Narzędzie badawcze WAZO

http://dx.doi.org/10.18778/8088-441-0.02 CZĘŚĆ II Narzędzie badawcze WAZO Kwestionariusz WAZO Podskala I-I Rozpoznanie typu organizacji 1. Jaki jest zasięg działalności organizacji? a) lokalny, b) krajowy, c) globalny. 2. Jaki charakter ma otoczenie, w którym działa organizacja? a) elementy otoczenia (klienci, odbiorcy, dostawcy etc.) są dobrze rozpoznane oraz względnie stałe, b) elementy otoczenia (klienci, odbiorcy, dostawcy etc.) są dobrze rozpoznane i jednocześnie podlegają dynamicznym zmianom, c) elementy otoczenia (klienci, odbiorcy, dostawcy etc.) podlegają dynamicznym zmianom w czasie i z tego względu nie jest możliwa ich jednoznaczna identyfikacja. 3. Jakie rozwiązanie dotyczące hierarchii dominuje w strukturze organizacyjnej? a) obowiązuje zasada „drogi służbowej” do przesyłania poleceń, b) obowiązuje zasada wielostronnego podporządkowania komórek organizacyjnych w zależności od aktualnie wykonywanego zadania i/lub projektu, c) poszczególne komórki organizacji są całkowicie samodzielne i niezależne, brak jest powiązań o charakterze hierarchicznym i poziomym. 64 Kwestionariusz WAZO – metodyka i narzędzie badawcze 4. Jaki jest stopień formalizacji w organizacji (tzn. szczegółowość, trwałość przepisów)? a) wysoki – istnieją szczegółowe regulaminy oraz procedury regulujące większość zadań w pracy zachowań ludzi w organizacji, b) średni – pewne czynności i zachowania są regulowane, a pewne nie podlegają regulacjom, c) niski – nie istnieją szczegółowe regulaminy oraz procedury regulujące pracę oraz zachowania ludzi w organizacji. 5. Jakie są stosunki podporządkowania i zależności w organizacji? a) wynikające i determinowane głównie hierarchią organizacyjną (utrwalone), b) wynikające zarówno z hierarchii organizacyjnej, jak i z aktualnie realizowanych zadań/projektów, c) wynikające głównie z aktualnie realizowanych zadań/projektów (zmienne, przechodnie). 6. Kto i w jaki sposób projektuje cele w organizacji? a) jedynie naczelne kierownictwo, b) występuje partycypacja pracownicza, tj. współudział pracowników w projektowaniu celów organizacyjnych, c) wszyscy pracownicy organizacji w procesie konsultacji, konfrontacji, mediacji i wspólnych uzgodnień. 7. Jaki jest dominujący typ komunikacji i kontaktów w organizacji podczas realizacji zadań? a) sformalizowany, b) występują zarówno sformalizowane, jak i niesformalizowane kontakty oraz komunikacja, c) niesformalizowany. 8. Za co głównie nagradzani są pracownicy organizacji? a) precyzję i terminowość oraz przestrzeganie przepisów w wykonywaniu zadań, b) występuje system mieszany (a i c), c) innowacyjność, inicjatywę, wychodzenie poza przydzielone zadania. 9. Jakie są kompetencje większości pracowników? a) wąskie, b) średnie, c) szerokie. Kwestionariusz WAZO 65 10. W organizacji dominującym stylem kierowania jest: a) autokratyczny – władzę do podejmowania decyzji skupiają osoby na stanowiskach kierowniczych, b) demokratyczny – w proces podejmowania decyzji włączani są także pracownicy, c) pośredni, tj. występują zarówno cechy stylu autokratycznego, jak i demokratycznego. Podskala I-II 1. Umowy zawierane z pracownikami mają przede wszystkim charakter: a) umów o pracę, b) umów o pracę z dużym udziałem (powyżej 40%) umów cywilnoprawnych, c) umów cywilnoprawnych. 2. Czy w firmie prowadzone są badania satysfakcji pracowników? a) nie, b) tak, ale nieregularnie, c) tak, regularnie. 3. Pracownicy wykonują pracę: a) w wyznaczonym przez firmę miejscu i czasie, b) niewielką część prac wykonują w domu (poza firmą) w ustalonym przez siebie czasie, c) duża część prac ma charakter pracy na odległość. 