Orta Çağ Tarihi

ORTA ÇAĞ TARİHİ Editör Doç. Dr. Selim Hilmi ÖZKAN Bölüm Yazarları Doç. Dr. Abdullah KAYA • Doç. Dr. Bekir BİÇER • Doç. Dr. Murat KEÇİŞ Yrd. Doç. Dr. Ahmet SAĞLAM • Yrd. Doç. Dr. Emrullah KALELİ Yrd. Doç. Dr. Fatih Mehmet BERK • Yrd. Doç. Dr. Hasan AKYOL Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KAYHAN • Yrd. Doç. Dr. Mehmet AYHAN Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZMANLİ • Yrd. Doç. Dr. Muammer ULUTÜRK Yrd. Doç. Dr. Mustafa AKKUŞ • Yrd. Doç. Dr. Selim KARAKAŞ BÖLÜM YAZARLARI BİRİNCİ KISIM Birinci Bölüm İslamiyet’in Doğuşu ve Hz. Muhammed’in (a.s.) Hayatı Yrd. Doç. Dr. Mehmet AYHAN İkinci Bölüm Hülefa-i Raşidin Dönemi (632-661) Yrd. Doç. Dr. Mustafa AKKUŞ Üçüncü Bölüm Emeviler (661-750) ve Endülüs Emevileri Dönemi (756-1492) Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZMENLİ Dördüncü Bölüm Abbasiler Dönemi (750-1258) Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KAYHAN Beşinci Bölüm İslam Öncesi Türk Dünyası ve Türk Devletleri Yrd. Doç. Dr. Selim KARAKAŞ Altıncı Bölüm Türklerin İslamı Kabulü, İlk Müslüman Türk Devletleri ve Moğollar Doç. Dr. Bekir BİÇER & Yrd. Doç. Dr. Ahmet SAĞLAM Yedinci Bölüm İlk Müslüman Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık Yrd. Doç. Dr. Muammer ULUTÜRK İKİNCİ KISIM Birinci Bölüm Hristiyanlığın Doğuşu ve Yayılması Yrd. Doç. Dr. Hasan AKYOL İkinci Bölüm Kavimler Göçü ve Feodalite Doç. Dr. Murat KEÇİŞ Üçüncü Bölüm Roma İmparatorluğu Yrd. Doç. Dr. Fatih Mehmet BERK Dördüncü Bölüm Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu (330-1453) Doç. Dr. Abdullah KAYA Beşinci Bölüm Haçlı Seferleri ve İslam Dünyası Yrd. Doç. Dr. Emrullah KALELİ İçindekiler Önsöz ........................................................................................................... 15 BİRİNCİ KISIM İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE 1453’E KADAR İSLAM DÜNYASI (571-1453) Birinci Bölüm İslamiyetin Doğuşu ve Hz. Muhamed’in (a.s.) Hayatı ............................. 19 1. Hz. Muhammed’in (a.s.) Doğumu, Çocukluğu ve Yetişmesi ..................19 2. Peygamber Olarak Görevlendirilmesi: Mekke Dönemi...........................22 2.1. Habeşistan’a Hicret .........................................................................................24 2.2. İsra ve Mi’râc Mucizesi ..................................................................................25 3. Medine’ye Hicret: Medine Dönemi ...........................................................28 3.1. Hz. Peygamber’in Medîne’deki Faaliyetleri ..................................................29 3.1.1. Bedir Savaşı .........................................................................................30 3.1.2. Uhud Savaşı ........................................................................................31 3.1.3. Hendek Savaşı .....................................................................................32 3.1.4. Hudeybiye Antlaşması (H 6/M 628).................................................34 3.1.5. Hz. Peygamber’in (a.s.) İslâm’a Davet Mektupları ..........................35 3.1.6. Mekke’nin Fethi 8/630 .......................................................................36 4. Veda Haccı ve Veda Hutbesi ......................................................................38 5. Hz. Peygamber’in (a.s.) Vefatı ...................................................................39 İkinci Bölüm Hülefa-i Raşidin Dönemi (632-661) .......................................................... 43 1. Hz. Ebû Bekir Dönemi (632-634) .............................................................44 1.1. Hz Ebu Bekir’in Hayatı ..................................................................................44 1.2. Hz Ebû Bekir’in Halife Seçilmesi ..................................................................46 1.3. Üsâme Ordusunun Sefere Gönderilmesi......................................................48 6 1.4. Ridde Olayları.................................................................................................49 1.4.1. İrtidad Olayları ve Sebepleri ..............................................................49 1.4.2. Mürtedlerin Kontrol Altına Alınması ...............................................50 1.5. Kur’an-ı Kerim’in Toplanması .......................................................................52 1.6. Hz. Ebû Bekir Dönemi Fetihleri ...................................................................53 1.6.1. Irak Fetihleri .......................................................................................54 1.6.2. Suriye Fetihleri ...................................................................................55 1.7. Hz. Ebû Bekir’in vefatı, Şahsiyeti ve Yönetim Anlayışı ...............................56 1.7.1. Hz. Ebû Bekir’in vefatı .......................................................................56 1.7.2. Hz. Ebû Bekir’in Şahsiyeti..................................................................57 1.7.3. Hz. Ebû Bekir’in Yönetim Anlayışı....................................................60 2. Hz. Ömer Dönemi (634-644) ....................................................................64 2.1. Hz. Ömer’in Hayatı ve Kişiliği ......................................................................64 2.2. Hz. Ömer’in Halife Seçilmesi ........................................................................67 2.3. Hz. Ömer Dönemi Fetihleri ..........................................................................68 2.3.1. Irak-İran Fetihleri ...............................................................................69 2.3.2. Suriye Fetihleri ...................................................................................70 2.3.3. Mısır ve Kuzey Afrika Fetihleri .........................................................72 2.4. Hz. Ömer’in İdari Faaliyetleri .......................................................................73 2.4.1. Vilayetlerin İdaresi Vali ve Diğer Görevliler .....................................73 2.4.2. Yönetim Anlayışı.................................................................................75 2.4.3. Beytülmal.............................................................................................77 2.4.4. Divan Teşkilatı ....................................................................................78 2.4.5. Adalet Teşkilatı....................................................................................80 2.4.6. Eğitim- Öğretim..................................................................................81 2.4.7. Kültür ve Medeniyet ..........................................................................82 2.5. Hz. Ömer’in Şehadeti .....................................................................................83 3. Hz. Osman Dönemi (644-656) ..................................................................84 3.1. Hz. Osman’ın Hayatı, Kişiliği ve Halife Seçilmesi .......................................85 3.1.1. Hz. Osman’ın Hayatı ..........................................................................85 3.1.2. Hz. Osman’ın Kişiliği .........................................................................87 3.1.3. Halife Seçilmesi...................................................................................88 3.2. Hz. Osman Dönemi Fetih Hareketleri .........................................................89 3.2.1. Kuzey ve Doğu Bölgelerdeki Fetihler ...............................................90 3.2.2. Batıdaki Fetihler .................................................................................90 3.2.3. Deniz Seferleri.....................................................................................91 3.3. Kur’an-ı Kerîm’in İstinsahı ............................................................................92 7 3.4. Dâhili Problemler ve İsyan ............................................................................93 3.4.1. İç Huzursuzluğun Sebepleri ..............................................................94 3.4.2. Fitne Hareketleri ve Yatıştırma Çabaları...........................................95 3.4.3. Hz. Osman’a Karşı İsyan Faaliyeti ....................................................98 3.5. Hz. Osman’ın Şehadeti.................................................................................100 4. Hz. Ali Dönemi (656-661) .......................................................................102 4.1. Hz Ali’nin Hayatı, Kişiliği ve Halife Oluşu ................................................102 4.1.1. Hz Ali’nin Hayatı ve Kişiliği ............................................................102 4.1.2. Hilâfete Gelişi....................................................................................105 4.2. Hz. Ali’nin Yönetim Anlayışı ve İlk Faaliyetleri ........................................106 4.3. Cemel Olayı ..................................................................................................107 4.4. Sıffîn Savaşı ve Tahkîm ................................................................................110 4.4.1. Sıffîn’de Karşılaşma ve Çatışma.......................................................110 4.4.2. Tahkim ve Hakem Olayı ..................................................................112 4.5. Hâricîler ve Nehrevân Savaşı.......................................................................114 4.5.1. Hâricîliğin Doğuşu ve Sebepleri ......................................................115 4.5.2. Nehrevân Savaşı................................................................................116 4.6. Hz. Ali’ye Suikast ve Şehit Edilmesi ...........................................................118 4.7. Hz. Hasan’ın Halife Seçilmesi ve Hilafetin Emevilere Geçişi....................118 Üçüncü Bölüm Emeviler (661-750) ve Endülüs Emevileri Dönemi (756-1492) ...........123 1. Emevi Devleti’nin Kuruluşu (Sufyaniler Dönemi).................................123 1.1. Muaviye Zamanı (661-680) .......................................................................124 1.1.1. Fetihler Yeniden Başlıyor .................................................................125 1.1.2. Hz. Muaviye Devri’nin Özellikleri ..................................................126 1.2. Yezid -1’in Halifeliği (680-683) ...................................................................128 1.2.1. Kerbela Faciası.................................................................................129 1.2.2. Yezid’in Ölümüne Kadar Ifrıkiyye, Harre ve Hicaz Olayları .........130 1.3. II. Muaviye bin Yezid ...................................................................................130 2. Halifeliğin Mervaniler Koluna Geçişi .....................................................130 2.1. Abdülmelik bin Mervan (685-705) ............................................................130 