Dünya'daki Savunma Harcamalarında ABD'nin Payı

Dünya’daki Savunma Harcamalarında ABD’nin Payı SSCB’nin ve Varşova Paktı’nın dağılmasıyla birlikte, yaklaşık 45 yıl süren Soğuk Savaş deneyimi sonrasında dünyanın alışık olmadığı yeni bir siyasal atmosfere giriş yaşanmıştır. Dönemin ABD Başkanı George Bush’un “Yeni Dünya Düzeni” olarak adlandırdığı bu dönem, zorlu mücadelenin sona ermesiyle ABD’yi; dünyayı siyasal, ekonomik ve askeri boyutta etkileyebilecek tek küresel güç haline getirmiştir. Çağrı Erhan, “ABD’nin Ulusal Güvenlik Anlayışı”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 56-4, (2001): 78-86. Soğuk Savaş sonrası güvenlik kavramının genişlemesi paralelinde uluslararası sistemde sıkça görülen terörizm, milliyetçi ve dini aşırılıklar, kitle imha silahlarının yayılması ve uluslararası göç gibi küresel sorunlar ile mücadele dünya stratejisinde önem kazanmıştır. Eyyub Kandemir, “ABD Başkanları G.W. Bush ve B. Obama Dönemlerinde Yayımlanan Ulusal Güvenlik Stratejilerinde İttifak Söylemleri ve S. Walt’un İttifak Teorisi”, Savunma Bilimleri Dergisi 2, (2011): 126-129 Silahlanma stratejisi yeni bir olgu olmayıp her zaman uluslararası ilişkilerin önemli bir gerçeği olmuştur. Tayyar Arı, Uluslararası İlişkilere Giriş (Bursa: MKM Yayınları, 2013), s.141 Ancak Soğuk Savaş sonrası tehdit algısı şekil değiştirmeye başlamış ve “asimetrik tehdit” olgusunu ortaya çıkarmıştır. Dönüşüm süreci yaşayan dünya da çevresel kötüleşme, açlık ve gelir dağılımında yaşanan çatışmalar, bölgeler ve ülkeler arası yaşanan kriz, balistik füze sistemleri, siber terörizm, deniz haydutluğu, enerji güvenliği ve sınırları aşan örgütlü suç şebekeleri gibi küresel riskler; günümüz uluslararası ilişkiler ortamını ve tehdit analizlerinin teorik alt yapısını oluşturmuştur. Ahmet Küçükşahin, Tamer Akkan, “Değişen Güvenlik Algılamaları Işığında Tehdit ve Asimetrik Tehdit”, erişim tarihi 18.02.2015, http://vizyon21yy.com/documan/genel_konular/Milli%20Guvenlik/Strateji/Degisen_Guvenlik_Algilamalari_Isiginda_Tehdit_ve_Asimetrik_Tehdit.pdf Tüm bunlar silahlanma ve savunma harcamalarında değişiklikler yaratmış, başta ABD olmak üzere dünya genelinde savunma sanayisinin gelişimine hız kazandırmıştır. Tüm bu gelişmelerle birlikte yeni güvenlik anlayışı çerçevesinde uluslararası ilişkilerde güç dengelerini belirleyen aktörlerin şekillendirmeye çalıştıkları güvenlik ortamı içerisinde savunma harcamalarının tanımlanması ve verilerin toplanması üzerine NATO, IMF ve Birleşmiş Milletler tarafından yapılan tanımlamalarda farklılıklar görülmüştür. Çoğu zamansa devletler bu harcamaları kendi çıkarları doğrultusunda tanımlamıştır. Filiz Giray, “Savunma Harcamaları ve Ekonomik Büyüme”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 5, (2002): 187-188 Ancak savunma harcamaları en genel anlamı itibariyle ülkelerin refahları pahasına egemenlik ve ulusal varlıklarının devamı için, iç ve dış güvenliğini sağlamak amacıyla milli gelirlerinden savunmasına ayırdığı pay olarak tanımlanabilir. Savunma harcamaları içeride ve dışarıda ülkeye yapılacak bir saldırının caydırılması ve saldırının gerçekleşmesi durumunda buna karşı konulması maksadıyla ayrılmıştır. Servet Çıkınlar, “Savunma Harcamaları ve Türkiye’nin Durumu” (Yüksek Lisans Tezi, S.D.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006), s. 70. Dünya genelinde yaşanılan bu gelişim, dünya savunma harcamalarının ekonomide sürekli artan bir grafik çizmesine neden olmuştur. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) 2010 yılı raporunda, dünya üzerimdeki askeri harcamaların her geçen yıl arttığını ve küresel ölçekte toplam hasılanın yaklaşık %2,7’sinin savunma harcamalarına ayrıldığını, tüm dünyada kişi başına düşen yıllık harcamanın ise 224 USD olduğunu açıklamıştır. Savunma harcamaları birçok ülkede, toplam kamu harcamaları içinde önemli bir oranda yer aldığından, bütçedeki diğer kalem harcamalarından nispi derecede daha fazla paya sahip olmuştur. Hamit Emrah Beriş, “Dünyada ve Türkiye’de Savunma Harcamalarının Demokratik Denetimi”, erişim tarihi 18.02.2015, http://www.sde.org.tr/userfiles/file/ORDU%20DENETIM%20ANALIZ.pdf Dünya genelinde o denli büyük bir öneme sahip olan savunma, özellikle ülkelerin ekonomilerinde önemli bir yere sahiptir. Dünya ölçeğinde yaşanan ekonomik krizlere rağmen devletlerin savunma harcamalarını azaltma konusunda isteksiz davrandıkları görülmüştür. Bu durumu SIPRI uzmanlarından Sam Perlo Freeman: “Aslında finans krizinin askeri harcamalar üzerinde neredeyse hiçbir etkisi olmadı. Bu bir paradoks gibi görülebilir ancak hükümetlerin, resesyonla mücadele için kamu harcamalarını artırmayı içeren ekonomik stratejileriyle uyumlu bir sonuç. Askeri harcamalar, ekonomiyi canlandırma paketlerinde önemli bir yer tutmasına rağmen, kesinti de yapılmadı” şeklinde yorumlamıştır. Alexander Budde, “Krize Rağmen Savunma Harcamaları Arttı”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.dw.de/krize-ra%C4%9Fmen-savunma-harcamalar%C4%B1-artt%C4%B1/a-5642981 Küresel ölçekli savunma harcamalarının büyük bir kısmını ise tek başına ABD gerçekleştirmiştir. Tablo1: 2012 yılında en yüksek harcama gerçekleştiren 15 ülkenin dünya askeri harcamalarındaki payı Sam Perlo Freeman, “Trends In World Mılıtary Expendıture, 2012”, erişim tarihi 19.02.2015, http://books.sipri.org/files/FS/SIPRIFS1304.pdf Tabloda da görülebileceği gibi, dünya savunma harcamalarında ABD’nin payı %39’luk bir kısma tekabül etmektedir. Bunu ise takiben %9,5’lik pay ile Çin takip etmiştir. Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü’ne (IISS) göre ise 2013 yılı ABD askeri harcamaları 1,75 Trilyon Dolarlık pay içerisinde 600,4 Milyar Dolar’lık bir paya sahiptir. John Chipman, “Military Balance 2014 Press Statement”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.iiss.org/en/about%20us/press%20room/press%20releases/press%20releases/archive/2014-dd03/february-0abc/military-balance-2014-press-statement-52d7 Görüldüğü üzere dünya savunma harcamalarında oldukça yüksek bir paya sahip olan ABD, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu uzmanlarından Prof. Dr. Çağrı Erhan tarafınca: “Savunma sanayi ABD ekonomisinin motoru. Savunma sektörü ülke içi ekonominin ve politikanın belirleyicisi. ABD’nin silah harcamaları, kendisini izleyen 14 ülkenin toplamı kadardır” şeklinde yorumlamıştır. Çağrı Erhan, “ABD’nin Savunma Harcaması, 14 Ülkenin Toplamından Büyük!”, erişim tarihi 19.02.2015, http://tr.sputniknews.com/turkish.ruvr.ru/2013_01_06/ABDnin-savunma-harcamasi-14-ulkenin-toplamindan-buyuk/ Ayrıca 6 Şubat 2015’te Obama yönetimi tarafından Amerika’nın Yeni Güvenlik Stratejisi açıklanmış, güvenlik başlıklı bölümde savunma gücünün geliştirilmesi, iç güvenliğin artırılması, siber güvenlik ve terörle mücadele konularına değinilmiştir. Emine Akçadağ, “Amerika’nın Yeni Güvenlik Stratejisi”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.bilgesam.org/incele/2032/-amerika-nin-yeni-guvenlik-stratejisi/#.VOYVN_6sV1a Tablo2: 2013 yılı Dünya Silah Üretimi Gerçekleştiren En Büyük İlk 10 Şirket (Çin Hariç) Sam Perlo Freeman, “SIPRI Top 100 And Recent Trends In Arms Industry”, erişim tarihi 20.02.2015, http://www.sipri.org/research/armaments/production/recent-trends-in-arms-industry Tabloda da görülebileceği gibi Dünya’da savunma sanayi ihracatını gerçekleştiren en büyük on şirketin altısı ABD kökenlidir. SIPRI raporuna göre silah üretimi gerçekleştiren ABD şirketlerinden Lockheed Martin ilk sırada yer almış, daha sonra onu Boeing şirketi izlemiştir. ABD’nin silah satışlarından elde ettiği gelir ekonomik anlamda ABD ekonomisinde önemli bir paya sahiptir. Geçmişten bugüne silah satışlarında ilk sırada yer alan ABD, böylelikle silah ihracatındaki payını %78’e çıkartarak büyük bir gelir sağlamıştır. Mehmet Kaya, “Dünya’nın En Büyük Satıcısı Lockheed Martin, Aselsan 