4. Pracownicy zatrudnieni w firmie: a) nie podejmują dodatkowych prac (umów) w innych firmach, b) część pracowników pracuje jednocześnie dla innych pracodawców, ale nie jest to powszechne, c) wykonywanie prac dla naszej firmy i innych pracodawców jest wśród pracowników powszechną praktyką. 66 Kwestionariusz WAZO – metodyka i narzędzie badawcze Podskala II-II 1. Kiedy jestem w pracy, to czuję, że: a) firma to miejsce, w którym świadczę pracę/sprzedaję wiedzę, otrzymując coś w zamian, b) czasami czuję w pracy, że jestem częścią firmy, a czasami czuję się jak najemnik, c) czuję się częścią firmy. 2. Na co dzień, będąc w pracy: a) kieruję się dobrem firmy, b) staram się w pracy łączyć cele własne i cele firmowe, tak aby żadna ze stron nie była stratna, c) w swoich działaniach kieruję się przede wszystkim realizacją własnych celów. 3. Pracując w tej firmie: a) nie podejmuję dodatkowych prac na rzecz innych firm, b) czasami świadczę dodatkowe prace na rzecz innych firm, c) współpracuję z wieloma firmami jednocześnie, świadcząc dla nich pracę. 4. Myśląc o mojej przyszłości zawodowej: a) nie planuję zmiany pracy w ciągu trzech lat, nawet jeśli ktoś zaoferuje mi lepsze warunki zatrudnienia, b) jeśli ktoś zaoferuje mi lepsze warunki zatrudnienia, jestem gotowy/a do zmiany pracy nawet w ciągu najbliższych kilku tygodni, c) chcę zmienić pracodawcę i poszukuję lepszych warunków zatrudnienia. 5. Kiedy myślę o swojej pracy, najczęściej przychodzi mi do głowy, że: a) pracuję tutaj, bo muszę i nie mam innego wyjścia, b) pracuję tutaj trochę z przyzwyczajenia (bo jest to dobre miejsce na przykład z uwagi na warunki finansowe, socjalne, atmosferę itp.); nie ma sensu zmieniać na coś innego, nieznanego; c) pracuję tutaj, bo chcę, podoba mi się moja praca i firma. 6. Gdybym został zwolniony z pracy, to byłby to dla mnie: a) dramat, nie wiem, co bym zrobił w takiej sytuacji, b) trudna sytuacja, ale wierzę, że poradziłbym sobie, c) jestem przygotowany do zmiany pracy, traktuję to jako naturalny element życia zawodowego. Kwestionariusz WAZO 67 7. Uważam, że moje relacje z firmą mają charakter: a) wygrany – przegrany, tj. jedna ze stron wygrywa, a druga przegrywa lub przegrany – przegrany, tj. obie strony przegrywają, b) mieszany, tzn. czasami wygrywa firma – czasami ja, c) wygrany – wygrany, tzn. obie strony zyskują. 8. Oczekuję od firmy przede wszystkim: a) wymiany: lojalność za wieloletnie zatrudnienie, b) wymiany: praca za wynagrodzenie, którą obie strony starają się wzmacniać i rozwijać, c) wymiany: praca za możliwość rozwoju, która zakończy się, gdy któraś ze stron (lub obydwie) przestaną być nią zainteresowane. Podskala I-III 1. W procesie rekrutacji i selekcji pracowników najważniejsze kryterium doboru stanowi: a) dokładne dopasowanie kandydata do specyfiki stanowiska pracy, b) posiadany potencjał rozwojowy kandydata, c) dotychczasowe doświadczenia kandydata w realizacji podobnych projektów. 2. Szkolenia pracowników dotyczą głównie: a) podstawowych zagadnień związanych ze stanowiskiem pracy (bhp, ppoż.), b) rozwoju umiejętności wykonawczych i społecznych, c) zagadnień związanych z realizowanym projektem. 3. Kierunek i tempo rozwoju pracownika wyznacza: a) organizacja, na podstawie swoich aktualnych potrzeb, b) uzgodniona z pracownikiem ścieżka kariery oparta na celach firmy, c) samodzielnie określony przez pracownika plan rozwoju. 4. W organizacji ocena pracownika ma głównie charakter: a) interwencyjny (jest reakcją na przykład na błąd), b) cykliczny i jest oceną sposobu realizacji celów (korekta, informacja zwrotna), c) podsumowujący i jest oceną rezultatów pracy po jej zakończeniu. 