MELEK İBRAHiM PAŞA

. . 1121 .. 1 İSTANBUL ÜNİVERST EDBİYAT - . " . GUNEYaDO.GU,AVRUPA • • DERGISI , -· ARŞTIML FAKÜLTESi • 12 . 1982- 1998 Prof. .Dr. Cengiz Orhonlu Hatır İSTANBUL 1998 Sayıs MEL~K İ BRAHiM PAŞ .. Abdülkadir OZCAN * Osmanlı Devleti'nin siyasi bakımdn hem duraklama, XVII. yüzıl, hem de gerileme dönemlerine girdğ bir asırd: Her ne kadar klasik ayırnd duraklama dönemi 1579'da Sokullu Mehmed Paş'nı ölümüyle başltırs da, III.Murad ve m. Mehmed devirlerinde de siyasi başnlr devam etmiş, doğua ve batıd yeni fetihler gerçklştim. 1606 Zitvatorok Antiaşmsı Devlet-i Aliyye'nin, gerçek anlamda Batı dünyası karşısnd eski kudret ve nüfuzunu kaybetiğ bir belge nitelğdr. Bu durum göz önüne alındğ, Zitvatorok Antiaşmsı' duraklmnı ba~lng!&, olarak kabul olmaz kanaatindeyiz. ...., etmek pek yanlış Bir süre sonra Doğu'da İran'd alın yerler elden çıkmş; Anadolu'da ortaya çıkan sonu gelmez isyanlar ise Devlet-i Aliyye'yi temelinden sarsmaya başlmıtr. II. Osman'la başlyn yenilşm girşmle/kaCı sonuçlar vermiş, başrıl sadece IV. Murad ile Köprülü ailesinden bazı veziramlın dönemlerine inhisar etmişr. Gerçekten, Köprülü Mehmed Paş'nı 1656 yılnda sadarete getirilmesiyle başlyn Köprülüler devrinde, duraklama dönemi içerisinde adeta yükseliş dönemi yaşnmıtr. Babsın yerine geçen Fazıl Ahmed Paş'nı uzun sadrzmlığ zamnı, Osmanlı Devleti'nin Batı siyasetine kuzey politkasın da eklndiğ; Kazak Hatmnlığ' himaye altın alındğ ve günümüz Ukrayn'sı temellerinin atıldğ bir başrıl dönem olmuştr. Fakat bu başrıl pek uzun sürmeiş, Fazı! Ahmed Paş'nı halefi Merzifonlu Kara Mustafa Paş'nı hemen tamamen şahsi arzusuyla gerçklştidğ 1683 Viyana Kuşatmsı, adeta sonun başlngıc belirleyen bir hadise olmuştr. Gerçekten önce Avusturya. ile başlyn harp, çok geçmeden Lehistan'ı ve Venedik devletlerinin; 1690'lı yılardn itibaren de kuzeyde yeni ve taze güç olarak ortaya çıkan Rusya'nı bu devletin yanıd yer almsıy Mukaddes İtifak' dönüşe devletlerle yapıln çok cepheli savşlr dönüşm ve genellikle de Osmanlır aleyhine cereyan etmişr. Ünlü tarihçimiz Ahmed Refik Altınay tarfınd "Felaket Seneteri" olarak nitelenen bu yaklşı 16 yılk devre içerisinde de bazı * Prof. Dr., Mima.ı: Sinan Üniversitesi, Fen -Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü ·A.ÖZCAN 222 kumandlrı gayretleriyle az da olsa önemli başrıl elde edilmş, emri altınd başı bozuk güçlerle bile olumlu şlerin görülmşt. Bu meçhul kahramanlardan birisi de İbrahim Biz bu makalemizde rindmeşplğ· ve zekavetinden olayıd değrli bir kumandı yapılbidğ Paş' dır. "Şeytan, şahsi B _ ~dİI! _ s _ av.!Jnms~d . a gosrediğı-.tcam~J?]< · omeğlıdq dq_l~y!ja bizzat dönemin padişhı IV. Mehmed tarfınd bu lakbı "Melek"e ç~vrilen !orit - Paş'nı haytınd, özellikle de ·siyasi h~yatınd _ arı, _ sö~ ~k. 15öylece tarihin derinliklerinde kalmış bif değrli vezirin faaliyetlerini ortaya tarihinin karnlı bir köşesin ışk tutmak istiyoruz. ·-Çlkanü'ak Osmanlı - - -· - İbrahim,_fuv~' .. Oldüğne 4 civarınd doğmıiŞ • .9 . 9' . _, !. .1?\ıIm~ş - ölabiecğ olması • ~- - ilçe~U: bir_I.i!_rls_. ~!e_q 1 _göz önüne alınrs~ söylenebilir. Genç yaşt .. ~ • . ~!iny • - -- . _ ay _ g~ldi. 1007 (1595) yıl Istanbul'a geldi ve Seyyid Mustafa Paş'mn gimaye _ s_i ~ g~çeşTtilay çalışt ·ve- hacegandan oldu. Seyyid Mustafa Paş · yUkselince, bu da başki kulğna terfi etti; Şeytan bu sualarda oldu2 . J.Caleriıd lakbıru • ~k _ y.!Ş~ hemşris l)aŞOeftroiğ • almsı Deftrda lı ğı 2 Aralık Köprülü MehmdPaş'nı tafihinde başdeftr lığa getirilen İbrahim Efendi3, 1657 Bozcaada ve 1658 Erde! seferlerine katıld. Deftrdalığ gaileli bir döneme rastlmış. Selefi Divrikli Mehrned Paş'nı sİpahilern para talebini karşılymdğ için konağı taşlnmı, kendisi arka kapıd~ kaçarak canı zor kurtabilmş. Ulı1fe ~derli, dönemin güçlü veziramı Köprülü Mehmed Paş'nı gayretleriyle Iç Hazine'den de alın istikrazla karŞilnbışt : Bu di!"~ytl veziriazam döneminde dört buçuk yıla yakın ~ŞQft!:ğari.ı,k _ g.örevind bı.lfiü1ra!n Efendi vezif .rütbesi)r!e ta:Itif edildi_v_e paş ~n_y!la _ ~ay baŞ - landi . ·· - -· -· ----· · Bey 3 165 _~ l erbyilk l er~ 1661 tarihinde, aleyhine bir isyan düzenlenen Gürcü Mustafa yerine Mısu valiğne tayin edilen4 İbrahim Paş, üç yıl kadar süren bu görevi esnasifldaMlsif'da' dev.et aleyhine önemli bir mesele çıkmaşs da, bu eyaletin meseleleri de istenilen şekild düzelmiştr. 1074 (16631664) yılnda IV.Murad'ın kız Rukiye Sultan'la evlenen Şeytan İbrahim Mayıs Paş'nı . 2 3 4 Silahdar Fındkl - -----..:. Mehmed Ağa, .