Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac

UDK: 930.85(497.6 Petrićevac) : 091 DŽELILA BABOVIĆ – MADŽIDA MAŠIĆ (Sarajevo) ORIJENTALNI RUKOPISI FRANJEVAČKOG SAMOSTANA PETRIĆEVAC Sažetak U ovome radu bit će predstavljena do sada nepoznata zbirka rukopisa na arapskom, turskom i perzijskom jeziku a koja se nalazi u franjevačkom samostanu Petrićevac u Banjoj Luci. Riječ je o deset rukopisa, od kojih su dva primjerka Kur’ana, dok su ostali rukopisi iz različitih oblasti, od kur’anskih i hadiskih znanosti, zakonskih rješenja, različitih komentara djela, do djela iz lijepe književnosti. Iako se radi o maloj zbirci, rukopisi koji su u njoj pohranjeni, imaju značajnu vrijednost u rasvjetljavanju i proučavanju kulturne baštine Bosne i Hercegovine. Ključne riječi: kodikologija, rukopisi, katalogizacija, Franjevački samostan Petrićevac, kulturna baština BiH. UVOD Franjevački samostan Petrićevac kod Banje Luke, jedan je od mlađih samostana Franjevačke provincije Bosne Srebrene sagrađen krajem 19. stoljeća. Samostan je nekoliko puta pretrpio velika stradanja, prvi put kada je austrougarska vojska zauzela Banju Luku 1878., i kada je zgrada samostana u potpunosti spaljena i izgorjela, do stradanja tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu 7. maja 1995. Ipak, samostan je 1997. godine obnovljen i danas aktivno djeluje na teritoriji Bosanske krajine. Samostan Petrićevac posjeduje manju zbirku orijentalnih rukopisa na arapskom, turskom i perzijskom jeziku. Poznato je da je dva rukopisna primjerka Kur’ana kao i još neke rukopise koji se nalaze u zbirci pri263 264 Dželila Babović – Madžida Mašić bavio fra Boris Ilovača, tajnik mostarskog biskupa fra Alojzija Mišića 1926. godine u Mostaru. Poslije smrti biskupa Mišića 1942. fra Ilovača je spomenute rukopise donio u samostan Petrićevac. Pored toga, neki od rukopisa su u posjed samostana pristigli i putem otkupa. Većina rukopisa dosta je oštećena i nužna je hitna zaštita i restauracija cjelokupne rukopisne zbirke, nakon koje će svakako biti potrebno rukopise pohraniti u za to predviđene uvjete. Među rukopisima orijentalne zbirke samostana Petrićevac najstariji je prijepis Kur’ana koji datira iz 1459. godine (R 1). Pored njegove starosti, ovaj rukopis odlikuje se i posebnom umjetničkom vrijednošću koja se ogleda u njegovoj izradi, od kvalitetnog papira na kojem je ispisan, do posebno izrađenih ukrasa, pozlate i floralnih motiva u zlatnim unvanima, na početnim stranicama. U jednom od rukopisnih kodeksa nalazi se prijepis kanun-name sultana Ahmeda I koji je vladao u periodu od 1603. do 1617. godine. Na kraju prijepisa stoji bilješka u kojoj se navodi da je ova kanun-nama prepisana 1018/1608–9. godine, iz čega možemo zaključiti da je ovaj prijepis nastao još za vrijeme sultanova života (R 3 fol. 7b–9a). U nekoliko rukopisa susreću se imena domaćih vlasnika, a u jednom se navodi i ime domaćeg prepisivača (R 4) Muḥammad bin Aḥmada iz Gornjeg Vakufa. Treba istaći da se u orijentalnoj zbirci samostana Petrićevac nalazi i nekoliko djela šejh Toqādīja Muḥammada Amīna (1664–1745). U jednom rukopisnom kodeksu (R 10) zapisane su tri njegove risale, jedna duža i nekoliko kraćih vasijet-nama, te jedna kasida posvećena nakšibendijskoj silsili. Iako je ovaj poznati sufijski učenjak iza sebe ostavio brojna djela na arapskom, turskom i perzijskom jeziku1, u bosanskohercegovačkim rukopisnim zbirkama njegova djela predstavljaju pravu rijetkost. Rukopisi iz orijentalne zbirke samostana Petrićevac do sada nisu bili predmetom kataloške obrade niti stručne analize. U ovome radu rukopisi će biti predstavljeni redoslijedom prema jezicima na kojima su napisani (arapski, turski, perzijski), a unutar svakog od ovih jezika raspoređeni po tematici, kako je uobičajeno prema kriterijima klasifikacije i katalogizacije rukopisa. 1 Halil İbrahim Şimşek, Mehmed Emîn-i Tokâdî: Hayatı ve Risaleleri, İnsan Yayınları, İstanbul, 2005. Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 265 R 1 – AL-MUṢḤAF AL-ŠARĪF ‫المصحف الشریف‬ Prepisano 10. redžeba 863/13. maj 1459., prema zabilješci koja stoji na kraju kratke hatma dove, na zadnjem listu rukopisa: ‫)!( عشر شهر رجب الفرد سنة ثلث و ستون و ثمانمئة‬ Povez kožni, prilično oštećen. Fol. 266 (32 x 24), 13 redaka (23 x 19). Papir kvalitetan, glat, tamnožut, debeo, mjestimično oštećen vlagom i crvotočinom, naročito na posljednjim stranicama rukopisa. Nasḫ, krupan, vokaliziran. Tinta crna, u naslovima sura, tačkama na kraju ajeta kao i znakovima za stanke prilikom učenja, crvena. Oznaka za sedždu (sağda) ispisana plavom tintom. Oznake za ḥizb i ğuzʼ napisane izrazito krupnim harfovima, crvenom i zelenom bojom. Ima kustode. Na prvoj stranici rukopisa sura al-Fātiḥa ispisana u debelom zlatnom okviru ukrašenom sa vrlo lijepo izrađenim floralnim motivima u plavoj boji. Također, unutar samog teksta sure isprepliću se floralni motivi (arabeska) iscrtani tankim crvenim i plavim linijama. Zanimljivo je da u ovom prijepisu prepisivač nije, kako je to