68 Kwestionariusz WAZO – metodyka i narzędzie badawcze Podskala II-III 1. Wykonując swoją pracę, a) robię to, czego ode mnie oczekują, jestem trybikiem w maszynie, b) jestem ważnym i potrzebnym elementem rozwoju organizacji, c) jestem potrzebny w organizacji tylko czasowo do realizacji konkretnego celu. 2. Tempo i kierunek mojego rozwoju określany jest przez: a) tylko przez organizację (to ona planuje, organizuje, rozlicza efekty moich działań), b) organizację i moje zaangażowanie w pracę, c) głównie przeze mnie (moje osobiste plany i własną analizę szans stwarzanych przez rynek). 3. W trakcie wykonywania zadań codziennych: a) nie wiem jaki jest cel mojej pracy, ale znam swoje zadania, b) znam swoje zadania i cele oraz rozumiem ich znaczenie dla całej organizacji, c) znam tylko cel i zadania związane z realizowanym projektem. 4. W sytuacji pracy jestem gotowy/a do wykonywania: a) tylko dobrze znanych czynności w dobrze znanej organizacji, b) nowych czynności w dobrze znanej organizacji, c) dobrze znanych i nowych czynności w nowej organizacji. 5. Uzupełniam swoje kwalifikacje tylko w zakresie: a) wiedzy i umiejętności potrzebnych na danym stanowisku (jeśli jest taka potrzeba), b) wiedzy i umiejętności potrzebnych na danym stanowisku i na stanowiskach ewentualnie obejmowanych w przyszłości, c) wiedzy oraz kompetencji społecznych ułatwiających podejmowanie nowych wyzwań w zróżnicowanym środowisku organizacyjnym. 6. Wykonuję swoje zadania i obowiązki: a) z obawy przed karą i jej negatywnymi następstwami, b) ponieważ są one ważne dla organizacji i tego, co robię oraz wpływa na to, co się w niej dzieje, c) ponieważ są one ważne dla mnie. Kwestionariusz WAZO 69 7. Ocena pracy jest dla mnie: a) sprawdzianem i kontrolą, b) ważną informacją zwrotną dotyczącą zarówno efektów, jak i sposobu realizacji zadania, c) rozliczeniem wykonania pracy. 8. Wykonując swoją pracę, odnoszę się do: a) krótkiej perspektywy czasu (tego, co mam wykonać w najbliższym czasie), b) długiej perspektywy czasu (gdzie chcę być za 2–3 lata), c) perspektywy całej kariery zawodowej. Podskala I-IV 1. Praca zespołowa w firmie realizowana jest: a) przez zespoły o niezmiennym składzie, na stałe ulokowane w określonym miejscu struktury organizacyjnej, b) przez zespoły tymczasowe, tworzone doraźnie na potrzeby zadania, obejmujące pracowników firmy, c) przez tymczasowe zespoły projektowe obejmujące pracowników firmy oraz innych firm. 2. W organizacji dominuje styl zarządzania o charakterze: a) sformalizowanym, polegającym na bezpośrednim nadzorze i kontroli, b) partycypacyjnym, polegającym na współpracy pracowników i przełożonych w decyzjach odnoszących się do realizowanych zadań, c) opartym na zaufaniu i odpowiedzialności, polegającym na minimalnej kontroli przełożonych. 3. Osoby wykonujące pracę w firmie związane są: a) na stałe z jednym działem/zespołem w ramach struktury organizacji, b) na stałe lub tymczasowo, z kilkoma zespołami w ramach struktury organizacji, c) tymczasowo z kilkoma zespołami z różnych organizacji współpracujących przy realizacji wspólnego zadania. 4. Cele w firmie są formułowane w postaci: a) celów indywidualnych, b) zarówno celów indywidualnych, jak i celów zespołowych, które są niezależne od celów indywidualnych, c) celów indywidualnych i współzależnych celów zespołowych. 70 Kwestionariusz WAZO – metodyka i narzędzie badawcze Podskala II-IV 1. Moja praca obejmuje zadania: a) głównie proste, które wymagają wąskich kompetencji, b) zarówno proste, jak i złożone, które wymagają różnorodnych kompetencji, c) głównie złożone, wymagające różnorodnych kompetencji. 