyorum. Maddy ve diğ., 2015. Dinçer 2015. Özçelik ve diğ., 2016 Çilingiroğlu ve diğ., 2016. ................................................................................................................ 383 Görüldüğü gibi 2000’li yıllarda artan araştırmalarla Paleolitik Çağ buluntuları açısından Ege Bölgesi’nin olumsuz görüntüsü yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlamıştır. Sistemli ve amaçlı yüzey araştırmaları yapıldıkça ve çoğaldıkça Ege Bölgesi’nde Paleolitik buluntu yerlerinin sayısının artacağı kesindir. Söz konusu araştırmalar sonucu Uşak İli’nin çevresindeki tüm illerde Paleolitik Çağa ilişkin yontmataş buluntular elde edilmiştir. Ege Bölgesi’nin bu genel görüntüsüne tam bir tezat oluşturan Uşak’ta 2016 yılına kadar Paleolitik Çağ ile ilgili en ufak bir bilgi yoktu. Her ne kadar günümüze değin Uşak İli ve çevresinde yapılan araştırmalar bulunmakta ise de yapılan bu araştırmaların Paleolitik Çağ ile ilgili olmadığı anlaşılmaktadır11. Yapılan araştırmalar ise Uşak İli’ndeki en eski iskânın Erken Bronz Devrine kadar inebildiğini göstermektedir. Bununla birlikte şüpheli de olsa bazı buluntuların Geç Neolitik Dönemi işaret ettiği belirtilmektedir. BANAZ (UŞAK) SÜRMECİK PALEOLİTİK YERLEŞİMİ Ege Bölge’sinin Paleolitik Çağına ait en önemli buluntu yeri, Uşak İli, Banaz İlçesi, Kızılcaören Köyü’nün 2.5 km. güneybatısında, yöre halkının Sürmecik (Uyuz) Hamamı olarak nitelendirdiği 1/25.000 ölçekli topografya haritası Uşak K23-d2 paftasında İçmeler Mevkii olarak geçen alanda tespit edilmiştir. Söz konusu Paleolitik açık hava konaklama yeri Uşak seramik fabrikasının yaklaşık 500-600 m. kuzeybatısında yer almaktadır. Paleolitik yontmataş aletler ile fauna kalıntılarının bulunduğu bu alan, Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Selahattin Polat tarafından saptanmıştır12. Alan çeşitli yönlerdeki faylardan dolayı bol kırıklı bir yapıya sahiptir. Bu yüzden termal suların yoğun olarak çıktığı bu çevrede, sıcak sular traverten katmanlarını oluşturmuştur. Bu oluşumlar genelde büyüklü küçüklü traverten konileri ya da traverten sırtları şeklinde depolanmışlardır. Çevrede yer alan çok sayıdaki traverten konilerinden alınan karot örneklerine ve traverten sırtlarının enine kesitlerine bakıldığında üst kısımda traverten (CaCO2) katmanların, alt kısımda ise limonit ve hematit tabakaların olduğu görülmektedir. Travertenlerin kalınlığı yer yer 4,5-5 metreyi bulmaktadır. 11 12 Uşak İli ve çevresinde yapılan araştırmalar için Prof. Dr. Özdemir Koçak, Yrd. Doç. Dr. Harun Oy, Mehmet Ali Yılmaz ve Münteha Dinç’in çalışmalarına bakılabilir. Son yılların en önemli Paleolitik keşfine imza atan Selahattin Polat’a ne kadar teşekkür etsek azdır. 384 .................................................................................................................. Alt kısımdaki yine termal suların oluşturduğu limonit depolar içinde kalınlığı 30 cm.yi bulan bir kil tabakası bulunmaktadır. Bu kil tabakasının içinde ise Paleolitik Çağa ait yontmataş aletler ve fauna kalıntıları karışık olarak ele geçirilmektedir. Olasılıkla yontmataş aletlerin ve kemik-diş kalıntılarının bulunduğu alan bir bataklık ya da göl kenarı yerleşimi ya da kamp alanı olmalıdır. Yrd. Doç. Dr. Selahattin Polat’ın Uşak Müzesi’ne ve Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Rainer M. Czichon’a haber vermesi üzerine alandaki ilk keşif 6.11.2015 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Uşak Müze Müdürü Sabiha Pazarcı, Arkeolog Sadık Doğan, Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. S. Polat ve Arkeoloji Bölüm Öğretim Üyesi Prof. Dr. Rainer M. Czichon ile birlikte