uobičajeno u prijepisima Kurʼana, izdvojio početne ajete sure al-Baqara na prve listove, zajedno sa surom al-Fātiḥa. R 9 – AL-MUṢḤAF AL-ŠARĪF ‫المصحف الشریف‬ Bez podataka o prijepisu. Na zaštitnoj stranici kratka dova. Na kraju rukopisa hatma dova i dio sure al-Muzzammil (fol. 358a–359). Iznad arapskog teksta prijevod ajeta na turski u cijelom Kur’anu, kao i povremene bilješke na marginama na turskom i arapskom jeziku. Povez tvrdi, kožni sa preklopnom koricom, ukrašen sitnim floralnim motivima, utisnutim na uglovima i centralnom dijelu korice. Fol. 358 (29 x 20), 13 redaka (20 x 12,5). Papir tamnobijel, mjestimično restauriran. Na nekoliko mjesta u rukopisu naknadno ubačene stranice ispisane rukom drugog prepisivača i izrađene od kvalitetnijeg papira. Nasḫ, čitak, vokaliziran. Tinta crna, u naslovima sura i tačkama na kraju ajeta crvena. Ima kustode. Dželila Babović – Madžida Mašić 266 R 6 –AL-MAĞĀLIS AL-SANIYYA FĪ AL-ARBAʻĪN AL-NAWAWIYYA ‫المجالس السنیّة في الربعین النّوویّة‬ Djelo predstavlja komentar četrdeset hadisa koje je sakupio Imām alNawawī, čuveni islamski učenjak u oblasti hadisa (631/1233–676/1277). Ovaj komentar napisao je Aḥmad b. Hiğāzī al-Fašnī (u. 978/1570) na arapskom jeziku.2 Inače, ovaj izbor četrdeset al-Nawawījevih hadisa u islamskoj tradiciji ubraja se među najpopularnije zbirke hadisa, o čemu svjedoče i brojni prijepisi ovog djela, pohranjeni u rukopisnim zbirkama širom svijeta. Naslov sadržan u uvodnom dijelu. Početak (fol. 1b): ّ ‫الحمد هلل الّذي وفّقنا الداء أفضل‬ ‫ و بعد فیقول العبد الفقیر الى رحمة‬...‫الطاعات‬ ‫ هذه مجالس سنیّة في كالم على الربعین‬...‫ربّه المغنى أحمد بن حجازي الفشني‬ ...... ‫النّوویّة‬ Kraj (fol. 167b): ‫ و قفوا بالخدوع و الحشوع لدیه فإنّه كریم و )!( انامل الرجاء الى بابه فإنه‬... ‫ ت ّم الكتاب من الكتابة المجالس السنیّة فى‬.(!) ‫رحیم فقولوا سبحان هللا العظیم‬ ‫الربعین النواویّة )!( نحمد هللا و كرم اللطیفة فى سنة أربعون ثمانین و مائة و‬ ‫ألف فى شهر صفر الخیر فى یوم الحد و صلى هللا على سیّدنا و نبیّنا محمد و‬ .‫اله و صحبه أجمعین‬ U kolofonu navedena bilješka da je prijepis djela završen u ponedjeljak, u mjesecu saferu 1184/maj–juni 1770. godine. Povez kožni, u očuvanom stanju. Fol. 167 (21 x 14), 23 retka (14,5 x 6). Papir požutio, tanji, kvalitetan, očuvan, sa vodenim žigom. Nasḫ, čitak. Tinta crna. Pojedini naslovi i riječi istaknuti crvenom. Mjestimično riječi ‫ قوله‬i broj hadisa podebljani crnom ili crvenom bojom. Ponegdje na marginama bilješke u vidu dodatnih pojašnjenja osnovnog teksta. Ima kustode. 2 Wilhelm Ahlwardt, Verzeichniss der arabischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin, Band II, 1503; Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Band I, 396,12; Band II, 305; Zejnil Fajić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XI, 6773. Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 267 R 5 – AL-ṬARĪQA AL-MUḤAMMADIYYA ‫الطریقة المح ّمدیة‬ Zbirka vjerskih pouka iz Kurʼana i hadisa na arapskom jeziku. Autor djela je Muḥammad b. Pīr ῾Alī al-Birgiwī (u. 981/1573).3 Djelo je prvi put štampano u Istanbulu 1261/1845. godine. Naslov na zaštitnom listu, i na početku djela istaknut crvenom tintom u pozlaćenoj vinjeti (fol. 1b): (!) ‫هذا كتاب طریقة المح ّمدیة‬ Početak (fol. 1b): ‫سالم على أفضل من أوتى‬ ّ ‫صالة وال‬ ّ ‫الحمد ّلل الّذي جعلنا أ ّمة وسطا خیرالمم وال‬ 4... ‫فإن العقل والنّقل متوافقان والكتاب‬ ّ ‫ وبعد‬...‫بوة والحكم‬ ّ ّ‫الن‬ Kraj (fol. 164b): ‫ و قد بیّنا ذلك فى رسائلنا السیف الصارم و انقاذ الهالكین و ایقاظ النائمین و‬... ‫جالء القلوب فعلیك بها و طالعها حتى تعلم حقیقة مقالنا و تقول )!( الحمد هللا‬ ‫الذى هدانا هللا ربّنا ال تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنك رحمة إنك أنت‬ .‫الو ّهاب‬ Prepisao hafiz Aḥmad b. Ismāʻīl b. Aḥmad b. Idrīs, u subotu za vrijeme ikindije namaza, u mjesecu zul hidždže 1170/august–septembar 1757. u Istanbulu, u mahali Mufti Ali-efendije (bilješka u kolofonu na fol. 164b). 3 4 Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Band II, 441/15 i Supplement II, 655;ʻUmar Riḍā Kaḥḥāla, Muʻğam al-muʼallifīn – Tarāğim muṣannifī al-kutubal-ʻarabiyya, ğuzʼ III, 12484; Kasim Dobrača, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak I, 436/2; Kasim Dobrača, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak II, 1123/2; Zejnil Fajić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XI, 6770/3; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XIII, 7623–7630; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XIV, 8150; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVI, 8952/2; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVII, 9767–9770. Na prvoj stranici rukopisa tinta je prilično zamrljana te je nemoguće u potpunosti pročitati tekst. 268 Dželila Babović – Madžida Mašić Povez kartonski, na hrbatu pojačan platnom. Fol. 164 (21,5 x 15,5), broj redaka neujednačen. Papir požutio, dosta oštećen vlagom i djelovanjem crvotočine. Nasḫ, teško čitljiv. Tinta crna, naslovi poglavlja istaknuti crvenom. Tekst uokviren crvenim linijama, a na prve dvije stranice rukopisa uokviren debelom zlatnom linijom. Ima kustode. R 10 – MAĞMŪʻA ‫مجموعة‬ Medžmua – zbirka raznovrsnog sadržaja na arapskom i na turskom jeziku koja sadrži nekoliko kasida, kratkih risala (poslanica), te silsilu (neprekinuti lanac šejhova/učitelja) halvetijskog tarikata. 