- _:.:.;:::; Tari/ı, İstanbu1928, .. -- . --··· -· ··---- -- ll, 257. aym eser, ll, 256. Efendi'nin adı Naima Tarihi'nde Ahmed Ağa şeklind Defterdar İbrahim geçmektedir (İstanbul 1283, VI, 248); Mehmed Zeki Paklın, Maliye Teşkilatı Ankara 1978, I, 442 vd. Paklı n, burada Uzun tbrahim Paş ile Melek Paş'yı karıştn. Mesela s. 446'daki sözlerin muhatbı Melek İbrahim Paş Uzun İbrahim Paş'dır) Rlişd Mehmed Efendi, Tari/ı, İstanbul 1282, I, 13. İbrahim Tarilı, değil ,Paş5 MELEK İBRAHiM 223 PAŞ aynı yıl içinde görevinden alınd ve Mısr irsaliyesini eksik getirme töhmetiyle Kapırs ' nda. tuklandı. Yedi ay hapisten sonra zirnı etinde bulunan 700 kese akçesi alınrk serbest bırakld ve aynı y ı lın sonlarıd Diyarbekir beylriğn e tayin ~dil46, 1672 yılnda ise Kubbe veziri oldu. Bu sıfatl Karneoiçe seferine katıld ve Haseki Sultan muhafızlğy Babdğı'n a kışlad. Seferden döndükten sonra 22 Şub at 1673 tarihinde Kandiye muhafızlğn tayin edildi ve iki yıl kadar bu görevde kaldı 7. · ' Lehistan İbrahim Serdalığ 1086 (1675-1676)'da Şam be:ylriğ ile, Şişman Lehistan serda lığn a getirildi ve ertesi yıl ( 1087) bu cephede İzvanç (Zorawna) civarınd yapıln savştS Hanı Kırm Selim Giray'la birlikte bazı başrıl elde etti. Bu arada, Osmanlı himayesinde Ukrayna Kazklrı Hatmnı olan Dorşenk:'u ihanet edip Çehrin'i Rusya'ya peşk çekmesi üzerine, bir süredir İstanbul 'da bulunan ve Ukrayn'ı başın getirilen Yorgi Ehmilicki'ye tabi u alem, tuğ, topuz ve hatmnlık heratın da Serdar İbrahim Paş vermişt9. Leh kralın isteğ üzerine bazı küçük değişklr Bu caş Antıaşms ı'na göre barış yap ı ld ı. Bunun Bucaş 'tan tek farkı, senelik 22 bin altın haraçtan vazgeçilmesidir. Leh elçilerinelO birer Türk atı vererek ülkelerine Korycki ve Bidrcinski adlı gönderen İbrahim Paş, o kış Babdğı'n geçirdi. Bu hayırl hizmetleri için p ad i şahın takdirine mazhar oldu; kılç ve kürklü bir hil' atla taltif edildi ı . İbrahim Paş Paş' dan boşaln Çehrin Seferi ..___.. Ertesi yıl, bir süre önce Serdahğı , Başrı -- -- --·s ızlğ ...-- .ve Hapsi : ilhakıy Özi beylriğn getirilen İbrahim Paş, Devleti'nin himayesine giren ve bu sayede Ukrayna Kazklrın başın getirilen Dor şenko 'nun ihanet ederek ülkesinin merkezi olan Çehrin'i Rusya'ya peşk çekmesi üzerine, Kırm kuvvetlerinin de destğiyl bu kaleyi geri almakla görevlendirildi12. Merkezden gönderilen 5 6 7 8 9 10 ll 12 Niğbolu - ... - O smanlı Çağty Uluçay, Padişlırm Sicill-i Osmiinf (İstanbul belirtilmektedir a. ı 09). Kadmlrı ve Kızlar, Ankara 1980, s. 56. 1308)'de 1079'da (1668-1669) Şam valiğnde bulndğ Osmanlı Arşiv, Milıme Defteri, nr. 96, s. 42, 50, 63, 91. Dimitri Kantemir, Osmanlı İmpartoluğ Yükse/iş ve Çökiş Tarihi (çeviren: Özdemir Çobanğlu), Ankara 1980, III, 12-14. Abdurrahman Abdi Pa ıa · Vekayiniime, Topkaı Saryı Müzesi Kütüphanesi, Koğuşlar, nr. 915, vr. 138 . . Joseph von Harnmer, Hisroire de l'Empire Ortoman, Paris ı841, XII, 5; İsmail Hakı Uzunçarşıl, Osmanlı Tarihi, Ankara 1973, ill/1, s. 424, 427; Aynı eser, Ankara 1977, ID/2, s. 186. Abdi Paş, Vekayinôme, vr. 139b; Kantemir, aynı eser, ID, 15. Abdi Paş, aym eser, vr. 138b. Başbk":Jlı A.ÖZCAN 224 yeni askerlerle mevcudu 40 bin<? t~;laşn ord~y _ u tsl!kç . ı altınd topladı; gelen toplan, mühiatıvecpnlr burada teslim aldı. 1088 Rebiülevvel'inde (Mayıs 1677) Çehrin'e hareket eden İbrahim Paş Onkol menzilinde Kırm kuvvetleriyle birleşt, daha sonra Pod_?]Ya topr~ın.a _ girğ!_ve J}a~irn başlrınd Çehrin 'e ulaştı, kalesini kuşa tı. Kalede bulunan 60 bin kadar Rus, Alman ve - K~zak · asi:Cerinden · başk •.. ~hasr ·~ Iijs!n'A i' . ~ c(a ·. ~ Y.~ _ ; dan sürekli yardfiı geliyordu ı 3. Çok yüksek bir kaynı _ Q.z~in _ d~J:mlu.na Çefuiı 'in üç tarfı batid.ık idi ve"kaJeye - ~cik y~aşılbi?rdu. Tasma (Tasmlı, Tasmİı) nehrinden ise kaleye yiyecek ve cephane yardım yapılbiordu. İbrahim Paş, bunu ·önlemek için Kırm hanı o tarafa sevkettiyse de, çok üstün düşman (Rus) kuvvetlerine karşı bir şey yapamayan Selim Giray14, Serdar'a kuşatmyı hemen kaldırmtn başk çare olmadığn bildirince 7 Eylül günü Osmanlı ordusu ric'ate başldı. Ancak hızl ' bir şekild Bender'e çekiidiyse de düşmanı takibine uğramktn kurtlamdı, bir çok ağırlk ve top vs. düşmanı eline geçti. Böylece 23 gün süren Çehrin kuşatmsı başrıszlk sonuçladı ı s .. "bfr'laratt<0_ Şeytan askerlerle asım'K kadar Bender'de İsakçı'y gönderdi ve kış geçirmek kaldır ve mer~z çağrıld. !.677 üzere Babdğı )'ıl sonlarıd Ç~talc _ ~·d _ padJş$ın huzuruna çıkan Ihrahim Paş~ __ry. Melüried tai:afiiidan, "bre koca köpekl6 tahlisine memur olduğn Çehrin Karasi gibi bir mubtasar palrıkyi almğ kadir olamayup, müİıhezi.fn ve ·bu denlü haiinerni heva yere iza'at eyledin. Yohsa asker -illi idi cebenanen mi yok idi? Özr ü taksiratma ba'is' ve bad! 