Sürmecik’teki maden sahasına gidilmiş ve yontmataş aletlerden örnekler toplanmış ayrıca buluntuların ve buluntu yerinin fotoğrafları çekilmiştir. Bu ilk toplanan yüzey buluntuları Uşak Müzesi’ne teslim ediliştir. Daha sonra Prof. Dr. Rainer M. Czichon, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. H. Taşkıran ile temasa geçerek taş buluntuların fotoğraflarını göndermiştir. Taşkıran’ın buluntuları önemsemesi üzerine Sürmecik sahasında 21-22 Kasım 2015 tarihlerinde tekrar bir keşif gezisi daha yapılmıştır. Bu keşif gezisine Uşak Müze Müdürü Sabiha Pazarcı, Arkeolog Sadık Doğan, Ankara Üniversitesi, D.T.C.F, Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı öğretim üyeleri Prof. Dr. H. Taşkıran, Doç. Dr. K. Özçelik, araştırma görevlileri Y. Aydın ve E. Erbil, Uşak Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. R. M. Czichon, Doç. Dr. B. Can ve Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. S. Polat’den oluşan bir ekip katılmıştır. Bu keşif gezisi sırasında da derinliği 5-8 m. arasında değişen ve yaklaşık 150x140 m. ölçülerindeki bir çukur alan içinde çok sayıda yontmataş alet ele geçirilmiştir. Aynı zamanda söz konusu alanda büyük bir toprak yığın kaldırılmış olmasına rağmen orta bölümde 10x8 m. ölçülerinde ve 3 m. yüksekliğinde çok fazla tahrip edilmemiş bir kum tepeciği görülmüştür. Bu tepecikte in-situ çok sayıda yontmataş alet ve kemik gözlemlenmiştir. Alanda yapılan bu son inceleme ile Sürmecik’te, özellikle de kum tepeciğinde acilen bir kurtarma kazısı yapılmasına karar verilmiş ve durum ayrıntılı bir raporla Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bildirilmiştir. KVMGM’nün 11.04.2016 tarih ve 68779 sayılı yazısı ile Uşak Müze Müdürlüğü başkanlığında bir kurtarma kazısı yapılmasına izin verilmiştir. ................................................................................................................ 385 2016 YILI BANAZ SÜRMECİK PALEOLİTİK KURTARMA KAZISI Uşak Müze Müdürlüğü başkanlığında yapılan Sürmecik Paleolitik kurtarma kazısı 05.06.2016-02.07.2016 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir13. Uşak İli’nde ilk kez böyle bir kazı gerçekleştirildiği için kazı çalışmaları oldukça ilgiyle karşılanmıştır14. Kazı çalışmaları yazarlardan başka 1 arkeolog, Uşak Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden 6 öğrenci ve 8 işçi ile yürütülmüştür15. Maalesef ilk planda kazı çalışmalarını başlatmayı düşündüğümüz kum tepeciğinin tamamı iş makinesi ile ortadan kaldırılmış ve tüm malzeme alana dağıtılmış olarak bulunmuştur. Kazı çalışmalarına başlamadan önce alanda Prof. Dr. Rainer M. Czichon ve Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Yılmaz’ın katkılarıyla bir karelaj çalışması yapılmış ve yaklaşık 1250 m 2’lik bir alanda 5x5 m. boyutlarında 43 açma oluşturulmuştur. Kazı çalışmaları bu 43 açmanın sadece 17 tanesinde yüzey toplaması ve kazılar şeklinde gerçekleştirilmiştir. Kazı çalışmaları sırasında kazılan tüm toprak 1 cm.lik eleklerle elenmiş ve bulunan tüm yontmataş malzeme alana getirilen bir su tankeri yardımıyla yıkamaya tabi tutulmuştur. Buluntular açmalarına göre markajlanarak ve tasnif edilerek kapaklı plastik saklama kaplarına konulmuş ve Uşak Müzesi’ne taşınmıştır. 2016 yılı kazıları sonucu elde edilen yontmataş buluntu topluluğu 51.115 parçadan oluşmaktadır. Yontmataş malzemenin yapımında çok çeşitli kayaç türlerinin kullanıldığı görülmüştür. Ancak bunlar içinde göze çarpanlar çakmaktaşı, radyolarit, kalsedon ve kuvarsittir. Bu hammaddelerin kaynakları konusunda yaptığımız ön çalışma, bunların bir kısmının yakın çevreden tedarik edildiğini göstermektedir. Ancak hammadde kaynaklarıyla ilgili daha ayrıntılı çalışmaların yapılması planlanmıştır. 