1. al-Qaṣīda al-Dimyāṭiyya (fol.1b–6a). Poznata poema o Božijim imenima (‫ )السماء الحسنى‬koju je na arapskom jeziku spjevao Muḥammad b. Aḥmad al-Dayrūṭī al-Dimyāṭī (umro 921/1515).5 Ova kasida se vrlo često u islamskoj tradiciji uči kao molitva za ispunjenje želja, naročito među pripadnicima nekih derviških redova. 5 Muṣṭafā b. ʻAbdullāh, Ḥāğī Ḫalīfa, Kātib Čalabī, Kašf aẓ-ẓunūn ʻan asmāʼ al-kutub wa al-funūn, III, 230; Wilhelm Ahlwardt, Verzeichniss der arabischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin, Band III, 3753,1; Fihris maḫṭūṭāt maktaba Köprülü – Köprülü Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu. Hazırlayanlar Dr. Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, Cemil Akpınar, c. II, 1587-8;ʻUmar Riḍā Kaḥḥāla, Muʻğam al-muʼallifīn – Tarāğim muṣannifī al-kutubal-ʻarabiyya, ğuzʼ III, 11719; Kasim Dobrača, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak I, 122–9, 772–4, 773–4, 785–93, 786–95; Fehim Nametak, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak IV, 3083; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak IX, 5800 – 2; Zejnil Fajić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, 2003., svezak XI, 6992–3, 6993, 7005–12; Mustafa Jahić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XII, 7435–44; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XIII, 7565–75, 7792–802; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVI, 9104–7, 9108, 9113–22; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVIII, 10033–41; Salih Trako – Lejla Gazić, Katalog rukopisa Orijentalnog instituta – Lijepa književnost, 42–43, 508, 544; Mustafa Jahić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Historijskog arhiva Sarajevo, svezak I, 600; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Historijskog arhiva Sarajevo, svezak II, 1106, Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Nacionalne i univerzitetske biblioteke Bosne i Hercegovine, 776. Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 269 Naslov ovdje: ‫القصیدة الدمیاطیّة لشرف الدین الدمیاطى الجامعة لألسماء الحسنى المباركة‬ Početak (fol. 1b): ‫على نعم لم تحص فیما تنزال‬ ... ‫إذ لیس یحصیه من تال‬ ‫بدأت ببسم هللا و الحمد أوال‬ ‫و منها ثناء اإلله بنفسه على نفسه‬ Kraj (fol.6a): ‫على المصطفى خیرالنام المفضّال‬ .‫و بعد فحمد هللا ختما و ّأوال‬ ‫وبارك الهى بكرة وعشیّة‬... ‫صحب كلّهم‬ ّ ‫كذا النبیاء و اآلل و ال‬ Tekst kaside vokaliziran. 2. Kratak tekst o vrijednostima i koristima učenja i poznavanja spomenute kaside (fol. 6a–7b). Početak (fol. 6a): ... ‫هذه القصیدة مشهورة بالبركة تقرى عند الشدائد و قد جربها غیر واحد‬ Kraj (fol. 7b): ‫ و ما قصدتك ّاال واشتفت على و من مواهیك استشفیت عن غرض لدیك ك ّل‬... ‫غنى یا كنز ك ّل و لى علیك ازكى صلوة هللا ما طلعت شمس و ما سار سارى‬ .‫مدى السبل‬ 3. Qaṣīda li al-Imām al-Šāfiʻī (fol. 8a–9a). Autor ove kaside je Muḥammad b. Idrīs b. al-῾Abbās b. ʻUṯmān b. Šāfiʻī al-Qurayšī – al-Imām al-Šāfiʻī6. Kasida je spjevana u stihovima u mesnevi formi, u slavu poslanika Muhammeda a.s. 6 Ahlwardt navodi da je ovu kasidu spjevao ʻAbdurraḥmān b. ʻAbdullāh b. Aḥmad al-Suhaylī Abū Muḥammad (u. 581/1185.), v. Wilhelm Ahlwardt, Verzeichniss der arabischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin, Band III, 3938/1.; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVI, 8970/7. ‫‪Dželila Babović – Madžida Mašić‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪Naslov kaside sadržan u uvodnom tekstu koji prethodi kasidi (fol.‬‬ ‫‪7b):‬‬ ‫هذه القصیدة لٳلمام الشافعى نورهللا تعالى‬ ‫‪Početak (fol. 8a):‬‬ ‫ع َّم ْن یَ ْر ِج ُع یَا َم ْن ِب ِه ا َ ْر ُجو النَّ َجاة َ‬ ‫یَا َم ْن لَهُ ُك ُّل ْالعَ َوا ِل ِم ت َْخ َ‬ ‫ض ُع یَا َم ْن ی ُِحبُّ ْالعَ ْف َو َ‬ ‫َو ا َ ْ‬ ‫ط َم ُع ‪...‬‬ ‫‪Kraj (fol. 9a):‬‬ ‫اربّ اغفرلعب ٍد ما َوفَى ب َمقاله وال ُ‬ ‫لى‬ ‫ارى َ‬ ‫‪ ...‬یَ َ‬ ‫ط ْفب ِه واصلح قَبَیح فعا ِل ِه َو ْال َح ْمد ُْللبَ ِ‬ ‫ع َ‬ ‫شفَّع‪.‬‬ ‫ق شافِ ٌع و ُم َ‬ ‫ا ْف َ‬ ‫ضا ِل ِه ث َّم الصالة َ‬ ‫ى وا ِله َخی َْر ْالخ ََالئِ ِ‬ ‫لى النَّ ِب ِ ّ‬ ‫ع َ‬ ‫‪Tekst kaside je vokaliziran.‬‬ ‫‪4. Dova bez naslova (fol. 9b–10b).‬‬ ‫‪Početak (fol. 9b):‬‬ ‫لى َو َّ‬ ‫انت َّ‬ ‫اللاُ یَ َ َّ‬ ‫للاِ َال اِلَهَ ا َِّال َّ‬ ‫اللاُ یَ َ َّ‬ ‫یَ َ َّ‬ ‫اس ‪...‬‬ ‫اللاُ َ‬ ‫للاُ الَّذینَ قَا َل لَ ُه ُم النَّ ُ‬ ‫للاُ بَ َ‬ ‫‪Kraj (fol. 10b):‬‬ ‫ُ‬ ‫یامغیث اغثنا ثالث مرات یاغیاث المستغیثین ویاربّ العالمین وصلى‬ ‫انت‬ ‫‪ ...‬الاله ّاال َ‬ ‫للا على خیرخلقه محمد واله أجمعین الطیبین الطاهرین برحمتك یا أرحم الراحمین‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫‪Tekst dove je djelomično vokaliziran.‬‬ ‫‪5. Nekoliko predaja o koristima učenja dova (10a–10b).‬‬ ‫‪Početak (fol. 10a):‬‬ ‫روى ابّان عن انس ان الحجاج ابن یوسف عضب علیه فقال لو ال كتاب عبد الملك‬ ‫بن مروان لفعلت بك كذا و كذا ‪...‬‬ ‫‪Kraj (fol. 10b):‬‬ ‫‪ ...