've top ve mühiat-ı ne idi? Ve alelhusÖs.azimetin. eyaıİunc Bender ahilisinden cebr Üe 30 bin ' gurş celb edüp zulm· ü cevrinden fukaia feryadıl Divan-ı hüm~yftnu doldu" sözleriyle azrlndı. İbrahim Paş ise kendini, "Hak teala şevktlü eJendirnin ·mübarek vücOd-ı hüinayurilarin hatsız ede. G_~ı:çeksiz. Çehrin k _ al'sı bir muhtasar toprak palnkdır. Lakiı1 m_e tanet ü istihkamda _bmaifrdir. Derunu akreo ve·çiyanla inemlO ve _üzerl.nden kuş uçmaz. Etrafin Tasma suyu ihata eylmiş bir düşvar kal'dır. Etraf-ı erba'adan hafr-i meterisler ve münasib mahallere toplar vaz' olunup 23 gün ale't-tevall harb u kıtaiden hall olmayup, cabeca . darb-ı topdan rahnedar ve feth ü tesbiri tarfınd serdar olan Remdaniski 100 binden nümayan iken Moskov kralı mütecaviz mela'in-i duzehkarin ile malısOr mü"şrikn imq_3.dların kaldı. İbrahim Top ve mühiatın Paş yanıdki bir kısmn 'na gitti. Ancak, serdalığ az.. avaef ---:;- 13 Uzunçarşıl, .. 430). 14 ıs 16 kaledeki asker mevcudunu 4 bin olarak vermektedir (aym eser, III/1, s. • . Osmanlır Ruslar'la ilk defa bu kuşatmd karşı karşıy gelmişrd Akdes N. Kurat, Türkiye ve Rusya, Ankara 1970, s. 9 vd). eser, III, 23-24; İsmail Hami Danişmed, İzalı Kantemir, aynı Kronolojisi, İstanbul 1972, III, 446-447. Bir başk yerde "bre koca kafır" şeklind geçmektedir (Sillihdar, Tôri/ı, Osmanlı (Bilgi için bk. Tarilı II, 2S7). MELEK İBRAHiM 225 PAŞ geldikls.rin<!e, sedd-i rah olmak üzere Han kul~'_ CÜE_Q . <t :! . J). _ tN~dan g~y_r as-ruar-i saireden _Elf. __gıj . k_ç!§[ - ~şr.Jç:>up _ Jq~rŞ!:l . gÇ>nder~· - .Mümana 'atı inıhkr ÇleğiJsr : tremen meterisden .askeri ve topları ihrac e - d - tip " can!b~ ! seft'm,~gQL.c;ly-jJri ü ~trikl . · be!i . kl!~@ .~ - 9.~:YI . f?.~mx9 . ~l@ . viızera ve m.lr-i miran ve Qm~ra ve ocak ağlrıy . mi!ş _ §,veı: edüp, .bu az ası<: er ıe - Ja:O.u~ = E~i! . : v~qtup _ m . l!k<IT~mt ~tm.\c - _ qjc _ ~ . rn . ~mJ<lı!di: ·.~ ~ - ~ ­ cumıer:nitfk u ,i~mrtlıg!JE . !:.e ~fuı _ lqı~Ie.'y! say~brıJ a _ s~er.-i İslamv et opları ve mühiat-ı cebehaneyi meterislerdep. çeküp selamet ile gerü avdet eyledüm. Ve Bender'den aldığm akçe ile asker yazdım, emir hünkarımd" şeklind ' ' savılidu : . --- . . . . . ..-" ~ ~ ~ - ~ -· ·-J Fakat. paıf!ş kafir';-hltbJP.q~!LS n~ . ~§"hn g ' ö~iJ!n, cev~Lalm., ~ . ~hl! "ağ~.: · ... ...... · ~ g _ ~zabın . QAI -' < · ıs . ~tleci . elin~ . U~qğL Z<J.IlıY - ~ızda Kaymkı ~ - U. - ~z. Isurtlam~dı hapsedilen İbhilm ~ " Afı, Paş ~y ~t,n 5'3guiı <;lir" .fe~!n " burad . <liY.~;t:ek . ve ~"ka __ şu Jı;!~ . Mustafa ğaA ve i.ı;kaçt iri yan l . ~ " , Ç~ı:n,qr. . içinsie sürüklenerek . y~ - ~1" di~e _ ~rdu. "y~ -~ : · şöy!e . J:!gİ Bir_beygire _ b~ . dirlp Kara Ihrahim Paş' nı konağı götürüldü . Bb'starcışdnşikayer edince·; Ktışçu N.fu _ st~a Ağa · Kaymakam İbrahim Paş - tarfınd, "bre mel 'un · eşk, senin ne haddindir padishın vezirine boyle -~ eziy t ·etmek. · Vüier~d - <ıib)In katii feirnaıl' olunsa biİe, kılç altıİ~ geic · -: d~ğin ır;:· p~diş . alıi ol~ğ ana riayet ve i~zet ü ikram lazımdr" sözleriyle azrlndı. Şeytan Ihrahim Paş'yı ise, "hatır bir kem kasd gelrrieS'u.ii·, şevk:tlü efendimiz ancak sizi Yedikule'ye liabse ferman öuyrifşla" sözÜyle teselli eitf. Çavuşbı tarfınd Yedikule Zindaİı 'na S adaret "y~_ uğr~akt ..Bostancıbş_Kuç ·· ·-·.. - · · t1ilkTürnd7~ Beylerbeyilikleri ve Budin . Muhafızlğ Daha sonra serbest bırakln Şeytan İbrahim Paş, aynı yıl içinde (1677)"··-Kandiye, ardın Erzurum 18, 1684_'te ise Di yarbekir b"eylrikı getirildi. Silahdar Tarilı'nde, ~ aynı yıl içinde- B-ursa valiJğfıô:m d·e· söz edilen19 İbrahim Paş çok geçmeden Budin muhafız 2 0 ve __ası:i olarak Avusturya savşirın katıld · şcU.i~tljı Budin k~le1;i.ın savunmilıd elde etti. Kısa süre içmde Budin'i tahkim eden İbrahim Paş çol<-katabaJ.ik-Avusturya saldıri karşısid · varşİı düşen kaleyi aylarca elôtümaxı:. b_a , Şardı. ÇolC ai safidili Kı:ivetf yarı aç, yarı çıplak, askeri inKa"szı.Jdr iÇinde buyul( · kanrmiıl . öinekleii gösteren İbraıum Paş, Buôili · vaılsi ' Kara"Meiiilied PaŞi · ş _ e!id . gi_!lnci: ~asiyet üzeriıl onun yerine ~- 17 18 19 20 ...- - -- ·· - .. - - · - --.. ,. a,<-- •• • ~ ·-4.0 Abdi Paş, aym eser, 140a; Silahdar, Tari/ı, I, 668 vd.; Hammer, aym eser, XII, 1214. Bu arada Mora sancğı beyliğnd de söz edilmektedir (Sicili-i Osmiinf, I, 109). aym eser, II, 135. R§şid, Tari/ı, I, 444. . 