82. Sırada”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.dunya.com/dunyanin-en-buyuk-silah-saticisi-lockheed-martin-aselsan-82-sirada-181958h.htm Sonuç olarak ABD, hem dünya ekonomisi üzerinde hem de kendi ekonomisinde savunma harcamalarında çok yüksek bir paya sahiptir. Askeri alanda ABD’nin rakibi yoktur. Bu durum birçok alanda ABD açısından avantaj sağlasa da ülkenin büyümesini hızlandıracak faaliyetlerin ihmal edilmesi pahasına gerçekleştirildiğinden ekonomik açıdan olumsuz bir durum yaratmaktadır. İlhami Binali Değirmencioğlu, “Rakipsiz Kalan Güç Kendini Yok Eder: ABD İmparatorluğu”, Güvenlik Stratejileri Dergisi 6, (2007): 75. Savunma harcamalarında dünya siyasetinde hegemon bir konuma erişen ABD, sahip olduğu silah şirketleri ile dünya silah ticaretinde hem üretici konumda olması hem de %78’lik ihracatı ile dünya savunma ticaretinin de büyük bir payını üstlenmiştir. ABD tüm bunlar doğrultusunda Adam Smith’in “Savunma Zenginlikten Önemlidir” sözünü destekleyecek bir savunma stratejisi doğrultusunda ilerlemiştir. Selim Başar, Serkan Künü, “Savunma Harcamalarının İktisadi Büyümeye Etkisi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10, (2012): 9. Kaynakça: Erhan, Çağrı, “ABD’nin Ulusal Güvenlik Anlayışı”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi 56-4, (2001): 78-86 Kandemir, Eyyub, “ABD Başkanları G.W. Bush ve B. Obama Dönemlerinde Yayımlanan Ulusal Güvenlik Stratejilerinde İttifak Söylemleri ve S.Walt’un İttifak Teorisi”, Savunma Bilimleri Dergisi 2, (2011): 126-129 Arı, Tayyar, Uluslararası İlişkilere Giriş, Bursa: MKM Yayınları, 2013. Küçükşahin Ahmet, Akkan Tamer, “ Değişen Güvenlik Algılamaları Işığında Tehdit ve Asimetrik Tehdit”, erişim tarihi 18.02.2015, http://vizyon21yy.com/documan/genel_konular/Milli%20Guvenlik/Strateji/Degisen_Guvenlik_Algilamalari_Isiginda_Tehdit_ve_Asimetrik_Tehdit.pdf Giray, Filiz, “Savunma Harcamaları ve Ekonomik Büyüme”, C.Ü. İktisadi ve İdri Bilimler Dergisi 5, (2002): 187-188 Çıkınlar, Servet, “Savunma Harcamaları ve Türkiye’nin Durumu”, Yüksek Lisans Tezi, S.D.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006. Beris, Hamit Emrah, “Dünya’da ve Türkiye’de Savunma Harcamalarının Demokratik Denetimi”, erişim tarihi 18.02.2015, http://www.sde.org.tr/tr/newsdetail/-dunyada-ve-turkiyede-savunma-harcamalarinin-demokratik-denetimi-analizi/2917 Budde, Alexander, “Krize Rağmen Savunma Harcamaları Arttı”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.dw.de/krize-ra%C4%9Fmen-savunma-harcamalar%C4%B1-artt%C4%B1/a-5642981 Freeman, Perlo Sam, “Trends In World Mılıtary Expendıture, 2012”, erişim tarihi 19.02.2015, http://books.sipri.org/files/FS/SIPRIFS1304.pdf Chipman, John, “Military Balance 2014 Press Statement”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.iiss.org/en/about%20us/press%20room/press%20releases/press%20releases/archive/2014-dd03/february-0abc/military-balance-2014-press-statement-52d7 Erhan, Çağrı, “ABD’nin Savunma Harcaması, 14 Ülkenin Toplamından Büyük!”, erişim tarihi 19.02.2015 http://tr.sputniknews.com/turkish.ruvr.ru/2013_01_06/ABDnin-savunma-harcamasi-14-ulkenin-toplamindan-buyuk/ Akçadağ, Emine, “Amerika’nın Yeni Güvenlik Stratejisi”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.bilgesam.org/incele/2032/-amerika-nin-yeni-guvenlik-stratejisi/#.VOYVN_6sV1a Freeman, Sam Perlo, “SIPRI Top 100 And Recent Trends In The Arms Industry”, erişim tarihi 20.02.2015 http://www.sipri.org/research/armaments/production/recent-trends-in-arms-industry Kaya, Mehmet, “Dünya’nın En Büyük Silah Satıcısı Lockheed Martin, Aselsan 82. Sırada”, erişim tarihi 19.02.2015, http://www.dunya.com/dunyanin-en-buyuk-silah-saticisi-lockheed-martin-aselsan-82-sirada-181958h.htm Değirmencioğlu, İlhami Binali, “Rakipsiz Kalan Güç Kendini Yok Eder: ABD İmparatorluğu”, Güvenlik Stratejileri Dergisi 6, (2007): 71-92. Başar Selim, Künü, Serkan, “Savunma Harcamalarının İktisadi Büyümeye Etkisi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10, (2012): 1-30.