13 14 15 Sürmecik kurtarma kazısı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleri ve Dösim Müdürlüğü’nün parasal desteğiyle yürütülmüştür. Her iki kurumun yetkili ve ilgililerine teşekkür ediyoruz. Ayrıca 2016 SOSB012 numaralı BAP projesi ile kazıya destek veren Uşak Üniversitesi Rektörlüğü’ne de sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kazımızı bizzat yerinde gelerek ziyaret eden ve bilgi alan Uşak Valisi Sayın Ahmet Okur’a maddi ve manevi destekleri için ne kadar teşekkür etsek azdır. Ayrıca kazımıza desteklerini esirgemeyen İl Kültür ve Turizm Müdürü Sayın Şerif Arıtürk’e, Banaz kaymakamı Sayın Muzaffer Şahiner’e, Banaz İlçe Eğitim Müdürü Sayın Ramazan Koca’ya ve Uşak Müze Müdürlüğü’nün tüm çalışanlarına teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kazıya Arkeolog İsmet Berkan Erdem’in yanı sıra öğrenciler Gökhan Bayraktar, Vecdi Orhan Arhan, Emine Sürücü, Büşra Özcan, Semi Eren Demir ve Ali Demir ile müze işçileri Hacer Aydın, Burak Üşenmez, Güven Danacı katılmışlardır. Kendilerine özverili ve titiz çalışmalarından dolayı teşekkürlerimizi sunuyoruz. 386 .................................................................................................................. Yontmataş buluntu topluluğuna teknolojik açıdan bakıldığında gerek yontuk çakıl gerek iki yüzeyli ve gerekse yonga teknolojilerinin bir arada olduğu görülür. Levallois teknolojinin çekirdek, yonga ve uç olarak mükemmel örnekleri vardır. Yine buluntu topluluğuna tipolojik açıdan bakıldığında muazzam bir alet çeşitliliği görülür ki Türkiye’de bu kadar zengin bir tipolojik çeşitlilik gösteren başka bir Paleolitik açık hava buluntu yeri yoktur. Bulunan aletler arasında yer alan tek ve iki yüzden kıyıcılar genelde çeşitli dere çakıllarından üretilmişlerdir. İki yüzeyli aletler (el baltaları) çok sayıda ve çeşitli tiplerde kendilerini gösterirler. Genelde yassı ve yuvarlak çeşitli türlerdeki kuvarsit çakıllar üzerine yapılmışlardır ancak çakmaktaşı ve radyolarit gibi yongalar üzerine yapılmış olanları da vardır. Bunların bir kısmı kısmi iki yüzeylilerdir. Genelde üçgenimsi formlu ve sivri uçlu olan iki yüzeyli aletlerde bir homojenlikten bahsetmek gerekir (Resim: 1). Yontmataş aletler arasında çeşitli kenar kazıyıcılar, özellikle quina tip kenar kazıyıcılar (Resim: 2), ön kazıyıcılar, levallois ve moustérien uçlar (Resim: 3), mekik aletler, dişlemeli aletler, omurgalı rendeler ve şimdiye kadar Anadolu’dan pek aşina olmadığımız yaprak biçimli iki yüzeyli uçlar bulunmaktadır. Aletlerin tipolojik ve teknolojik özellikleri homo neanderthal insanlarının yaşadığı Orta Paleolitik Dönemi ve moustérien kültürü işaret etmektedir. Ancak moustérien kültürün farklı evreleri olduğu açıktır. Çeşitli kenar kazıyıcılar, moustérien uçlar, levallois yonga, uç ve çekirdeklerin olduğu bir klasik moustérien, kalın taşımalıklar üzerine uçlar, dışbükey kenar kazıyıcılar ve dişlemeli aletlerin olduğu bir charentien ve quina tip moustérien ve iki yüzeyli aletlerin olduğu acheuléen gelenekli moustérien evrelerin varlığı anlaşılmaktadır. Aletler üzerindeki tekno-tipolojik incelemeler henüz başlangıç aşamasındadır. Analiz çalışmaları sonuçlandırıldığında daha kesin ve sağlam bilgiler vermek mümkün olacaktır. SONUÇ Kurtarma kazıların yapıldığı Sürmecik Mevkii, büyük bir olasılıkla termal suların Paleolitik Çağda oluşturduğu bir bataklık ya da gölün kenarında kurulmuş bir açık hava yerleşimi olmalıdır. Sürmecik Paleolitik Çağ kurtarma kazısında elde edilen buluntular, şimdiye kadar Ege Bölgesi’nde saptanan en zengin Paleolitik Çağ buluntu topluluğunu oluşturmaktadır. Yüz binlerce yıl boyunca insanların Orta Paleolitik Dönemde kesintisiz bir şekil- ................................................................................................................ 