226 A.ÖZCAN B udiii- ~y lerbyjJğ _ ~ _ ~g - ~9:i. H~çok ~la!· he~ - ~m .t _ e,y~itlı Avusturya ordulaın kuşatmsın ve sariıln~ üç aya yakın dir~n ve çij"it!Csavafliileleriyle· Biidin 'i tesıi · ·etmedi. Bu· arada altın ve gümşler vererek gazileri öaullenôfrCii ·ve ônlann şevklrin artıd. Zira ba~ı gençler bellerine bağldıkr iplerle burçlardan aşğıy sarkar* A_yustralı'n çarK-lTeleklerini yu1Cariyi Çekip "kruey -· aıyorlu.-21 ; kale ~tma kadar kazı)n l ağirl ...tesirsiz hale .. ğe _ firek "'bura lardan elde. - ~dilen . barutlın . kale mudafsın kulanımsi sa . ğlıy_oj.ard Bu arada lağımrd bulunan ·yuzlerce ·Avustürya ·askeri öldürülüyordu. Kal~günde ~ _b~den fazla top, düşyoru. Surlarda açıln gedikler hemen .800'de!l fazl_a da . l.ınbar kaptılyordu. tbrabim Paş savş hilelerinden birini, Avusturya imparatorunun ve Avusturya ordulan- !)}i~pıancf Maksirnil yan' ın gönderiğ ~lçıye karşı göstermiş. KWhasrnı altınşc günü bir miktar ekmekle kaleye gel~ Av~ · - ~çisne _İi?r~ _ P _ ~ş _ rp.~ ~il_ ir z_iyafet çekince, dOiunüş ve, "biz sizi zabiresiz sanıyo'rduk. Böyle bir _ ~and elçi şaklri 40;"5osanan · ın' metni"asıroü l ounz?" - deyfuC; · lbrafıim - Paş·, "Hamdolsun her zaman ni'metiffiizbo1dür...BeŞ - yıl yeteceicZaliiremTi:- yarğg.;~şekliud cevap vernişt. Meger " ğeln · elçi FazilAhmed Paş a ' ıiüyand bulnmş verasın - Türkçe bilen birymş. Sen Gotar Savşı'nd kaçıp Avusturya saryın intisap etmiş ve kralın iç hizmetiilerinden biri imş. Hatta elçinin yanıd getirdğ Mısrl bir esiri b!~ . ~abul_ et~yn __İbrahim _ Pag }>_(?.yle~ . askerifyc co lôüğu z anı · da ortadan kaldırm istemş ve .kalede....lO_O · biİden fazla cenği bulndğ söylemiştr. _ Daha sonra elçinin geliş seo-l:i - söiıuş ve Maksimlyn'ıo gönderiğ mektubu almıştr. Mektupta İbrahim Paş medh ü sena edildikten sonra kaledeki askeri boşuna kırdğ, kalenin dört duvarın eser kalmdığ belirtiliyor, öteki subaylara hitaben de, ellerinden geleni yaptıklr, ancak artık bu kaleden kendilerine hayır kalmdığ, mal ve erzak gerekliyse kaleyi teslim etmeleri halinde Avusturya imparatorunun kendilerini afedcği, araba v.e gemiler tedarik edilerek, diledikleri yere götürülecekleri, son pişmanlığ fayda etmycği; savş yoluyla alındğ küçük büy~ herkesin kılçtan geçirlcğ ifade ediliyordu. damı İbrahim ICul eyledikde, _ ~ğ elçiye, "Elçi bey, bu ~al'yı siparş etm _ mJş, _ i&_ndek Sultan _ SülC?Y~ kul taifesine ısmarl deyince, orada ulrianb Han feth_ ş. I şte -verirler-ise lceiJ.!~ür: -· ağil ar, ~adişb gazretleri btİ - kaJ'y pizi ta'yin buytİrdka ~ku Jliu:tm _ AJih ..eiD:~ ti ofsun, - kal'mı bir h~ş muhafaza edin, yoksa düşm _ an verin buyr.qı ~ . ve henüz birimizin dahi mansıb tebdil olunıad ve askerimize fütı1r gelmedi. artup - iıdactÜİz geliyor. Ne~n iktizfeder..k"al'a-vermek? Gittikçe şevkilrz Biz cümlemiz kırlmağ muhtacız ki, siz kal'aya malik olasız. Yüz güne 21 il~. Paş paşlr Silahdar, Tari/ı, II, 151. MELEK İBRAHlM PAŞ 227 karibdir ceng ederiz, bir o kadar dahi malısOr olursak perva ve kusur ve aczimiz yokdur ... " deyince elçinin, "ya ben şimd hersekime ne cevab vereyim" sözü üzerine İbrahim Paş, "bu kal'ada 100 bin cengci asker ve beş yılk zahire ve cebehane mühiatı mevcfiddur. Zahiremiz kalmdığn gazilerimiz şehld olanrı çıkarup yeriz ve cebeha.nemiz. tükendikde taşrdn gelmek mümkin olmaz ise, yıklan kal'a taşlrıy ceng eckriz. Bu asker sağ iken ş~e kal'a yok. Hersek'e söyle, elinden geleni geriyı: komasın" diyerek elçiyi gönderdi22 . E!ç~ ~öesİ!dg _ sı;mra ç.9k öfkelenen AYl!~tıeya _ başlsı! . mand,l}i emriyle 21J-30 bin kadar düşman askeri 24 Şeval (4 Ekim) günü öğle vakti htieüQ~ g eçti. " 13\ırÇf~p jçeri girmek üzereler iken, Biıdn gönüllüleriyle goglis göğüse yapıln çarpışmld yine mağlup oldular. Gülbank ve tekbir biribirine karışyodu. Kale muhafız Şeytan seslenyle top ve tüfek atıŞr İbrahim Paş herkesten fazla mücadele veriyor, kalenin l:iırÇ~aü : ICuleteijni ve taby - ıilau dohi§ırak ask~ri t~şci - ~diyoru. Bu hücum Avustryalı' çok pafi!ıy mal olmuşt . Zira hem yenilmşr, hem de kale altınd kazdılr lağımrd bulunan barutlı Osmanlır' a kaptırmşld. Böylece, bekledikleri neticeyi alamayan Avustryalı, müteakip da başrısz oldular. Gaziler ise yaptıklr hurfic hareketleriyle kalenin varoşun geri almyı başrdıl. Bu hun1c hareketlerinde düşman başt barut olmak üzere top vb. çeşitl savş mühiatı ile un, zahire gibi · yiyecek malzemesi alıyor ve bu arada çok ·sayıd düşmanı kılçtan geçiryoladı. Bazı rivayetlere göre 200 bin kişl Avusturya ordusunun yarıs bu şekild kırlmşt. Gazllerin akşm· ve yatsı arsınd yaptıklr sekizinci ve sonuncu hurfiçta, yağn yağmurn da etkisiyle, düşman tabya ve metrislerden kaçmaya baş l adı. Böylece Avustryalı 29 Ekim . 