‬فقل حسبى هللا الاله اال هو علیه توكلت و هو ربّ العرش العظیم‪.‬‬ Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 271 6. Dova koja se uči u raznim prilikama (fol. 10b–12b). Bez naslova. Početak (fol. 10b): ‫بسم هللا الرحمن الرحیم رفعت امورى لبارى النسم وموجودنا بعد سبق القدم ممیت‬ ... ‫الخالئق بعد الحیاة‬ Kraj (fol. 12b): ْ ‫سخا‬ ْ ‫ َولَ ْم ا َ ْلت َ ِف‬... ‫وال َك َرم ت َ َك َّرم‬ َّ ‫اح ِمین َویَا َك ِریما ت ُ ِحبُّ ال‬ ِ ‫الر‬ َّ ‫الى ْال ِه َم ْم فَیَا ا َ ْر َح َم‬ ِ َ‫ت ِل َمع‬ .‫س ِْر َخالَصي ِم ّما اَهَم‬ ّ َ‫ضا َوی‬ ّ ِ ‫ي َو ُج ْد ِب‬ َ ‫الر‬ َ َّ َ‫عل‬ 7. Jedna kasida koju je na arapskom jeziku spjevao Imām-i Aʻẓam Abū Ḥanīfa Nuʻmān b. Ṯābit7 (fol. 13a–17b). Početak (fol. 13a): ‫أرجو رضاك و أحتمي بحماكا‬ ... ‫قلبا مشوقا ال یروم سواكا‬ ‫یا سید السادات جئتك قاصدا‬ ‫و هللا یاخیر الخالئق ان لي‬ Kraj (fol. 17b): َّ ‫ما‬ ‫حن مشتاق الى مثواكا‬ .‫و الت َابعین و ك ِّل من واالكا‬ ‫ صلى علیك هللا یا علم الهدى‬... ‫و على صحابتك الكرام جمیعهم‬ 8. Tuḥfa al-ṭullāb li hidāya al-aḥbāb kratka risala koju je na turskom jeziku napisao Ṭoqādī Muḥammad Amīn (1075/1664/1158-1745).8 Riječ je o kratkoj uputi o pravilima ponašanja za sve one koji žele stupiti u nakšibendijski tarikat (fol. 18a–26b). 7 8 Salih Trako, Lejla Gazić, Katalog rukopisa Orijentalnog instituta – lijepa književnost, 544; Kasim Dobrača, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak I, 588/5; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVI, 8970/9; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVII, 9579/9. Kritičko izdanje ove risale objavio je Halil Ibrahim Şimşek pod naslovom “Mehmed Emin Tokadî’nin Tuhfetü’t-Tullâb Li Hidâyeti’l-Ahbâb Risalesinin Karşılaştırmalı Neşri”, TASAVVUF: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8 [2007], sayı: 18, 263–275. ‫‪Dželila Babović – Madžida Mašić‬‬ ‫‪272‬‬ ‫‪Ovdje naslov (fol. 18a):‬‬ ‫سلطان العارفین وبرهان الواصلین توقاتى محمد أمین افندمزك تالیفلرندن برقطعه‬ ‫رسلهء شریفه در‬ ‫‪Početak (fol. 18a):‬‬ ‫الحمد هلل رب العالمین والصلوةعلى سیدنا محمد واله وصحبه أجمعین ‪ ...‬وبعد طالبان‬ ‫للا اسراراهالیها برطریقءجلیله دركه‪...‬‬ ‫حقه معلوم اوله كه طریقهء نقشبندیّه قدس ّ‬ ‫‪Kraj (fol. 26b):‬‬ ‫‪ ...‬معمارازل یابه لى بوشهروجودى‬ ‫جان دیده سنك وحدت ایله اولدى شهودى‬ ‫بهاءالدین نقشبند امیركالل رب تمم بالخیرمن روحانیه النقشبند قدس سره االمجد‬ ‫تمت هذه رسالة بعون هللا الملك الوهاب‪.‬‬ ‫‪9. Na’t – poema spjevana u pohvalu poslanika Muhammeda a.s., od‬‬ ‫‪28 bejtova na turskom jeziku (fol. 27a–28a).‬‬ ‫‪Ovdje naslov (fol. 27a):‬‬ ‫مثنوى نعت رسول‬ ‫اى بهین خامهء محسته اشر‬ ‫ینه برتازه نقشند اولسون‬ ‫‪Početak (fol. 27a):‬‬ ‫وى صدیق حمیم خوب سیر‬ ‫اولمه بیهوده نقشند كهن ‪...‬‬ ‫‪Kraj (fol. 28a):‬‬ ‫‪...‬سندخى اولوب محمد مشرب‬ ‫خامهء صدق همبدوش ایله‬ ‫ایت مرعات شرع وجمله ادب‬ ‫صدق ایله ایشبوپندى كوش ایله‪.‬‬ ‫‪10. Qaṣīde-i silsile, kasida od 78 bejtova koju je spjevao Ṭoqādī‬‬ ‫‪Muḥammad Amīn (u. 1157/1747) na turskom jeziku (fol. 28a–31a).‬‬ ‫‪Naslov (fol. 28a):‬‬ ‫بوقصیدهء سلسله‬ ‫‪273‬‬ ‫‪Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac‬‬ ‫‪Početak (fol. 28a):‬‬ ‫اى ایدن دعوئ سخندانى‬ ‫دكله كل امیدى سخندانى‬ ‫حق تعالى سنى مكرم ایدوب‬ ‫سكا ویردى امانت ووجدانى‬ ‫محض فضكله قیل بزه رورى‬ ‫اوقي اخالص و فاتحه دائم‬ ‫‪Kraj (fol. 31a):‬‬ ‫همجو صدیق صدق و ایمانى‬ ‫قدر و شاكرز جان و دل دانى‪.‬‬ ‫‪11. Risāla fī ḫaqq sulūk al-ḫāl ilā ṭarīq al-naqšībandī koju je napisao‬‬ ‫‪Ṭoqādī Muḥammad Amīn (u. 1157/1747) na arapskom jeziku‬‬ ‫‪(fol. 31a–44a).‬‬ ‫‪Naslov na početku.‬‬ ‫‪Početak (fol. 31a):‬‬ ‫نور قلوب العارفین بنور معرفته و فضل‬ ‫بسم هللا الرحمن الرحیم الحمد هلل الذى ّ‬ ‫احوال السالكین ‪...‬‬ ‫‪Kraj (fol. 44a):‬‬ ‫‪ ...‬و ترضى ان یصلى علیه و صل على سیدنا محمد و على آل سید محمد كما‬ ‫ینبغى الصلوة علیه من الزل الى البد برحمتك و كرمك یا ارحم الراحمین آمین‬ ‫تمت الرسالة الشریفة بعون هللا الملك االمین‪.‬‬ ‫‪12. Iršād-i sālikīn (44a–76a).‬‬ ‫‪Risala koju je napisao Ṭoqādī Muḥammad Amīn (u. 1157/1747.) na‬‬ ‫‪turskom jeziku. Djelo predstavlja kratku uputu za one koji stasavaju na‬‬ ‫‪duhovnom putu.‬‬ ‫‪Bez naslova.‬‬ ‫‪Početak (fol. 44a):‬‬ ‫بسم هللا الرحمن الرحیم حمد جمیل بى وحده و شكر جزیل ال یعده اول خالق‬ ‫كونین و رازق ثقلین كه مخلوقك وجودى آنك جودى بحرندن بر قطره و جمال‬ ‫پرنورندن ‪...‬‬ ‫‪Dželila Babović – Madžida Mašić‬‬ ‫‪274‬‬ ‫‪Kraj (fol. 76a):‬‬ ‫‪ ...‬اللهم اجعلنى محبوبا فى قلوب المؤمنین و بلغنى و یسرلى عمرى الى مائة و‬ ‫عشرین سنه بجاه سید المرسلین تم بالخیر‪.‬‬ ‫‪13. Kratka dova na arapskom jeziku i kratki spjev o Božijem Jedin‬‬‫)‪stvu na arapskom i turskom jeziku (fol. 76a–81a‬‬ ‫‪Početak (fol. 76a):‬‬ ‫الله ّم إنّى اسلمت نفسى الیك ‪...‬‬ ‫‪Kraj (fol. 81a):‬‬ ‫‪ ...‬انسان كامل ایشدر آنلرك سوزلرك دوتان دنیاده و اخرتده آنلرك یولد اشیدر و‬ ‫دوتمیان ناشدر و السالم تمت بعون الوهاب‪.‬‬ ‫‪14. Oporuka (vasijet-nama) Ṭoqādīja Muḥammada Amīna (u.‬‬ ‫‪1157/1747) na arapskom i turskom jeziku. Poznato je da je ovaj‬‬ ‫‪nakšibendijski šejh običavao jednom godišnje pisati oporuke‬‬ ‫‪za svoje muride (sljedbenike). Oporuka koja se nalazi u ovoj‬‬ ‫‪medžmui ubraja se u jednu od dužih vasijetnama koje je Ṭoqādī‬‬ ‫‪Muḥammad Amīn ostavio iza sebe (fol. 81b–83b).