2. Moja praca wymaga: a) głównie działań odtwórczych, rutynowych i powtarzalnych, b) zarówno działań odtwórczych i rutynowych, jak i wcześniej niewykonywanych, wymagających samodzielności, kreatywności i podejmowania ryzyka, c) przede wszystkim samodzielności, kreatywności i podejmowania ryzyka. 3. Na co dzień pracuję przede wszystkim: a) indywidualnie, realizując zadania, które nie wymagają pracy zespołowej b) w zespole istniejącym na stałe w strukturze mojej organizacji c) w zespole projektowym powoływanym na czas wykonania zadania 4. Na co dzień pracuję: a) z tymi samymi osobami, w ramach mojej firmy, b) z różnymi osobami, w ramach mojej firmy, c) z różnymi osobami, w ramach kilku różnych firm współpracujących przy realizacji wspólnego projektu. 5. Decyzje związane z moją pracą najczęściej podejmuje: a) przełożony i odgórnie je narzuca, b) przełożony wspólnie ze mną i/lub moim zespołem, pozostawiając swobodę co do ostatecznej formy zadań i sposobu ich wykonania, c) mój zespół autonomicznie. 6. W pracy jestem oceniany i rozliczany przede wszystkim z realizacji zadań i celów: a) indywidualnych, które stanowią osobiste osiągnięcia, b) zarówno indywidualnych, jak i zespołowych, przy czym osiągnięcia zespołowe są oceniane wyżej niż indywidualne, c) zarówno indywidualnych, jak i zespołowych, przy czym osiągnięcia indywidualne są oceniane wyżej niż zespołowe wówczas, gdy przyczyniają się do osiągnięć zespołu. Kwestionariusz WAZO 71 7. Na co dzień pracuję: a) indywidualnie bez zespołu, b) indywidualnie i/lub w zespole jednolitym pod względem kultury, narodowości, podzielanych wartości, c) indywidualnie i/lub w zespole z osobami o różnej kulturze, narodowości, wartościach. 8. Na co dzień w mojej pracy wykorzystuję nowoczesne technologie komunikacyjne służące do pracy zdalnej lub pracy w trybie projektowym: a) nigdy, b) sporadycznie, c) jest to podstawowy sposób wykonania mojej pracy. Podskala I-V 1. W organizacji decyzje dotyczące sposobu wykonania i tempa pracy podwładnego podejmowane są: a) wyłącznie przez przełożonego, b) w drodze konsensu wspólnie przez przełożonego i podwładnego, c) przez podwładnego, który sam o tym decyduje. 2. W organizacji kadra kierownicza zatrudniana jest: a) na czas nieokreślony, b) na czas określony, c) przede wszystkim na podstawie kontraktu menedżerskiego. 3. W organizacji zebrania z pracownikami, dotyczące dzielenia się wiedzą przez przełożonego, organizowane są: b) nigdy bądź bardzo rzadko, b) często – przynajmniej raz w miesiącu, c) trudno powiedzieć, jest to uwarunkowane aktualną sytuacją w organizacji. 72 Kwestionariusz WAZO – metodyka i narzędzie badawcze 4. Pracownik na stanowisku kierowniczym ma: a) precyzyjnie określoną rolę związaną z daną pracą kierowniczą i nie pełni innych ról przypisanych do innych stanowisk w organizacji, b) precyzyjnie określoną rolę, związaną z pracą kierowniczą, w praktyce zaś pełni wiele innych zróżnicowanych ról w organizacji, wchodzących w zakres innych stanowisk organizacyjnych, c) zdefiniowane jedynie ogólne ramy roli kierowniczej związanej z danym stanowiskiem, które mają pomóc w rzeczywistym wypełnianiu ról w organizacji, uzależnionych od bieżącej sytuacji organizacji. Podskala II-V 1. W miejscu pracy wykonuję: a) wyłącznie polecenia przełożonego, nie mam możliwości pracować w sposób samodzielny, b) polecenia przełożonego, mam możliwość pracować w sposób samodzielny, jednak po uprzedniej konsultacji z przełożonym co do wykonywanych zadań w organizacji, c) polecenia przełożonego, mam możliwość jednak pracować w sposób samodzielny, bez nakazu i instruktażu ze strony przełożonego, ze względu na jasno określoną rolę w organizacji. 