1684 . gününden_itib.aren Budin kuşatmsın kaldırp geri çekildjler. Bu ric'atte, _1,0 ~J!g _ dar Kırm kuvvetinin.gelmekte olmasın yanıd, _ ğ~şuı __çlışJ:p!_a hücumlarınd ~a:r.B . ekı:LMustaf ~vetlri . arsınd kalcğı_endişs. cephane ve ağırlk bıraktiğ Paş~nıJcuvxetlri. içerd etkil hemen kaleye alınd. . oJ.ruşw23 _ Ş.eytan . _ :{Qragim Avustryahl'ın Paş_' _ nı göre, Budin kalesinde mahsur kalan Silahdar Tarihi'nden öğrenild müslümanlar çok büyük sıkntlar duçar olmuşardı. Özellikle yiyecek fiyatlrı çok artmış. Zorunlu gıda maddelerinden, kıye olarak buğday 25, un 30, darı unu 15, tarhana 50, bal 50, sadeyğ 70, bulgur 30, pirinç 50, sığr eti 30, at eti 10, erik 30, mercimek 25, nohut 40, yağ mumu 60, kabak 15, soğan 30, yağurt 25, peynir 70; üç dirhem ekmek ı, on dirhem dan ekmği ı, bir adet sığr dili 80 paraya; . bir adet sığr başı 5 kurşa; yumrtanı tanesi 8 22 23 aym eser, Il, 165 vd. Uzunçarşıl, Osmanlı Tarihi, lll/1, ss. 463-465. 228 A.ÖZCAN paraya, tavuğn 15 paraya tanesi 50 paraya, bir diş sarnusak: 1 paraya, bir dirhem afyon ve bu fiyatlar mahkeme siciliine kaydeilmştr. Kaldı ki yukarıdi yiyecek maddelerinin bir kısm da mevcut değil. Halk genellikle el değirmnl çektiğ danyı yiyordu. Mahzende yeterli dan bu l unmasydı kalede bulunanlar aclıktn ölecek ve Budin kalesinin teslimi sözkonusu , olabilecekti24 . yükselmiş İ brahim Pa_ş'ıin savş ]ıile~rj _ ye sorguç, Kliikle; muhafaza hizmetinde bulunan diğer eoilmş l erdi. Bu arada İbrahim Paş'nı "Melek"e çevıjlm.iştr25 Mehmed tarfınd etmiş, h&t-ı hümayfrn, _ mücevlır _ ga,ys~tlıj değrli kumandi?J.r _ pJl.dişaı _ ç.Pk memnun •.§ . ~_!lr ~ d'!. )tl~@ ~a).tlf t an" l ak:bı da bizzat IV. · - ---·- ~ -· · -.--bire.kılç "Şey .ve . ha.Q~! 'Defterdar Mehmed Paş, 200 bin kişn yaptığ hücumlara Budin'in uzun süre mukavemet etmesini, Melek İbrahim Paş'nı gayretleri yanıd, kalede bulunan bazı keramet ehli kimselerden naklen, Hazreti Peygamber'-in alem-i misalde Budin kalesinde ve ovasınd iki defa görünmesine, bütün peygamberlerin, Çihar-ı Yar-ı Güzin'in ve öteki sahabilerin de katı l dığ ictimada yaptığ dualara da bağlmk:t, böylece zaferin manevi boyutuna da dikkati çekmektedir26 . devlet merkezinde büyük sevinçlerle Budin kalesinin teslim edilmyş bu haberi getiren görevliler l OOO'er kurş ve birer hil'atle ödülenirmş. Melek İbrahim Paş düşmanı çekilmesinden sonra, bir yandan Budin kalesinin tamirine başlrken, bir yandan da muhafzsı için Izvornik, Bosna ve Semendire tarflınd üç bin kadar yerli yeniçeri 2 7, toplama müsaadesi a l mış ayrıc kendisine zahire yardımn da karşılnm, b ul unlmşt r . M acaris tan Serdahğı ~ B aş rı s ızl ğ a v~ Katli Budin müdafsınki başrılnd sonra şöhreti çok artan ve adı - iÇrn geÇmeye başlyn Melek İbrahim P aş, merkezdeki gÜÇl!,i raKi15i.. Veziriaiam K~l! - jbrahim- Paş . tarfınd şidetl kı skanıl yor ve ayğın ~aydınlms için fırsat · kolanıyrdu. Padişh huzl"\fi _j da ~pılan &ir !_opl~ıda, · ~iacrfstn - seifıadn .=- ~erdjıiğna tecrübeli bir. - ~ezirüı getirilmesinin · gerğı, buna en layık kimsenin de Budin Beylerbeyi Melek İbrahim-pş ofcluğ öne stirdıTve&~ - ~ - P aŞ~ _ Hale:P.. . b~yieı:jlg ilavesıy le - :Bek.ii- IVIustafa Paş' nı yerine Macaristan serda ğına tayin ---- ----· - -- . - ...... .. ....._ .... lı ....... -··-sadrzmlık -· 24 25 26 27 ~ Silahdar, Tari/ı , ~-· _ II, 182. aym eser, II, 182, 257. Ziibde-i \lekayiôt (nşr. Abdülkadir Özcan), Ankara 1995, s. 185-189; krş. Raşid, Tari/ı , I, 48 ve Feraizlzade Mehrned Said, Gülşen-i Maarif, İstanbul 1252, II, 956. Raşid , Tari lı , I, 460. MELEK İBRAHiM 229 PAŞ edildi28; Budin beylriğn ise buranı son valisi o"Ii:1cak olan Ai)'(iüiTahman Abdi Pag_g_etirildi. Ancak: ibraılm PaŞ 'ya-göil.oenlen yazı, Aodi Paş Budin'e ulaşmdn buradan ayrılms emrediliyordu. Silahdar anıl~ Melek İbrahim Paş29, fermanı padişhın Tarihi'nde Gazi sıfatyl yüksek sesle okudu ve o civardaki beylerbeyilere gerekli talimı verdikten, bazı atmlrı yaptıkn, iki yıldan beri büyük hizmetleri geçen Mısr askerine izin verip, gelecek sene buradan yep.i asker gelmesi için merkeze bir arz yazdıktn sonra kış geçirmek üzer~ ~ l _ gi~5!a - ~t ~ti. Melek İbrahim Paş Fakat yetrlin~!Iıgoau saycliğ1\efk . İb~aim - Paş'y daha sonra askeri Zernun Salırs'nd .