‬‬ ‫‪Početak (fol. 81b):‬‬ ‫بسم هللا الرحمن الرحیم الحمد هلل وحده و الصالة على من ال نبي بعده شفیعنا محمد‬ ‫صلى هللا علیه و سلم ‪ ...‬بو حقیر كثیر التقصیر فى االصل مدینهء توقاتده تولد‬ ‫ایتمش و حاال محمیهء استنبولده اللى سنه یه واریوركه توطن ایتمش اعتقاده ‪...‬‬ ‫‪Kraj (fol. 83b):‬‬ ‫‪ ...‬خیر ایله شهادت ایده لرو ال حول و ال قوة اال باهلل العلي العظیم و صلى هللا‬ ‫على سیدنا محمد و آله و صحبه و سلم و على جمیع النبیاء و المرسلین و الحمد‬ ‫هلل رب العالمین تمت بعون هللا الملك الوهاب‪.‬‬ ‫‪15. Nekoliko kraćih oporuka Ṭoqādīja Muḥammada Amīna iz‬‬ ‫‪1152/1739–40. godine, na turskom jeziku (fol. 83b–85a).‬‬ Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 275 Početak (fol. 83b): ‫ بو حقیر پر تقصیرك مسقط راسى فى االصل توقات‬...‫الحمد هلل وحده و الصلوة‬ ... ‫اولوب اللى‬ Kraj (fol. 85a): ‫ خیر تكلّم ایدوب خیریله یاد ایدوب شهادت ایدلر الحمد هلل تعالى اهل ایماندن‬... ‫و إمام أعظم ابو منطور)!( ماتریدى مذهبندنم )!( و ال حول و ال قوة إال باهلل‬ ‫العلى العظیم و صلى هللا على سیّدنا محمد و اله و صحبه و على جمیع النبیاء و‬ .‫المرسلین و الحمد هلل ربّ العالمین‬ 16. Silsila halvetijskog tarikata (fol. 85b–87b). Nakon silsile navodi se da je oporuku za pisanje silsile halvetijskog reda ostavila Fāṭima bint Iskandar (fol. 87b). Bez podataka o prijepisu. Početak (fol. 85b): ‫بسم هللا الرحمن الرحیم الحمد لولیّه و الصالة و السالم على نبیه محمد صلى هللا‬ ‫علیه و سلم و آله و صحبه أما بعد معلوم اوله كه طبقات مشایخ صوفیه نك سلسله لرى‬ ... ‫بى قیاسدر و لكن خالیق اورتاسنده مشهور و متعارف اوالنه‬ Povez kartonski sa preklopcem. Fol. 87 (19 x 13,5), 13 redaka (15,5 x 9,5). Bez folijacije. Papir žućkast, tanak i kvalitetan. Nasḫ, čitak, djelomično vokaliziran. Tinta crna. Pojedine riječi nadvučene crvenom. Ima kustode. Na zaštitnom listu (fol. 1a) sedam mufreda. Posebnu vrijednost ovog rukopisnog kodeksa čine djela šejh Toqādīja Muḥammada Amīna (1664–1745) poznatog sufijskog učenjaka i nakšibendije mudžeddidije (obnovitelja)9. Iako je ovaj autor iza sebe ostavio 9 Mudžeddidi nakšibendijje je poznat kao pokret koji se u 17. stoljeću na čelu sa Ahmed Farukî Sirhindîjem (u. 1034/1624) razvio na Indijskom potkontinentu, kao jedan od ogranaka nakšibendijskog tarikata. Ovaj se ogranak kasnije proširio na mnoge teritorije, a njegov razvoj u Anadoliji tekao je u dva pravca: jedan je predvodio Muhammed Murâd-ı Buhâri, koji je u Anadoliju stigao u posljednjoj četvrtini 17. stoljeća, dok se drugi razvio pod vodstvom Yekdest Ahmed-i Curyanîja (u.1119/1708) koji je u svojstvu svojih zastupnika (halifa) iz Mekke u Anadoliju poslao Muḥammad Amīn Toqādīja i Abu ʻAbdullah Muḥammad-i Samarqandīja. 276 Dželila Babović – Madžida Mašić brojna djela na arapskom, turskom i perzijskom jeziku, u bosanskohercegovačkim rukopisnim zbirkama njegova djela predstavljaju rijetkost. Kako se može primijetiti iz naprijed navedenog, ovaj kodeks sadrži tri njegove poslanice (risāla), nekoliko oporuka namijenjenih njegovim sljedbenicima (wasiyyatnāma) te jednu kasidu o nakšibendijskoj silsili. R 4 – TABYĪN AL-MARĀM ‫تبیین المرام‬ Djelo Tabyīn al-marām10 ili Šarḥ risāla-i Ḥamza efendi je komentar Hamza-efendijine risale kojeg je na turskom jeziku napisao al-Šayḫ Muṣṭafā b. al-Sayyid ‘Abdullāh Ṭarīqatğī Amīr efendi (u. 1143/1730). Djelo je napisano 5. redžeba 1129/15. juni 1717. Osnovno djelo Risāla-i Ḥamza efendi napisao je Hamza efendi Dārendelī oko 1089/1678. U djelu se sa šerijatskog gledišta raspravlja o trgovini, kamati i pitanjima u vezi s tim. Naslov na prvom zaštitnom listu: ‫هذا كتاب شرح حمزه رساله‬ Početak (fol. 1b–2a): ّ ‫بسم هللا الرحمن الرحیم حمد و ثنا اولسون اول هللا عظیم ال‬ ‫شانه كه عالملرى یوقدن‬ ‫ صكره ابو الفتح سلطان‬... ‫وارایدوب هر نسنهء ممكن اوالنه كمالنه ایرشدردي‬ ‫محمد جامعندن درس عام طریقطجي امیر دیمكله معروف بو فقیر شیخ مصطفى‬ ‫ایدر حمزه افندى مرحومك بیع و شرا رساله سندن شرحى و ترجمه یه محتاج‬ ... ‫ تبیین المرام اسمى ایله تسمى اولمق كورندى‬... ‫اوالن‬ 10 Zahvaljujući njima ovaj je ogranak nastavio svoj razvoj ne samo na području Anadolije, već preko niza u silsili halifa, dospio i do naših prostora. Kasim Dobrača, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak II, 1601– 1610; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak X, 6016; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XIV, 7960; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVII, 9692; Fehim Nametak, Salih Trako, Katalog arapskih, perzijskih, turskih i bosanskih rukopisa iz zbirke Bošnjačkog instituta, svezak II, 1009; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Historijskog arhiva Sarajevo, svezak II, 1325–1327; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Nacionalne i univerzitetske biblioteke Bosne i Hercegovine, 504–505; Mustafa Jahić, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa Kantonalnog arhiva Travnik, 187; Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 277 Kraj (fol. 150b): ‫تمام اولدي ربندن اویله رجا ایده رم كه نیجه مؤمنلر انتفاع ایدوب دعاده اوله لر‬... ‫اتمامى بیك یوز یكرمى طقوز سنه سنك آیلرندن رجب شریف آینك بشنجى كونى‬ ‫مبارك اثنین كوننده واقع اولمشدر شرحمز دخى مؤمنلره مبارك اوله آمین تمت‬ .