2. Wiedzę o organizacji czerpię: a) z informacji pozyskanych wyłącznie od przełożonego, b) częściowo z informacji pozyskanych od przełożonego i częściowo samodzielnie, c) wyłącznie z informacji pozyskanych samodzielnie. 3. W obliczu występowania sytuacji kryzysowej w organizacji: a) nie spotkałem się nigdy z taką sytuacją lub nie potrafię jej rozpoznać, dlatego nie wiem jak się zachować, b) potrafię ją rozpoznać, ale nie potrafię jej zaradzić, c) potrafię ją rozpoznać, w sposób samodzielny potrafię rozwiązać zaistniały problem. 4. W organizacji moje relacje z przełożonym opierają się: a) na autokratyzmie (wyłącznie podporządkowaniu), b) na autokratyzmie (podporządkowaniu) lub na partnerstwie (wzajemnych koleżeńskich relacjach), w zależności od sytuacji, c) zawsze na partnerstwie (wzajemnych koleżeńskich relacjach). Kwestionariusz WAZO 73 5. Moje cele w organizacji, które mam osiągnąć, wyznaczane są: a) wyłącznie przez przełożonego, b) przez przełożonego po konsultacji ze mną, c) przeze mnie, w sposób samodzielny. 6. W mojej pracy zakres obowiązków i zadań: a) mam w pełni zdefiniowany, b) mam częściowo zdefiniowany, c) ich zdefiniowanie jest uzależnione od sytuacji w organizacji. 7. Na swojego przełożonego patrzę: a) jako osobę zajmującą określone stanowisko w organizacji, b) jako osobę zajmującą określone stanowisko i posiadającą określoną wiedzę i umiejętności, c) jak na eksperta posiadającego wiedzę i umiejętności i zajmującego określone stanowisko w organizacji. 8. W procesie podejmowania decyzji dotyczących sposobów wykonania i tempa pracy: a) jestem zmuszony podporządkować się w pełni przełożonemu, b) mam możliwość wyrażania opinii, ale ostateczna decyzja należy do przełożonego, c) podejmuję je w sposób samodzielny. Podskala I-VI 1. W mojej organizacji: a) wartości są zapisane, a pracownicy wiedzą o ich istnieniu, ale nie wpływa to na ich decyzje zawodowe, b) wartości wpływają na niektóre rozwiązania organizacyjne, c) wartości determinują codzienne decyzje zawodowe pracowników. 2. Fizyczne symbole kultury w organizacji (takie jak logo, uniformy, wyznaczone miejsca parkingowe, służbowy telefon czy samochód): a) są kluczowym elementem kształtowania kultury organizacyjnej naszej firmy, b) pełnią rolę wspomagającą kształtowanie kultury organizacyjnej naszej firmy, c) istnieją, ale nie stanowią o istocie kultury naszej firmy ani o jej sile. 74 Kwestionariusz WAZO – metodyka i narzędzie badawcze 3. Kultura organizacyjna naszej organizacji jest: a) silna co do ustalonych w organizacji zasad, ale słaba co do wartości, b) silna w jednakowym stopniu co do ustalonych w organizacji zasad i wartości, c) silna co do wartości, ale słaba co do ustalonych w organizacji zasad. 4. Charakterystyczne dla funkcjonowania zespołu w organizacji, w której pracuję, są: a) silne więzi między członkami zespołu w spójnych wewnętrznie grupach, b) luźne więzi między członkami zespołu, z których każdy dba o własne dobro, c) dbałość o własne dobro przy jednoczesnej trosce o dobro zespołu. Podskala II-VI 1. Moim sposobem na radzenie sobie z niepewnością w życiu zawodowym i osobistym jest: a) unikanie sytuacji, których rezultat jest trudny do przewidzenia, b) tolerancja sytuacji, których rezultat jest trudny do przewidzenia, c) traktowanie sytuacji, których rezultat jest trudny do przewidzenia jako szans do wykorzystania. 2. W moich relacjach z innymi w pracy dominuje: a) współpraca, b) konkurencja, c) współpraca z jednoczesnym zachowaniem zasad konkurencji. 