- veı:frmzanK istedğr ·; · - savş . .. · :tıJralim · paş topladı. ~ = keiıds_rap _ malzemesini ve zahireyi •......, .,:;-...,.;;.---.-• ·-· _ ....... - . ....____ .-...... ----··---·--- gönder~(J!_ı _ ~. S erd~: - ~ lsg ç_ l~a ı. mJ~ ....h~r)ç ~ t~ L vıecpur __olmp _ ştu ._ Avustryalı'n Uyvar kalesini kuşatığ haberi gelince, hemen Osek üzeriilden B -udrn-aiın gelô r.- Uyv~·ın. yardifn~ ·- · g fi l( : ~ iz~r i.) }s:~ _ n, .. l?~z kiSen ~ y Ü var yÖiu-nda ilerlemenin cok-zorolduğn söylemeleri üzerine, Estergon- K:'a.Iesl. 'nin muiiasarasina- 'karar -ver11di.. · ıröyiec du şmanı Uyvar'diiül' vazgeÇip Estergon'ünyardii:ii"1na· g - elcği tahmine diliiii Şi. ~EşJergo'l:n kUşafıidğl - oüyan Avustüiya ordulaı başkumnd Dük ~othringe, k u v~et ! e!ifgı . X'!-fl ~ ':.~ Uy L _v _ ~r'_tı . ~!İ> ,- - ~iğer _ yaisu:ı E5tefgon'a sevketti. Binlerce Av .tış !.ırya __~ _ ş_lç ~ ~i:n.Q .. y*laştığn öğrel).~n İbranım Pa Ş a · Es t ergon kuşatmsın kaldırp, gelen · düşman kar - şı ordusunu savş ôüzenine- sokm:· Sağ tarfınd Tuna nefui, sor tarfınd birl<clç· mil uzaı<l.!"Z'in · ağ silsilesi, arksınd yiyecek ihtyaçlrın sağ l ayn ve giden yol, cephesinde ise geçilmesi zor bir batklı Bu din' e doğru bulndğa hücum edilmesi güç bir mevkideydi. .- o~ İbrahim durumda buakmtı. kaçar gibi gerçekten kaçtıi - Paş . . bu vaziy~ Se.ı:<f? ( . ~.Q -~ . b~raç -~ ~- · saat be~di. anlayan ~ . şüpcesin ~.- Amacı ~oren _ pü~ d _ üş~!1 _ü .; _3_or __g~çe ~!ılcti ve ordusunu geri ç~k.:ti Osmanlır da Avustryalı'n ~rü i iz aJiı. ~ Çie~k sQn hgla p _ ~şleı:iq ~ fl~Ş ! !i} ~ r ~ _ Ancak -Dük, Osmanlır' geri di;p~ıneyç )f: leri _Q ir _ y _ er<!~ . A.ı:!de~ dur<!..l.!...~ ~ 9}lz~ji ~ z liadekı Osmanlı ordusuna salduı30. Gafil avianan Osmanlı askerleri batklı araziden o r dÜg~ - <l: .. ~ o ğru ç _ ~lçİJ ı ı:t~Y.! _ b-;ı ~ lad}J~· - .B.a vyera - elektÖr pr~si ·. Osmanlif ar · - ı - bu r ad izlerken, Loren Dükü de bir baş}c yoldan ilerliyordu. Çok askerleri Serdar İbrahim Paş'yı bile dinlemeden zor durumda kalan Osmanlı Kant.<:?m i(İ!l. nakline göre, yeniç~.ı:lr9Eh1 . Ç~buk panik içinde kaçışyorld. kaçabilmek için kendi süvarilerini attan düşrp öldürüyorlar, kendileri ata - ---- -- 28 29 30 yaptı . ... --·--- .. . - ~ ··- --··-'"' Ziibde-i Vekayiiir, s. 191. q. Fındkl kaçırdln Osmanlı 184. Mehmed Ağa, Avustryalı'n askerini öldürdüklerini, yarldıkn, yazar (Tirlı, Il, 211 vd). birden pusudan bir kısmn çıkar çok da Budin'e sayıd doğru 230 A.ÖZCAN binyorladı. B.Qy!_ece kaçarlarken kendi arkd_şlı Ördiıgf ·bÜtün ~gj!Iıkfari." gerçl~y Q~ı:pJ.! - itz.lıe]-L - ~vustryalı'n Melek brahimİ __ae _ . E.tinQ~ teşldiysa bjn, Osmanlı askeri.ıQ . ~kerlin - ~li.:!;ı · yjeÇ~ıclr _ g~_çmiş!r31 · Öldürişe büyük .l?ir ı:yr~tleg : . s : q@.ç __ a,I_~.rıçl ise 80 ~in kiş . civarınd _ Qtıui Paş tarfınd çoğu düşman kıl ı cında ve sonuçta Osm1lfiı ziyade, ve ç·ok- saylclili savş - ---- --· ·· ·-- - -.. . toplar~ : ..P.~şman Qlm&~.J _ ~şkefİilI! ç~ı_npP-haeyi ı:;tğ!Il~n . !l _ ~c mağlubiyet herkesi şaırtu. Ibfah~m Paş da çaresiz kalınc Çekilmek zorunda k~dı. Ö~e yandan 44 gün kuşatm iı.trd ' kaı:!ilfyvr kalesi -de eldn " Çikı. Şeıir - yağri " i.Iaırk~ • .~ap.ın ve _ç'o~@ ~ıil-.hak Şış~enrc ôld~.ü Bu arada- Estergon kurtaılmdğ gibi, ivarındkc ufaklı birçok yerlşim birimi de düşman eline geçti. _ı u du ~lına 15 Budin'e . irili Dönemin tarihini yazan Dimitri Kantemir, üstüste alın bu yenilgiler Paş 'nı, Ahmed Çelebi adınki üzerine tecrübeli Serdar Melek İbrahim güvenilir bir admın Avusturya generaline göndererek imparatorun barış hakındi düşncesi öğrenmk istedğn, fakat umdğ sonucu almdığn, zira imparator I. Leopold (1658-1705)'ün barıştn yana olmadığn bahseder32 . · Daha sonra Ösek'e gelen İbrahim Paş kaleyi ve varoşun tamir Edirne' den gönderilen nakdi yardıml alın zahireyi, ettirdi. Ancak o sırad ı , ihtiyaç içinde olan serhad Budin kalesi gibi mahfuz bir yere koymas askerlere dağıtrmyp, bir rivayete kalelerine göndermemesi ve zamnıd gibi satma fikriyle Ösek'te bir açık alana yığdrak Macrl'ın göre dileğ yakıp. yağmlrnı sebep olması, hakınd bazı deikouların çıkmasn yol açmış t ı. Kışn yaklşmsı üzerine Belgrad'a dönen Serçlar İbrahim Paş, kendisine bağlı beylerbeyileri münasip yerlerde kış~aml görevlendirdi ve ortasınd Avustryalı Rumeli durumu merkeze bildirdi. Ancak kış Paş'nı kışiağ olan Arad palnksı işga l Beylerbeyi Çelebi İsmail etmişlrd. Son olumsuz gelişmr, muhafızğndki şöhretin _ ._ Mel~İbrahim P~ - ~·nı Budi~ gÖlge düşf .. Onun bu başrıszlknd, kenaisiiiC kısanq. kendine rakip gören Vezirıam Kara İbrahim Paş 'nı, yukarıd deni l diğ gibi, Macaristan' a yeterli mühimmat göndermekteki kusurunun önemli rol oynadığ da söylenebilir. Nitekim Kara İhE_ı! ~aE ~ _ M~lçk: İbrahim - Paş - ' nı ortadan.. kaldırms_hu . unda üçüncü vezir Sarı SüleymanJ>~_i.