‫تمام‬ Prepisao Muḥammad bin Aḥmad u Gornjem Vakufu u srijedu, mjeseca džumādel evvela, 1160/maj–juni 1747. (fol. 149b): ‫قد وقع الفراغ من تحریر هذا الشرح الشریف في ماه جمازي االولى في یوم‬ ‫چهارشنبه تقاعدا في بیته عن ید اضعف العباد المحتاج الى رحمة ربّ الغفار‬ ‫محمد بن أحمد بساكن وقف باال غفر هللا له و لوالدیه و لمن نظر الیه و لجمیع‬ .‫المؤمنین و المؤمنات برحمتك یا ارحم الراحمین في سنه ستّین و مائه و ألف‬ Povez tvrdi, kartonski sa preklopcem, oštećen crvotočinom. Fol. 150 (21 x 15,5 cm), 19 redaka (14,5 x 8). Originalna folijacija. Papir požutio, debeo, kvalitetan, sa vodenim žigom. Nasḫ, čitak. Tinta crna, pojedini dijelovi teksta nadvučeni crvenom. Riječ ‫ مطلب‬ispisana crvenom tintom. Tekst na prve dvije stranice uokviren debelom zlatnom linijom. Naslovna vinjeta zlatne boje bez teksta. Na početku sadržaj djela. R 3 – AL-FATAWĀ ‫الفتاوى‬ Zbirka fetvi (zakonskih rješenja) iz oblasti nasljednog prava i trgovine. Pored fetvi, rukopis sadrži i kanun-namu sultana Ahmeda I (1590–1617). Na kraju kanun-name stoji bilješka da je prepisana 1018/1608–9. (fol. 7b–9a). U rukopisu se nalazi i jedna hutba (prigodno predavanje) za Kurbanbajram koju je na arapskom jeziku napisao Hafizagić Mula Mustafa 22. zul hidždžeta 1149/23. april 1737. (fol. 32a–32b), te jedan berat koji se odnosi na tvrđavu Jajce, upućen Ramazan-agi (fol. 76b). Rukopis ispisalo više prepisivača. Na zaštitnom listu tri pečata sa imenima vlasnika: Muṣṭafā Sayyid, Muṣṭafā b. Muḥammad, al-Ḥāğ Ṣāliḥ. Povez kožni, u dosta oštećenom stanju. Fol. 91 (29 x 10 cm), neujednačen broj redaka. Papir tamnobijeli, deblji. Pismo nasḫ, nečitak. Tinta crna, u naslovima i riječima ‫مسئلة‬, ‫الجواب‬, ‫ زید‬crvena. 278 Dželila Babović – Madžida Mašić R 7 – KITAB-I ṢAKK ّ ‫صك‬ ‫كتاب‬ Knjiga formulara i sudskih isprava nepoznatog sastavljača na turskom jeziku. Sadrži obrasce uvakufljenja imovine, obraćanja višim zakonodavnim instancama, te obrasce za pisanje pisama u različite svrhe. Zanimljivo je da se neke od isprava odnose i na neka mjesta u Bosni i Hrvatskoj. Na posljednjem listu (fol. 159a) nalaze se dva gazela pjesnika Ṭiflīja i Fatḥīja. Ispod gazela zapisano ime Ḥāfiẓ al-Sayyid Muṣṭafā Qonyawī, 17. ševval 1215. Prepisano12. muharrema 1251/10. maja 1835. Povez tvrdi, kartonski, oštećen crvotočinom. Fol. 159 (25 x 18,5 cm), neujednačen broj redaka. Papir tamnožut, deblji, mjestimično zamrljan tintom. Divānī i nasḫ, nečitko. Tinta crna. R 2 – MUFĪD ‫مفید‬ Djelo Šarḥ-i Pand-i ʻAttār poznatije je pod naslovom Mufīd11. Riječ je o komentaru na mistično-didaktičku poemu Pand-nāma koju je na perzijskom jeziku spjevao Muḥammad b. Ibrāhīm al-Nisābūrī, poznatiji kao FarīduddīnʻAttār (513/1119–627/1230). Ovaj komentar na turskom jeziku napisao je ʻAbdurraḥmān ʻAbdī-paša (u. 1103/1691) odnosno ʻAbdī ῾Abdurraḥmān Zārī (službenik na carskom dvoru u Istanbulu, valija u Bosni, Basri, Egiptu, Rumeliji i Kreti).12 Kako sam komentator navodi u uvodu, djelo je napisao na molbu dvorskog službenika Aḥmad-age. 11 12 Zejnil Fajić, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak III, 2509– 2514; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XIII, 7679–7681; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVI, 8919/3; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVII, 9781; Salih Trako, Lejla Gazić, Katalog rukopisa Orijentalnog instituta – lijepa književnost, 263–274; Mustafa Jahić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Historijskog arhiva Sarajevo, svezak I, 431433; Fehim Nametak, Salih Trako, Katalog arapskih, perzijskih, turskih i bosanskih rukopisa iz zbirke Bošnjačkog instituta, svezak I, 516; Fehim Nametak, Salih Trako, Katalog arapskih, perzijskih, turskih i bosanskih rukopisa iz zbirke Bošnjačkog instituta, svezak II, 1014; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Nacionalne i univerzitetske biblioteke Bosne i Hercegovine, 825. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, Matba’a-i Amire, 1311, 316.; Abdülkadir Özcan, ”Abdurrahman Abdi Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 1, Istanbul, 1998., 156. Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 279 Bez naslova. Početak (fol. 1b): ‫بسم هللا الر حمن الرحیم اثنیهء تعظیم آرا و ادعیهء ترجى نما اول حداى بي همتا‬ ... ‫و خالق كل اشیایه الیق سزادر كیم‬ Kraj (fol. 147b): ‫ بیت حق تعالى حضرتلرینك رحمتنى شول كمسه نك روحنه اولسون كه بو‬... .‫نصیحتلرى چوق اوقیه تم تمام‬ Prema bilješci koja stoji na kraju rukopisa djelo je prepisano 1071/1660. godine (fol. 147b). Povez tvrdi, kožni, dosta oštećen u gornjem lijevom uglu prednje korice. Fol. 147 (20,5 x 14), 17 redaka (16,5 x 8). Papir požutio, deblji, sa vodenim žigom. Nasḫ, čitak. Tinta crna, u naslovima crvena, kao i u riječi ‫محصول‬. Ima kustode. R 8 – GULISTĀN ‫گلستان‬ Prozno djelo protkano stihovima moralno-didaktičkog sadržaja, koje je na perzijskom jeziku napisao Šayẖ Muṣliḥuddīn Saʻdī b. ʻAbdullāh Širāzī (589/1194–691/1292).13 Bez naslova. 