3. Gdy pełnię jakąś rolę w organizacji, to: a) koncentruję się raczej na pełnionej roli, b) koncentruję się raczej na jakości więzi międzyludzkich, c) koncentruję się raczej na osobistym rozwoju. 4. W środowisku pracy własnego poczucia bezpieczeństwa poszukuję: a) w organizacji (rozwiązania obowiązujące w organizacji), b) częściowo w organizacji, a częściowo w sobie (moja znajomość własnych kompetencji, wartości), c) tylko w sobie (moja znajomość własnych kompetencji). 5. W odniesieniu do rzeczywistości organizacyjnej czuję, że: a) nie mam na nią żadnego wpływu, b) mam na nią częściowe poczucie wpływu, c) mam na nią pełne poczucie wpływu. Kwestionariusz WAZO 75 6. W swojej pracy zawodowej: a) unikam zmian – lepiej, żeby ich nie było, b) akceptuję zmiany – są mi obojętne, c) poszukuję zmian – zmiana daje mi szansę. 7. W swojej pracy zawodowej: a) traktuję przełożonego jak opiekuna, b) w zależności od sytuacji traktuję przełożonego jak opiekuna lub partnera, c) współdziałam z przełożonym na zasadach partnerskich. 8. W odniesieniu do pożądanych ludzkich zachowań (wzorców kulturowych) w firmie: a) nie mam żadnej możliwości ich kształtowania, są mi narzucone odgórnie, b) mam częściowy wpływ na ich kształtowanie, c) mam istotny wpływ na ich kształtowanie. Podskala I-VII 1. W organizacji komunikacja występuje głównie: a) służbowo, z inicjatywy przełożonego, b) oprócz drogi służbowej występują także inne połączenia (tzw. nieformalna sieć komunikacyjna), c) jako sieć, komunikacja nie jest ograniczona strukturą organizacyjną. 2. Kontakt z kierownikiem jest: a) w zasadzie tylko osobisty, b) najczęściej osobisty, chyba że kierownik zdecyduje inaczej, c) dowolnie: osobiście lub przez technologię (maila, telefon, Skype). 3. W firmie można rozmawiać: a) tylko z pracownikami własnego zespołu, b) głównie z pracownikami własnego zespołu, jednak czasem rozmawia się z pracownikami innych zespołów, c) istnieje pełna dowolność w nawiązywaniu kontaktów między pracownikami. 4. Z przełożonym można porozmawiać, gdy: a) sam poprosi o rozmowę, b) po umówieniu przez sekretarkę, c) w dowolnej chwili. 76 Kwestionariusz WAZO – metodyka i narzędzie badawcze Podskala II-VII 1. Proces komunikowania w organizacji inicjuje: a) mój przełożony, b) mój przełożony albo ja, gdy mam ważną sprawę, c) każdy, kto tego potrzebuje. 2. Komunikaty zwykle dotyczą: a) jest to polecenie mojego szefa w sprawie wykonania jakiegoś zadania, b) jest to często polecenie, ale mogę dopytać, jak wykonać zadanie, c) wszystkiego, nie ma reguły, zawsze wspólnie ustalamy co i jak wykonać. 3. Przełożony informuje mnie o zadaniach: a) w momencie, gdy trzeba wykonać zadanie, b) z pewnym wyprzedzeniem, c) zaraz po tym, jak sam otrzymał stosowne informacje. 4. Informacja, jaką otrzymuję, jest zazwyczaj: a) kompletna na tyle, że pozwala mi wykonać zadanie, b) niekompletna, dlatego gdy mam wątpliwości pytam przełożonego, c)kompletna, nawet czasem zawiera zbyt dużo szczegółów. 5. O zmianach w firmie dowiaduję się: a) gdy się dokonują, b) z niewielkim wyprzedzeniem, c) dużo wcześniej, zanim nastąpią. 6. Zmiany w organizacji komunikuje: a) przełożony, b) przełożony lub współpracownicy (czasem też z innych działów), c) zmiany ustalamy wspólnie, często jestem współautorem zmian. 7. Zebrania z przełożonym są: a) regularne, zawsze w tym samym terminie, b) przewidywalne, ale wiem kiedy się odbędą, bo kierownik informuje nas z wyprzedzeniem, c) nieprzewidywalne, gdy jest taka potrzeba, szef nas zwołuje. 8. Najczęściej informacje w firmie są przekazywane: a) osobiście, b) przez telefon/internet, gazetki korporacyjne i inne metody tego rodzaju, c) różnie, nie ma zasady, to co jest najszybsze w danej sytuacji.