[rdtk - ~ıl _ ağm Yusl!f Ağa'yı ikiia etm - işt. IV~ · Mehmed tarfınd kendisine gizlice sadrazamilk va~licfgmden ve· SUJefıi~a 31 32 · da,riGDıg9o _ Qğ1r Kantemir, aym eser, III, 89-91. aynı eser, III, ı 04-105; Uzunçarşıl, aynı eser, Ill/1 , s. 467. ~ek İöraum Paş'nı MELEK İBRAHiM ortadan kaldırmsn 231 PAŞ istiyordu. Dimitri Kantemir, İbrahim Paş'nı Kara İbrahim Paş'nı son yenilgilerinden telaş kapıl Merzifonlu 'nun ak:ıbetin uğramkti korkarak kendisine rakip olabilecek herkesi ortadan kaldırm planı bir parçsı şeklind açıklmt ve onuri Estergon önünde yapıln savştki ilimale ilave olarak, askerin hak etiğ ulôfeyi alıkoyup kendi h esabın geçirme suçuyla da itharn edilğn 3 3 . yazmktdır öldür1fiesı · olayı, Vezfri~am - 8~) _ g~ - IJ3:s<?d~ - k~şünde Zilhicce'nin so_!!_Q_8 K~!:._ ve kazserl~ ile yeniçeri ağsın da iştrakyle pi(lfıhn yapilan fOp!alti<r : M~lJCtim - J>~Şa.' - dü~ri}.u görüşldtf. olarak tıgilç _ tl!dıc.$ M~lmıQ_Ağ).} ~tJi s~tıy toplanıd.3ilk_ s~ -. ~ıl!.§<M . ~t ., K~Yın ş ;ın ~üleym ~kerl Ester~ _ gib _bir ki!ç . ~l<; - ~ ley _ i _lc~şa . t~p ordulaın yenilip pek çok mühimmat ve cephanenin Uy_yar _§!rie ~ y - ~gn e~@yJp gö~ğie - goft:_düşman şeyhülis l~ 'fiüZr~nda ...B _ iİ . ~s l a h _ (!Z _ ır _ buJ!ı _~aş al~ . ~a; ı ~ _ cid~ı _~ oq bİI!den t:ıu - ~a telefine sebep olma; kaptıril;gönderilen zahire_x~J: - ~ _ yer . ~ . Js~YI_lfP _ Qş~.!ç'te y$lm~sına sebep 9lı!~; __m~r(!Ze aniŞmd Avustry~lıa' barıt~i . ~iı!e ~ulnma, hatta bunun için bir Kareytôn1ara teklif etme3 4· ve kısac kötü idaresi yüzünden devleti büyük zarara ·sakma .. suçi~,rınca dÖliyi . katlini istedi. Hastlık bahanesiyle to{11afftiy-a· klit.ı1üyan Veziria.zam Kara İbrahim Paş da g - önderiğ arizada . öldürİiıesn . y_an olduğn~ bildrmş, Şeyhülisam Çatlcı Ali Efend(v-e öte'!([ ~ !i~çJs . __üy~leri -de katli .. h.ususunda Veziriazamdan yana tavır koymuşlardı. Sadece Anadolu Kazaskeri EbU Saidzade Feyzullah Efendi -ki Fiiiaikiill' tarf~dh - din' ~ bütn - oir . olarak nitelmşrbu suçlamalarla katliiilii. _~eŞru _ Q~aycğı, sürgün edilmesinin· ka~i gelcği kanaatini söyleaiyse de onun bu fıkri taraftar bulmay · ınca,_ Melek Ibrahim Paş'nı katli icin ICarar, fetva ve - re-ınat cikti3s·:- -· · ~ --·- ---··--- .. - - ~ Veziriazam Kara İbrahim endişsyl Be~ğöly_! aifedblcğ hemen karın 33 34 35 36 infazı - z~ Kapıclr - tQPJ~aKime Kethüdası Paş, :gadişhın · şgur merh Osman Ağa'yı36 BostanC'ıbŞ effi!!!tti. 5 Muharrem 1097 (2 Aralık _ amet~lip o sırald 'ya gönd.e rdf've 1~) pazar Kantemir, aym eser, III, 105-108. Bir rivayete göre Melek İbrah im Paş Kanije kalesine karşıl Avusturya'ya barış teklifinde bulnmş, fakat olumsuz cevap almıştr. Onun bu teşbüs rakiplerince (Mustafa Nuri Paş, Netôyicii' 1-l'llkuôt, III, katli hususunda koz olarak kulanımştr 14, 16); krş. Şemsdin Sami, Kanwsii'l-a'lôm, İstanbul306, I, 560-561. Uzunçarşıl, aynı eser, III/1, s. 468; Ahmet Mumcu, Karl, Ankara 1985, s. 103, 104. Defterdar Mehmed Paş kapıclr kethüdasın vennektedir (Ziibde-i Vekayiôt, s. 209; krş. Osmanlı Deı·ltind adın Abdizade Mehmed Kamusii'l-a'lôm, I, 561 )_ Ağa Siyaseten olarak 232 A.ÖZCAN günü 3? B~d' a var_nKpı.c1:ethUQli Bostıg.cbaşy, İbrahim bitirmekle; kendisinin de muhaleftı yazmakla görevli olduğn söyTeciCfkaç ·- bcisfıl!Ya}Je"~ç iw.ahim. P.aş:y gi<~nFföStaCbŞı, s~fdar t~'!fldan, ~ ~oş _ g_e!din ~ğ_glum, ne hab~( . sözJeriyj~aş!lndı. Bostancıbş ise, bu yıl satın alın zahirenin muhasebesi için merkezden geldiğ"r, huzurunuzda görülüp - göp _ c;t~İei-lj.QYdCArIuoan ı>aş ~ fei:maöı kapıcl: . k~tıiJcnl : getirdğn_ öğr .e niç~ __öl.dY!i~ceğn" .anldı V~ be~İ __Ş~E: IDŞ _ bir .halde ." kazaya nza,. .ab . desı_gö.r ~ k'~_ğçyjp _abc!_es aldı ve iki rekat namaz kıldtar .sonra, "Ya R~· .: .9W i.!Jt~vlkır . s.ılJr sadktle - etiğm hizmeti biliyqrsun. Ömri,im ~ir oldu. Hüsn.-i hatime müyesser. ıq ve :bana ed~Qlri Hazretine _havale eyledüm" dua. ve. bedlm is ın etti38 ve oruçlu bir günün akşmı öldürülçlü; vücudu Belgr~d'a _ defne.dildi, kesik başrse merkeze .gönderildi39. Veziriazarn, Melek İbrahim Paş'nı ~şın ~üş bir"teps~ için?:<?. ~di.J2-ha gönde!Ulc~_§ta'Yüzu kara ve ciıü: rahat olsun, vücuda getirdğn hüneri bir gör" sözleri:xle Kara ..beddua ederek pişrıüulğİdfe g~ti.rnş ~· ...... Ibraili.m PaŞ-·y Paş'nı işn ferman -- .. ~ ....