13 Gustav Flügel, Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Kaiserlich-königlichen Hofbibliothek zu Wien, Band I, 527; Zejnil Fajić, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak III, 2613/2; Fehim Nametak, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak IV, 3118–3150, 3189; Haso Popara, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVI, 9329–9345; Mustafa Jahić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Historijskog arhiva Sarajevo, svezak I, 435; Mustafa Jahić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Kantonalnog arhiva Travnik, 224; Salih Trako, Lejla Gazić, Katalog rukopisa Orijentalnog instituta – lijepa književnost, 402–442; Osman Lavić, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa Nacionalne i univerzitetske biblioteke Bosne i Hercegovine, 1204; Fehim Nametak, Salih Trako, Katalog arapskih, perzijskih, turskih i bosanskih rukopisa iz zbirke Bošnjačkog instituta, svezak I, 407–409; Fehim Nametak, Salih Trako, Katalog arapskih, perzijskih, turskih i bosanskih rukopisa iz zbirke Bošnjačkog instituta, svezak II, 953-954; Salih Trako, Katalog perzijskih rukopisa Orijentalnog instituta, 360–400. Dželila Babović – Madžida Mašić 280 Početak (fol. 1b): ّ ‫منّت خدایرا‬ ...‫عزو ج ّل كه طاعتش موجب قربتست و بشكر اندرش‬ Kraj (fol. 142b): .‫ و داورى تلخ نصیحت بشهد طرافت بر آمیختها طبع ماول‬... Djelo prepisao ḥāfiẓ Ibrāhīm b. Muṣṭafa Imamović 1261/1845–46. godine: ‫كتب الفقیر الحقیر حافظ إبراهیم ابن مصطفى إمامویك غفر هللا ذنوبهما و‬ .‫یستر)!( عیوبهما سنه احدى و ستّین و مئاتین و الف‬ Povez tvrdi, kožni, sa preklopcem, u očuvanom stanju. Fol. 142 (18 x 12 cm), 15 redaka (12,5 x 7 cm). Papir bjelkast, kvalitetan. Nasta’līq, vrlo čitak. Tinta crna, u naslovima crvena. Tekst uokviren crvenim linijama. Ima kustode. ZAKLJUČAK Rukopisna zbirka franjevačkog samostana Petrićevac kao i većina drugih baštinskih zbirki pohranjenih u različitim ustanovama i institucijama koje egzistiraju u okvirima vjerskih zajednica u Bosni i Hercegovini, zbog njihovog specifičnog statusa, u manjoj su mjeri dostupne naučnoj i široj javnosti. Stoga, svako identificiranje i evidentiranje rukopisnih zbirki i arhivske građe koje se nalaze u samostanima, medresama, tekijama i drugim vjerskim ustanovama, između ostalog predstavlja i doprinos potpunijoj inventarizaciji sveukupne bosanskohercegovačke pisane baštine. Naučna obrada i valorizacija te građe, pak, omogućava konačno ustanovljavanje njezine vrijednosti i ugradnju u koncept izvornosti, tradicije, jedinstvenosti i autentičnosti bosanskohercegovačke kulturne baštine koja je temelj identiteta svih zajednica koje je kontinuirano baštine. U tom kontekstu, predstavljanje svake rukopisne zbirke, u ovom slučaju zbirke orijentalnih rukopisa franjevačkog samostana Petrićevac, obogaćuje dosadašnja saznanja o rukopisima na orijentalnim jezicima te naučnoj i široj javnosti daje na uvid različite informacijske potencijale u vezi sa samim rukopisima. Tako, nakon kataloške obrade rukopisne zbirke samostana Petrićevac, saznajemo da unatoč tome što se radi o voluminozno maloj zbirci rukopisa, ona, između ostalog, baštini izuzetno vrijedan i star rukopisni primjerak Kur᾿ana iz 15. stoljeća, Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 281 kao i nekoliko djela poznatog osmanskog autora Toqādī Muḥammad Amīna (1664–1745) koja se rijetko mogu naći i u nekim od poznatijih i većih rukopisnih zbirki u Bosni i Hercegovini. Sve ovo govori u prilog važnosti valjanog evidentiranja svake rukopisne zbirke, te imperativu formiranja baze podataka koja bi bila tačan i pouzdan izvor podataka o svim baštinskim zbirkama u našoj zemlji. LITERATURA Ahlwardt, Wilhelm, Verzeichniss der arabischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin, Band I–X , Berlin 1887–1899. Brockelmann, Carl, Geschichte der arabischen Litteratur, Band I–II, Supplementband I-III, Leiden 1937–1949. Dobrača, Kasim, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak I, Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, Sarajevo, 1963. Dobrača, Kasim, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak II, Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, Sarajevo, 1979. Fajić, Zejnil, Katalog arapskih, turskih i perzijskih rukopisa, svezak III, Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, Sarajevo, 1991. Fajić, Zejnil, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak V, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 1999. Fajić, Zejnil, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XI, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2003. Flügel, Gustav, Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Kaiserlich-königlichen Hofbibliothek zu Wien, Band I–III, Wien, 1865–1867. Gazić, Lejla, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, AlFurqan i Orijentalni institut u Sarajevu, London, Sarajevo, 2009. Ḥāğī Ḫalīfa, Muṣṭafā b. ʻAbdullāh, Kātib Čalabī, Kašf aẓ-ẓunūn ʻan asmāʼ alkutub wa al-funūn, al-muğallad I-II, Istanbul 1360-62/1941–43. Jahić, Mustafa, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak VI, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 1999. Jahić, Mustafa, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak VIII, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2000. 