2.1.1. Ayaklanmaların Bastırılması ............................................................131 2.1.2. Afrika ve Anadolu’da Fetih Hareketleri ..........................................132 2.1.3. Abdülmelik Zamanında Kurumların Araplaştırılması (İslamlaştırılması) ve Geliştirilmesi ................................................133 2.1.4. Abdülmelik Dönemine Haccac bin Yusuf’un Katkıları .................134 8 2.2. I. Velid bin Abdülmelik (705-715) .............................................................135 2.2.1. Maveraünnehir’in Fethi....................................................................135 2.2.2. Anadolu’daki Fetih Hareketleri .......................................................136 2.2.3. Kuzey Afrika ve İspanya’nın Fethi ..................................................136 3. Sonun Başlangıcı; Son Mervani Halifeleri ..............................................138 3.1. Süleyman bin Abdülmelik (715-717) ........................................................138 2.2. Ömer bin Abdülaziz (717-720) ..................................................................139 3. Emevilerin Duraklaması ve Çöküşü .......................................................140 4. Emevi Devleti’nin Yıkılış Sebepleri.........................................................142 5. İspanyadaki Endülüs Emevi Hilafeti (756-1492)...................................144 5.1. Bağımsız Emirlikler Dönemi (756-929).....................................................145 5.2. Kurtuba Halifelik İdaresi (929-1031) .........................................................147 5.3. Parçalanma ve Hanedanlar Dönemi (1031-1492).....................................148 5.3.1. Mülükü’t-Tavaif (Melikler Dönemi) (1031-1090) .........................148 5.3.2. Murabıtlar Dönemi (1090-1147) ....................................................149 5.3.3. Muvahhitler Dönemi (1147-1229) .................................................149 5.3.4. Gırnata Benî Ahmer Emirliği (Nasriler) (1238-1492) ..................150 6. Osmanlı’nın Endülüs Müslümanlarına Yardımı.....................................151 Dördüncü Bölüm Abbasiler Dönemi (750-1258) .................................................................155 1. Kuruluşundan Buveyhilerin İstilasına Kadar (750-945) .......................155 2. Buveyhilerin Hâkimiyeti Devri (945-1055)............................................177 3. Selçukluların Hâkimiyeti Devri (1055-1152).........................................182 4. Halifeliğin Bağımsızlığını Kazanmasından Moğol İstilası ile Yıkılışına Kadarki Devir (1152-1258) ....................................................191 Beşinci Bölüm İslam Öncesi Türk Dünyası ve Türk Devletleri .....................................201 1. Türk Adı....................................................................................................202 2. Türklerin Anayurdu .................................................................................203 3. Eski Kültür Çevreleri ve Türk Göçleri ...................................................205 4. İlk Türk Devletleri ...................................................................................208 4.1. Asya (Büyük Hun) Devleti ..........................................................................208 4.2. I. ve II. Gök Türk Devleti ............................................................................212 4.3. Uygurlar ........................................................................................................217 9 5. Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları ....................................................222 5.1. Tabgaçlar .......................................................................................................222 5.2. Akhunlar/Eftalitler........................................................................................222 5.3. Avrupa Hun Devleti .....................................................................................223 5.4. Kırgızlar.........................................................................................................228 5.5. Türgişler ........................................................................................................229 5.6. Karluklar .......................................................................................................230 5.7. Avarlar ...........................................................................................................231 5.8. Sabir/Sibir/Sabarlar .......................................................................................233 5.9. Hazarlar .........................................................................................................234 5.10. Bulgarlar......................................................................................................237 5.11. Peçenekler...................................................................................................239 5.12. Uzlar ............................................................................................................240 5.13. Kuman–Kıpçaklar ......................................................................................241 6. İslam Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet ........................243 6.1. Devlet ve Yönetim ........................................................................................243 6.2. Ordu ..............................................................................................................246 6.3. Sosyal ve Ekonomik Hayat..........................................................................248 6.4. Din ve İnanış ................................................................................................252 6.5. Yazı, Dil, Edebiyat ve Sanat .........................................................................256 Altıncı Bölüm Türklerin İslamı Kabulü, İlk Müslüman Türk Devletleri ve Moğollar .259 A. İlk Müslüman Türk Devletleri ................................................................259 1. Türkler ve İslamiyet ........................................................................................259 2. Türklerle Müslümanların İlişkileri.................................................................261 3. Türklerin İslamlaşma Süreci ...........................................................................262 4. İlk Müslüman Türk Devletleri .......................................................................265 1.1. Bulgarlar (İdil- Volga Bulgarları) ........................................................265 1.2. Karahanlılar ..........................................................................................266 1.3. Gazneliler (963-1186) .........................................................................271 1.4. Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ................................................275 1.5. Anadolu Selçukluları (1077- 1308) ...................................................283 1.6. Anadolu Beylikleri ...............................................................................290 B. Mısır ve Suriye’de Kurulan Türk İslam Devletleri ................................293 1. Tolunoğulları (868-905) .................................................................................294 10 2. İhşidiler (935-969) ..........................................................................................298 3. Fâtımiler (909-1171) ......................................................................................302 4. Eyyübiler (1171-1250) ...................................................................................308 5. Memlük Türk Devleti (1250-1517) ...............................................................314 C. Moğollar ...................................................................................................323 1. Altın Orda Hanlığı...........................................................................................325 2. İlhanlılar ...........................................................................................................326 3. Çağatay Hanlığı ...............................................................................................329 4. Kubilay/Yüan Hanlığı ......................................................................................330 Yedinci Bölüm İlk Müslüman Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık ..........................333 1. İlk Müslüman Türk Devletlerinde Hükümdarlık ve Devlet Yönetimi .333 1.1. Karahanlılarda Hükümdarlık ......................................................................333 1.2. Karahanlılarda Hükümdarın Görevleri ......................................................335 1.3. Karahanlılarda Devlet Teşkilâtı ...................................................................336 1.4. Gaznelilerde Hükümdarlık ..........................................................................337 1.5. Gaznelilerde Devlet Teşkilatı .......................................................................337 1.6. Harezmşahlarda Hükümdarlık ....................................................................338 1.7. Harezmşahlarda Devlet Teşkilâtı .................................................................338 1.8. Büyük Selçuklularda Hükümdarlık ............................................................340 1.9. Büyük Selçuklularda Hükümdarlık Alâmetleri .........................................342 1.10. Büyük Selçuklularda Devlet Teşkilâtı .......................................................343 1.11. Büyük Selçuklularda Büyük Divân (Hükümet) ......................................344 1.12. Memlüklerde Hükümdarlık ......................................................................345 1.13. Memluklerde Devlet Teşkilâtı ...................................................................346 2. İlk Müslüman Türk Devletlerinde Askeri Teşkilat ................................347 2.1. Karahanlılarda Askeri Teşkilat ....................................................................347 2.2. Gaznelilerde Askeri Teşkilat ........................................................................349 2.3. Harezmşahlarda Askeri Teşkilat ..................................................................351 2.4. Büyük Selçuklularda Askeri Teşkilat ..........................................................352 2.5. Memlüklerde Askeri Teşkilat.......................................................................355 3. İlk Müslüman Türk Devletlerinde Adli Teşkilat....................................358 3.1. Karahanlılarda Adli Teşkilat ........................................................................358 3.2. Gaznelilerde Adli Teşkilat............................................................................359 11 3.3. Harezmlilerde Adli Teşkilat .........................................................................359 3.4. Büyük Selçuklularda Adli Teşkilat ..............................................................360 3.5. Memluklerde Adli Teşkilat ..........................................................................361 5. İlk Müslüman Türk Devletlerinde Toprak İdaresi ve Mali Yapı...........362 5.1. Harezmşahlarda Toprak İdaresi...................................................................362 5.2. Büyük Selçuklularda Toprak İdaresi ...........................................................362 5.3. Büyük Selçuklularda İktisadi Hayat ...........................................................365 5.4. Memluklerde Toprak İdaresi .......................................................................366 5.5. Memluklerde İktisadi Hayat ........................................................................367 5.6. Memlüklerde Zıraat Faaliyetleri..................................................................368 5.7. Memluklerde Ticaret ....................................................................................369 6. İlk Müslüman Türk Devletlerinde İlim Kültür ve Sanat.......................370 6.1. Karahanlılarda İlim Kültür ve Sanat ...........................................................370 6.2. Gaznelilerde İlim Kültür ve Sanat ..............................................................371 6.3. Harezmşahlarda İlim Kültür ve Sanat ........................................................373 6.4. Selçuklularda İlim Kültür ve Sanat.............................................................376 6.5. Memlüklerde İlim Kültür ve Sanat .............................................................378 7. İlk Müslüman Türk Devletlerinde Toplumsal Yapı ...............................380 7.1. Harezmşahlarda Toplumsal Yapı .................................................................380 7.2. Selçuklularda Toplumsal yapı .....................................................................381 7.3. Memluklerde Toplumsal Yapı .....................................................................383 8. İlk Müslüman Türk Devletlerinde Mimari ve Sanat .............................384 8.1. Karahanlılarda Mimari ve Sanat..................................................................384 8.2. Gaznelilerde Mimari ve Sanat .....................................................................385 8.3. Büyük Selçuklularda Mimari ve Sanat .......................................................387 8.4. Memlûklerde Mimari ve Sanat....................................................................388 İKİNCİ KISIM HRISTİYANLIĞIN YAYILIŞI VE ORTAÇAĞ’DA AVRUPA (395-1453) Birinci Bölüm Hristiyanlığın Doğuşu ve Yayılması.........................................................393 1. Hristiyanlık ...............................................................................................393 1.1. İnanç ve İbadet Sistemi................................................................................394 12 1.2. Kutsal Kitaplar..............................................................................................397 1.3. Mezhepler .....................................................................................................398 1.3.1. Katolik Mezhebi................................................................................399 1.3.2. Ortodoks Mezhebi ............................................................................399 1.3.3. Protestan Mezhebi ............................................................................400 2. Hristiyanlığın Doğuşu ..............................................................................400 2.1. Hristiyanlığın Doğuşu ve Yayılışı Sürecinde Roma İmparatorluğunun Dinî Yapısı.....................................................................................................401 2.2. Hz. İsa ...........................................................................................................410 3. Hristiyanlığın Yayılışı ...............................................................................414 3.1. Havariler ve İlk Kudüs Cemaati .................................................................414 3.2. Pavlos ve Hristiyanlık ..................................................................................417 3.3. Hristiyanlığın Yayılışı Karşısında Roma İmparatorluğu ............................421 3.3.1. Büyük Konstantin Dönemine Kadar Hristiyanlık ve Roma İmparatorluğu ...................................................................................421 3.3.2. Konstantinus’tan Theodosius’a Hristiyanlık ve Hristiyanlığın, Devletin Resmî Dini Oluşu..............................................................426 İkinci Bölüm Kavimler Göçü ve Feodalite.....................................................................433 1. Kavimler Göçü..........................................................................................433 2. Feodalite....................................................................................................457 1.1. Feodalitenin Doğuşu ve Yayılması..............................................................458 1.2. Feodalitenin Özellikleri ...............................................................................467 Üçüncü Bölüm Roma İmparatorluğu.................................................................................473 1. Roma İmparatorluğu ................................................................................473 2. İtalya Coğrafyası.......................................................................................479 3. Roma’nın Kuruluş Efsanesi .....................................................................483 4. Erken Dönem İtalya .................................................................................488 5. Roma Krallık Dönemi (M.