387 de burada yaşadıkları anlaşılmaktadır. Moustérien kültürün tüm evrelerinin bir arada bulunduğu, çok karakteristik ve çok zengin yontmataş materyal ile sergilendiği bir açık hava siti şu ana kadar bilinmemekteydi. Bu durum hem Banaz (Uşak) hem Ege Bölgesi hem de Anadolu için de bir ilktir. Yontmataş buluntuların yanı sıra fosil hayvan kemikleri de görülmektedir. Bunlar içinde at dişleri çoğunluğu oluşturmaktadır. Bununla birlikte çok daha zengin bir fauna ile karşılaşılabilir. Bulunacak fauna kalıntılarıyla Banaz (Uşak) çevresinin Pleistosen Dönemdeki paleo-ekolojik görünümünün bir tasarımını yapmak mümkün olacaktır. Sonuç itibariyle 2016 yılında Sürmecik’te yapılan Paleolitik kurtarma kazısıyla Uşak İli’nin yerleşim tarihi bilinenden çok daha eskiye çekilmiştir ve Uşak Arkeoloji Müzesi’nde muazzam bir Paleolitik koleksiyon oluşmaya başlamıştır. KAYNAKÇA Arpat, E., 1976. ‚İnsan Ayağı İzi Fosilleri: Yitirilen Bir Doğal Anıt‛, Yeryuvarı ve İnsan, Sayı.1/2:3-4. Çilingiroğlu, Ç., Dinçer, B., Uhri, A., Gürbıyık, C., Baykara, İ and C, Çakırlar, 2016. ‚New Palaeolithic and Mesolithic sites in the eastern Aegean: the Karaburun Archaeological Survey Project‛, Antiquity 90/353:1-6. Dinçer, B., 2015. ‚Kureyşler Barajı Gölü Havzasında 2014 Yılı Paleolitik Araştırmalar‛, Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları 2014‛, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara:191210. Efe, T., 1990. ‚1998 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları‛, VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 405-424. Kansu, Ş.A., 1963. Ege (İzmir) Alt Paleolitiğine Ait İlk Not. Belleten XXVII/107:485486. Kansu, Ş.A., 1969. İzmir Dolaylarında Bulunan İkinci Bir Alt Paleolitik Alete Dair Not. Belleten XXXIII/129: 79-80. Lebatard, A., Alçiçek, M.C., Rochette, P., Khatib, S., Vialet, A., Boulbes, N., Bourlès, D.L., Demory, F., Guipert, G., Mayda, S., Titov, V.V., Vidal, L., de Lumley, H., 2014. ‚Dating the Homo erectus bearing travertine from Kocabaş (Denizli, Turkey) at least 1.1 Ma‛, Earth and Planetary Science Letters 390:8-18. Maddy, D., Schreve, D., Demir, T., Veldkamp, A., Wijbrans, J.R., van Gorp, W., van Hinsbergen, D.J.J., Dekkers, M.J., Scaife, R., Schoorl, J.M., Stemerding, C., and T. van der Schriek., 2015. ‚The earliest securely-dated hominin artefact in Anatolia? Quaternary Science Reviews 109:68-75. 388 .................................................................................................................. Özçelik, K., Kartal, G., Fındık, B., 2016. ‚Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması, 2014‛, 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1:377-396. Taşkıran, H ve Z. F. Taşkıran., 2011. ‚İki Yüzeyli Aletlerin Anadolu’daki Dağılımında Yeni Bir Nokta: Afyonkarahisar‛, Prof. Dr. Işın Yalçınkaya’ya Armağan Kitabı. Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara:235-244. Tekkaya, İ., 1976. ‚İnsanlara ait fosil ayak izleri‛, Yeryuvarı ve İnsan, Sayı.1/2:8-10 ................................................................................................................ 389 Resim 1: İki yüzeyli alet 390 .................................................................................................................. Resim 2: Quina tip kenar kazıyıcı Resim 3: Moustérien uç ................................................................................................................ 391