282 Dželila Babović – Madžida Mašić Jahić, Mustafa, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XII, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2003. Jahić, Mustafa, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak I, Al-Furqan i Historijski arhiv Sarajevo, London, Sarajevo, 2010. Jahić, Mustafa, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, AlFurqan i Kantonalni arhiv Travnik, London, Travnik, 2015. Kaḥḥāla, ʻUmar Riḍā, Muʻğam al-muʼallifīn – Tarāğim muṣannifī al-kutub alʻarabiyya, ğuzʼ I–IV, Bayrūt 1414/1993. Lavić, Osman, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak X, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2002. Lavić, Osman, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XIV, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2005. Lavić, Osman, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XV, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2006. Lavić, Osman, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, Al-Furqan i Nacionalna i univerzitetska biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2011. Nametak, Fehim, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak IV, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 1998. Nametak, Fehim, Trako, Salih, Katalog arapskih, perzijskih,turskih i bosanskih rukopisa iz zbirke Bošnjačkog instituta, svezak I, Bošnjački institut, Zürich, 1997. Nametak, Fehim, Trako, Salih, Katalog arapskih, perzijskih,turskih i bosanskih rukopisa iz zbirke Bošnjačkog instituta, svezak II, Bošnjački institut, Zürich, 2003. Özcan, Abdülkadir, ”Abdurrahman Abdi Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 1, Istanbul, 1998., str. 156. Popara, Haso, Fajić, Zejnil, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak VII, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2000. Popara, Haso, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak IX, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2001. Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac 283 Popara, Haso, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XIII, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2004. Popara, Haso, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak XVI, Al-Furqan i Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu, London, Sarajevo, 2008. Popara, Haso, Katalog arapskih, turskih, perzijskih i bosanskih rukopisa, svezak II, Al-Furqan i Historijski arhiv Sarajevo, London, Sarajevo, 2011. Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmani, I-IV, Matba’a-i Amire, 1311. Şeşen, Ramazan, İzgi, Cevat, Akpınar, Cemil, Fihris maḫṭūṭāt maktaba Köprülü – Köprülü Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, Cilt I–III, Istanbul, 1986. Şimşek, Halil İbrahim, Mehmed Emîn-i Tokâdî: Hayatı ve Risaleleri, İnsan Yayınları, İstanbul, 2005. Şimşek, Halil Ibrahim, ”Mehmed Emin Tokadî’nin Tuhfetü’t-Tullâb Li Hidâyeti’l-Ahbâb Risalesinin Karşılaştırmalı Neşri”, TASAVVUF: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8 [2007], sayı: 18, ss. 263–275. Trako, Salih, Katalog perzijskih rukopisa Orijentalnog instituta u Sarajevu, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1986. Trako, Salih, Gazić, Lejla, Katalog rukopisa Orijentalnog instituta – lijepa književnost, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1997. ORIENTAL MANUSCRIPTS IN THE PETRIĆEVAC FRANCISCAN MONASTERY Abstract This paper will present the previously unknown collection of manuscripts in Arabic, Turkish and Persian, held at the Petrićevac Franciscan monastery in Banja Luka. It is a collection of ten manuscripts, of which two are copies of the Qur’an, and the rest are various writings, such as Qur’anic and hadith studies, laws, commentaries and literature. Although the collection itself is small, the manuscripts it contains are of superb value for the study of cultural heritage of Bosnia and Herzegovina. Key words: codex study, manuscripts, catalogues, Petrićevac Franciscan monastery, cultural heritage of Bosnia and Herzegovina. 284 Dželila Babović – Madžida Mašić PRILOZI R 1 – al-Muṣḥaf al-Šarīf ‫المصحف الشریف‬ R 2 –Mufīd ‫مفید‬ Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac R 3 – al-Fatawā ‫الفتاوى‬ R 4 – Tabyīn al-marām ‫تبیین المرام‬ 285 286 Dželila Babović – Madžida Mašić R 5 – al-Ṭarīqa al-Muḥammadiyya ‫الطریقة المح ّمدیة‬ R 6 – al-Mağālis al-saniyya fī al-arbaʻīn al-Nawawiyya ‫المجالس السنیّة في الربعین النّوویّة‬ Orijentalni rukopisi franjevačkog samostana Petrićevac R 7 – Kitab-i ṣakk ّ‫كتاب صك‬ R 8 – Gulistān ‫گلستان‬ 287 288 Dželila Babović – Madžida Mašić R 9 – al-Muṣḥaf al-Šarīf ‫المصحف الشریف‬ R 10 – Mağmūʻa ‫مجموعة‬