Ö.753-M.Ö. 510) ve Etrüskler.....................490 6. Roma Cumhuriyet Dönemi (M.Ö.510-M.Ö. 27)....................................495 6.1. Patricii &Pleb Mücadelesi ve 12 Levha Kanunu ......................................499 6.2. Roma Cumhuriyet Dönemi Sonları............................................................503 13 7. Roma İmparatorluk Dönemi (M.Ö. 27- M.S. 476) ve İlk İmparator Augustus (M.Ö.27-M.S. 14).....................................................................506 8. Pax Romana ..............................................................................................508 9. Julıa- Claudıan Hanedanı ve İkinci İmparator Tıberıus (M.S.14-37)...509 10. Dıecletıanus ve Tetrarşi .........................................................................509 11. Batı Roma İmparatorluğu’nun Yıkılışı ..................................................511 12. Anadolu’da Roma Eyaletleri ..................................................................515 Dördüncü Bölüm Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu (330-1453) ...................................519 1. Konstantin Hanedanlığı (306-363) .........................................................521 2. Theodosios Hanedanlığı (379-457).........................................................528 3. Leo Hanedanlığı (457- 518) ....................................................................530 4. Justinos Hanedanlığı (518- 602) .............................................................532 5. Herakleios Hanedanlığı (610-717) ..........................................................536 6. İsauria/Suriye Hanedanlığı (717- 802) ...................................................539 7. Amorion/Frygia Hanedanlığı (802-867) .................................................541 8. Makedonya Hanedalığı (867-1059).........................................................543 9. Dukas Hanedanlığı (1059-1081) .............................................................546 10. Komnenos Hanedanlığı (1081-1185)....................................................547 11. Angelos Hanedanlığı (1185-1204) ........................................................548 12. Latin ve İznik Grek İmparatorlukları (1204-1261) .............................549 13. Palaiologos Hanedanlığı (1261-1453)...................................................550 Beşinci Bölüm Haçlı Seferleri ve Islam Dünyası .............................................................553 1. Haçlı Seferlerinin Oluşumu .....................................................................553 1.1. Haçlı Seferlerinin Tanımı ve Arka Planı.....................................................553 1.2. Papa II. Urbanus’un Haçlı Seferi Çağrısı (27 Kasım 1095)......................561 2. Birinci Haçlı Seferi ...................................................................................565 2.1. Haçlılara Karşı Bizans’ın Tavrı ve İlk Tepkiler ...........................................565 2.2. “Halkın” Haçlı Seferi....................................................................................569 2.3. “Baronların” Haçlı Seferi..............................................................................573 2.3.1. İznik’te Yaşananlar ............................................................................575 2.3.2. Dorylaion Savaşı ve Haçlıların Anadolu’daki Yürüyüşü ................576 14 2.3.3. Antakya Haçlı Devletinin Kuruluşu................................................577 2.3.4. Kudüs Krallığı’nın Kuruluşu ...........................................................579 3. 1101 Yılı Haçlı Seferleri...........................................................................581 4. İkinci Haçlı Seferi.....................................................................................584 5. Üçüncü Haçlı Seferi .................................................................................587 5.1. Kudüs’ün Fethi’nin Avrupa’daki Yankıları ve Üçüncü Haçlı Seferi İçin Çağrı: .............................................................................................................587 5.2. Alman İmparatoru Friedrich Barbarossa’nın Haçlı Seferi .........................588 6. Dördüncü Haçlı Seferi: ............................................................................590 7. Beşinci Haçlı Seferi ..................................................................................593 8. Altıncı Haçlı Seferi ...................................................................................594 9. Yedinci Haçlı Seferi ..................................................................................595 10. Sekizinci Haçlı Seferi .............................................................................596 11. Dokuzuncu Haçlı Seferi ve Haçlı Hâkimiyetinin Sonu .......................597 12. Haçlı Seferlerinin Sonuçları ..................................................................598 Kaynakça ...................................................................................................603