-- . . . . Silahdar Fındkl Recep Ağa'dn, ·~ -· . ~ . .. ...... . - getiren bostancı sözlü, oğuz bir Niş'e geldiğn, koabilecğ endişsyl başı bir kürke adam olduğn, etrafa bir nur yaılp semaya yükseldiğn sarmak için kutudan çıkardğn gördüğn rıakletndi. Bu olayı yeminle anlatan bostancı ustaı daha sonra dehştin düşp bayıldğn, bir süre konuşamdığ, padishın bunda suçu olmadığn, asıl öldürülmesi gereken kişn Veziriazarn olduğn, zıra Kara İbrahim Paş'nı Daii- Melektbrahim PaŞ' yi kendisine rilip gürerek suÇSuz "fer-oldütğ ün .ı n!~:t9.iıl çok geçmede~ h~ıg _!<ar[ İorali1m Paş 'nı hem de - Boşnak" ~arı SüleY.I!l.an - ~aş . ~'l!ID aynı akıbet , uğr~d .~ ilave etmek"fedfi=40. Mdeklbrahirn Paş'nı kesik başı bir süre Edirne Saryı ~iüraek" ibret taşınc1Sergil"dk s>~ •. bu şehird:_k _ Ş .~ - piş~ _ Ç!Pil haziresinde defnedilmistir. ustalrınd Mehmed Melek İbrahim kesik Ağa, Paş'nı başı doğru >. kitabesinde: Mezartşı V~i-:!Buden İbr~ V ~i 37 38 39 40 ~ir taşın, Paş, etti düşmanı kal'3!lill ceng ile mat ll, 257. Fındkl, eserinin bir başk yerinde 6 Muharrem gününü Sillihdar, Tlirı, II, 216). Ancak pazar günü ayınbeşi tekabül etiğnd bu vennektedir (fôrilı, (krş. Uzunçarşıl, Osma1lı Tarihi, lll/1 , s. 467). tarih kabul edilmştr Sillihdar, Tôrilı, ır, 216. R~id, I, 480-482; M. Turhan Tan, "Cesetsiz Başlr", Cımlriyet, 29 Mayıs 1938. Sillihdar, Tôrilı, ll, 217. MELEK İBRAHiM Dediler ana Melek, dest-i kazadan Ha_!c rahm ~ !~ ·- 3.kıbet -·---- ...•.... - .. bir dem necat .edüp ~ ede bindoksanyedi silinde ol Gazi vefat '"""-•.......,.._ •r--,._- · - - - - - - · _ .. Kıld _ ~ . ·~ 233 etti cengine felek reşk - - -- ----·-··. Bulmadı . PAŞ - ~fzuı ~- 13 Temmuz 1938 tarihinde dönemin iş Nuri Demirağ, İDrahim ~aş'nı aşınb gömülü olduiu y~ri görmüş; hazın durumu gayretve ~yteh qo~u!_ml;ş , _ İ. ş_ t~J?!l: ~ özel usta ve malzemeler gonderKNİ e ifQnJ.İ .' . m . l><!R ite. b ir _ljkt~ kesik .Q_~şl _ arı mezarlığn ortasınd _ h~zu;_l ag_ı _ ğ !_ _yerJ.~ gQ_J!1Q!!!Qlji§, eski taşlrın baş uÇfiü:ına1Ktrmş./ -: beftrda Sarı Mehmed Paş tarfınd - ,tecrü . b e li ve değrli bir vezir olarak nitelenen Melek İbrahim Paş'nı gerçekten bu büyük savşı sona erdirmek istedğ, fakat bir garaza kurban gitğ ifade . edilmektedir42 . Fındkl tarfınd da Melek İbrahim Paş, şehadt ve bahdırlkt efsane vi Kahraman ve Neriman' a; cömertlikte ünlü Hatem-i Tru'ye benzetilmekte ve haksız yere öldürğ belirtilmekte; ileri görüşl, Tiryaki Hasan Paş gibi siyasi entrikalara aklı ermez, eşi az bulunur bir kimse olarak nitelenmektedif43 . mısral admlrın okunmatdır.i· Mısr valiğ esnaıd 1074 (1663-1664) yılnda ecir ve hasentı devrin padişhı IV. Mehmed'e ait olmak üzere Kahire'de Kademltı denilen 4 4 Melek İbrahim yerde. bir cami yaptırn Paş'nı İstanbul Ortaköy'de Defterdarburnu 'nda bir mescidi ile bir yalı sı vardı. III. Ahmed zamnıd (1703-1730) İstanbul' daki camiin.in yerine Neşat~d Kasrı , I. Abdülhamid döneminde (1774-1789) yalın yanı saray, çeşm ve namazgah yaptırlmş. III. Selim zamnıd (1789-1807) bu yalı Hatice Sultan tarfınd yenilmştf45. İstanbul'dki Himmetzade Zaviyesi'ni de İbrahim Paş'nı yaptırdğ nakledilmektedif46. Zevcesi Rukiye Sultan'dan Fatma ve Ayşe adlrın Melek İbrahim Paş'nı siyasi entrikalar sonucu öldürğne ·bütün kaynaklar müttefiktir. Bu hadiseden herkes Vezir~am Kara İbrahim Paş'y lanet etmişr. Fındkl 41 42 43 44 45 46 malızun iki olmuş kız olan hemen ve Mehmed Ağa'nı SiHlıdar, II, 216-217; M. Tayyib Gökbilgin, Edirne ve Paş Livası, İ s tanbul 1952, s. 58; Osman N. Peremeci, Edirne Tarihi, İstanbul 1939, s. 149-151. Ziibde-i Vekayit!it, s. 208-210. Sila.J:ıdr, Tari/ı , II, 168,257. Evliya Çelebi, y Se alıtnôme , lstanbul1928, I, 286. Sicill-i Osmônf, I, 109; Tahsin Öz, İstanbul Cami/eri, Ankara 1987, II, 19·20; Tarkan Okçuoğl, " İbrahim Paş Mescidi", Diinde11 Bugii11e İsta1bul A11siklopedisi, İstanbul 1994, IV, 127- 128. Sicill-i Osmô11i, I, 109. . A. ÖZCAN 234 da belirtğ gibi sonuçta, öldürülmesinden en büyük zarı elden çıkmşt.r47 . kaht-ı rical döneminde böyle bir serdaın devlet görmüş ve kısa süre sonra Budin Paş'nı kardeşi Koca İsmail Melek İbrahim sonra çeşitl yerlerde beylerbeyilik yapmış, suistimaliere karışnc ll 10 (1698-1699) yılnda 47 48 Silıdar, Tôrilı, ll, 257. Sicill-i Osmônf, 1, 356. katledimşf48. Pa şa, bostancışJk Sivas valisi iken adı bazı ·, MELEK İBRAHiM PAŞ 235